Hayvan Davranışları ve Refahı Dersi 5. Ünite Özet

Giriş

Ev içerisinde veya çiftlikte yetişen hayvanlarda görülen davranış bozukluklarının belirmek ve tedavi etmek için öncelikli olarak hayvanların normal davranış özelliklerinin iyi belirlenmesi ve bilinmesi gerekmektedir.

Köpeklerde Görülen Davranış Bozuklukları

Saldırganlık (Agresyon)

Köpeklerde saldırganlık davranışı; karşı tarafa yönlendirilen ve tehdit veya zarar verme unsurlarını içeren her türlü davranışı kapsar. Agresyon köpeklerde normal bir davranış özelliği olarak görülse bile ortam ve koşullara göre anormal bir tepki olarak ortaya çıktığı takdirde davranış bozukluğu olarak nitelendirilir.

Sürü gütmede görevli köpeklerde anksiyete kaynaklı agresyona daha fazla rastlanmaktadır. Bununla birlikte kısırlaştırılmış erkek köpeklerde, uzun süre bağlı olarak tutulan köpekler, ağrıya bağlı bir rahatsızlığı bulunan köpekler, travmatik deneyimler yaşamış köpekler ve nörolojik bir bozukluğu olan köpeklerde saldırganlık davranışlarının görülme riski daha fazla olur. Anksiyete; kaygı/endişe anlamına gelen anksiyetenin korkudan en önemli farkı, ortamda mevcut hiçbir tehdit unsuru yokken canlının negatif bir şeyler olacağı beklentisi içerisinde olmasıdır.

Saldırganlık davranışı ikiye ayrılır;

1) Savunma motivasyonlu agresyon : Algılanan tehdide karşı bir savunma isteği söz konusudur. Bu grup içerisinde;

• Korku Kaynaklı agresyon
• Ağrı nedenli agresyon
• Alan korumaya yönelik agresyon
• Maternal agresyon bulunmaktadır.

2) Saldırı motivasyonlu agresyon : Bu motivasyonda köpek besin, yatacak yer, eş gibi kaynakların elde edilmesi ve bu kaynaklar üzerinde sürekli bir kontrolün garanti altına alınmasını amaçlar. Bu grup içerisinde;

• Statü ilişkili agresyon
• Erkekler arası ve dişiler arası agresyon
• Av güdülü agresyon bulunmaktadır.

Uygulanacak  tedavi planı, agresyonun nedenine göre değişiklik gösterebilmektedir. Komut-ödül sistemine dayalı güvenilir bir ilişkinin kurulması önemlidir. Bununla birlikte saldırıyı tetikleyici etkenler için sistematik duyarsızlaştırma ve karşıt koşullandırma programları uygulanmalıdır. Sistematik duyarsızlaştırma; hayvanın uyarana olan tepkisinin, uyaran hayvan için nötr hale gelene kadar aşamalı olarak azaltılmasıdır.

Ayrılık Anksiyetesi : Ayrılık anksiyetesi, köpeğin bağımlı olduğu kişi veya kişilerden ayrı kalma durumunda sergilediği stres davranışlarının tümüne birden verilen isimdir. Bu davranışlardan; aşırı derecede havlama, ev içi işeme ve/veya dışkılama, ev içi obje ve mobilyalara zarar verme en sık olarak sergilenenlerdir. Fakat ayrılık anksiyetesi bazen dışarı seslere havlama, ağrıdan dolayı sergilenen vokalizasyonlar, alan korumaya yönelik havlama ve idrar tutamamaya neden olan herhangi medikal bir neden ile karıştırılabilmektedir. Ayrılık anksiyetesinin bu durumlardan ayırt edilmesinde şu kriterler göz önünde bulundurulmalıdır:

• Köpeğin bağımlı olduğu kişiyi evin içinde sürekli takip etmesi,
• Sahibinin evden ayrılma zamanı yaklaştığında takipte abartma, sahibiyle birlikte evden çıkmaya çalışma, sık ve
• hızlı soluma, havlama, ağlama, huzursuzlaşma gibi davranışlar sergilemesi,
• Köpeğin sahibiyle sürekli fiziksel bir temas kurmak istemesi,
• Evde yalnız kaldığında stres davranışları sergilemesi,
• Sahibi eve döndüğü zaman abartılı selamlama davranışları sergilemesi,
• Ev içerisinde sahibinden ayrı bir odada yalnız kaldığında stres davranışları sergilemesi,
• Yalnız kaldığı zamanlarda özellikle kapı ve camlara zarar vermesi ve sahibinden sürekli bir onay ve güvence talebinin olması gereklidir.

Koprofaji : Dışkı yeme anlamına gelmektedir. Özellikle yavruların nörolojik gelişiminde dışkıda yüksek miktarda bulunan deoksikolik asit’in faydalı olduğu ve bununla dışkı yemenin köpekler için normal bir davranış olduğu bilinmesine rağmen hayvan sahipleri tarafından bu durum istenmeyen bir durumdur. Bu durumdan rahatsız olan hayvan sahiplerinin köpeklerine rutin egzersizler yaptırmaları ve dışkılamaları için düzenli olarak dışarı çıkarmaları gerekmektedir.

Kompulsif Bozukluklar : Stres ve çelişkili durumlardan dolayı ortaya çıkan bu rahatsızlık abartılı bir biçimde sergilenen davranışlardır. Kompulsif bozukluklar genellikle beş gruba ayrılmaktadır:

• Lokomotor davranışlar: Dönme, kuyruk kovalama, volta atma, olduğu yerde zıplama vb.
• Oral davranışlar: Kendini yalama, kendi vücut uzuvlarını çiğneme, böğrünü emme vb.
• Vokalizasyon: Devamlı ağlama, havlama vb.
• Halüsinasyon davranışları: Gölge ve/veya ışık kovalama, havayı ısırma,
• Agresyon: Kendi vücut uzuvlarına karşı hırlama, ısırma vb.

