Maliyet Analizleri Dersi 2. Ünite Özet

Giriş

Sözlükler, maliyet analizi açısından, “madde” kavramını; “bir cismi oluşturan unsur,” “duyularla algılanabilecek nesne” olarak tanımlamaktadır. Malzemeler de günlük yaşantımızda kullandığımız hemen hemen her şeyi meydana getiren temel bileşenler, yaşamımızı sürdürmemiz için gereken şeylerdir. Malzemeler; bir işin yapılabilmesinde kullanılan tamamlayıcı unsurlardır. Maliyet muhasebesi sistemlerinin önemli amaçlarından birisi olan, mamul maliyetlerinin belirlenmesi amacına ulaşılabilmesi için, üretimde kullanılacak madde/ malzemelerin satın alınması veya işletme içinden elde edilmesi için istekte bulunulması aşamasından, bunların mamul içinde tüketilmesine kadar geçireceği tüm aşamalar, belirli yöntemlerle kaydedilmeli, izlenmeli ve hesaplanmalıdır.

İlk Madde ve Malzeme Unsurları

İlk maddeler; mamulün içine giren ve bir mamulün özünü oluşturan, üzerinde emek ve üretim işlemleri yoluyla değişiklikler yapılabilmesine olanak sağlayan nesnelerdir. Kitap üretiminde kullanılan kâğıt, çikolata üretiminde kullanılan kakao, pantolon üretiminde kullanılan kumaş, çimento üretiminde kullanılan kil, ilk madde için verilebilecek örneklerdir. Mamul; ilk maddelere şekil verilmesi, bir başka ifade ile daha önce hazırlanan esas mamul örneğine benzeyecek şekilde bu ilk maddelerin üzerinde yapılan dönüştürme işlemleri sonucunda ortaya çıkar.

Yardımcı maddeler; mamulün içerisine girmesine karşılık mamulün özünü veya temel yapısını oluşturmayan, bir birim mamul içinde ne kadar kullanıldığını doğrudan saptayabilmenin teknik olarak çok zor olduğu veya bunu doğru olarak saptayabilmenin maliyetinin bunu doğru olarak saptamanın yarattığı faydanın üzerinde olduğu, maddelerdir.

İşletme malzemeleri ise, mamulün üretilmesi sırasında yararlanılan, ancak mamulün içerisine katılmayan, işletme faaliyetlerinin yürütülebilmesi ve üretimin sürdürülebilmesi amacıyla kullanılan, ilk madde ve yardımcı maddeler dışındaki tüm unsurlardır.

İlk Madde ve Malzeme Giderleri

Mamulün üretimi amacıyla kullanılarak tüketilen her türlü madde/malzemenin parasal ifadesinin, üretim maliyetleri içinde, ilk madde ve malzeme gideri olarak açıklanması gerekir. Bu maliyetler, mamullerle ilişkisi açısından sınıflandırıldığında; direkt ilk madde/malzeme giderleri ve endirekt madde/malzeme giderleri olmak üzere iki ana sınıfta toplanabilir:

• Direkt ilk madde ve malzeme giderleri
• Endirekt malzeme gideri

Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri; belirli bir tek mamul ile özdeşleşmiş, o mamulle tanımlanabilen ilk madde/malzemelerin giderine, direkt ilk madde/malzeme gideri denir. Örneğin; kereste gideri, mobilya mamulü için direkt ilk madde/malzeme gideridir.

Bir mamulün direkt ilk madde/malzeme giderinin doğru olarak belirlenmesi için katlanılan fedakârlığın, direkt ilk madde/malzeme giderinin doğru olarak belirlenmesi ile sağlanacak faydadan daha yüksek olmaması gerekir. Aksi takdirde, mamul ile gider arasında doğrudan bir ilişki kurulması yerine, mamule dağıtım sonucu ortalama bir gider tutarı yüklenir. Bu durumda, o ilk madde/malzeme gideri, direkt gider olmaktan çıkacaktır.

Endirekt Madde ve Malzeme Giderleri; mamulün temel yapısını oluşturmayan, buna karşılık nihai mamulün ortaya çıkarılabilmesi için gereksinim duyulan, ancak her mamul içinde ne kadar yer aldığının doğrudan doğruya belirlenebilmesi zor olan ilk madde/malzemelerdir. Bu türdeki ilk madde/malzemelerin giderine, endirekt ilk madde/malzeme gideri denir. Bunlar ya yardımcı maddelerdir ya da işletme malzemeleridir.

İşletme Faaliyetleri Sırasında İlk Madde ve Malzeme İşlemlerinin İzlenmesi

İşletme faaliyetlerinde gereksinim duyulan ilk madde/malzemelerin bu faaliyetleri yerine getiren bölümlerin istedikleri zamanda, istedikleri yerde, istedikleri miktarda ve istedikleri kalitede bulundurulması, işletme faaliyetlerinin etkin ve verimli yürütülebilmesini sağlayacaktır. Bu nedenle, ilk madde/malzemelere ilişkin zaman, yer, miktar, kalite ve maliyet bilgilerinin değişik kaynaklar tarafından açık olarak ifade edilmesi gerekir. Bu amaçla, ilk madde/malzeme işlemlerinin izlenmesi sırasında değişik bilgi formları kullanılmaktadır.

