Radyo ve Televizyonda Ölçü Bakım Dersi 8. Ünite Özet

Giriş

Televizyon yapımlarında çekim çalışmaları EFP ve ENG olmak üzere başlıca iki grupta toplanabilir. Her iki çekim türünde de aydınlatma, kamera ve ses kullanımı temelde aynı işleve sahiptir. Stüdyolarda daha çok yerleşik düzene sahip cihaz ve donanımlardan yararlanılır. Stüdyo dışı çekimlerde ise taşınabilir sistemler kullanılır. EFP kamera kullanılarak yapılan çekimlerde ses ile video sinyalleri kameradan ayrı olarak bir video kayıt cihazına yapılır. ENG kameraların olduğu çekimlerde ise ses ve görüntü kayıtları doğrudan kameradaki bant ya da diske yapılır. Fakat bazı durumlarda görüntüden bağımsız ses kayıtları yapılır. Bu tür ses kayıtlarında ayrı bir ses kayıt cihazı kullanılır.

Televizyon yapım ve yayın binalarında, video çekimlerin yapıldığı stüdyoların dışında ses kayıt stüdyoları da bulunur. Aydınlatma ve video cihazlarıyla karşılaştırıldığında, ses kayıtlarında kullanılan cihaz ve donanımların çoğu oldukça küçük yapıdadır. Özellikle aksesuarların kullanımı, bakımı ve korunması ayrı bir öneme sahiptir. Çünkü en küçük bir aksesuarın kaybolması ya da bozulması yapılan işin kalitesini olumsuz olarak etkiler.

Çalışma Alanlarına Göre Ses Kayıt Cihaz ve Donanımları

En basit anlamda, televizyon yapımlarına ait kayıtlar stüdyolarda ve stüdyo dışı çekim mekânlarında yapılır. Kaydedilen görüntü ve ses kayıtları kurgulanmak üzere kurgu birimlerine gönderilir. Kurgulanmış TV programları ise sonradan yayınlanmak için bant ya da disklere aktarılarak saklanır. Canlı yayınlarda da programlar mutlaka bir bant ya da diske kaydedilir ve arşivlenir. Televizyon yapımlarının hazır hale gelmesi her ne kadar bu kadar basit gibi görünse de, programların hazırlanmasında ve yayınlanmasında birçok teknik cihaz, donanım ve çalışan ekip yer alır.

Ses kayıt dendiğinde, akla ses kaydı yapabilen cihazlar gelmektedir. Günümüzde de cep telefonlarından MP3 çalarlara kadar birçok kişisel ses kayıt cihazları mevcuttur. Aynı zamanda bu ses malzemeleri çalışma alanlarına göre de değişik yapıdadırlar. Bu çalışma alanları şu şekilde sıralanabilir: Televizyon stüdyoları, ses stüdyoları ve stüdyo dışı mekânlar.

Televizyon Stüdyoları

Televizyon yapım ve yayın stüdyoları yerleşik aydınlatma, görüntü ve ses sistemlerinin bulunduğu çekim mekânlarıdır. Bazı karmaşık televizyon yapımlarında dış çekim malzemeleri de stüdyolarda kullanılır. Örneğin televizyon stüdyolarında her ne kadar ses mikserleri bulunsa da, çekimlerde takviye amaçlı portatif bir ses mikserinden de yararlanılabilir.

Televizyon stüdyolarında EFP kameralar kullanılır ve sesler görüntüyle beraber ayrı bir video kayıt cihazına kaydedilir. Bir televizyon stüdyosunun çekim alanında ses ile ilgili şu cihaz ve donanımlar yer alabilir:

• Telsiz mikrofonların alıcı (receiver) üniteleri ve antenleri (Telsiz mikrofonların alıcı üniteleri ses reji odasında da bulunabilir).
• Stüdyo çekim mekanı ile ses mikseri arasında ses sinyal bağlantılarını sağlayan paneller (patch panel).
• Ses mikserinden gönderilen ve program sesini stüdyo içine ileten dinleme monitörleri (hoparlörler).
• Mikrofon asmakta kullanılan tekerlekli vinç (boom).
• Çekime ait çeşitli mikrofonlar.
• Çeşitli ses kabloları, bağlantı elemanları ve aksesuarlar.

