Medya Sosyolojisi Dersi 8. Ünite Özet

Ulus İçi Sistem

Ulus içi sistem ulus denen bütüncül yapının maddi ve bilişsel olarak kendini nasıl ürettiğiyle biçimlenir ve sürdürülür.

Maddi Üretim Bilinci:

İnsanlar kendi fiziksel gereksinimlerini karşılamak için giyecek ve yiyecek gibi ürünleri üretmek zorundadır. Buna maddi veya materyal üretim diyoruz. Toplumun maddi yaşamını örgütleme ve üretme biçimi ekonomik sistemi oluşturur. Kapitalist ekonomik sistem özel mülkiyet örgütlenmesi ve ilişkileri üzerine kurulmuştur. Üretim tarzı ve ilişkileri ancak iletişimle mümkündür. İletişimler birbirini destekleyen iki alanda olur:

1. Maddenin veya hizmetin üretimi için gerekli olan iletişimler
2. Madde ve hizmet üretimini ve ilişkiler hakkındaki iletişimler
   • Halkın, bireyin üretim, ürün ve ilişkiler hakkındaki iletişimleri: Üretilen ve ilişkiler hakkında olduğu için biliş ekmeyi, biliş yönetimini, ideolojik biçimlendirmeyi, dünya görüşlerinin, tutumların ve düşüncelerin ifadelerini anlatır. Doğru olabileceği gibi yanlış da olabilir.
   • Şirket sahiplerinin ve yöneticilerinin de devletin yasalarla getirdiği üretim, ürün ve üretim ilişkileri hakkındaki iletişimleri: Maddi üretim yapan kurumlar ve şirketlerdeki iletişim, ekonomik üretimin nasıl örgütlendiği ve günlük üretim ilişkilerinin nasıl yürütüldüğünü içerir. Yani bu iletişim, bir şey hakkında değildir; bir şeyin yapılmasını gerçekleştiren iletişimdir.

Tüm günlük maddi, siyasal, kültürel, ilişkisel düşünsel, inançsal ve duygusal üretimlerin gerçekleşmesi aşağıdaki biçimlerden geçerek olur:

• Yüz yüze ikili veya küçük grup iletişimi
• Teknolojiyle aracılanmış iletişim
• İnsan ile teknolojik araç iletişimi
• Ekonomik sistemi oluşturan şirketlerde, aynı seviyedeki işçiler arası yatay ve farklı seviyedeki çalışanlar arasında dikey iletişimler.
• Aynı seviyedeki yönetici/menajer/müdür gibi hiyerarşik kadrodakiler arası iletişimler.
• İşçiler ile yönetenler arasında üretim kurallarına uyma ve görevini yapma biçimindeki sınıfsal dikey iletişim.
• Özel sektördeki sermaye sahipleri arası ekonomik çıkarı sağlama faaliyetlerindeki iletişim ve kapitalist düzeni koruma iletişimi.
• Kamu ve özel sektördeki yöneticiler arası çıkar ilişkileri ve iletişimi.
• Özel sektördeki firma yönetici kadroları ile kapitalistler arasında hizmete dayanan dikey ilişkiler ve iletişimi.

Özel Sektörde Maddi Üretim: Ulusal ekonomik sistemin belirleyici öğelerinin başında özel sektör ve bu sektörü oluşturan şirketler gelir. Şirket yapıları sermayeye kar sağlamak için biçimlendirilmiştir. Bu yapının iletişimin doğası, kendi ekonomik amaçlarını gerçekleştirmesi için gerekli ve zorunlu olan üretim tarzı ve ilişkilerinin getirdiği ilişkilerin biçimine göre şekillenir.

Ulus içindeki ekonomik iletişim hem üretim araçlarına sahiplik, üretim, dağıtım ve tüketim faaliyetleri ve ilişkilerini gerçekleştirme sırasındaki iletişimlerdir hem de sahiplik, üretim, dağıtım ve tüketim hakkındadır.

