Yaşlı Psikolojisi Dersi 3. Ünite Özet

Bilimin Amaçları

Bilim doğayı, insanı ve olaylar arasındaki ilişkilerin nasıl ve ne şekilde olduğunu açıklamaya çalışır. Buna bilimin betimleme amacı denir. Bilim açıkladığı bir durumdan yola çıkarak gelecekle ilgili de tahminlerde bulunmayı amaçlar ki; buna bilimin yordama amacı denmektedir

Bilimsel yolla elde edilen bilgilerin doğru olması o bilginin işlevsel olarak kullanılmasını sağlar. Elde edilen bilgilerden yola çıkarak insanlar için tehlike oluşturacağı düşünülen durumları kontrol edebilmek de mümkün olmaktadır. Bu nedenle de olumsuz durumun ortaya çıkmadan kontrol altına alınması gerekmektedir. Bu bilimin kontrol etme amacı devreye girmesidir. Örneğin; yaşlılıkta yaşanan yalnızlık sonrasında ortaya çıkan yaşlı intiharlarının önlenebilmesi ya da azaltılabilmesi için sosyal becerileri arttırıcı yönde çalışmaların yapılması büyük önem kazanmaktadır.

Bilimsel Araştırma ve Bilimsel Bilgi

Bilimsel araştırma en genel tanımıyla bilgiye bilimsel yollar kullanarak ulaşma çabası olarak değerlendirilmektedir. Bu çerçeveden bakıldığında bilimsel bilgi ve bilimsel bilgiye ulaşma yolu (bilimsel araştırma) olmak üzere iki temel unsur bulunmaktadır. Bilgiye ulaşmanın üç temel yolu bulunmaktadır;

• Rasyonel yollar ile,
• Görgül yollar ile,
• Bilimsel yollar ile.

Bilimsel bilgiyi elde etmek için mutlaka bir bilimsel yolun izlenmesi gerekir. Bilimsel yolla elde edilmemiş olan bir bilgi doğru olsa bile bilimsel olarak doğruluğu kanıtlanmadığı sürece bilimsel bilgi olarak değerlendirilemez.

Bilimsel Bilginin Sahip Olması Gereken Özellikler

Bilimsel bilgi günlük, felsefi veya dini bilgiden farklı birçok nitelik göstermektedir. Daha doğrusu bir bilginin bilimsel bilgi olabilmesi için günlük, felsefi veya dini bilgiden ayrılan bazı niteliklerinin olması gerekmektedir. Bu niteliklerin başında nesnel olarak ölçülebilirlik gelmektedir yani o bilginin bilimsel ölçme araçları yardımıyla ölçülebilir olmasıdır.

Bilginin diğer bir özelliği ise veriye dayalı olmasıdır. Bilginin veriye dayalı olması ölçme aracı yardımıyla bilgilerin elde edildiği anlamındadır.

Bilimsel bilginin diğer bir niteliği ise tekrarlanabilir bir özellikte olması; yapılmış olan bir araştırmanın kolaylıkla tekrarlanabilir bir yönteminin olması gereklidir. Belli bir bilimsel yöntem izlenerek gerçekleştirilmemiş olan bir araştırmanın tekrar edilmesi mümkün değildir. Çünkü bir araştırmanın tekrar edilebilmesi için yeni araştırmacının önceki araştırmanın hangi yöntemle yapıldığını görebilmesi gerekmektedir. Bilimsel bilginin bir diğer özelliği mutlak olmaması yla ilgilidir. Bilim gelişmekte ve var olan bilgilere yenileri eklenmekte veya mevcut bilgiler çürütülmesi ile yeni bilgiler ortaya çıkmaktadır.

Bilimsel bilgi evrensel olmalıdır. Bilim insanlarının ürettiği bilgiyi diğer meslektaşlarının ve bilim dünyasının görüşüne sunar. Böylelikle bilgi eleştiriye ve farklı bakış açılarına açık hale gelir. Nihayetinde bilimsel bilgi sadece belli bir toplum veya kültür için değil tüm insanlık için üretilir.

Bilimsel Araştırmanın Aşamaları

Bilimin amaçlarına ulaşabilmesi için belli basamakları takip ederek gerçekleştirilmesi gerekmektedir

• I. Aşama: Güçlüğün Sezilmesi,
• II. Aşama: Problemin Tanımlanması,
• III. Aşama: Çözümün Kestirilmesi,
• IV. Aşama: Hipotezlerin Sınanması,
• V. Aşama: Değerlendirmen,
• VI. Aşama: Raporlaştırma..

