Karar Modelleri Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim

Verilen bir kararın doğruluğu nasıl değerlendirilebilir?

Verilen kararın doğruluğu kararın, zaman, para ve benzeri kaynakların etkin kullanılıp kullanılmadığına göre değerlendirilir

Karar nedir?

Karar, bir iş ya da problem hakkında düşünülerek verilen kesin yargıdır.

Karar verme nedir?

Karar verme, karara ulaşabilmek için gereken tüm aşamaları içeren süreçtir.

Tek bir seçeneğin olduğu durumlarda karar verme söz konusu olmayacaktır. Seçim yapma olarak ifade ettiğimiz karar verme daha geniş anlamda belirlenen amaca ulaşabilmek için eldeki olanak ve koşulları dikkate alarak uygulanabilecek çeşitli seçeneklerden (hareket biçimlerinden) en uygun olanı seçmektir

Karar problemlerinin çoğunlukla karmaşık yapıda olmasının nedenleri nelerdir?

Doğru kararı vermek tüm yöneticiler için arzu edilen bir durumdur. Ancak doğru karara ulaşmak, karşılaşılan problemlerinin çoğunun karmaşık yapısı nedeniyle genellikle kolay bir iş değildir. Bu karmaşıklığın kaynağı olarak görülebilecek birkaç faktörün varlığından söz edilebilir. Bu faktörler şu şekilde sıralanabilir.

• Karar problemine ilişkin ulaşılmak istenen amaç veya amaçlar iyi tanımlanmamış olabilir.
• Problemin nicel ve nitel boyutları söz konusu olabilir ve boyutlar arasındaki ilişkiler her zaman açık bir biçimde ifade edilemeyebilir.
• Problem işletmenin veya organizasyonun birden fazla bölümünü ilgilendirebilir.
• Problemin çok sayıda alternatif çözümü söz konusu olabilir.
• Problemin yaşandığı çevreye yönelik gelecekteki gelişmeler belirsiz olabilir.

Karar problemi nedir?

Ulaşılmak istenen amaç veya amaçlar, ifade edilen amaç veya amaçları gerçekleştirmek için tanımlanmış en az iki seçenek, seçeneklerin uygulanması ile elde edilebilecek birbirinden belirgin biçimde farklı sonuçların varlığı ve hangi seçeneğin uygulanması konusunda yargıya varılmasında güçlük yaşanılması karar verme durumunun bir problem olarak ele alınmasını gerekli kılar. Karar vermeyi gerekli kılan bu tür durumlar karar problemi olarak ortaya konur.

Karar probleminin elemanları nelerdir?

Bir karar probleminin elemanları; amaç, hedefler ve kriterler, seçenekler, doğal durumlar, olasılıklar ve sonuçlar karar verici olarak sıralanabilir

Karar verici nasıl tanımlanabilir?

Karar verici karar verme sorumluluğunu yerine getiren kişidir. Karar verici, amaç, hedefler ve kriterler, seçenekler, doğal
durumlar, olasılıklar, sonuçlar bir karar probleminin elemanlarını oluşturur. Bazı durumlarda tek bir kişi değil bir grup karar verme eylemini yerine getirir.

Amaç ve hedef arasındaki fark nedir?

Hedef ve amaç çoğunlukla birbirinin yerine kullanılan kavramlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Amaç karar sonucunda neye ulaşmak istenildiğinin ifadesidir. Hedef ise amaca ulaşmak için yerine getirilmesi gerekenlere karşılık gelir. Amaç kârın en büyüklenmesi olarak belirlendiğinde hedef satışların % 5 arttırılması olarak belirlenebilir.

Kriter nedir?

Karar seçeneklerinin hangi açılardan değerlendirileceği ya da kararı veren kişinin amaca ulaşma konusunda kabul edebileceği değere ilişkin tutumu karar kriteri olarak ifade edilir.

Seçenek (alternatif) nedir?

Bir karar probleminin çözülebilmesi için karar vericinin seçebileceği, benimseyebileceği hareket biçimleri seçenek (alternatif) olarak ifade edilir. 

Karar değişkeni nedir?

Karar probleminde karar vericinin kontrolü altındaki değişkenler karar değişkeni adını alır.

Doğal durumlar (çevresel faktörler) nedir?

Doğal durumlar karar probleminde karar vericinin kontrolü altında olmayan faktörlerdir. Karar probleminin içinde yer aldığı çevrenin farklı durumlarını ortaya koyarlar. Doğal durumlar (çevresel faktörler) karar sonuçları üzerinde etkili olmaktadır. Doğal durumlar gelecekte ortaya çıkması beklenen gerçek olaylar olmakla birlikte nasıl gerçekleşeceği kesin olarak bilinmeyen olaylardır.