Şirketler Arası Rekabet ve İş Birliğinden Geçerek Yeniden Üretim: Günümüzde şirketler yoğun bir iletişim ilişkisine girmişlerdir. Kapitalist firmalar, özellikle uluslararası dev firmalar bilinçli olarak giriştikleri faaliyetlerle üretimin, dağıtımın, satışın ve tüketimin koşullarını yenileyerek ve geliştirerek kendilerinin pazarda kalıcılığını sağlamaktadır. Ayrıca bu kalıcılığı ve gelişmeyi perçinlemek için insanların iş dışı boş zaman geçirme, eğlenme, kültürel ve siyasal faaliyetlerinin yönlendirilmesi ve kontrolünü sağlayacak sürekli, yoğun ve yaygın iletişim stratejilerini ve taktiklerini kullanmaktadır.

Kitleleri Dışarıda Bırakma ve Bilişsel Ve Emeksel Olarak Yeniden Üretim: Şirketlerdeki yönetim yapıları, üretim için gerekli “üretici güçleri” ya sahiplik yoluyla ya da kiralayarak şirkete en fazla karı getirecek biçimde işe koşar. Kapitalist yapının iletişiminde, bu işe koşma normal ve doğal olarak algılanır nitelenir ve sunulur.

Güç ilişkilerinden geçerek yaşam koşullarından yoksun bırakılmışların iş bulmak için birbirleriyle yarışı, karın doyurma mücadelesi yoksulluk ve zenginlik, yoksun bırakma ve yoksun olma sanki fırsat eşitliğini kullanmayla birlikte gelen doğal bir şeymiş gibi sunulur.

Kamu Sektöründe Maddi Üretim: Kamu sektörü tüm devlet kurumlarının toplamıdır. Kamu sektöründeki ekonomik üretim ve iletişim:

a. Kamu iktisadi teşebbüslerinin faaliyetlerinde,
b. Memurluk sistemindeki maaşlarla ve ihaleler gibi paralı işlerle ilgili üretim ilişkilerinde
c. Kamu zenginliklerini özel şirketlere özelleştirmelerle, meşrulaştırılmış ve gayri meşru yollarla transfer etmede ve Kamunun işlerini özel şirketlere yaptırma süreçlerinde gerçekleşir.

Kamu sektörünün kamuyla ve özel sektörle ilişkileri hakkındaki iletişimin doğası bir sistemin meşrululuğuyla, değerlendirilmesiyle, bilişiyle ve sisteme karşı güvenle ilişkilidir.

Toplum Yönetimi ve Bilincin Üretimi:

Toplum yönetimi çeşitli yönetimsel örgütlenmeleri ve tüm bu örgütlenme ve faaliyetleri meşrulaştıran bilinç üretimini ve üretilenin yaygın bir şekilde dolaşıma sokulmasını içerir. Bu örgütlenme ve faaliyetler bütününe devletin yönetim yapısı denir.

Toplum yönetimi toplumsal yaşamın her alanını ve anını kapsar.

• Ulus içi siyasal düzen ve bu düzendeki iletişim çıkarları ve biçimleri
• Serbest Pazar ve özel mülkiyet yapısının desteklenmesi
• Siyasal yapının yasalarda ve uygulamalarda Pazar yapısına entegre oluşu
• Kitle iletişimi ve eğitim gibi bilinç yönetimi sistemlerinin aynı Pazar yapısına entegre oluşu
• Kitle iletişimi ve eğitim gibi bilinç yönetimi sistemlerinin aynı Pazar yapısının bilincini planlı şekilde işlemesi/yayması
• Kalkınma ve ücret politikalarının sunum biçimleri
• Özelleştirme ve deregülasyon gibi faaliyetlerin özgürlük, demokrasi ve ilerleme gibi ideolojik kavramlarla halka satışı

Seçimler ve Demokrasi Süreçleri:

Sistem tutma ve sürdürme, ekonomik yapı yanında, ancak siyaseti yapacak siyasal örgütlerle olabilir. Bu örgütlenme parlamenter sistem adı verilen ve seçimlere dayanan yapılar ve bu yapıların faaliyetleriyle gerçekleşir.

Seçimler ve temsil sistemi ile maddi bir ürün üretilmez fakat maddi ürünlerin üretimi hakkında kamu politikalarının üretilmesi işi yapılır ve sistemin süreçlerden geçerek oluşan meşruluğu ve toplum yönetimiyle ilgili konular, sorunlar ve çözümler ile ilgili toplumsal bilişleri üretir.

