Radyo ve Televizyonda Program Yapımı Dersi 4. Ünite Özet

Giriş

Her gün milyonlarca kişinin izlediği televizyon programlarının ve filmlerin yapım sürecinin ve bu sürecin içinde görev alacak kişilerce bilinmesi ve öğrenilmesi oldukça önemlidir. Film ve televizyon yapımları belirli bir yapım bütçesi ile çok sayıda insanın emeği, araştırması, fikri, becerisi ve uzmanlığı ile gerçekleştirilir.

Film ve televizyon yapımlarında uygulanacak kurallar ve izlenecek yöntemler yapımdan yapıma farklılıklar göstermesine karşın, yapımın güçlük ve karmaşıklık derecesi ne olursa olsun yapım süreci genel olarak; yapım öncesi, yapım ve yapım sonrası aşamalardan oluşur.

Yapım Öncesi Süreç

Yapım öncesi, senaryo yazımını, yapım öncesi planlamaları ve yapım hazırlıklarını kapsar. Yapım aşaması ise, senaryonun görselleştirilme sürecidir. Yönetmen çekim senaryosuna göre ve önceden planlanan çalışma çizelgelerine göre çekimleri ve ses kayıtlarını gerçekleştirir. Yapım sonrası ise, çekilen görüntülerin, kaydedilen seslerin (doğal sesler, diyaloglar, görüntü üstü sesler, efektler ve müzik) senaryoya bağlı olarak kurgulanmasıdır.

Yapım süreci televizyon programlarında kimi zaman farklılıklar gösterebilir. Canlı yayınlarda senaryo yazımı ve yapım sonrası aşamalarına ihtiyaç duyulmaz ve çekim önceden hazırlanan bir akış planına göre yapılır.

Programın türüne bağlı olarak yapım ile ilgili çalışmalar genellikle değişir. Yapım öncesi süreç, daha sonra senaryoya dönüşecek bir ana düşünce ile başlar. Konulu, eğlendirme amacı güden film ve televizyon programları için genellikle ya bir öykü ya da bir sinopsisle işe başlanır. Belgesel yapımlar için gerçek yaşamdan bir kesit seçilir. Eğitici bir program için ise, bilgi verici bir konudan yola çıkılır.

Yönetmen ve ekibi, senaryonun çekimi için gerekli olan her şeyi ve çekim sırasında ortaya çıkabilecek tüm sorunları önceden görebilmeli ve ona göre hazırlıklarını yapıp önlemlerini almalıdır.

Yapım öncesi çalışmada, çekim ekibinde yer alacak kişilerin belirlenmesinde seçilecek kişinin yaratıcılığı, yeteneği, uzmanlığı ve uyum içinde çalışma becerisi çok önemlidir.

Yapımın türüne göre yapım öncesi çalışmalar farklılaşabilir. Yapım öncesi çalışmalar genel olarak; senaryo yazımı, yapım dosyasının hazırlanması, bütçenin çıkarılması ve onaylanması, oyuncuların seçimi, çekim ekibinin belirlenmesi, teknik araç ve gereçlerin seçimi ve çekim planlamasının yapılması aşamalarından oluşur.

Senaryo

Yapım öncesi süreçte ilk aşama, senaryonun yazılmasıdır. Senaryo özgün bir düşünceden yola çıkılarak yazılır.

Senaryo; çekimlerden, sahnelerden ve sekanslardan oluşur. Senaryoyu oluşturan her sahne ve sekans çekimlerle tanımlanır, her çekim görsel olarak aksiyonun nerede, nasıl ve hangi çekim ölçeğinde görüntüleneceğini belirler.

Senaryonun Yapısı

Film ve televizyon program senaryoları genel olarak; çekim, sahne ve sekanslardan oluşur.

Çekim : Film ve televizyon yapımları genellikle çok sayıdaki çekimlerin bir araya gelmesinden oluşur. Senaryodaki tüm görsel ve işitsel öğelerin ayrıntılı analizi ve planlaması çekimler incelenerek yapılır.

Sahne : Sahne tek çekimden ya da birçok çekimden oluşabilir ve tek bir zaman dilimini kapsar.

Sekans: Sekansta gerçekleşen olaylar, farklı zaman ve mekanlarda geçmesine rağmen, birbirleriyle ilişkilidir.

Senaryonun Biçim ve İçerik Yapısı

Senaryolar; metne dayalı programlar için bölünmüş senaryo formatı ve diyaloga dayalı programlar için tam sayfa senaryo formatında yazılır.

Bir senaryo yazılırken, senaryonun teması, amacı, hedeflediği izleyici ve temanın nasıl söyleneceği önemlidir.

Tema : Ne Söylemek İstiyorsunuz? Her senaryonun bir teması ya da söylemek istediği bir mesajı vardır.

Amaç: Onu niçin söylemek istiyorsunuz? Bir televizyon programını yapmak istemenin çeşitli nedenleri vardır. Bunlar; izleyicileri eğitmek, bilgi vermek, eğlendirmek, haber vermek, para kazanmak, yönetmenin kendisini kanıtlaması ve ün kazanması şeklinde kısaca sıralanabilir.