Karar probleminin elemanlarından olasılıklar nasıl elde edilebilir?

Doğal durumlarla ilgili belirsizlik doğal durumların ortaya çıkma olasılıklarının belirlenmesi ile azaltılır. Bir karar problemi için gelecekte olması mümkün doğal durumlar arasından en fazla biri ortaya çıkabilir. Bununla birlikte tanımlı doğal durumlardan en az bir tanesi mutlaka gerçekleşecektir. Gelecekte ne olacağı ise geçmiş verilerden veya kişisel yargılardan hareketle tahmin edilir. Bu değerler karar probleminde doğal durumların ortaya çıkma olasılıklarına karşılık gelir.

Karar probleminin elemanlarından sonuçlar neyi ifade etmektedir?

Sonuçlar belirli bir hareket biçiminin (alternatif) gelecekte ortaya çıkacak doğal durumda üreteceği sayısal değerdir. 

Strateji tablosu (matirisi) nedir?

Sonuç değerlerinden oluşan matrise strateji tablosu (matrisi) adı verilir. Bu matris her bir alternatif ve doğal durum ikilisine karşılık gelen sonuç değerlerinden oluşur. Matriste satırlarda alternatifler yer alırken sütunlarda ise doğal durumlar yer alır. Bir karar problemi A ile gösterilen m (i=1,2,…,m) adet alternatif ve D ile temsil edilen n (j=1,2,…,n) tane doğal durumdan oluşsun. Seçenek ve doğal durum ikililerinin ortaya çıkaracağı sonuçlar ise s_ij ile gösterilsin. Bu durumda bu karar problemine ilişkin strateji tablosunun (matrisi) gösterimi (S: 7, Tablo 1.1)’deki gibi olacaktır.

Karar problemi çözüm yaklaşımları nelerdir?

Karar problemi çözüm yaklaşımı, karar vericinin karar verme durumunda sergilediği davranış biçimidir. Karar problemlerinin çözümünde hangi davranış biçiminin belirleneceğine ilişkin birkaç farklı yaklaşım vardır. Bu yaklaşımlardan öne çıkanları; sezgisel karar verme, tecrübeye dayanarak karar verme ve bilimsel yaklaşımla karar verme biçimindedir. Bu üç yaklaşım dışında karar verme yaklaşımı olarak; uzmanların görüşünü uygulama ve rastgele seçim de sayılabilir.

Sezgisel karar verme nedir?

Sezgisel karar verme, karar vermede sezgi ve duygu gibi soyut faktörlerin temel alındığı yaklaşımdır. Bu yaklaşımda probleme ilişkin ayrıntılı araştırma ve bilimsel analiz yapılmadan karar verilmesi söz konusudur.

Tecrübeye dayanarak karar verme nedir?

Tecrübeye dayanarak karar verme yaklaşımında karar verici, geçmişte karşılaştığı benzer problemlerin çözümünde elde ettiği tecrübeye dayanarak hareket etmektedir. Geçmişte karşılaşılan benzer problemlerde izlenen çözüm yolu, bugün karşılaşılan benzer problemlerin çözümünde de izlenir. Bir anlamda geçmişte yaşananların gelecekte de geçerli olacağı düşüncesi ile hareket edilir. Buna göre, bu tür karar verme yaklaşımında doğal durumların mevcut problemde de geçmişteki ile aynı olacağı varsayılmaktadır. Bu varsayım, arada geçen zaman içinde doğal durumlara ilişkin olası değişimi dikkate almamaktadır.

Bilimsel yaklaşımla karar verme nedir?

Bilimsel yaklaşımla karar verme; karar vericinin problemi bilimsel olarak ele aldığı yaklaşımdır. Karar problemi bilimsel yöntem kullanılarak çözülür. Bu yaklaşımda karar verici sistematik yolla rasyonel kararı vermeye odaklanmaktadır.

Karar türleri hangi açılardan sınıflandırmaya tabi tutulmaktadır?

Karar türleri, kararları farklı açılardan ele alarak sınıflandırılmaktadır. Bu açılar;

• Karar verme ortamı,
• Yönetim kademesi,
• Kararın yapısı,
• Kararın bağlantı durumu,
• Karar verici sayısı,
• Kriter sayısı olarak sıralanabilir.