Meşrulaştırılmış Güçle Üretim:

Devletlerin, kaba gücüyle ikna iletişimi üretimi adalet sistemi ve ordusuyla yapılır. Adalet sistemi, güç yapılarının çıkarlarından ve amaçlarından yalıtılmış, bir adaleti isteseler de temsil edemezler. Adalet sistemi kendini belirleyen uluslararası ve ulusal siyasal-ekonomik yapının amaçlarına uygun bir şekilde biçimlenir.

Eğitim Sistemi:

Eğitim sistemi, diğer her sistem gibi toplumla ilişkili ekonomik, siyasal, kültürel ve diğer her tür karakteri taşır.

Eğitim sistemi; özel, kamu ve ikisinin karışımı karma yapılar olmak üzere üçe ayrılır. Okulların üç temel faaliyet alanında görev yaptığı ortaya konmuştur:

• Birikim (sermaye birikimi)
• Meşrulaştırma
• Üretime yardım

Sermaye Birikimi: Birinci görevde, eğitim sistemi ekonomik sistemin koşullarını yaratarak kapital birikim sürecine yardım eder. Okul kapitalist Pazar sistemine benzer biçimde tabakalaşmış iş gücü yetiştirir.

Meşrulaştırma: Eğitim sisteminin ikinci önemli görevi sistem meşrulaştırmasıdır: Okullar egemenliğin ve egemen grupların meşrulaştırdığı ve sosyal ve kültürel ideolojilerin kurulduğu, yeniden yaratıldığı ve tutulduğu karmaşık yapının parçasıdır.

Üretime Yardım: Eğitim kurumları tümüyle önemli bir üretimin örgütlenmesi setidir. Pazarın genişlemesi, savunma denen iç ve dış savaşa hazırlık, yeni tüketicilerin yaratılması ve tutulması, iş bölümü ve kontrol, pazar payı ve kar oranını artırma uğraşı ve benzeri gereksinimlerin hepsi de iletişim, teknik yenilikler ve yönetim için yenilenen bilgi gerektirir. Eğitim sistemi bu bilgiyi ve bu bilgi gücüyle donanmış üretim gücünü üretmede önemli rol oynar.

Özel ve Kamu İletişim Sistemi ve İletişimin Kontrolü:

Kamu iletişim sistemi birçok özel ve devlet kurumu olan örgütlü yapılardan ve faaliyetlerden oluşur. Bu yapılarda özeller yanında, resmi gazeteler, resmi dergiler, resmi radyolar, resmi televizyonlar, kütüphaneler, devlet tiyatroları, baleler, dernekler, spor salonları ve sergiler gibi örgütlü faaliyetler yer alır.

Özel iletişim örgütleri her firma gibi kar amaçlı kuruluşlardır. Özel iletişim örgütleri de özel okullar gibi hem ekonomik amaca hem de siyasal ve ideolojik amaca hizmet ederler. Özel teşebbüsün mülkiyetinde ve kontrolündeki iletişim araçları hem sömürünün hem de meşrulaştırmanın araçları olarak kullanılır.

Devlet kurumlarında da iletişimin kontrolü, şirketlerde olduğu gibi iş süreçleriyle gelen çerçeveleme ile olur. Fakat devlet kurumlarında, şirketlerden farklı olarak bir siyasal partiye ait olmakla gelen fayda ve istenmeyen bir ideolojiye bağlı olarak gelen zarar oldukça görünür biçimdedir.

Özel ve Kamu Sosyal Yardım, Eğlence, Spor ve Dinlenme Yapıları:

Belediyeler gibi devlet kurumları, okullar ve özel kuruluşlar, yardım, eğlence, spor ve dinlenme faaliyetleriyle hem para kazanır hem de kendi promosyonunu ve halkla ilişkilerini yaparlar. Bu faaliyetlerin de yardımıyla iş dışı yaşamın insanlara faydalı şekilde yönlendirilmesi hem de ticari faaliyetlerle sömürgeleştirilmesi kolaylaştırılır.