I. Aşama: Güçlüğün Sezilmesi

Bir bilimsel araştırma için araştırmacının zihnini karıştıran bir sorunun veya problemin varlığı ve bir güçlüğün sezilmesi gerekmektedir. Bu gerçekten böyle midir? Bu durum nedir? Nasıl olmaktadır? Mümkün müdür? gibi sorular bir güçlüğe işaret etmektedir. Bu gözlemini bilimsel olarak açıklamak için bir araştırma gerekmektedir.

II. Aşama: Problemin Tanımlanması

Araştırmaya konu olan yani bilimsel olarak irdelenecek özellikler gösteren konuyu bir problem olarak veya araştırma soruları şeklinde ifade edilmesidir.

III. Aşama: Çözümün Kestirilmesi

Çözümün kestirilmesi araştırmacıların yeterlilikleri ile doğrudan ilintilidir. Bu aşamada araştırmacı alanla ilgili okumaları, donanımı ve gözlemlerine dayanarak araştırmasının olası sonuçları hakkında hipotezler oluşturmaktadır.

IV. Aşama: Hipotezlerin Sınanması

Araştırmacının oluşturduğu hipotezlerini test ettiği aşamadır. Araştırmacı yaşlı ve genç insanlardan çeşitli bilimsel yollarla elde ettiği bilgileri örneğin istatistik teknikleri yardımıyla test etmekte ve hipotezinde yanılıp yanılmadığını görmektedir. Belli bir durumla ilgili bir hipotez geliştirebilmek için kişinin o alanla ilgili derin bir bilgisinin olması ve o alanla ilgili kafa yorması gerekmektedir.

V. Aşama :Değerlendirme

Elde edilen sonuç ne anlama gelmektedir? Olası sonuçları neler olabilir? Araştırma sonucunda elde edilen bilgiler ne anlama gelmektedir? Ve benzeri sorular araştırmacının elde ettiği sonucu değerlendirmesine hizmet etmektedir

VI. Aşama: Raporlaştırma

Bilimsel yolla üretilmiş olsa bile bir bilginin rapor edilmemesi o bilginin kullanımını sınırlandırır. Raporlaştırılmamış bilimsel bilgiler bilimin kontrol etme işlevini yerine getirmesini önemli oranda engeller. Bu bağlamda elde edilen bilgilerin araştırmacı tarafından raporlaştırılıp kalıcı hale getirilmesi bu aşamada gerçekleştirilmektedir.

Bilimsel Araştırma Türleri

Bilimsel araştırmalar tek tip değildir. Araştırmalar genel olarak amaçlarına ve yöntemine göre farklı biçimlerde sınıflandırılır.

Amaçlarına Göre Araştırma Türleri

Bilimsel araştırmalar kuramsal bilgi üretmek ve üretilen bilgiyi alanda kullanmak için iki temel amaçla gerçekleştirilmektedir.

Temel Araştırmalar

Bu tür araştırmaların temel amacı nesnel bilimsel bilgiye ulaşmaktır ve kuram geliştirmek uygulamaya göre daha ön plandadır. Burada araştırmacı uygulamada kullanılmak üzere bir bilgi üretmekten çok problemin ne olduğunu daha iyi bir biçimde anlamayı hedeflemektedir. Bilimsel yolla üretilmiş olsa bile bir bilginin rapor edilmemesi o bilginin kullanımını sınırlandırır. Raporlaştırılmamış bilimsel bilgiler bilimin kontrol etme işlevini yerine getirmesini önemli oranda engeller.

Uygulamalı Araştırmalar

Uygulamalı araştırmalar uygulamaya dönük araştırma türleridir. Uygulamalı araştırmalarda, sorun yaşadığı düşünülen kişilere bilimsel bilgiler ışığında yardım etmek hedeflenmektedir. Bu tür araştırmaların bilimin kontrol etme amacına daha çok hizmet ettiği söylenebilir.

Yöntemine Göre Araştırma Türleri

Tüm bilimsel çalışmalar belli bir amaca yöneliktirler ve amaca ulaşmak için kullandıkları yollar farklılıklar gösterebilmektedir. Böylelikle araştırma türlerinin kullandıkları yönteme göre farklılaşması sözkonusudur. Yöntemine göre araştırmalar betimsel, deneysel ve nitel veya nicel olarak ayrılmaktadır.