Karar verme ortamına göre kararlar nasıl sınıflandırılmaktadır?

Kararın verildiği ortam karar vericinin karar problemi ile ilgili olarak sahip olduğu bilgi düzeyine bağlıdır. Doğal durumlara ilişkin bilgi düzeyi karar ortamının ne olduğu üzerinde belirleyicidir. Verildiği ortama göre kararlar;

• Belirlilik ortamında karar,
• Belirsizlik ortamında karar,
• Risk ortamında karar

biçiminde sınıflandırılır.

Belirlilik ortamı nedir?

Karar vericinin, doğal durumların hangi değerle (durumla) ortaya çıkacağını kesin olarak bildiği karar ortamı belirlilik ortamı olarak ifade edilir. Bu tür karar ortamlarında geleceğe ilişkin belirsizlik söz konusu değildir.

Belirlilik ortamında karar vermek için hangi teknikler kullanılır?

Belirlilik ortamında bir karar verme söz konusu ise karar probleminde yer alan parametrelerin değerleri kesin olarak bilinmektedir. Belirlilik ortamında ortaya çıkan karar problemlerinin çözümünde doğrusal programlama, hedef programlama gibi matematiksel tekniklerden yararlanılır.

Belirsizlik ortamı nedir?

Karar vericinin doğal durumları tanımlayabildiği ancak doğal durumların ortaya çıkma olasılıklarını belirleyebilmek için yeterli bilgiye sahip olmadığı karar ortamı belirsizlik ortamı olarak ifade edilir.

Risk ortamı nedir?

Karar vericinin doğal durumları tanımlayabildiği ve doğal durumların ortaya çıkmalarına ilişkin olasılıkları belirleyecek yeterli bilgiye sahip oldukları karar ortamı ise risk ortamı olarak ifade edilir.

Yönetim kademesine göre kararlar nasıl sınıflandırılmaktadır?

Yönetim kademesine göre kararlar;

1. stratejik,
2. taktik ve
3. operasyonel

olmak üzere üç sınıfta incelenir.

Stratejik karar nedir?

Stratejik kararlar; çok karmaşık yapıda, belirsizlik ortamında verilen, sonucuna ilişkin etkilerin uzun zaman diliminde ortaya çıktığı kararlardır. Bu kararlar işletmelerde üst düzey yöneticilerin yetki alanında yer alan, işletmenin varlığı ve devamlılığı üzerinde etkili kararlardır.

Taktik karar nedir?

Taktik kararlar orta vadede yapılması gereken faaliyetlere ilişkin kararlardır. Genel olarak risk ortamında orta düzey yöneticilerin yetki alanında yer alan kararlardır.

Operasyonel karar nedir?

Operasyonel kararlar günlük konuları içeren kısa süreli kararlardır. Bu tür kararlar alt düzey yöneticilerin yetki alanında yer alan kararlardır. Operasyonel kararlar belirlilik ortamında verilen kararlardır.

Yapılarına göre karar türleri nelerdir?

Yapılarına göre kararlar programlanmış ve programlanmamış olmak üzere iki sınıfta toplanır.

Programlanmış karar nedir?

Programlanmış kararlar; rutin, tekrarlanan nitelikteki kararlardır. Karar vermede izlenecek çözüm yolu ve kullanılacak yöntem önceden belirlenmiştir. Bu tür kararların verilmesinde çözüm yolu ve yöntemi tanımlanmış olduğundan karar vericinin müdahalesine ihtiyaç duyulmamaktadır.

Programlanmamış karar nedir?

Programlanamayan kararlar standart bir yaklaşımla verilemeyen, tekrarlanmayan (rutin olmayan), özgün kararlardır. Bu tür kararlar daha önce karşılaşılmamış nitelikte olduğundan karar verme sürecinin hiçbir aşamasında daha önceden belirlenmiş, izlenebilecek standartlaştırılmış bir yol yoktur. Programlanmamış kararlar için belirsizlik ortamı söz konusudur. Yönetim kademesine göre yapılan sınıflamadaki stratejik kararlar programlanmamış karar sınıfına girmektedir

Bağlantılı olma durumuna göre karar türleri nelerdir?

Kararlar, birbirleri ile olan bağlantıları ve aralarındaki ilişki dikkate alındığında statik ve dinamik kararlar olmak üzere iki sınıfa ayrılır.

Statik karar nedir?

Bazı karar problemleri yalnız bir defa verilen kararlardan oluşur. Bu tür kararların sonuçları başka bir kararla ilişkili olmayan yapıdadır. Bu tür kararlara statik kararlar denir.