Kültürel, İdeolojik ve Duygusal Üretim:

İnsan kendini ne için, neyle ve nasıl üretiyorsa bu üretme, aracıyla, nedeniyle ve nasılıyla onun kültürüdür.

Günümüzde kültür üretimi kapitalist endüstriyel yapıların kontrolünde olmaktadır, dolayısıyla bu kültür ne herkes için aynıdır ne herkes için üretilir ne de kültürel fayda herkes tarafından ortak ve hakkaniyet ölçütlerine göre paylaşılır ve kullanılır.

Kültürü oluşturan özellikler insan hayatını oluşturan, tutan, değiştiren özelliklerdir.

Kültür türleri farklı ölçütlere göre farklı isimler alır:

• Maddi kültür
• Soyut kültür
• Halk kültürü
• Kitle kültürü
• Popüler kültür
• Ulusal kültür
• Evrensel veya küresel kültür
• Kültürlerarası iletişim

Uluslararası Sistem

Uluslararası iletişim makro seviyede ulus denen ana birimden başlayarak mikro seviyede bireysel seyahate kadar çeşitlenen, farklı uluslardaki birimler arası ilişkiler ve bu ilişkilerin kurulması, düzenlenmesi ve yürütülmesi ile ilişkilidir.

Uluslararası iletişimde egemen tarz, gelişmiş ülkeler arasında Pazar tutma, pazarı genişletme ve pazar payını artırma politikaları biçimindedir. Bu ülkeler ile diğer ülkeler arasındaki ilişkiler ise birbirine bağlı üç genel alan içinde olur.

a. Ekonomik güçten ve bu gücün temsilcisi olan uluslararası örgütlerden geçerek sağlanan ekonomik kontrol ilişkileri
b. Siyasal ve kültürel örgütlenme biçimlerinin transferiyle gelen siyasal ve kültürel kontrol
c. Savaş teknolojileriyle elde edilen üstünlükten geçerek “savunma sistemleri” kurma adıyla savaş ürünleri satma; o ülkedeki her türlü iletişimi dinleme, kayıt ve izlemeyi sağlayan iletişim sistemini kurma.

Yerin Kullanımı ve İletişimin Coğrafik Politikası:

Günümüzde yer siyasal olarak ulus devletler biçiminde örgütlenmiştir. Ülke toprağıyla, yerüstü ve yeraltı zenginlikleriyle, akarsuları, gölleri ve denizleriyle siyasal egemenlik iddia eden ulusal yapının kontrolündedir. Fakat çoğu ülkeler için asıl kontrol uluslar arası anlaşmalarla ve ilişkilerle ulusal yapı içinde iş yapan ve “emperyalist” olarak nitelenen güçlerin ve onların yerel ortaklarının elindedir.

Yerle ilgili politikaların uygulanması yapılan iletişimin özelliklerine göre örneğin ev, okul, dükkân, cami, meclis, fabrika, yol, su kaynakları, deniz, savaş alanı, ülke, bölge veya kıtada olabilir.

Uzayın Kullanımı: Ekonomi, Bilgi ve Kontrol

Uzayın kullanımı, ekonomik çıkarlar ve bu çıkarları destekleyen siyasal mekanizmaların kurulması ve geliştirilmesine bağlı olarak gelir; uydu kullanımından, frekans bölüşümünden “hava güvenlik sahalarının belirlenmesi”, korunması sivil ve savaş amaçlı kullanılmasına ve coğrafik alanların nasıl kullanılacağına kadar değişir.

Sermayenin ve Emeğin Uluslararasılaşması: 1980’den beri Avrupalı kapitalistler Amerikan örgütlenme biçimini koya ederek Amerika’yla mücadeleye girdiler, dünya pazarında Amerika’nın payını azaltmaya başladılar.

Sermayenin uluslararasılaşmasının ortaya çıkardığı önemli bir sonuç firmaların çıkarlarının “milli çıkar propagandasıyla” çatıştığında, firmaların çıkarının galip gelmesidir. Küreselleşme ile birlikte emeğin nerede olursa olsun sömürülmesi biçimi gelmiştir.

