Radyo ve Televizyon Yayıncılığı Dersi 5. Ünite Özet

Giriş

Yaklaşık yüz yıl önce Avrupa’da başlayan Karasal Televizyon Yayını (Terrestrial Television Broadcasting) günümüzde de önemini koruyarak devam etmektedir. Uzun yıllar Analog olarak yapılan yayınlar artık yerini sayısal yayınlara bırakmış ve Karasal Sayısal Yayınlar (Digital Terrestrial Television Broadcasting) olarak devam etmektedir.

Karasal Televizyon Yayını Tekniği

Karasal Televizyon Yayın Sistemi ve Temel Özellikleri

Karasal televizyon yayını (terrestrial broadcasting), elektromanyetik dalgalarla bir vericiden yapılan yayındır. Elektromanyetik dalgalar, stüdyoda üretilen programların görüntüsünü sesiyle birlikte belirli mesafelerde bulunan izleyicilere taşır. Televizyon vericilerinden yapılan yayınlar, evlerin çatılarına yerleştirilen antenlerle alınarak izlenir. Yayınların tam olarak alınabilmesi için, çatı antenlerinin, televizyon vericisinin olduğu tarafa yönlendirilmesi gerekir. Ayrıca, vericinin anteniyle alıcının bulunduğu çatı anteninin arasında, herhangi bir engelin de olmaması gerekir. Televizyon yayınları uzun, orta ve kısa dalga radyo yayınlarında olduğu gibi uzaklara mesafelere gidemez.

Radyolinkler

İletişim uyduları üzerinden televizyon yayınlarının yapılmasından önce, karasal televizyon yayınları için radyolinkler kullanılmaktaydı. Radyolinklerin asıl kullanım amacı yüksek frekanslar kullanılarak (GHz) ses iletişiminin sağlanmasıydı. Radyolink kullanımının, geçen yüzyılın imkanları göz önüne alındığında, en önemli nedenlerinden bazıları şöyle açıklanabilir:

• Engebeli arazilerde telefon kablosu döşenmesi oldukça zor bazen de imkansızdır.
• Uzak mesafelere telefon kablosu döşenmesi zor ve maliyeti yüksektir.
• Abone sayısının artması kablo üzerinden telefon iletişimini sınırlamaktadır.

Radyolinkler; kablosuz ortamda elektromanyetik dalgalarla ses, görüntü ve verilerin bir noktadan diğer bir noktaya taşındığı sistemdir. İletim ortamı havadır. Geçmiş yıllarda yaygın olarak telefon haberleşmesi için kullanılmıştır. Radyolinkler günümüzde de fiber optik kablo çekilemeyecek kadar engebeli arazilerde bulunan yerleşim merkezlerinin telefon iletişimini sağlamakta yaygın olarak kullanılmaktadır. İletişimin sağlanabilmesi için A noktasına konulacak çanak antenin B noktasını görmesi gerekmektedir. Bir başka deyişle bu iletişim birbirini optik olarak gören çanak antenlerle iki yönlü olarak yapılır. Stüdyodan çıkan sinyal radyolink ile vericinin bulunduğu televizyon yayın istasyonuna aktarılır. Sinyal kuvvetlendirilerek B noktasına gönderilirken orada bulunan televizyon vericisinden A kentine yayın yapılır. B noktasına gelen sinyal kuvvetlendirilerek C noktasına aktarılırken, aynı zamanda, oradaki televizyon vericisinden B kentine yayın yapılır. Bu aktarım, noktadan noktaya devam ederek ülke geneline yayın yapılmış olur.

Karasal Televizyon Yayınlarda Radyolink Kullanımı

Günümüzde televizyon yayınlarının izleyiciye aktarılmasında artık iletişim uyduları kullanılmaktadır. İletişim uyduları ekvatora paralel olarak 36.000 Km mesafedeki bir yörüngeye oturtulur. Bir ülkeden yapılan televizyon yayını uydular aracılığıyla dünyanın herhangi bir yerine aktarılarak izlenebilir. Böylece zaman sınırı olmaksızın haberler, borsa bilgileri ve spor karşılaşmaları gibi etkinlikler 24 saat boyunca dünyanın her yerine ulaştırılabilir. Stüdyo çıkışı sinyali, uydu vericisine bağlı olan çanak (up link) antene gönderilir. Çanak antenden çıkan sinyal, dünyadan 36.000 kilometre uzaklıkta ve ekvatora paralel bir yörüngede bulunan iletişim uydusuna gönderilir. Uydu üzerindeki anten gelen sinyali alır, frekansını değiştirerek kapsama alanı önceden belirlenen bölgeye yayınlar (down link). Her yerleşim bölgesinde bulunan uydu alıcıları, bu yayını alır ve orada bulunan karasal televizyon vericisine vererek, kente yayın yapılır. Bu sistem, tüm ülke genelinde belirli yükseltilerde bulunan vericilerin olduğu yerde yapılır.