Dinamik karar nedir?

Dinamik kararlar, aynı anda veya farklı zamanda verilen birbirleriyle ilişkili, aynı konuda birbirinin devamı olarak ele alınabilecek kararlardır. Dinamik yapıdaki kararlar, bir kararın sonucunun kendisinden sonra alınan karar üzerinde etkili olduğu bir kararlar dizisidir.

Kriter sayısına göre karar türleri nelerdir?

Karar problemleri, göz önünde bulundurulan kriter sayısına göre tek ve çok kriterli olmak üzere iki sınıfa ayrılır.

Tek kriterli karar problemi nedir?

Ulaşılmak istenen tek bir amacın olduğu bununla birlikte belirlenen amaca ulaşmada tek bir kriterin dikkate alındığı karar problemleridir

Çok kriterli karar problemi nedir?

İşletme yöneticilerinin karar problemleri çoğunlukla birden çok amaç ve kriter içermektedir. Çok sayıda kriterin karar verme eylemi üzerinde etkili olduğu problemler çok kriterli karar problemlerini oluşturur. Çok kriterli karar probleminin söz konusu olabilmesi için ikiden çok seçenek ve kararın verilmesi üzerinde etkili ikiden çok kriterin varlığı gereklidir. Çoğu zaman tanımlanan kriterler birbiri ile çatışan niteliktedir.

Karar verici sayısına göre karar türleri nelerdir?

Karar verme sürecinde yer alan kişi sayısına bağlı olarak kararlar bireysel ve grup kararı olmak üzere iki sınıfa ayrılır.

Bireysel karar verme nedir?

Tek bir karar vericinin karar verme sürecine ilişkin adımları yerine getirerek karar vermesidir.

Grup kararı nedir?

Birden fazla bireyin bir araya gelerek ortak bir karar verme durumu grup kararı olarak ifade edilir.

Karar verme süreci hangi adımları içermektedir?

Karar verme süreci bir karar probleminin çözümü için gerekli işlemleri içeren bir kurallar dizisidir. Bu süreç birbirini izleyen altı adımdan oluşmaktadır. Karar verme sürecinde izlenen altı adım aşağıda sıralanmıştır.

1. Adım: Problemin ifade edilmesi,
2. Adım: Amaç ve hedeflerin belirlenmesi,
3. Adım: Problemin çözümü için gerekli bilgilerin toplanması,
4. Adım: Çözüm seçeneklerinin ifade edilmesi,
5. Adım: Seçeneklerin karar kriterleri ile değerlendirilmesi,
6. Adım: En uygun seçeneğin belirlenmesi.

Karar verme sürecinde problemin ifade edilmesi adımı genel olarak neleri içermektedir?

Karar verme sürecinin ilk adımı problemin ifade edilmesidir. Bu adımda karar verici bir karar problemi ile karşı karşıya olup olmadığını anlamalıdır. Bir problem olduğu fark edildikten sonra problemi ortaya koyacak tüm bilgiler toplanarak problem ayrıntılı ve anlaşılır biçimde tanımlanır. Problemin tanımlanması karar verme sürecinin diğer adımlarında gerçekleştirilen işlemlere temel oluşturur. Bu nedenle eğer problem yanlış tanımlandıysa sonraki adımlar doğru biçimde uygulansa da elde edilecek sonuç problemi çözmeyecektir.

Belirti ve problem arasındaki fark nedir?

Belirtiler problemin tanımına karşılık gelmemektedir. Belirtiler problemin varlığının farkına varılmasında etkili olan faktörlerdir. Makinenin ısınması belirti iken bu ısınmanın kaynağı çözülmesi gereken problemdir. Belirti ve problem arasındaki farkı iyi anlayıp çözüme ulaşabilmek için problemin net bir biçimde ortaya konması, etkili çözümün elde edilmesini sağlayacaktır.

Amaç ve hedefler belirlenirken hangi sorulara cevap aranır?

Problem ifade edildikten sonra amaç ve hedeflerin de net biçimde belirlenmesi gerekir. Amaç belirlenirken “problemin çözümü ile ulaşılmak istenilen nedir?” sorusuna cevap aranır. Amaç tanımında üzerinde durulması gereken en önemli öğe; amacın temel içeriğidir.

