Yaşlılarda Görülebilecek Sorunlar Ve Bakım Hizmetleri Dersi 8. Ünite Özet

Giriş

Dünya çapında yaş grubu 60 ve üzeri olan bireylerin nüfusu diğer yaş gruplarına oranla daha hızlı artmaktadır. Bu durum da yaşlı bireylere yönelik uygulanan kötü muamele olasılığını arttırmaktadır. Yaşlı bireye kötü muamele demek, savunmasız bir yaşlıya, yaşlının güvendiği bir konumda olan bir bakıcı ya da başka bir kişi tarafından (zarar vermek amaçlansın veya amaçlanmasın) ciddi bir zarar verme riski oluşturan veya zarar veren kasıtlı eylemler anlamına gelmektedir.

Yaşlıda İhmal ve İstismar

Yaşlı İstismarı ve Tipleri

Yaşlı istismarı toplum içerisinde gizli bir problem olarak kalabilmekle beraber kurbanlar üzerinde ciddi fiziksel yaralanmalara ve uzun vadeli psikolojik sorunlara yol açabilen ciddi bir sorundur. Yaşlı istismarı;

• Fiziksel istismar,
• Cinsel istismar (kötü niyetli cinsel temas)
• Psikolojik/duygusal istismar
• Ekonomik istismar/sömürü

şeklinde gruplandırılabilir.

Yaşlı İhmali ve Tipleri

Yaşlı ihmali de yaşlının bakını sağlayan kişi ya da kişilerin yaşlının fiziksel, sosyal ya da duygusal ihtiyaçlarını karşılama sorumluluğunu reddetmesi ya da aksatmasına bağlı olarak bilerek ya da bilmeden yaşlı bireyin fiziksel ya da duygusal olarak sıkıntı yaşamasına yol açması şeklinde tanımlanmaktadır. Yaşlı ihmali de üç ana başlıkta toplanabilmektedir. Bunlar:

• Bakım vericinin ihmali
• Kendi kendini ihmal
• Terk etmedir.

Yaşlı İstismar ve İhmalinde Risk Grupları

Yaşlı istismarı ve ihmalinde hem yaşlı bireyin kendisinden kaynaklanan risk faktörleri hem de istismar eden kişiden kaynaklanan risk faktörleri bulunmaktadır. Yaşlı bireyin kendisinden kaynaklan risk faktörleri;

• 75 yaş ve üzerinde olma,
• Kadın olma,
• Dul olma / yalnız yaşama,
• Düşük eğitim seviyesinde / hiç eğitim almamış olma,
• Sosyal güvencenin olmaması,
• Ekonomik bağımlılık,
• Çocuğunun / akrabasının evinde ikamet etme,
• Dört ya da daha fazla kişi ile birlikte / geniş ailede yaşama,
• Hafif / orta bilişsel bozukluğu olma (Alzheimer vb. rahatsızlıklar),
• Kronik hastalığı bulunma / Fiziksel ve mental bozukluk,
• Fiziksel engeli bulunma,
• Günlük yaşam etkinliklerinde yetersiz olma / başkalarına bağımlı olma,
• Aile içi ilişkilerinin kötü olmasıdır.

İstismar eden kişiden kaynaklanan risk faktörleri ise;

• Üstlendiği bakım rolünü benimsememesi ve zorunlu yapması,
• Bakım verdiği kişiyle zıt olması ve kırgın roller üstlenmesi,
• Kişilik problemleri (düşünce ve davranışlarını kontrol edememe, benlik saygısını yitirme),
• Yaşanılan ev tipi,
• Parasal ve tıbbi problemler,
• Ekonomik olarak yaşlı bireye bağımlı olması,
• Evlilik çatışması,
• İşsizlik,
• Madde bağımlısı olma,
• Şiddet ve istismarı çözüm olarak algılaması,
• Daha önceden kendisinin istismara maruz kalması,
• Aile içi dinamiklerinin bozulmasıdır.

Yaşlı İstismar ve İhmalinin Belirtileri

Yaşlıda bazı durumlarda istismar ve ihmali düşündürecek bulgular bulunmaktadır.