Frekans Bantları

Radyo ve televizyon gibi bir vericiyle yapılan yayınlarda, anten çıkışındaki elektromanyetik dalgaların yayılımı şöyledir:

• Teknoloji Yer Dalgası (Ground Wave): Uzun Dalga Radyo yayınları, Yer Dalgası ile yapılır. Yer Dalgası, yeryüzüne paralel olarak yayılır.
• Gök Dalgası (Sky Wave): Orta ve Kısa Dalga Radyo yayınları, Gök Dalgası ile yapılır. Gök Dalgası iyonosferden yansıyarak uzak mesafelere gönderilir. İyonosfer tabakasındaki yoğunluk, gece ve gündüz arasındaki ısı farkından dolayı değiştiği için ses şiddeti zaman zaman azalır veya çoğalır.
• Direkt Dalga (Direct Wave): Direkt Dalga, iki nokta arasındaki yayındır. Direkt Dalga ile yapılan yayınlar, yüksek frekanslı yayınlardır. Özellikle radyolink ve uydu yayınları, noktadan noktaya yönlendirilmiş yayınlar olup, kullanılan frekans 3-300 GHz aralığındadır. Televizyon, FM Radyo yayınlarıyla radyolink ve uydu yayını, Direkt Dalga ile yapılır.

Türkiye’de Radyo ve Televizyon Yayıncılığında Kullanılan Frekans Bantları

Radyo ve televizyon yayınlarında farklı frekanslar ve modülasyon teknikleri kullanılmaktadır. Modülasyon kısaca söyle tanımlanabilir: İletilecek sinyalin bozulmadan ve özelliğini kaybetmeden, kendisinden daha yüksek frekanslı bir taşıyıcı üzerine yerleştirilerek alıcıya kadar gönderilmesidir. Değişik modülasyon çeşitleri vardır. Özellikle analog radyo ve televizyon yayınlarında Genlik Modülasyonu ve Frekans Modülasyonu kullanılmaktadır.

• Genlik Modülasyonu (Amplitude Modulation) , Uzun, Orta, ve Kısa Radyo Yayınlarında kullanılır. PAL televizyon yayın sisteminde Görüntü (Video) Genlik Modülasyonu ile yayınlanır.
• Frekans Modülasyonu (Frequency Modulation) , FM Radyo yayınlarında kullanılır. PAL televizyon yayın sisteminde Ses (Audio), Frekans Modülasyonu ile yayınlanır. Bu nedenle PAL sistemiyle yayın yapılan ülkelerde, herhengi bir televizyon yayın kanalının sesi iyi bir FM radio alıcısıyla dinlenilebilir.

Analog Karasal Televizyon Yayını

Analog Karasal Yayının Temel Özellikleri

Türkiye’deki analog yayın sistemi PAL (Phase Alternating Line)’dır. PAL sistemi renkli olarak 1967 yılında Almanya’da var olan siyah beyaz televizyon sistemiyle uyumlu bir renkli televizyon sistemi olarak kabul edildi. PAL sisteminin özelliği, saniyede 25 kare gösterilmesidir. PAL yayın sisteminde karasal televizyon vericileri kullanılmaktadır. Yayın sinyali içindeki görüntü genlik modülasyonu, ses ise frekans modülasyonu ile yayınlanmaktadır. Televizyon yayınlarında VHF (174-223 MHz) ve UHF (470-862 MHz) bantlarındaki frekans aralıkları kullanılmaktadır. Kanal bant genişlikleri VHF bandı için 7 MHz, UHF bandı için de 8 MHz’dir.

NTSC ( National Television System Committee) Sistemi

Renkli NTSC sistemiyle yapılan yayın, var olan siyah beyaz televizyon alıcılarıyla alınabilmekteydi fakat renkli yayınlar siyah beyaz olarak seyredilmekteydi. NTSC sisteminin özelliği, saniyede 30 kare gösterilmesidir.

PAL (Phase Alternating Line) Sistemi

PAL sisteminin özelliği, saniyede 25 kare gösterilmesidir. Almanya dahil Avrupa’da şehir şebeke frekansı 50 Hz’dir. Her karede görüntü 625 satırla taranır. Sistem 625/50 olarak tanımlanır. Türkiye’de PAL sistemi kullanılmaktadır. PAL sistemi, birçok Avrupa, Afrika ve Asya ülkesinde kullanılmaktadır.

SECAM (“Séquentiel couleur à mémoire”, “Sequential Color with Memory”) Sistemi

SECAM sisteminin özelliği saniyede 25 kare gösterilmesidir. Avrupa’da şehir şebeke frekansı 50 Hz’dir. Her karede görüntü 625 satırla taranır. Sistem 625/50 olarak tanımlanır. SECAM sistemi Fransa gibi bazı Avrupa ülkelerinde, Rusya’da, Orta Asya Cumhuriyetleri ve bazı Afrika ülkelerinde kullanılmaktadır.

