Çağdaş Türk Dünyası Dersi 4. Ünite Sorularla Öğrenelim

Azerbaycan’ın sorunları nelerdir?

Azerbaycan’ın sorunları, Karabağ ihtilafının devamı, bölgede kalıcı ve devamlı barışın temin edilmemiş olması, bürokrasi kademesindeki yolsuzluklar, patrimonyal bir siyasi otoritenin varlığı, adam kayırma, işsizlik, beyin göçü, rüşvetin yaygınlığı ve tam bir girişim özgürlüğünün sağlanamamış olması olarak sıralanabilir.

Türkiye ve Orta Asya cumhuriyetleri açısından Azerbaycan'ın konum ve dil yönüyle önemi nedir?

Azerbaycan Türkiye ve Orta Asya cumhuriyetleri arasında bulunduğu yer itibarıyla anahtar role sahip bir ülkedir. Ortak dil açısından baktığımızda Azerbaycan Türkçesi Türk dünyasında, doğudan batıya çok büyük bir geçirgenlik sağlamaktadır. Bu da Türk dünyasında birbirini anlama ve dil birliği konusundaki altyapı için oldukça önemlidir.

Pişeverî Hükümeti (Güney Azerbaycan) nasıl dağılmıştır?

Rusların petrol işletme hakkını elde ederek İran’dan çekilmeleri üzerine desteksiz kalan Pişeverî hükümeti, Türkiye’den de aradığı desteği bulamaz ve Aralık 1946’da Amerikalıların desteğiyle başlatılan çok büyük bir askerî harekât sonucu dağılır. Pişeverî hükümetini destekleyen 25 bin insan öldürülür, 2500 kişi idam cezasına çarptırılır, binlerce insan başka bölgelere sürgün edilir. Bir yıl kadar yaşayan bu hükümet Güney Azerbaycan Türklerinin milli kimliklerinin gelişmesinde belirli rol oynamıştır.

Azerbaycan Cumhuriyeti'nin başkenti Bakü'ye nasıl taşınmıştır?

Nuri Paşa’nın kumandanlığındaki Kafkas İslam Ordusunun Bakü’den Bolşevikleri, Ermeni komitelerini ve İngiliz işgal kuvvetlerini uzaklaştırmasından sonra (Eylül 1918’de) Azerbaycan Cumhuriyetinde Başkent Bakü’ye taşındı.

Azerbaycan Cumhuriyeti, Nisan 1920 tarihinde hangi olay sonucu dağılmıştır?

Azerbaycan Cumhuriyeti, Nisan 1920 tarihinde, Kızıl Ordu’nun Bakü’ye girmesiyle dağılmış ve bu tarihten sonra tüm iktidar Bolşeviklerin oluşturduğu Azerbaycan Geçici Devrimci Komitesi’nin eline geçmiştir.

Ebulfez Elçibey'in Rusya, İran ve Azerbaycan içindeki Komünist Parti elitlerini rahatsız eden tutumları nelerdir?

Elçibey’in Türkiye’ye olan bağlılığı, Türk cumhuriyetleriyle yakın ilişkiler geliştirmek istemesi, İran Azerbaycan’ındaki Türklerin bağımsızlığını savunması ve Rus ordusunu ülkesinden çıkarması Rusya’yı, İran’ı ve Azerbaycan içinde hâlâ güçlü olan Komünist Parti elitlerini rahatsız etmiştir.

İlham Aliyev'in Azerbaycan'ın devlet başkanlığına gelişi nasıl gerçekleşmiştir?

Haydar Aliyev, hastalanınca, hukuken tartışma doğuran bir şekilde, oğlu İlham Aliyev’i başbakanlığa atamış, onu yapılacak başkanlık seçiminde kendi yerine Yeni Azerbaycan Partisi’nin tek başkan adayı ilan etmiştir. 15 Ekim 2003 tarihinde yapılan devlet başkanlığı seçimini İlham Aliyev kazanmıştır.

1992’de Karabağ sorununun çözümüne yönelik kurulan AGİT Minsk Grubu'ndan çözüm çıkmamasının sebebi nedir?

Minsk Grubu'nun ABD, Fransa ve Rusya Federasyonu'ndan oluşan eşbaşkanlarının Ermenistan’ı destekleyen devletler olması Minsk Grubu’ndan bir çözüm çıkmasını engellemekte, eşbaşkanlar sanki sorunu dondurmaya çalışıyorlarmış izlenimi vermektedirler.

Azerbaycan’ın yönetiminde egemen olan dört ayrı sistemi sıralayınız. 

Azerbaycan’da dört ayrı sistemin egemen olduğunu görmekteyiz: Önce Çarlık Rusyası idaresi, ardından kısa süreli bir bağımsızlık dönemi, Sovyet yönetimi ve yeniden bağımsızlık dönemi.

Azerbaycan bürokrasisinde yer alan "icra başçısı" neyi ifade etmektedir?

İcra başçısı: Türkiye idari sisteminde merkezi idarenin temsilcisi olan vali ve kaymakamları karşılamaktadır. Bir idari birimin en büyük “mülki amir”ine denk gelmektedir. “Başçı” kelimesi eski Türkçe bir söz olup “lider, rehber, kılavuz” demektir. Prezident için “devlet başçısı” terimi de kullanılmaktadır.

Azerbaycan Cumhuriyeti'nde rayon ne anlama gelmektedir?

