Genel Dilbilim 1 Dersi 5. Ünite Sorularla Öğrenelim

Biçimbirim nedir?

Biçimbirimler, sözcüklerin karşıtsal dağılımı olup tekrarlanabilen ama bölünemeyen en küçük parçalarıdır.

Biçimbirimler duruşlarına göre kaça ayrılır?

Biçimbirimler duruşlarına göre bağımlı-bağımsız biçimbirimler olarak sınıflandırılır.

Biçimbirimler işlev ve anlamlarına göre kaça ayrılır?

Biçimbirimler  işlev ve anlamlarına göre ise çekimsel-türetimsel biçimbirim olarak sınıflandırılırlar

Sözlüksel bçimbirimler ile dilbilgisel biçimbirimlerin farkı nedir?

Bağımsız biçimbirimler anlamlarına göre sözlüksel ve dilbilgisel olmak üzere ikiye ayrılırlar. Sözlüksel biçimbirimler, adlarından da anlaşılacağı üzere sözlük anlamı taşıyan içerik sözcüklerinden oluşan biçimleri içerir. En tipik örnekleri, ad, eylem, sıfat ve belirteçlerdir. Sözlüksel biçimbirimler sözcük parçaları olarak da kendilerini gösterebilirler (bkz. türetim ekleri). Dilbilgisel biçimbirimler ise kendi başlarına anlamları olmayan ama sözlüksel biçimbirimler arasındaki ilişkileri gösteren yapılardır. En tipik örnekleri, işlevsel sözcük olarak da sınıflandırılan adıl, ilgeç, bağlaç ve belirleyicilerdir. Dilbilgisel biçimbirimler de sözcük parçaları olarak görülebilirler.

Bağımlı biçimbirimler ile bağımsız biçimbirimlerin en temelde farkı nedir?

Biçimbirimler duruşları bakımından bağımlı ve bağımsız olmak üzere ikiye ayrılırlar. Bağımlı biçimbirimler ek, bağımsız biçimbirimler sözcük olarak ortaya çıkarlar.

Bağımlı biçimbirimler işlevlerine göre kaça ayrılır? Bunlar nelerdir?

Bağımlı biçimbirimler işlevlerine göre türetimsel ve çekimsel biçimbirim olarak ikiye ayrılırlar.

Biçimbirim kavramı ele alındığında taban ifadesi ne anlama gelmektedir?

Taban, türüne bakılmaksızın herhangi bir ek almış yapıdır. Yani, kök ve gövdeler aynı zamanda tabandır. Saygısız içindeki saygı çekim eki almadığı için gövde, türetim eki aldığı için de kök olamaz; tabandır.

Sözcük parçalarının birleşiminde bir sıralama gerektiren bu hiyerarşik düzene göre çekim ekleri nasıl sıralanır?

• türetim ekleri çoklukla çekim eklerinden önce
• ad çekimlerinde sayı ekleri durum eklerinden önce
• eylem çekimlerinde çatı ekleri görünüş eklerinden, görünüş ekleri zaman eklerinden, zaman ekleri kip eklerinden, kip ekleri kişi ve sayı eklerinden önce

Yapısal bulanıklık nedir?

Yapısal bulanıklık, birden fazla yapılanma biçimine izin vererek birden fazla anlam ortaya çıkmasına neden olan durumdur.

Biçimbirim kavramı ele alındığında gövde ifadesi ne anlama gelmektedir?

Gövde sadece çekim ekleri bağlamında ele alınan bir terimdir. Bir sözcükbiçimin çekim ekleri çıktıktan sonra kalan kısmıdır. Saygılar biçiminde saygı, saydı biçiminde say, karaağaçlar biçiminde karaağaç gövdedir.

Hangi ek türlerine  türetim eki olarak ifade edilir?

Eklendiği sözcüğün anlamını değiştirip yeni bir sözlükbirim oluşturan bu ekler türetim eki olarak adlandırılır. Türetim ekleri, eklendikleri sözcüğün sözlüksel ulamını da (ad, eylem, sıfat vb) değiştirebilir. Örneğin, Türkçedeki -ucu biçimi bir eyleme eklendiğinde onu ad haline getiren bir türetim ekidir.

Bağımlı biçimbirimler, yani ekler, eklendikleri konuma göre nasıl adlandırılır?

Bağımlı biçimbirimler, yani ekler, eklendikleri konuma göre önek, içek ve sonek olarak adlandırılırlar. 

Dillerin biçimbilimsel tiplendirmeleri, kullandıkları bu gibi eklerin türü ve oranına göre yapılmaktadır. Bu bağlamda, geleneksel olarak kaç temel dil sınıfı vardır? Bunlar nelerdir?

Dillerin biçimbilimsel tiplendirmeleri, kullandıkları bu gibi eklerin türü ve oranına göre yapılmaktadır. Bu bağlamda, geleneksel olarak üç temel dil sınıfından söz edilir: yalınlayan (Vietnam Dili), eklemeli (Türkçe), bükümlü (Arapça).

Yalınlayan diler ile eklemeli diller arasındaki biçimbirimsel farklılıklar nelerdir?

Yalınlayan dillerde bir biçimbirim bir sözcüğe karşılık gelirken, eklemeli dillerde bir sözcük çok sayıda biçimbirim barındırabilir ve bu artarda sıralanmış biçimbirimlerin sınırları çok net çizilebilir.

Biçimbirimsel olarak bükümlü dillerin temel farkı nedir?

Bükümlü diller, özellikle kökteki ünlünün değişmesiyle ve birtakım soneklerin eklenmesiyle durum, cinsiyet, kişi, zaman, kip, görünüş, çatı, sayı belirtebilir

Bir dilde ek alan sözcüklerde, ekler ne ile ve nasıl gösterilir?

Bir dilde ek alan sözcüklerde, ekler ekleşmenin yönünü gösteren kısa çizgilerle gösterilir. Bir ekin solundaki çizgi, o ekin soluna başka bir biçimbirim gelmesi gerektiğini gösterir; yani, ek sonektir. Çizgi ekin sağında ise sağına başka bir biçimbirim gelir; ek önektir. Çizgi her iki yanında ise de buralarda başka biçimlerin olması gerektiğini gösterir; ek içektir. 

Aşamalı yapılanmayı gösteren teknikler nelerdir?

Dizim ağacı ve ayraçlama, aşamalı yapılanmayı gösterim teknikleridir.

Soyut biçimbirimin dilde yansıması olarak ortaya çıkan fiziksel olguya ne ad verilir?

Biçimcik, soyut biçimbirimin dilde yansıması olarak ortaya çıkan fiziksel olgudur. Biçimbirimin  yazılarak ya da sesletilerek yüzeye çıkmış halidir.

Bir biçimbirim ile kendisini gerçekleştiren değişkeleri arasındaki ilişkiye ne ad verilir?

Bir biçimbirim ile kendisini gerçekleştiren değişkeleri arasındaki ilişkiye altbiçimlik adı verilir.

Bir biçimin olduğu konumda diğer biçimin kullanılmasını yasaklayan dağılıma ne ad verilir?

Bütünleyici dağılım, bir biçimin olduğu konumda diğer biçimin kullanılmasını yasaklayan dağılımdır.