Betimsel Araştırmalar

Betimsel araştırmalar mevcut olan durumu ortaya koymayı, betimlemeyi hedeflemektedir. Bir anlamda var olan durumu resmetmeyi amaçlarlar. Örnek olay, aksiyon, etnografik, gelişimci, fenomenolojik ve alan araştırmaları olmak üzere farklı türde gerçekleştirilebilmektedir.

Örnek olay araştırması belirlenmiş bir örnek olay etrafında ayrıntılı bir biçimde çalışmayı esas almaktadır. Olay, bir kişi, olay veya durum olabilmektedir.

Fenomenolojik araştırmalar diğer adıyla olgubilim araştırmaları bir yaşantıyı, o yaşantıyı geçiren kişilerin öznel bakış açısıyla ortaya koymayı amaçlamaktadır. Kişiler aynı olayları yaşasalar da bu olayları birbirlerinden oldukça farklı bir biçimde yorumlayabilirler ve kendi bakış açılarını ön plana çıkarırlar. Fenomenolojik yaklaşım bu bağlamda kişilerin öznel yaşantı ve algılarını ön plana çıkarmayı hedefler.

Deneysel Araştırmalar

Deneysel araştırmalar bilimsel yöntemler için en kesin sonuçların elde edildiği araştırma türüdür. Deneysel bir çalışmada deney koşullarının araştırmacı tarafından kontrol edilebilmesi söz konusudur. Yanlılık bu araştırmalarda olabildiğince kontrol altına alınır. Bu nedenle deneysel çalışmalar nedensellik çıkarımlarında bulunmaya olanak verir.

Nitel ve Nicel Araştırmalar

Nitel sözcükle, nicel ise sayıyla ilgili kavramlar olarak kullanılmaktadır. Bu bağlamda nicel araştırmaların sayılar kullanılarak nitel araştırmaların ise sözcükler kullanılarak yapıldığını söylemek mümkündür. Nitel ve nicel araştırmaların birbirlerine göre zayıf ve güçlü yönleri bulunmaktadır. Bu nedenle hangisinin daha iyi bir yöntem olduğunu söylemek mümkün değildir.

Nitel araştırma yapanlar dünyanın bir çok gerçekten oluştuğunu, aynı durumla ilgili farklı kişisel görüşlerin olabileceğini ve böylece gerçeklerin sosyal ortamlarda yapılandığını ileri sürmektedirler. Nicel araştırmalarda sadece sayısal verilerden söz edilmekteyken nitel araştırmalarda görüşmeler, gözlemler ve dokümanlardan elde edilen üç tür veriden söz edilebilir.

Nitel araştırmalarda birinci tür veriler görüşmelerden elde edilen verilerdir. Açık uçlu sorular ve incelemeler insanların deneyimleri, algıları, fikirleri, duyguları ve bilgileriyle ilgili derinlemesine yanıtlar alınmasını sağlar. Bu veriler görüşme yapılan kişilerden alınan ve değişikliğe hiç uğramamış verilerdir. Bu bağlamda nitel araştırmalarda elde edilen veriler bireylerin bakış açılarını yaşadıkları bağlamlarda inceleme fırsatı verir.

İkinci tür veriler gözlemlerden elde edilmektedir. Gözlem verileri incelenen olay veya kişiyle ilgili detaylı betimlemeleri içermektedir.

Üçüncü tür veri ise dokümanlardan elde edilebilmektedir. Birey ya da incelenen konu hakkındaki yazılı materyaller, onun geçmişi, yaşadığı sorunlar, geçirdiği hastalıklar, ailesi gibi birçok veriye ulaşmayı mümkün kılar. Ayrıca günlükler, mektuplar, sanatsal çalışmalar ve fotoğraflar da yine birey hakkında zengin bilgiler edinmemizi kolaylaştırır.

Zaman Uzamına Göre Araştırma Türleri

Gelişimsel süreçleri incelemeyi amaçlayan araştırmalarda zaman oldukça önemli bir boyut olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu tür hedefleri olan çalışmalarda araştırmacılar bireyin gelişim sürecinde zaman içinde ne gibi değişiklikler geçirdiğini, hangi aşamalardan geçtiğini ve değişim sürecinin genel olarak nasıl olduğunu merak etmektedirler

Boylamsal Araştırmalar

Boylamsal araştırmalarda üzerinde çalışılan konuyla ilgili olarak aynı bireylerden zaman içinde veri toplanmakta ve verilerin ne yönde değiştiği incelenmektedir. Bu tarz araştırmalarda araştırmacı veri toplayacağı kişileri belirlemekte ve farklı zamanlarda aynı kişilere ulaşarak onlardan aynı konuyla ilgili yeni veriler toplamaktadır.