Ses mikseri stüdyo kontrol odasında yer alırsa bazı problemler yaşanır. Bu problemlerden başlıcaları şu şekilde sıralanabilir: Çekimlerde stüdyo kontrol odası diğer görevlilerden dolayı kalabalıklaşır ve ses mikserini kullanan operatör mikrofonlardan gelen sesleri sağlıklı duyamaz. Farklı seslerin oluşturduğu bu gürültüden dolayı diğer görevliler de işlerini sağlıklı yapamazlar. Ses operatörü ile yapım yönetmeni arasındaki iletişimin kalitesi bozulur.

Televizyon stüdyosuna bağlı olan ses reji odasının fiziksel yapısı da oldukça önemlidir. Bir ses reji odasının sahip olması gereken fiziksel özellikler şunlar olabilir:

• Ses cihazlarının yerleşimi ve ses operatörünün hareket alanı için oda uygun büyüklükte olmalıdır.
• Odanın ses geçirmezlik ve ses akustik yalıtımlarının yapılması gerekir.
• Odanın ısı kontrolünü ve taze hava dolaşımını sağlayan sistemler bulunmalıdır.
• Odanın aydınlatma sistemi oda hava ısısını yükseltmemeli ve ses cihazları üzerinde gereksiz parlamalara neden olmamalıdır.
• Odanın elektrik beslemesi ses cihazlarına uygun olmalıdır.

Ayrıca ses reji odasında televizyon sistemine uygun olarak temel cihazlar yer almalıdır. Bu cihazlar;

• Ses yayın mikseri.
• Ses yayın mikser çıkışının dinlendiği ses monitörleri (yakın dinleme hoparlörleri).
• Ses yayın mikserinde bulunmayabilen çeşitli ses efekt üniteleri (reverb ve echo gibi).
• Stüdyo kontrol odası başta olmak üzere diğer birimlerle sesli iletişimi sağlayan interkom ünitesi.
• Televizyon programlarında gerekli olduğunda kullanmak üzere telefon hat bağlantı ünitesi (hybrid).
• CD (Compact Disc) çalar ve ses kayıtları için gerekli olabilecek MD (Mini Disc) ya da DAT (Digital Audio Tape) gibi dijital ses kayıt cihazları.
• Stüdyo içi hareketleri, kamera görüntülerini, program çıkışını izleyebilmek için video monitörler ve görüntü seçme paneli (router panel).
• Önceden kaydedilmiş görüntülere ait seslerin ses mikserine girişini sağlayan panel ünitesidir.

Ses Stüdyoları

Ses stüdyoları, bir televizyon programına ait seslerin kaydedildiği ya da bazı basit müzik kayıt çalışmalarının yapıldığı ve kurgulandığı mekânlardır. Televizyon stüdyolarına ait ses reji odalarında olduğu gibi, ses stüdyolarında da mekânın fiziksel yapısı oldukça önemlidir. Ses stüdyolarında mekânlar birbiriyle cam bölmelerle ayrılmış iki alandan oluşur: Stüdyo içi alan ve ses kayıt ve kurguların yapıldığı kontrol odası (yönetim odası).

Stüdyo Dışı Mekânlar

OB araç kullanımı hariç, televizyon yapımlarında stüdyo dışı mekânlar genel olarak “ENG yapımlar” olarak da tanımlanır. Ses kayıtları doğrudan ENG kameraya yapılır. Bazı özel durumlarda ayrı bir ses kayıt cihazı da kullanılabilir. Stüdyo dışı mekânlarda kullanılan bütün aydınlatma, görüntü, ses cihaz ve donanımları seyyar haldedir. Çekimler için kullanılacak sistemlerin seyyar oluşu, bu sistemlerde kullanılacak olan cihaz ve donanımların kullanımını daha dikkatli hale getirmektedir.