Hedef veya hedefler belirlenirken de “amaca ulaşmak için neler yapılmalıdır?” sorusuna cevap aranır. Bu sorulara ölçülebilir değerlerle ifade edilen cevapların verilmesi beklenir. Amacı gerçekleştirmek için birden fazla hedefin başarılması söz konusu olabilir. Hedef amaca göre daha kısa bir zaman dilimine karşılık gelmektedir.

Problemin çözümü için gerekli bilgilerin toplanmasında nelere dikkat edilmelidir?

Problemin çözümü için gerekli bilgilerin eksiksiz toplanabilmesi için problemin boyutunun ortaya çıkarılması gerekir. Problemin yaşandığı sistem ile bağlı olduğu diğer sistemler arasındaki ilişkiler belirlenmelidir. Böylelikle karar verme sürecinde verinin nereden ve nasıl elde edileceği belirlenmiş olur. Toplanan bilgilerin zamanında, yeterli düzeyde ve doğru olarak elde edilmesi problemin çözümü için büyük öneme sahiptir. Bu nedenle, karar verilmesinde etkili olan faktörlerin neler olduğu, bu faktörlerden hangilerinin kontrol edilebilir hangilerinin kontrol edilemez olduğu incelenir. Bu analiz sonucunda karar verici, çözüme ulaşırken izleyeceği yönteme karar verecektir.

Çözüm seçenekleri belirlenirken nelere dikkat edilmelidir?

Problemin çözümüne ilişkin tüm alternatif hareket biçimleri, seçenekler bu adımda belirlenir. Çözümde uygulanabilecekler; alternatif, seçenek ya da strateji olarak da tanımlanır. Seçenekler belirlenirken uygulanabilir olmasına dikkat edilir. Seçenekler ifade edilen amaca ulaşmak veya keşfedilen problemin çözümü için kaynakların nasıl kullanacağını gösteren araçlardır. Kararı oluşturacak seçme eylemi bu aşamada belirlenecek seçenekler arasından yapılacaktır. Bu nedenle potansiyel tüm seçenekler belirlenmelidir.

İyi ve doğru bir karar ne ile ilişkilidir?

Kararın iyi olması, amaca ulaşılıp ulaşılmadığıyla veya bir problem söz konusu ise problemi hangi ölçüde çözümlediği ile ilişkilidir. Doğru karar en iyi sonuca ulaştıran karardır. Fakat kararın verildiği anda sonucun ne olacağı kesin olarak bilinemeyeceğinden kararın doğru bir karar mı yanlış bir karar mı olduğu ancak uygulamaya alındıktan sonra görülebilecektir. Bir karar problemine çözüm bulunduğunda karar verici, iyi karar olarak belirlediği seçeneğin aynı zamanda doğru karar olmasını da arzu eder. Karar geleceğe yönelik verildiğinden, benimsenen seçeneğin doğru karar olabilmesi karar verme sırasında kabul edilen varsayımların doğruluğuna ve doğal durumların gelecekte alacağı değerleri iyi bir biçimde tahmin etmeye bağlıdır.

İyi bir kararın taşıması gereken özellikler nelerdir?

İyi bir kararın taşıması gereken özellikler aşağıda sıralanmıştır.

• Karar etkili olmalıdır: İyi bir karar etkili bir karar olma özelliğine sahiptir. Bir kararın etkililiği, ele alınan problemi çözme derecesi ile belirlenebilir. Etkili bir karar uygulandığında karar vermeyi gerektiren sorunu ortadan kaldırmakta ya da fırsat söz konusu ise, fırsat en iyi biçimde değerlendirmiş olmaktadır.
• Karar verimli olmalıdır: Kararın verilmesi ve uygulanması sürecinde bir maliyet söz konusu olacaktır. Verilen kararın verimli olması, kararın verilmesi ve uygulanması aşamasında ortaya çıkabilecek maliyetin ön görülen düzeyde kalması demektir.
• Karar uygulanabilir olmalıdır: Verilen kararların uygulanabilirliği kararın değeri üzerinde etkilidir. Buradan hareketle kararın gerçekçi ve mevcut duruma uygun olması kararın kabul edilebilirliğini arttıracaktır.
• Karar zamanında verilmiş olmalıdır: Kararın ihtiyaç duyulan süre içinde verilmesi önem taşır. Gecikmiş bir karar, problemin çözümüne bir katkı sağlamayacaktır. Bununla birlikte gerekli inceleme ve araştırmaların yapılmasana izin vermeyecek hızda verilmiş bir karar da beklenen faydanın elde edilmesine engel olabilecektir. Bu nedenle iyi bir karara ulaşmak için karar zamanında verilmelidir.