İlk Madde ve Malzeme Gereksinimlerinin Belirlenmesi İşlemi; işletmeler ister yığın üretim isterlerse sipariş üretimi düşüncesi ile mamul üretsinler, üretilecek mamullerle ilgili planlanma ve programlama yapılması gerekir. Üretimin planlanması ve programlanması sırasında; üretim için gereksinim duyulan ilk madde/malzemelerin türleri hakkında ve her türdeki ilk madde/malzemeden gerekli miktarda olması yönünde çalışmalar yapılır.

Planlama ve programlama çalışmaları sonrasında ve fiilen üretime geçilmeden hemen önce, gereksinim duyulan ilk madde/malzemeler, ilgili üretim birimleri yöneticilerince, bir “İstek Fişi” doldurularak, işletmenin ilk madde/malzeme ambarından istenir. İstek Fişi’nde istenilen ilk madde/malzemenin hangi birim tarafından, hangi türde, hangi miktarda, hangi tarihte istendiği açık olarak belirtilir.

İlk Madde ve Malzemenin Tedarik İşlemi; üretim planlama ve kontrol bölümü, ilk madde/malzemenin bulunmadığını belirlediği durumda, işletme dışından tedarik etmek amacıyla “Satın Alma İstek Fişi” ni düzenlemesi gerekmektedir. İşletmenin tedarik bölümü de ilgili ilk madde/malzeme satıcıları arasında bir araştırma yaparak, bunlardan fiyat teklifleri alır. Çeşitli satıcılar arasından seçim yapılırken; istenilen türde, istenilen kalitede, istenilen zamanda, en düşük maliyette ve işletme için uygun ödeme koşullarında ilk madde/malzeme sağlayabilecek satıcı belirlenmeye çalışılır. İlk madde/malzemenin hangi satıcıdan tedarik edileceği kararlaştırıldıktan sonra, gerekirse, bir satın alma sözleşmesi yapılır. Sözleşme sonrasında, bir “Satın Alma Fişi” düzenlenir ve satıcıya gönderilir. Bu belgede; fişin düzenlendiği tarih, satın alma istek fişi numarası, satıcıyla ilgili unvan ve diğer bilgiler, satıcının ilk madde/malzemeyi teslim tarihi, ilk madde/malzemenin türü, ilk madde/malzemenin miktarı gibi bilgiler bulunabilir.

İlk Madde ve Malzemenin Teslim Alınması İşlemi; ilk madde/malzeme işletmeye geldiğinde, bunları, işletmenin teslim alma ve kontrol birimi ele alır. Teslim alma biriminin çalışanları, eğer varsa, bunların ambalajını kontrol ettikten sonra ambalajı açarak, miktar ve kalite açısından ilk madde/malzemeyi kontrol ederler ve işletmenin satıcı ile yaptığı sözleşmeyi ve satıcının düzenlediği sevk irsaliyesini de dikkate alarak bunların kabul edilip edilmeyeceğine karar verirler. Teslim alınması uygun görülen ilk madde/malzemeler için, bu birimin ilgili çalışanlarınca “Teslim Alma ve Muayene Raporu” düzenlenir. Kesin kabulü yapılan ilk madde/malzemeler ilgili ambara gönderilir. Kabul edilmeyen ilk madde/malzeme varsa, bu satıcıya iade edilir.

İlk Madde ve Malzemenin Depolanması İşlemi; ambar çalışanları, ambara giren ilk madde/malzemeleri izleyebilmek amacıyla bunların her biri için ayrı bir “Ambar Stok Kartı” açarak ilk madde/malzemenin miktarlarını bu belgeye kaydederler. Ambarda meydana gelen stok hareketlerinin ele alındığı bu belgede; ilk madde/ malzemelere ilişkin miktar bilgisi bulunur. Satın alınarak ambara giren ilk madde/malzemelerin miktarı, ambardan çıkarılarak üretime gönderilen ilk madde/malzemelerin miktarı ve ambarda her hareket sonrasında kalan ilk madde/ malzemelerin miktarı, işlem tarihleri sırasına göre, fiş veya rapor numaraları bilgilerine de yer verilerek ambar stok kartında kayıt altına alınır. Sürekli envanter stok kartında tedarik edilerek (satın alınarak) depolanan ilk madde/malzemeler, kartın “GİREN” bölümüne kayıt edilir.

İlk Madde ve Malzemenin Üretime Gönderilmesi (Sevk ve Kullanım) İşlemi; ambar çalışanları ilk madde/malzeme istek fişine dayanarak ambar çıkış fişlerini düzenler ve isteği yapan bölüme ilk madde/malzemeyi sevk eder. Ambar çıkış fişleri yardımıyla, ambarda “Ambar Stok Kartı” nın “ÇIKAN” bölümüne işlem kaydedilir.