Stüdyo dışı çekimlerde kullanılabilecek ses malzemeleri şu şekilde sıralanabilir: Portatif ses mikseri, çeşitli mikrofonlar ve aksesuarları, kulaklık, ses kabloları ve bağlantı elemanları ve malzeme taşıma çantalarıdır.

Ses Kayıt Cihaz ve Donanımlarında Bakım

Ses kayıt cihaz ve donanımlarına yapılan bakımlar, kullanılan malzemelerin yıpranmasını geciktirir ve işlevsel kalmalarına yardımcı olur.

Mikrofonlar: Mikrofonlar ses kayıtlarının vazgeçilmez araçlarıdır. Çünkü mikrofonun olmadığı yerlerde ses kaydından da söz etmek imkânsızdır. Mikrofonlar çalışma yapılarına göre iki gruba ayrılırlar: Bunlar; elektromanyetik prensiple çalışan mikrofonlar (dinamik mikrofonlar ve şerit mikrofonlar) ve elektrostatik prensiple çalışan mikrofonlardır (kondansatör mikrofonlar ve elektret mikrofonlar).

Mikrofon Aksesuarları: Mikrofon kullanımında işin kalitesini artırmak ve kolaylık sağlamak için bazı yardımcı malzemelerden yararlanılır. Aksesuar olarak da tanımlanan bu yardımcı malzemelerden en çok kullanılanları şunlardır: Mikrofon rüzgarlıkları ve klipsler; Mikrofon rüzgarlıkları, mikrofon kapsülündeki diyaframı nefes ve rüzgar gibi olumsuz etkilerden korur ya da etkilerini en aza indirgerler. Mikrofon sehpaları; Mikrofon sehpaları mekanik araçlardır, değişik yapı ve özellikte olabilirler. Phantom besleme üniteleri; Elektrostatik yapıdaki mikrofonların çalışması için kullanılan harici besleme üniteleridir.

Ses mikserleri: Ses mikserleri kullanım amaçlarına göre farklı yapılarda üretilir. Günümüzde dijital mikser kullanımı yaygınlaşmıştır. Dijital mikserler de diğer dijital cihazlar gibi yazılımlarla desteklenip çalışırlar. Stüdyo tipi ses mikserleri portatif mikserlere göre daha karmaşık yapıya sahiptirler.

Ses kayıt cihazları: Analog ses kayıt cihazlarının kullanımı artık günümüzde tercih edilmemektedir. ENG kameralar ve diğer görüntü/ses kayıt cihazları dışında ses stüdyolarında ve çekim mekânlarında kullanılan ses kayıt sistem ve cihazlarından söz edilebilir. Bunlar: Ses stüdyoları için DAW sistemler ve portatif ses kayıt cihazlarıdır.

Hoparlör ve kulaklıklar: Ses kayıtlarında mikrofonlardan sonra hoparlör ve kulaklıklar vazgeçilmez araçlardır. Çünkü herhangi bir dinleme monitörü yoksa ses kayıtlarının işitsel kalitesi ve sesler arasındaki işitsel uyum kontrol edilemez. Profesyonel ses kayıtlarında referans tip dinleme monitörleri tercih edilir. Referans dinleme monitörleri ses sinyaline hiçbir müdahalede bulunmadan sesleri var olduğu şekilde sunar. Böylece ses kayıt operatörü bir çelişki yaşamaz.

Ses kablo, fiş ve konnektörleri: Ses sinyallerinin iletilmesinde ve cihazlar arasındaki bağlantıların yapılmasında çeşitli ses kabloları, fişler ve konnektörler kullanılır. Profesyonel analog ses sistemlerinde yaygın olarak dengeli ses kabloları ve XLR (Canon) ses konnektörleri tercih edilir. Profesyonel dijital ses sistemlerinde ise hem dengeli hem de dengesiz ses kablo ve konnektörleri kullanılır. Ses operatörü en çok XLR, TS ve TRS yapıdaki konnektör ve fişleri kullanır.