NTSC, PAL ve SECAM Sistemlerinin Ortak Özellikleri

Kameralarda ve alıcılarda görüntü en boy oranı 4 :3’ dür. Ekranın eni 4 birim, yüksekliği 3 birimdir. Bu oranın değeri 1.33’dür. Benzer oran bazı sinema filmlerinde de aynıdır. Bunun nedeni, filmin televizyonda gösterilişinde, karelerde görüntü kaybının olmamasıdır. Ekrandaki görüntü 10 derecelik bir açıyla seyredilir. Ekrandaki görüntünün, rahat algılanabilmesi için, ekran yüksekliğinin 7 katı bir mesafeden seyredilmesi daha uygundur. Üretilen ve alıcılarda dinlenen ses mono (tek ses)’dir. Her üç sistemdeki bu ortak özellikler Sayısal Televizyon Tekniğiyle değişmiştir.

Sayısal Karasal Televizyon Yayını

Sayısal Karasal Yayının Temel Özellikleri

Sayısal Televizyon sistemlerinin geliştirilmesi ve yayılması hızla devam etmektedir. Bu sistemler Sabit ve Mobil Telefon Sistemleri, Kablolu Televizyon, İletişim Uyduları ve İnternet ile tümleşik olarak çalışabilmektedir. Sayısal teknolojiyle görüntü ve ses daha kolay ve kaliteli olarak kaydedilmekte, işlenmekte, kurgulanmakta ve yayınlanmaktadır. Sayısal Televizyon Yayıncılığı, analog sistemlere göre önemli değişiklikler getirmiştir. Üç sayısal televizyon sistemi vardır. Bunlar:

1. Standart Tanımlamalı Televizyon (Standard Definition-SD): SD yüksek çözünürlüklü değildir. NTSC ve PAL sistemlerinin eşdeğer benek sayılarına sahiptir.
2. Yüksek Tanımlamalı Televizyon (High DefinitionHD): HD yüksek çözünürlüklüdür. 1080 satırdır. Bir satırda 1920 benek vardır. Çözünürlüğü 1920 benek X 1080 satırdır.2.1 Milyon Benek/Kare.
3. Ultra Yüksek Tanımlamalı (Ultra High Definition-UHD): UHD-1 4K ve UHD-2 8K standartları oluşmuştur. 4K, 2160 satırdır. Bir satırda 3840 benek vardır. Çözünürlüğü 3840 benek X 2160 satırdır. 8 Milyon Benek/Kare. Ses 22.2 kanal özelliğine sahiptir. 8K, 4320 satırdır. Bir satırda 7680 benek vardır. Çözünürlüğü 7680 benek X 4320 satırdır. 33 Milyon Benek /Kare.

Sayısal Karasal Yayıncılığın üstünlükleri şöyle özetlenebilir:

• Stereo ses kalitesine sahiptir. HD için 5.1 ve UHD için 22.2 Kanal.
• Görüntü çözünürlüğü yüksektir. HD (High Definition) ve UHD (Ultra High Definition) yayın imkanı sağlamaktadır.
• Ekran en boy oranı 16:9’dur. Ekran HD için 30 derecelik ve UHD için 100 derecelik bir açı ile izlenebilmektedir.
• Değişik sayısal sistemlere göre 7 veya 8 MHz’lik bant genişliğinden SD (Standard Definition), HD (High Definition) ve UHD (Ultra High Definition) yayınları yapılabilir.
• Mobil cihazlarla hareket halinde televizyon yayını alınabilmektedir (DVB-H).
• (Çoklu Frekans Ağı-MFN) yerine, Tek Frekans Ağı (SFN) teknolojisi kullanması. Televizyon kanalları her yayın bölgesi için tek frekans kullanmaktadır. Her kapsama alanı birbiri ile kesiştiğinde aynı frekanslar kullanıldığı için kanallar birbirini etkileyip bozmamaktadır. Böylece frekanslar etkin ve verimli kullanılabilmektedir.
• DVB-T2 Sayısal Karasal Televizyon yayınlarında Çoğullayıcı (Multiplexer) kullanılır. Farklı televizyon kanallarının yayınları bir çoğullayıcıya gelir. Tek bir çoğullayıcı yaklaşık olarak 8 televizyon kanal girişlidir. Çoğullayıcı çıkışında 8 televizyon kanalı tek bir çıkışla verici antene taşınır. Her kanal için ayrı bir verici kullanılması gerekmemektedir. Tek bir televizyon anteniyle birden fazla kanal yayınlanabilmektedir. Böylece daha az verici ve anten kullanılmaktadır.
• Televizyon yayınları içinde veri yayını yapılabilmektedir.
• Etkileşimli yayınlar yapılabilmektedir.