Azerbaycan Cumhuriyeti, Türkiye idari sisteminde il ve ilçelere karşılık gelen rayon adı verilen idari birimlere ayrılmıştır. Azerbaycan Cumhuriyeti ve onun içinde yer alan Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti, 66 rayon, 77 şehir, 13 şehir rayonu, 1257 kasaba ve 4260 köy yerleşim biriminden meydana gelmektedir

Nahçıvan'ın statüsü nedir?

Nahçıvan, Türkiye’nin de taraf olduğu 1921 Moskova ve Kars Antlaşmaları uyarınca özerk statüsü devam etmek kaydıyla Azerbaycan’a bırakılmıştır. Nahçıvan içişlerinde özerk, savunma ve dış politikasında ise Azerbaycan’a bağlıdır.

Bağımsızlık sonrası üç dönem içinde ele alınan Azerbaycan ekonomisinde, birinci dönemin en önemli olayı nedir?

Birinci dönemin en önemli olayı “asrın anlaşması” olarak nitelenen Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattı ile Azerbaycan petrolünün paylaşımıyla ilgili anlaşmanın Eylül 1994’de Bakü’de imzalanmış olmasıdır.

Azerbaycan sahip olduğu zengin enerji kaynaklarını dünya pazarlarına nasıl ulaştırmaktadır?

Azerbaycan, Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattından sonra Kars-Tiflis-Bakü demiryolu projesi ve Trans Anadolu Gaz Boru Hattı Projesi (TANAP) ile sahip olduğu zengin enerji kaynaklarını dünya pazarlarına güvenli bir şekilde ulaştırmaktadır.

Azerbaycan’ın dış politikasının belirleyici sorunlarından ilki nedir?

Azerbaycan’ın dış politikasının belirleyici sorunlarından ilki Ermenistan işgali altındaki topraklarının kurtarılması ve Karabağ sorununun çıkarlarına uygun bir şekilde çözülerek toprak bütünlüğünün yeniden sağlanmasıdır.

Azerbaycan’da hukuki bir terim olarak yer alan "mecburi köçkün" ve "kaçkın" terimleri neyi ifade etmektedir?

Azerbaycan’da hukuki bir terim olarak mecburi köçkün, Ermeni işgali yüzünden yaşadığı yeri bırakıp başka yere giden kimse demektir. Kaçkın (qaçqın)ise Ermenistan’da yaşarken, Karabağ savaşı sırasında Ermenilerin baskısı yüzünden can havliyle ata yurdunu terk edip Azerbaycan’ın başka yerlerine sığınan kimselerdir.

1991'den itibaren eski komünist eğitim sisteminin terkedilmesiyle Azerbaycan'da eğitim politikasının temel yönü nasıl şekillenmiştir?

1991’den itibaren yürütülen eğitim politikası eski komünist eğitim sisteminin değiştirilmesine yönelmiştir. Bu çerçevede eğitim politikasının temel yönü milliyetçilik, vatanseverlik ve demokratik ilkelerin yerleştirilmesine yönelik çalışmalar olmuştur.

1991 yılından itibaren yürütülen eğitim politikaları neticesinde Azerbaycan üniversitelerindeki müfredat programlarında gerçekleşen değişimler nelerdir?

Üniversitelerde okutulan Sovyet Komünist Partisi tarihi, bilimsel komünizm ve ateizm gibi dersler müfredat programından çıkarılmıştır. Öte yandan, “Azerbaycan Dili”, “Azerbaycan Edebiyat›”, “Azerbaycan Tarihi” ve “Azerbaycan Anayasası” konuları üniversitelerdeki tüm bölümler için zorunlu dersler arasına dâhil edilmiştir.

1929-1939 yılları arasında Latin Alfabesi kullanılan Azerbaycan'da, 1939'da gerçekleşen alfabe değişikliğinin Türkiye ile bağlantılı olan gerekçesi nedir?

Azerbaycan’da, 1929-1939 yıllar› arasında Latin alfabesi kullanıldı. Türkiye ile Azerbaycan’da Latin alfabesinin kullanılması, Sovyet idarecilerin hedefine aykırı idi. Bu sebeple, 1939’da, Sovyetler Birliğine tabi olan bütün Türk cumhuriyetlerinde Moskova’da alınan merkezî bir kararla alfabeler bir kere daha değiştirildi ve yeni alfabe Rusların kullandığı Kiril alfabesi temelinde her Türk lehçesi için ayrı ayrı düzenlendi. Bundan biraz evvel 1937’de, Bakü’de düzenlenen bir toplantıda farklılıkları derinleştirici bir dizi karar alınarak Sovyetler içindeki Müslüman Türklerin ortak bir alfabe ve imla geliştirmelerini engelleyici tedbirler alındı ve sıkı bir şekilde uygulandı. Bu uygulamada Türkiye Türkçesinden uzaklaşmayı gerçekleştirme gayesi de vardı.

Bağımsızlığını ilan eden Azerbaycan Cumhuriyeti'ni tanıyan ilk devlet hangisidir?

Bağımsızlığını ilan eden Azerbaycan Cumhuriyeti’ni ilk tanıyan devlet Türkiye olmuştur. Azerbaycan ile 1992’de imzalanan protokolle diplomatik ilişki kurulmuştur. Bağımsızlıktan bu yana Türkiye ile 500’ün üzerinde anlaşma imzalanmıştır. Azerbaycan ve Türkiye aynı dili ve kültürü paylaştıkları için birbirlerini “kardeş devlet” saymakta ve “iki devlet bir milletiz” demektedirler.