İzleyici: Onu kime söylemek istiyorsunuz? Senaryonun ya da programın başarılı olmasında programın hedef izleyicisinin iyi belirlenmesi her zaman önemlidir.

• Sonuç olarak senaryo, programda görüleceklerin yazılı bir metnidir. Senaryo yazımında genel olarak senaryo yazarı;
• Sahnenin gerçekleştiği çekim mekanını,
• Aksiyonun gerçekleştiği gün ve zamanı,
• Mekan içindeki oyuncuları,
• Çekim numarasını,
• Çekimin görsel olarak tanımını( kamera hareketleri, çekim ölçekleri, bakış açıları vb.)
• Diyalog, müzik ve ses efektlerini
• Özel efektler ve görsel geçişler gibi öğeleri göz önünde bulundurur.

Senaryonun Yazım Evreleri

Senaryo, çekim aşamasına gelinceye kadar pek çok yazım evresinden geçer. Bu yazım evreleri; özgün düşünce (taslak), kısa öykü (snopsis), geliştirilmiş öykü (treatment), aksiyon ve diyalog senaryosu ve çekim senaryosu olarak sıralanır.

Özgün düşünce (Taslak): Özgün düşünce, senaryonun yaratıcı fikridir ve programda o fikrin neden yer alacağının kısa açıklamasıdır.

Kısa öykü (Synopsis) : Kısa öykü, programın temasının düz yazı türünde ilk geliştirimidir ve programın aksiyonu ile ilgili kısa bir açıklamayı içerir.

Geliştirilmiş Öykü (Treatment) : Geliştirilmiş öykü ise, programın konusunun öyküsel bir anlatımıdır.

Geliştirilmiş öykü şu işlevleri içerir:

• Okuyan herkese, programın temel düşüncesi, olayları ve oyuncuları ile ilgili bilgiler verir.
• Mekanların belirlenmesinde ve oyuncuların bulunmasında çıkabilecek herhangi bir sorunu yönetmenin önceden görebilmesine olanak sağlar. • Aksiyonun geliştirilmesinde ve düzenlenmesinde senaryonun yazımını kolaylaştırır.

Geliştirilmiş öykü şunları kapsar:

• Programın adı ve amacı,
• Programın teknik özellikleri (sayısal ya da analog)
• Programın türü,
• Tüm sahneler, aksiyon ve olaylar,
• Tüm mekanlar,
• Tüm karakterler ve karakterlerin tanıtımı,
• Programda kullanılacak ses öğeleri (senkronlu ses kullanıp kullanılmayacağı, müzik türü ve efektler vb.),
• Programın yapımında karşılaşılacak olası sorunlar ve bu sorunların üstesinden nasıl gelineceği.

Aksiyon ve diyalog senaryosu: Aksiyon ve diyalog senaryosu programdaki mekânları, aksiyon ve karakterlerin konuşmalarını sergileyen bir senaryo formudur.

Çekim Senaryosu: Çekim senaryosu, yapımda görev alacak kişilere yönetmenin ne düşündüğünün bir açıklamasıdır.

Senaryo Yazarının Özellikleri

İyi bir senaryo yazarı, hayal gücü geniş, iyi bir gözlemci, düşüncelerini yazılı olarak iyi ifade edebilen, sinematelevizyonun görsel işitsel dilini ve TV’ nin iletişim aracı olarak özelliklerini çok iyi bilen bir kişi olmalıdır.

Senaryo yazarı, izleyicilerin öyküdeki karakterlerle bütünleşmesini sağlayacak şekilde ve programda ritm, hareket ve merak duygusunu oluşturacak şekilde yazmalıdır. Dahası günlük yaşamın içinden ilginç karakterler yaratabilmelidir.

Yapım Dosyası

Etkili bir televizyon yapımı senaryodan çıkarılmış ayrıntılı bir planla başlar. Yapımcı ya da yönetmenin ayrıntılı bir plan yapabilmesi için, senaryoyu tümüyle bilmesi ve onu yorumlayacak düzeye gelmesi gerekir.

Yapım dosyası;

• Senaryonun dökümü
• Mekan listesi (iç-dış)
• Çekim ekibi listesi
• Oyuncu listesi
• Kostüm ve aksesuar listesi
• Teknik malzeme ve özel araç gereç listesi
• Oyuncuların ve ekibin adları ve iletişim bilgileri
• Çekim zaman planı
• Storyboard oluşturma
• Konaklama, yemek ve lojistik planı
• Mekan anlaşmaları, sözleşmeler ve sigortalar ile
• Bütçeden oluşur.

Senaryonun Dökümü

Bir senaryo dökümü yapım elemanlarının her sahnede neye ihtiyaç duyulduğunu anlamasına yardımcı olur. Senaryonun dökümünün çıkarılmasında amaç, programda görev alacak çekim ekibinin ve çekim mekanlarının belirlenmesi, dekor, aksesuar ve kostümlerin hazırlanması, oyuncuların bulunması ve organize edilmesi gibi yapımda ihtiyaç duyulacak her şeyin belirlenmesidir.