Kesitsel Araştırmalar

Kesitsel yöntemde boylamsal yöntemdeki gibi aynı bireylerden farklı zamanlarda veri toplamak yerine farklı yaş gruplarındaki kişilerden aynı anda veri toplanarak gelişimsel sürecin ortaya konması hedeflenmektedir. Bu tür araştırmalarda araştırmacının en büyük avantajı katılımcıların büyümelerini veya yaşlanmalarını beklemek durumunda kalmamalarıdır.

Yaşlı Bireyi Tanıma Teknikleri

Yaşlılık dönemindeki kişiler özellikle fiziksel ve bilişsel alanlarda yaşadıkları zayıflama ve kayıplar nedeniyle bazı araştırmalara katılmakta zorlanabilirler. Özellikle bilişsel (zihinsel) performans gerektiren uygulamalara katılmaları bazı yaşlı kişiler için oldukça zor olmaktadır.

Test Teknikleri

Yaşlı bireyi tanımanın veya onun hakkında bilgi almanın yollarından birisi çeşitli testlerin kullanılmasıdır. Test teknikleri bilimsel bilgiye çeşitli testler ve ölçme araçları kullanarak ulaşmayı hedefleyen tekniklerdir Uygulama alanında çoğunlukla bu tür testlerin yasal olarak bir mal paylaşımı söz konusu olduğunda kullanıldığını görmekteyiz.

Test Dışı Teknikler

Test dışı teknikler bireylere herhangi bir test uygulamaksızın bilgi almayı veya veri toplamayı hedefleyen araçlardır. Test veya ölçeğin kullanılma zorunluluğunun olmaması test dışı teknikleri herkesin kullanabileceği anlamına gelmemektedir

Görüşme

Görüşme yaşlılarla ilgili bilimsel araştırma yapmada başvurulabilecek önemli bir teknik olarak düşünülebilir. Görüşme genel anlamıyla belli bir amaçla yüz yüze gelen iki veya daha fazla kişinin sözel veya sözel olmayan davranış ve teknikler kullanarak yaptıkları bir etkileşim sürecidir

Görüşme; görüşme yapan araştırmacıya birçok kanaldan bilgi verebilir. Görüşmeci hem sözlü hem de sözsüz iletişim yoluyla bilgi toplayabilmektedir. Görüşme yaparken dış görünüş, beden dili, ses tonu ve genel davranışların gözlenebilmesi olanağı bulunmaktadır.

Gözlem

Gözlem bireyi tanımada sıklıkla kullanılan bir tekniktir. Genel olarak gözlem bir kimsenin diğer bir kimse hakkında duyu organları ile bilgi edinme yolu veya bireylerin değişik ortamlarda, çeşitli davranışları hakkında onları gözleme yolu ile bilgi toplama tekniği olarak tanımlanır.

Gelişigüzel bir gözlem sonucunda elde edilen verilerin güvenirliğini test etmek için o konuyla ilgili ayrıca sistematik bir gözlem yapmak edinilen bilginin güvenirliğini arttıracaktır.

Anket

Anket uygulamak veri toplamada sıklıkla kullanılan bir başka test dışı yöntemdir. Genel olarak ilgilenilen konu hakkında kişilerin görüşlerini almaya yarayan yazılı soru grubu olarak tanımlanabilir. Bu konu kişinin yaşantıları, ailesi, kişisel nitelikleri, çeşitli konulara ilişkin duygu veya düşünceleri olabilir. Anket kolay hazırlanması kısa sürede çok kişiden bilgi almaya olanak vermesi bakımından ekonomik bir yöntem olarak düşünülebilir. Anket yapılan kişilere elde edilen verilerin gizliliğinin korunacağı ile ilgili güvence vermeniz gerekir. Katılımcılar verdikleri bilgilerin gizli kalamayacağından şüphe duyduklarında içten ve doğru bilgi verme ihtimalleri de azalacaktır.

Sonuç

Bilimsel araştırma yöntemlerindeki çeşitlilik sayesinde bilim belli bir alanda verimli olarak çalışabilmek bilimsel bilgilere ulaşmak ve bu bilgileri kullanmak bilimsel ölçütlere göre topluma hizmet eder. Kişilerin bilimsel bilgi elde edebilmeleri için ise öncelikle kendi alanlarında derin bilgilerinin ve deneyimlerinin olması aynı zamanda bilimsel yöntem bilgisinin de olması gerekmektedir.