Kedilerde Görülen Davranış Bozuklukları

Uygunsuz Eliminasyon Davranışı : Sıklıkla karşılaşılan bu rahatsızlık uygunsuz işeme davranışı ile karıştırılmaktadır. Bu iki rahatsızlığın ayırt edilmesi ile birlikte tedavi süreci başlamalıdır.

Yün Kumaş Emme : Kompulsif davranışlar içerisinde yer alan bu davranış türü özellikle Siyam kedilerinde görülmektedir. Bu davranışın ortaya çıkmasında veya gelişmesinde erken sütten kesim, ayrılık anksiyetesi ve hatalı beslenme rutinleri gibi faktörler yatar.

Atlarda Görülen Davranış Bozuklukları

Stereotipik Davranışlar : Amaçsız ve sürekli tekrarlanan davranışlardır. Hayvanın kendi çevresi üzerindeki rolünü kaybetmesi ve stres faktörlerine maruz kalması bu hastalığın ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Atlarda stereotipik bozukluklar lokomotor ve oral bozukluklar olmak üzere ikiye ayrılır. Lokomotor bozukluklar içerisinde en sık rastlanılanı volta atma ve daire çizme davranışlarıdır.

Atlarda oral stereotipik bozukluklardan en sık görüleni, yemlik ve ahır kemirme davranışıdır. Bu davranışları sergileyen atların çevresinde stres etkenlerinin ortadan kaldırılması gerekmektedir. Bununla birlikte egzersiz sayısını ve sosyal iletişim imkânın arttırılması gerekmektedir.

Anormal Annelik Davranışı : Tay reddetme davranışında genetik faktörlerin rolü olduğu düşüncesi ile anormal annelik davranış gösteren kısrakların bir daha çiftleştirilmemesi gerektiği ileri sürülmektedir.

Sığırlarda Görülen Davranış Bozuklukları

Dil Yuvarlama : Daha çok oral stereotipik davranış sergileme eğiliminde olan sığırlar; özellikle erken sütten kesilirler ise bu davranış ortaya çıkar. Bunula birlikte bu davranışın genetik olduğu da düşünülmektedir. Tam bir tedavi olmayan bu rahatsızlık için hayvanların serbest hareket süresinin arttırılması gerekir.

Birbirini Emme : Bu davranışı sergileyen sütçü sığırlar genellikle süt emmek için tek bir partner seçmektedir. Davranışın engellenmesinde burun halkaları kullanılır fakat bu önlem her zaman etkili olmamaktadır. Bu durumun engellenmesi sağlamak için süt emme dönemindeki buzağıların buzağı kulübelerinde tutulması gerekmektedir.

Koyunlarda Görülen Davranış Bozuklukları

Pika : Davranış bozuklukları oldukça nadir görülen koyunlarda stres etkenine maruz kaldıklarında davranış bozukluğu ortaya çıkabilir. En sık görülen davranış bozukluğu ise pikadır. Pika; besin olarak alınmaya uygun olmayan materyallerin yenilmesidir. Bu davranış bozukluğunun düzeltilmesi için rasyonun düzenlenmesi ve rasyonda fosfor oranın dengelenmesi ve davranışın ortaya çıkmasına neden olan stres faktörünün ortadan kaldırılması gerekmektedir.

Domuzlarda Görülen Davranış Bozuklukları

Domuzlarda en sık görülen davranış stereotip davranış olan bariyer ısırmadır. Bu davranışın düzeltilmesi için yetişme koşullarının da düzeltilmesi gerekmektedir.

Hayvanlarda Davranış Bozukluklarına Yaklaşım

Davranış muayenesi sırasında teşhis için hasta sahibine, hayvanında rahatsız olduğu davranış problemi sorulmalı, şikâyetlerin birden fazla olması durumunda, tedavi önceliği açısından hasta sahibinin isteği göz önünde bulundurularak bu problemler bir sıraya konulmalıdır.

Davranış tedavilerinin uygulanabilmesi, hasta sahibi, veteriner hekim ve bazı durumlarda eğitmenlerin koordineli çalışması ile mümkün olmaktadır. Davranış bozukluk tedavi süreci çok uzundur. Uygulamaların büyük bir kısmını hasta sahibi sürdürmek zorundadır ki bu çok iyi motivasyon gerektirir.

Tedavilerde kullanılan ilaçlar 4 grupta incelenir. Bunlar;

• Benzodiazepinler: Uzun süreli kullanılmaması gereken bu tarz ilaçlar akut anksiyete bozukluklarında kullanılır.
• Nöroleptikler: Yatıştırıcı tarzda olan bu ilaçlar daha çok seyahatlerde veya ses fobisi gibi davranış bozukluklarında kullanılır.
• Trisiklik antidepresanlar: Daha sık olarak ev hayvanları için kullanılan bu ilaç türü ayrılık anksiyetesi (köpekler için) ve uygunsuz işeme davranışı ( kediler için) kullanılır.
• Selektif serotonin geri alım inhibitörleri: Son yıllarda kullanımı yaygınlaşan bu ilaç türü köpeklerde özellikle kompulsif bozukluklarda panik bozukluğunda ve kedilerde ise uygunsuz işeme davranışı ile kompulsif bozuklukların tedavisinde kullanılır.