Toplumsal Değişme Kuramları Dersi 4. Ünite Sorularla Öğrenelim

Sosyolojide döngüselci yaklaşımın öncüleri kimdir? 

Alman tarih felsefecisi Oswald Spengler’in eserleri ile başlayan dönüşüm, ilerlemeciliğin alternatifi olarak döngüsel bir zaman fikrini ve buna bağlı olarak da toplumların oluşumunu ve gelişimini, siyasal yapıların doğuşu, yükselişi ve çöküşünü açıklamada farklı bir kuramsal ve felsefi açıklama çerçevesini meydana çıkarmıştır. Söz konusu açıklama çerçevesi İngiliz tarih felsefecisi Arnold Toynbee ile birlikte kapsamlı bir tarih felsefesine dönüşmüş ve Rus asıllı Amerikalı sosyolog Pitirim Alexandrovich Sorokin  ile birlikte sosyolojiye taşınmıştır.

Uygarlıkların bir ömrü bulunduğu ve başı olan herşeyin bir sonunun olduğu şeklindeki
döngüsel tarih fikrini 1918-1922 yıllarında 2 cilt olarak yayınlayan ilk yazar kimdir ve eseri hangisidir? 

Spengler, 1918-22 yıllarında 2 cilt olarak yazdığı Batı’nın Çöküşü (Der Untergang des Abendlandes) isimli meşhur eserinde uygarlıkların yükseliş ve düşüşünün kaçınılmaz bir kader olduğunu ilan etmektedir. Ona göre her uygarlık biyolojik bir organizma gibi doğar, büyür ve ölür. Batı’nın da içinde yer aldığı sekiz büyük dünya uygarlığını inceledikten sonra, modern uygarlığın son aşamada olduğunu dile getirmiştir. 

Dünya tarihindeki sekiz tip kültür ve bunların gelişme düzeyleri nelerdir?

Spengler'e göre tüm dünya tarihinde sekiz tip kültür çevresi vardır: Mısır, Babil, Hindistan, Çin, Antikite, Arap, Batı ve Meksika. Bunlar gelişme düzeylerine göre ise üç aşamaya ayrılır:
• Metafiziksel-dini yüksek kültürler
• Erken simgeci kültürler
• Geç sivil kültürler

Arnold Joseph Toynbee'nin akademik hayatının seyrinde, I. ve II. Dünya savaşlarının etkileri nelerdir?

Toynbee'nin akademik hayatının seyrinde I. ve II. Dünya savaşları belirleyici roller oynamıştır. I. Dünya Savaşı
öncesinde ve sırasında medeniyet kavramının, II. Dünya Savaşı sırasında da dinî inançların toplumsal yaşamın oluşumundaki önemini keşfetmiş ve bu iki tema ekseninde birçok eser vermiştir. 

Toplumsal değişme konusu çerçevesinde A Study of History eserinin temel savı nedir?

Toynbee meşhur çalışması A Study of History’de tehdit ve çözüm mekanizmaları üzerine odaklanmaktadır.
Ona göre her toplum evvela doğadan ardından da diğer içsel ve dışsal faktörlerden kaynaklı tehditlerle karşılaşır ve verdiği karşılığın doğası o toplumun kaderini belirler. Eğer bu tehditlere karşı başarılı bir şekilde çözüm üretirse başarılı olur; üretemezse de yok olur. Böylelikle Toynbee tarihin bir yükseliş ve çöküş döngüsünden ibaret olduğunu göstermeye çalışır.

Tarih felsefesi alanında ortaya çıkan döngüsel teorinin sosyolojik teorideki en önemli temsilcisi kimdir?

Rus asıllı Amerikalı sosyolog Pitirim A. Sorokin’dir.

Sorokin'e göre  göre her insan toplumunda kaçınılmaz bir biçimde ortaya çıkan ve 
farklılaşma çerçevesinde toplumun bütünleşmesini oluşturmayı hedefleyen beş alt sistem nelerdir?

Toplumun bütünleşmesini hedefleyen alt sistemler şunlardır:

1. Etik sistemler
2. Hukuk sistemleri
3. Dini sistemler
4. Bilimsel sistemler
5. Sanat sistemleri

Toplumun bütünleşmesini hedefleyen alt sistemlerde yer alan ve birbiri ile etkileşim halinde sosyo-kültürel sistemi meydana getiren unsurlar nelerdir? 

Bu sistemlerde yer alan üç unsur birbiri ile etkileşim halinde olarak sosyo-kültürel sistemi meydana getirmektedir:
• Maddi olmayan, zamansız ve mekansız anlamlar
• Anlamları maddileştiren araçlar
• Maddi araçların yardımıyla bu anlamları işler hale getiren insanlar

Sorokin insanı her zaman gerçekliğin henüz kavranamayan boyutları hakkında hipotezler geliştiren bir varlık olarak kabul eder. Bu görüşü onunla paylaşan önemli sosyolog kimdir? 

Bu görüşü onunla paylaşan önemli sosyolog, Marx Weber'dir. 

Sorokin'in değişimin niçin ve nasıl gerçekleştiği kadar gerçekleşme veya bir kültürün sona erme biçimini de inceleyerek ulaştığı ilkeler nelerdir?

Sorokin değişimin niçin ve nasıl gerçekleştiği kadar gerçekleşme veya bir kültürün sona erme biçimini
de incelemiş ve bu çerçevede üç ilkeye ulaşmıştır. Ona göre içsel değişme ilkesi çerçevesinde değişim sistemin doğasında vardır. Bir sistem her zaman aktiftir ve kendi başına değişebilmektedir. Sistem dış çevre
koşullarından da bağımsız değildir. Bu sebeple sosyo-kültürel değişimler belirli koşul ve sınırlar dahilinde
gerçekleşir. Öte yandan bu değişimler bir tekdüzelikten ziyade, bir zenginlik ve çeşitlilik gösterirler. Sorokin toplumsal yaşamın anlamlar ile araçlar arasındaki düzenli döngüsünden hareketle toplumsal gerçeklikte tekrarlanabilir monoton olmayan değişimleri teorileştirir ve bu şekilde insan toplumlarında yaşanan
değişimlerin döngüsel karakterine ulaşır.