İş göçü, İngiliz Emperyalizminin ucuz işçi kullanarak sermaye birikiminde icat ettiği ve “köleliğe son” propagandasıyla desteklediği bir ekonomik sömürü tarzıdır.

Uluslararası ilişki biçimini kapitalist ideoloji fırsat eşitliği, özgürlük, demokrasi ve pozitif kültürel kontak olarak niteleyen bir biçimde iletir. Sermaye için oldukça görevsel olan bu ileti biçiminin altında gerçekte sadece ekonomik sömürü yatmaz.

İletişim Teknolojileri, Örgütsel Yapılar ve Yapı Transferi:

Uluslararası ilişkilerde diplomasilerin, yardımların, barışların, anlaşmaların ve anlaşmazlıkların kısaca siyasal ve kültürel olanın hepsinin ardında daima ekonomik çıkar hesapları yatar.

İletişim teknolojilerinin ve ürünlerinin nerede ve nasıl üretileceğine, nerede ne nasıl dağıtılacağına, nerede ve nasıl tüketileceğine, teknolojik aracı satın alanlar değil üreten ve dağıtan güçler karar verir.

İletişim Teknolojileri ve Yapıları: Günümüzde enformasyon ve iletişim teknolojileri aşağıdaki yapıları içerir:

a. Sabit telefon şebekesi/ağı teknolojileri
b. Mobile/taşınabilir şebeke/ağ teknolojileri
c. İnternet
d. Radyo ve televizyon yayını teknolojileri
e. Bilgisayar
f. Silah teknolojileri

İletişim teknolojileri hem iletişimi üreten, dağıtan ve alan araçları üreten teknolojileri hem de iletişim araçları dediğimiz her şeyi içerir. Bu yapıda en çok sözü edilen, kitle iletişim araçları ve ürünleridir.

İletişim teknoloji ve ürünlerinin üretimi, dağıtımı ve tüketimine bakıldığında uluslararası yoğun ilişki, egemenlik ve mücadele ağları olduğu görülür.

Örgütsel Yapılar, Transfer ve Transferin İşleyişi: Teknoloji transferi demek, yapı transferi ve çoğunlukla örgütlü ürün anlamına gelir. Örgütsel transferlerde eski sömürgeciler ve Amerika kendi örgütlenme biçimini diğer ülkelere yerleştirdiler.

İletişim teknolojisinin fiziki biçiminin ardında aynı şekilde ihraç edilen ve yayılan örgütlenme şekli ve finansmanı yatar.

Teknolojik araç transferi, toplumdaki yerinin ve görevinin yasal düzenlenmesi, kullanılmasındaki profesyonelleşme, teknik eğitimi, bakımı, geliştirme olanakları gibi çeşitli soru ve sorunları beraberinde getirir. Kapitalist medyanın çalışma tarzı belli örgütlenme, sahiplik, kontrol, finans ve üretim şekilleriyle olur.

Profesyonellik, Ürün Biçimleri ve İlişkileri:

Profesyonellik: Teknolojik araç ve yapı transferi aynı zamanda örgütsel iş yapış biçimlerini, iş ve dünya görüşünü ve ideolojik /kültürel varsayımları da beraberinde getirir. Profesyonellik, teknolojik araç ve ürün transferiyle birlikte gelen ithal edilmiş bir iş yapış biçimidir.

Medyada profesyonellik ile birlikte Amerikan endüstriyel yapısının ideolojisinin ve medyayı içeren özel ideolojik değer yargılarının egemenliğinin dünyaya yayıldığını görürüz.

Profesyonellik, bir işi yapma pratiğinde belli değerlerin benimsenmesi ve bu pratiği bu değerlerin çerçevesi içine uyacak bir şekilde yapmaktır. Kitle iletişiminde, ekonomik ve siyasal iletişimde profesyonellik demek, kitleleri ekonomik kültürel ve siyasal Pazar ideolojisine ve alışkanlıklarına hazırlamak ve biçimlendirmek ve bu biçimde tutup davranışa sevk etmek için geliştirilmiş içeriği doldurma, paketleme ve sunmada “tarz, yaklaşım, tecrübe” kazanma demektir.