Hikayede yaşlı istismar ve ihmalini düşündürecek bulgular: Yaralanma mekanizmasına uymayan öykü, yaralanma oluşumu ve tedavi arama arasında gecikmelerin olması, aile üyelerinin veya diğer bakım verenlerin uygunsuz reaksiyonları, hasta ve bakım veren kişilerin olayın oluş şekli hakkındaki açıklamalarının birbirine uymaması, yaralanmanın ciddiyetini önemsememe veya inkar etme, anlatılanlar ve fizik muayene arasında uyumsuzluk, soruları cevaplandırırken bakıcısına bakma, öyküde sık travma hikayesi.

Aile öyküsünde yaşlı istismar ve ihmalini düşündürecek bulgular: Geçmişte ailede şiddet öyküsü, madde bağımlılığı, ev dışında şiddet, işsizlik/ekonomik güçsüzlük/yoksulluk, aile üyelerinin yaşlının maddi gücünü kullanması, aile işlerinde yaşlıya yer vermeme, ailedeki büyük kararlara katılamama.

Sağlık öyküsünde yaşlı istismar ve ihmalini düşündürecek bulgular: Farklı iyileşme sürelerinde değişik yaralar, sık sık acil başvuruları, konstipasyon, diyare gibi eliminasyon bozuklukları, yoğun somatik şikayetler, yeme bozukluğu ve yeme alışkanlıklarında değişiklik, madde bağımlılığı, depresyon/intihar girişimi/düşük benlik saygısı, posttravmatik stres sendromu, yalnızlık/umutsuzluk hissetme, kronik yorgunluk, apati, uyku bozuklukları, psikiyatri kliniğine yatış.

Kişisel/sosyal öyküde yaşlı istismar ve ihmalini düşündürecek bulgular: Güçsüzlük hissi, güvensizlik, sosyal izolasyon / ev dışına çıkmada azalma, bakım verene veya aile üyelerine aşırı bağımlılık, yoğun korku, sözel saldırganlık / negatif sözel iletişim, beden imajı bozukluğu, kronik fiziksel veya psikolojik yetersizlik öyküsü, günlük yaşam aktivitelerini yerine getirmede yetersizlik.

Genel görünüşte yaşlı istismar ve ihmalini düşündürecek bulgular: Korkulu / endişeli / hiper ya da hipoaktif olma, kötü hijyen ve uygunsuz ve yetersiz giyinme, kötü beslenme / stres ve yorgunluk bulguları, yaklaşıldığı ya da dokunulduğunda irkilme, uygunsuz ve anksiyeteli beden dili.

Vital bulgularda yaşlı istismar ve ihmalini düşündürecek bulgular: Otonom yanıtlar (kan basıncında ve nabız hızında yükseklik, fazla terleme …), aşırı zayıf ya da aşırı kilolu olma.

Deride yaşlı istismar ve ihmalini düşündürecek bulgular: İp veya halat izleri, ütü, sigara vb yarattığı yanıklar, yaralar, morluklar, çürükler, ödem, skar izi, subduralhematom/saç dökülmesi, deri bütünlüğü bozukluğu (dekübütüs, tedavi edilmemiş yaralar, idrar pişikleri), dehidratasyon bulguları.

Gözlerde yaşlı istismar ve ihmalini düşündürecek bulgular: Şişlik/ konjektival, retinal kanama, göz altlarında morluk, görme kaybına rağmen gözlüğün olmamasıdır.

Kulaklarda yaşlı istismar ve ihmalini düşündürecek bulgular: İşitme kaybı, işitme kaybına rağmen işitme cihazının olmamasıdır.

Ağızda yaşlı istismar ve ihmalini düşündürecek bulgular: Ağız hijyeninin kötü olması, yaralanma / laserasyonlar, diş kayıpları / diş kırıkları, tedavi edilmemiş diş problemleri.

Abdomende yaşlı istismar ve ihmalini düşündürecek bulgular: Karaciğer ve dalak gibi karın içi organ yaralanmalarıdır.

Genitoüriner/rektal bölgede yaşlı istismar ve ihmalini düşündürecek bulgular: Vajinal, anal, genital yaralar, çürükler, kanamalar, üriner enfeksiyon, cinsel yolla bulaşan hastalık bulguları, gaita ve idrar içerisinde kaldığına dair bulgulardır.

Kas-iskelet sisteminde yaşlı istismar ve ihmalini düşündürecek bulgular: Farklı iyileşme aşamalarında olan kırıklar, ekstremitelerde hareket kısıtlılığı, kontraktürler, özellikle el ve ayak bileklerinde bağ izleri, dekübit / bası yaralarının bulunmasıdır.