Mekan Listesi

Yapım öncesi süreçte yapılacak en önemli çalışmalardan birisi de senaryoda yer alan mekanların belirlenmesidir.

Mekanların belirlenmesi için öncelikle senaryoda yer alan tüm mekanların listelenmesi gerekir.

Çekim Ekibi Listesi

Bir program yapımının başarılı olabilmesi için, tüm yapım ekibinin program tamamlanana ve yayınlanıncaya kadar hep birlikte uyumlu bir şekilde çalışması gerekir.

Oyuncu Listesi

Televizyon yapımlarında programların izlenirliği ve başarısı için senaryodaki rollere uygun oyuncu seçmek önemlidir. Oyuncu, görünüşü, davranışı, oyunu ve sesiyle senaryoda rolünün gerektirdiği amacı gerçekleştirir. Oyuncunun başlıca görevi, senaryodaki rolünü izleyiciye bütün özellikleri ve en küçük ayrıntıları ile vermek, rolün gerçekliğini izleyicinin benimseyeceği şekilde canlandırmaktır.

Yönetmen senaryodaki rollere en uygun oyuncuları seçmek zorundadır.

Kostüm ve Aksesuar Listesi

Yönetmen kostüm ve aksesuar listesini, senaryonun dökümüne ve çekim listesine göre bakarak hazırlar.

Teknik Malzeme ve Özel Araç Gereç Listesi

Bu aşamada, kamera, kamera aksesuarları, görüntü kayıt araç gereçleri, aydınlatma malzemeleri ve aksesuarları, ses donanımları, elektrik malzemeleri ve senaryoda ihtiyaç duyulan diğer özel araç gereçler hazır hale getirilir.

Oyuncuların ve Ekibin Adları ve İletişim Bilgileri

Yapımda görev alacak tüm ekibin ve oyuncuların telefon numaraları, e-posta adresleri ve diğer adres bilgilerinin bir liste halinde hazırlanması gerekir. Bu liste, oyuncuların ve ekibin ne zaman ve nerede görev yapacaklarının bildirilmesinde önemli bir rol oynar.

Storyboard Oluşturma

Storyboard’ da her sahne oyuncuların konumlarını, çekim açılarını, çekim ölçeklerini gösterecek şekilde görsel işitsel öğelerle tanımlanır. Storyboard, yönetmen, yapımcı, görüntü yönetmeni ve sanat yönetmenine işleri ile ilgili ön bilgiler verir. Konaklama, Yemek ve Lojistik Planı

Yapım öncesi aşamada, oyuncuların ve ekibin konaklama yerlerinin ve çekim süresi boyunca yiyecekleri yemek ve içeceklerin belirlenmesi, çekim mekânına ulaşımlarının sağlanması ve teknik ekipmanın çekim mekânına taşınması ve hazır bulundurulması ancak iyi bir planlama ile gerçekleştirilir.

Mekân Anlaşmaları,Sözleşmeler ve Sigortalar

Yapım öncesi aşamada yapımcı, yapımda görev alan her kişi, kullanılacak her malzeme ve her mekân için anlaşma ve sözleşmeler yapar. Yapımcı bu anlaşma ve sözleşmelerle, ilgili kişilerin yasal haklarını güvence altına alır. Yapımcı anlaşma ve sözleşmeleri senaryo yazarı, yönetmen, müzik bestecisi, oyuncu, teknik ekip, teknik ekipman ve sponsorlarla ayrı ayrı yapar. Sözleşmeler karşılıklı olarak yapımcının ve ilgili kişilerin haklarını koruyacak şekilde düzenlenip imzalanmalıdır.

Bütçe

Televizyon programı yapımlarında yapım bütçesi çok önemlidir. Bütçe, programın tasarımı ve yapımı için ödenen bedeldir. Televizyonda program üretmek çok pahalı bir iştir. Bir program çok sayıda insanın emeği, dikkati, araştırması, fikri, becerisi ve uzmanlığının bir araya gelmesi sonucunda gerçekleşir.

Kimi yapımcılar bütçeyi; yapım öncesi, yapım ve yapım sonrası bütçe olmak üzere üç ana kategoride hazırlarlar.

Yapım Öncesi Bütçe:

Yapım öncesi bütçesini oluşturan bütçe kalemleri; yapımcının kendi yaptığı işler, senaryo yazımının maliyeti ve diğer yapım öncesi çalışmaları kapsar. Yapım Sonrası Bütçesi: Yapım sonrası bütçe ise, genel olarak programın kurgulanma süreci boyunca, kişilere, araç gereçlere, stüdyolara, müzik, seslendirme, grafik gibi işlere yapılan harcamalardan oluşur.

Yapım Öncesi Toplantı

Yapımcı, yapım öncesi aşamada, düzenli ve gündemli olarak, günlük ya da haftalık yapım toplantıları düzenler. Tüm hazırlıklar bittikten sonra çekime başlamadan en az 4-5 gün önce ise çekim öncesi toplantı yapılarak zamanı geldiğinde çekime başlanır.