İletişim Ürün Biçimleri ve Pazar İlişkileri: İletişim teknolojisinin ortaya koyduğu en önemli ürün iletişimin ileteni, gözle görüleni ve kulakla duyulanıdır. Bu ürünler medya teknolojisinin özelliğine göre çeşitli araçlarla taşınarak, çeşitli araçlardan geçerek, çeşitli biçimlerde gelir.

Dünya pazarında iletişim ürünlerinin akışının ideolojik/kültürel ve ekonomik yanları vardır. İdeolojik yan ekonomik yanı desteklemek, tüketicileri pazara alıştırmak ve bütünleştirmek için görev görür.

Haber: Milletlerarası haber toplama ve yayma örgütlenmesinde, birkaç kapitalist haber örgütlerinin sadece örgütsel yapı olarak değil, aynı zamanda fiilen dünya pazarındaki egemenliği vardır, diğer ülkeler onların yapısını taklit eder. Bu nedenle dünya sadece IMF ve Dünya Bankası gibi örgütlü güçlerle değil, aynı güçlerin Associated Press, Reuters, AFP,CNN gibi birkaç dev örgütlerine de bağımlıdır.

Sinema filmleri: Film satışları geleneksel olarak üç merkezden olurdu. Şimdi bu merkezler dışı yapılan satışlar tüm satışların yarısından fazladır. Amerika’nın dünya pazarından elde ettiği gelirler, Hollywood’un dünya Pazar hâkimiyetini sürdürdüğünü göstermektedir.

Diziler: Türkiye gibi bazı ülkeler Amerikan ve Latin Amerika dizilerine taş çıkaracak kadar aşağı seviyede dizi yapmayı öğrendiler. Artık küresel pazar tüketim ve yönlendirme işini yapmak için “yabancı dizilere” gereksinim duyulmamaktadır.

Yarışma Programları: Amerikan firmalarının öğrettiği oyun/yarışma programlarının taklitleri eskisi kadar yaygın olmasa da devam etmektedir.

Futbol ve Spor: Hiçbir program türü futbol yayınlarının kısa sürede topladığı izleyiciyi ve parayı yapamaz. Futbol kapitalist düzende tüketim endüstrisinin reklamını yaparak geniş kitlelere ulaştığı bir alandır.

Çocuklara Yönelik İletişim Ürünleri: Çocuk programları, filmleri ve çizgi filmleri, dergileri, mecmuaları alanında da Amerika’ya kimse rakip olacak bir durumda değildir.

Dergiler: Müzik dergileri popüler müzik endüstrisinin, kadın dergileri tüketim feminizmi ve bireyciliği, seks ve moda endüstrisinin destekleyici ürünleridir.

Müzik Ürünleri: Müzik endüstrisi Amerika’nın dünya pazarlarında sattığı iletişim ürünlerinin tarihsel geçmişi bakımından hemen hepsinden önce gelir. Radyo bütün dünyada Amerikan popüler müziğinin yayılmasında en önemli araç olmuştur.

İletişim Politikaları

Politikalar belli amaçları gerçekleştirmek için ilişkilerin nasıl düzenleneceğini ve yürütüleceğini belirlemeyi, uygulamayı ve uygulamanın amacı, yapılışı ve sonucu üzerinde düşünerek politikalarda gerekli düzenlemeler yapmayı içerir. Politikalar bireysel ilişkilerden başlayarak ulus içi ve uluslararası makro-politikalara kadar çeşitlenir.

Toplumsal politikaları anlamak için sadece yazılı olanlara bakmak yeterli değildir; politikaların günlük pratikler ağı içinde uygulanışı ve sonuçlarına bakmak gerekir.

Uluslararası politikalarda yasalarda, anlaşmalarda, prensiplerde ve politika raporlarında sunulan ile devletin yaptıkları arasında uyum olmayabilir.

Her ülkenin devlet politikasının saptanışı içte ve uluslararasında uygulanmasında, ülkenin gücüne bağlı olarak gelen belirleyicilik vardır. Dolayısıyla politikaların her seviyesi ve biçiminde bağımsızlık ölçüsü güç ilişkilerine göre belirlenir.