Nörolojik durumda yaşlı istismar ve ihmalini düşündürecek bulgular: Konuşmada bozulma, konfüzyon, hiperaktifreflexler/ tremorlardır.

Mental durumda yaşlı istismar ve ihmalini düşündürecek bulgular: Korkulu/anksiyeteli/depresif olma, intihar düşüncesi, konsantrasyon güçlüğü/hafıza kaybı

İlaç tedavisinde yaşlı istismar ve ihmalini düşündürecek bulgular: Reçetelenmemiş ilaç kullanımı, hekim direktiflerine uymamadır.

Yaşlı İstismarı ve İhmali Durumunda Yaklaşım

Herhangi bir istismar ve ihmal şüphesi durumunda, tanık olan bireyin bu durumu ilgili makamlara bildirmeleri, doktor, hemşire ya da sosyal hizmet uzmanı gibi sağlık personelinin ise TCK 280. maddeye göre adli olgu bildirimi yapmaları yasal bir zorunluluktur.

İstismar ve İhmal Durumlarının Engellenmesi

Yaşlılara yönelik ihmal ve istismar durumlarının engellenmesinde birincil koruma, ikincil koruma ve üçüncül koruma olarak üç aşama bulunmaktadır.

Birincil koruma yaşlılara yönelik ihmal ve istismarın hiç oluşmamasına yönelik önlemlerdir.

İkincil koruma istismar ve ihmale uğramış yaşlının yakınları, sağlık personeli ve yaşlıya hizmet veren kişiler tarafından erken dönemde fark edilmesi ve gerekli önlemlerin alınması ile yaşlıların yaşamlarını yitirmelerinin, uğradıkları şiddete bağlı olarak kalıcı fiziksel sağlık sorunları oluşmasını ve yaşlı bireyin ruhsal sağlığının ve yaşam kalitesinin bozulmasının engellenmesidir.

Üçüncül koruma ise istismar ve ihmale uğramış yaşlıların toplumsal hayata tekrar dönmesini sağlayacak rehabilitasyon hizmetlerini içine almaktadır.

Yaşlılarda ihmal ve istismar durumlarının engellenmesi için alınabilecek bazı önlemler bulunmaktadır. Bunlar; yaşlıların istismardan korunmaları konusunda yaşlıları bilgilendirmek ve farkındalık yaratmak, istismar kurbanı yaşlı bireylerin nereden yardım alabilecekleri hakkında danışmanlık yapmak, gerekli durumlarda kurumlara yerleştirilmeleri konusunda sektörler arası iş birliğinde bulunmak, bağımlı yaşlısı olan ailelere sosyal iletişim ve destek sağlamak, yaşlı bireyin yaşam kalitesinin arttırılması ve bağımsızlığı için aileyi eğitmek, desteklemek ve cesaretlendirmek, istismara yol açan ailesel ve kişisel problemlerle başa çıkmak için tedavi ve danışmanlık hizmeti almaya cesaretlendirmek, sağlık çalışanlarının anamnez alırken soracakları soruları doğru seçmesi, suçlayıcı, yargılayıcı olmaması ve ayrıntılı fizik bakı yapması, istismarın nedenlerinin, sonuçlarının ve önlenmesinin araştırılması ya da araştırılmasına katkıda bulunulması, hemşirelerin istismar ve ihmali önlemeye odaklanarak hemşirelik süreci ve planı geliştirmeleri, sosyal hizmet çalışanları ile yakın bir çalışma içinde olmaları, her toplum şiddet olaylarına karşı hükümet programları, yasal düzenlemeler, medya, resmi ve gönüllü kuruluşlar, eğitim kurumları vb. aracılığıyla çalışmalar yapmalarıdır.

Yaşlılarda Sosyal Destek

Sosyal destek genel anlamda stres altındaki ya da zor durumdaki kişiye, çevresindeki bireyler tarafından sağlanan yardım olarak tanımlanabilir. Sosyal destek; duygusal destek, bilgi desteği, maddi destek ve toplumsallaşmayı ve bir gruba ait olma duygusunu veren ağ desteğini de kapsamaktadır.

Yaşlı bireyler için aile üyelerini, arkadaşlarını görmek, onlarla birlikte olmak gibi sosyal ilişkiler son derece önemlidir.