Malzeme taşıma çantaları: Ses malzemeleri hem kendi çantalarında hem de sonradan satın alınan özel çantalarda taşınırlar. Malzeme taşıma çantalarının işlevsel olarak birçok çeşidi mevcuttur ve yapısal olarak iki grupta toplanabilir: Kumaş malzemeden yapılmış çantalar (soft case) ve sert plastik ya da alüminyum gibi malzemelerden yapılmış çantalardır (hard case).

Çekim Öncesi Hazırlıklar

Televizyon yapımlarının çekimlerine başlanmadan önce yapımın teknik içeriğiyle ilgili bir yapım toplantısı yapılır. Bu toplantıda yapımın yönetmeni ve ilgili birim sorumluları bir araya gelir. Çekimin başarılı olabilmesi için gerekli teknik konular konuşulur. Daha sonra her ilgili birim kendi arasında toplanarak gerekli çekim hazırlıklarına başlanır.

Stüdyo çekimlerinde ya da stüdyo dışı çekimlerde kayıt öncesi mutlaka yapılması gereken bir ses kayıt seviye ayarı vardır. Bu ses kayıt seviye ayarı “kalibrasyon” olarak tanımlanan bir işlemdir.

Kalibrasyon

Ses kayıtlarında kalibrasyon işlemi videoda “color bars” olarak tanımlanan renk skalası ayarına benzetilebilir. Kalibrasyon ayarı, çekim öncesi ses kayıt cihazları arasında yapılan ses kayıt seviyesi dengeleme işlemidir. Kalibrasyon işlemi yapılmazsa, ses kayıt cihazları arasında ses seviye sorunları oluşur. Örneğin ses mikserinden 1 birim şiddetindeki ses kameraya gönderilir. Fakat bu 1 birim şiddetindeki ses sinyali kamerada 3 birim şiddetinde kaydedilebilir ya da tam tersi bir durumla karşılaşılabilir. Cihazlar arasındaki bu seviye farklılıklarını engellemek için “1kHz” test sinyalinden yararlanılır. 1kHz ya da 1.000Hz frekansına sahip olan bu ses sinyali sabit ve saf tondadır.

Mikrofon ve Hat Sinyal Girişleri

Video kameralar gibi dengeli XLR ses kayıt girişlerine sahip cihazlara iki türlü ses sinyali girişi yapılabilir: Bunlar; Mic (mikrofonlardan gelen ses) sinyalleri ve Line (ses mikseri gibi mikrofon dışı ses cihazlarından gelen hat) sinyalleridir.

Ses Malzeme Deposu

Depo alanları, çoğu elektronik yapıdaki cihaz ve donanımın bulunduğu korunaklı mekânlardır. Televizyon yapım ve yayın kuruluşlarında her teknik birimine ait bir depo mutlaka olmalıdır. Depolar, cihaz ve donanımların belli bir düzen içinde korunduğu mekânlardır. Her mekân depo alanı olamaz. Çünkü depo alanları nem kontrolü, ısı kontrolü ve giriş çıkış kolaylığı gibi bazı fiziksel koşullara sahip olmalıdır.

Depoların fiziksel koşulları kadar cihaz ve donanımların yerleşim düzenleri de önemlidir. Depo işlerinin sağlıklı yürümesi için bir depo görevlisi (sorumlusu) olmalıdır. Depo sorumlusunun görevi çok önemlidir ve haberi olmadan hiçbir malzeme dışarıya çıkamaz. Bir depo görevlisi başlıca şu işlerden sorumlu olmalıdır:

• Ses kayıtla ilgili bütün malzemeleri tanımalıdır.
• Depodaki bütün malzemelere sahip çıkmalıdır.
• Depodaki malzemeleri özelliklerine göre sınırlandırmalı ve düzenlemelidir.
• Depoya giren çıkan malzemeleri yazılı tutanaklarla takip etmelidir.
• Eksik ya da arızalı malzemeler hakkında rapor tutmalı ve ilgili birim amirine bildirmelidir.
• Teknik elemanlara ya da teknik servise gönderilen arızalı malzemeleri takip etmelidir.
• Pil ya da aküleri şarj etmelidir.
• Depo alanının temizliğini yaptırmalıdır.