Tüm insanlık tarihini açıklayacak kültürel ilerlemenin nedenlerini ortaya koyacak bir teori arayışında olan Leslie White’a göre sosyal sistemleri açıklamadaki en önemli unsur nedir? 

Leslie White’a göre sosyal sistemleri açıklamadaki en önemli unsur teknolojidir. 

White’ı takiben teknolojiyi de çevre koşulları içinde gören sosyolog kimdir? 

teknolojiyi de çevre koşulları içinde gören sosyolog Julian H. Steward’dır.

Gerhard Lenski’nin Çok Hatlı Evrim Kuramı'nın temel savı nedir?

Çok Hatlı Evrim Kuramı'nın önceki çizgisel evrimciliğe göre süreçte değil neticede birleşme fikrine dayanmaktadır.

Sanayi sonrası toplum kuramlarının kökeni, hangi esere dayanmaktadır? 

Fritz Machlup’un (1962) kaleme aldığı The Production and Distribution of Knowledge in the United States isimli çalışması. sanayi sonrası toplum kuramlarının kökenini oluşturmaktadır. 

Amerika Birleşik Devletleri, Sovyetler Birliği, İngiltere ve Japonya gibi ileri sanayileşmiş toplumlarda yaşanan değişimleri inceleyerek bu değişimlerin toplumsal yapıda gelecekte ne tür etkileri olacağını sorgulayan sosyolog kimdir ve hangi kuramı savunmaktadır?

Daniel Bell, Sanayi Sonrası Toplum teorisi ile ileri sanayileşmiş toplumlarda yaşanan değişimleri incelemekte ve bu değişimlerin toplumsal yapıda gelecekte ne tür etkileri olacağını sorgulamaktadır. 

Bell'e göre sanayi sonrası toplum aşamasında kaynak nedir?

Bell'e göre toplumlar belirli bir gelişme seyrini izlemektedirler. Bu çerçevede dünya tarihinde üç toplumsal aşama mevcuttur: Sanayi öncesi, sanayi ve sanayi ötesi sanayi sonrası toplum aşamasında kaynak bilgidir, sanayi toplumunda makinedir ve sanayi öncesi toplumda da topraktır. 

"Toplumsal değişimin arkasında bilgide ve teknolojide yaşanan değişimler bulunmaktadır." savı hangi kurama aittir ve bu kuramın en ünlü savunucusu olan sosyolog kimdir? 

Bilgi toplumu kuramı toplumsal değişimin arkasında, bilgide ve teknolojide yaşanan değişimlerin olduğunu savunur. BilgiToplumu kuramcılarının en meşhuru ise Alvin Toffler'dir. 

Toffler’e göre bilgi toplumunu karakterize eden özellikler nelerdir?

Toffler’e göre bilgi toplumunu karakterize eden özellikler su şekilde özetlenebilir:

• Bilgi Toplumunda beyaz yakalı işgörenlerin sayısı mavi yakalı işgörenlere oranla daha fazladır.
• Bilgi birikimi, özellikle gelişme ve kalkınmanın temelinde bulunan teknolojik bilgi, teorik bilginin
  kodlanması ile daha da artarak gelişmektedir.
• Ekonomik ve toplumsal mekanizmaların işlenmesinde, sistem analizi ve karar alma yaklaşımlarını ifade eden entellektüel teknoloji önem arz eder.
• Endüstrileşme sürecinde son derece gerekli olan hammaddeye sahip olmanın önemi enformasyon toplumları için söz konusu değildir.
• İşçi aileleri genellikle parasal gelirlerinin yarısından fazlasını yiyecek giderlerine ayırmaktaydılar. 

Yeni-evrimcilik kuramı hangi yönleriyle eleştirilmektedir? 

Robert Nisbet (1969), Social Change and History isimli eserinde ilerleme, evrim teorilerinin varsaydığı gibi değişimin bağlı olduğu içsel etkenleri belirleyen genel kanunlar mevcut olmadığını belirtir. Ona göre içsel etkenler kısmen etkili ise de sosyal değişim daha ziyade dışsal etkenlerin bir eseridir. Onun bu eleştirilerini yanıtlayan Lenski (1976) nüfusta, teknik yoğunlukta, işbölümünde artış trendleri gibi etkenler çerçevesinde toplumsal değişimde düzenliliklerin açık bir biçimde gözlenebileceğini ifade etmektedir. Ona göre bu çerçevede
toplumsal değişim belirli yasalara bağlı olarak teorileştirilebilir ve ele alınabilir.

"1980’lerden sonra makro kuramların postmodern eleştirisi yeni-evrimciliği ciddi bir biçimde zayıflatsa da son yıllarda özellikle .... yaşanan gelişmelerle birlikte diğer sosyal konularda olduğu gibi toplumsal değişimde de biyolojik açıklamalar sosyal bilimlere geri dönmeye başlamıştır."

Yukarıdaki tespitte boş bırakılan yere hangi bilim dalı gelmelidir? 

1980’lerden sonra makro kuramların postmodern eleştirisi yeni-evrimciliği ciddi bir biçimde zayıflatsa da son yıllarda özellikle gen bilimlerinde yaşanan gelişmelerle birlikte diğer sosyal konularda olduğu gibi toplumsal değişimde de biyolojik açıklamalar sosyal bilimlere geri dönmeye başlamıştır.