Ambar birimi, üretime gönderilen (sevk edilen) ve üretimde kullanıldığı kabul edilen ilk madde/malzemeleri, kendi birimine bir kopyası gönderilen ambar çıkış fişinden yararlanarak “Sürekli Envanter Stok Kartı” nın “ÇIKAN” bölümüne işlemekle sorumludur. Ambar Stok Kartı’ndan farklı olarak, Sürekli Envanter Stok Kartı’nda üretime gönderilen ilk madde/malzeme miktarı ve bunların birim fiyatı dikkate alınarak, üretime gönderilen ilk madde/malzemenin maliyeti (tutarı) belirlenir.

Sürekli envanter stok kartının “KALAN” bölümünde ise, her satın alım işleminden sonra oluşan artışa ve her üretime ilk madde/malzeme gönderilme işleminden sonra oluşan azalışa göre, devamlı olarak ambarda oluşan miktar yeniden belirlenir. Daha sonra, kullanılan stok değerleme yöntemine göre belirlenen birim fiyat da dikkate alınarak; yeni miktar ile birim fiyatın çarpılması sonucu ilk madde/malzemenin stok değeri (tutarı) kaydedilir.

İlk Madde ve Malzeme Stoklarının Kontrol Yöntemleri ve Sistemleri

Stok Kontrolü ve Amacı ; stok kontrolü, elinde bulundurduğu stokların maliyetini en alt düzeyde tutarak, stoklara karşı talebin karşılanabilmesini sağlayabilmek amacıyla en doğru stok düzeyini belirleme sürecidir.

Stok kontrolünün temel amacı; stokların ne eksik ne fazla fakat yeterli miktarlarda işletmede hazır bulundurularak üretimin aksatılmadan yürütülmesidir.

Stok Kontrol Yöntemleri;

• En düşük-en yüksek yöntemi,
• Görsel kontrol yöntemi,
• Çift depo yöntemi,
• Sabit sipariş yöntemi,
• ABC yöntemi,
• Çizgi imleme (barkodlama) yöntemi,
• Radyo frekansı ile tanımlama (RFIT) yöntemi,
• Tam zamanında (just-in-time-jit) stok kontrol yöntemi
• Kurumsal kaynak planlaması

olarak sayılmaktadır.

En düşük-en yüksek yöntemi; stok kontrolünden sorumlu yetkili, en düşük ve en yüksek olmak üzere iki stok düzeyi belirler. Stoklar en düşük düzeyine ulaştığında, stokları yeniden doldurmak amacıyla sipariş verilir. En yüksek düzey, stok miktarı olarak aşılmaması gereken düzeydir.

Görsel kontrol yöntemi; ambar biriminde görevli deneyimli bir çalışan, belirli aralıklarla stokları gözden geçirir. Bu deneyimli çalışanın kişisel görüşüne göre, belirli bir düzeyin altına düştüğü belirlenen stokların yeniden tedariki sağlanır.

Çift depo yöntemi; herhangi bir stok, iki bölmeli bir depoda tutulur. Deponun ana bir bölümü vardır. Bunun yanı sıra ikincil bir yedek depo bölümü de bulunur. Yöntem, yedek bölümü olan bir benzin deposuna da benzetilebilir. Normal olarak ana depo kullanılır. Bu depodaki stoklar tamamen kullanıldığı zaman, yeniden sipariş verilir.

Sabit sipariş yöntemi; toplam stok maliyetini minimum yapacak şekilde önceden belirlenmiş sabit bir miktarda veya her ay veya her hafta gibi, sabit bir süre sonrasında, sipariş verilir.

ABC yöntemi; bu yöntemde, amaç stoklara yapılan toplam yatırımı en düşük düzeyde tutmaktır. ABC yönteminin uygulanmasında iki ilkeye dikkat edilmelidir. Bunlar; parasal değeri düşük olan stok unsurlarından çok miktarda bulundurmak ve parasal değeri yüksek olan stok kalemlerinin miktarını düşük tutup kontrolünü sıklaştırmaktır. Bu amaçla, ambar çalışanları, stokları önem ve parasal değerleri açısından üç ana gruba ayırmaktadırlar: (A) grubu, (B) grubu ve (C) grubu.

“A” grubu: Bu gruptaki stok unsurlarının birim maliyetleri, diğer gruplardaki stok unsurlarından daha yüksektir. Bu nedenle, bunlardan ambarda miktar olarak daha az bulundurulur.

“B” grubu: Bu gruptaki stokların birim maliyetleri, “A” grubuna göre daha düşüktür. “B” grubundaki stoklar, miktar olarak, “A” grubuna göre daha fazla bulundurulur. “C” grubu: Bu gruptaki stoklar ise birim fiyatı en düşük stoklardır.

Çizgi imleme (barkodlama) yöntemi; çizgi im (barkod), iliştirildiği nesne hakkında değişik verileri temsil eden, ince veya kalın, koyu veya açık renkte çubuk şeklindeki çizgilerden oluşmaktadır. Hazırlanma maliyeti çok düşük olan çizgi imler (barkodlar), özellikle büyük pazarlama ve üretim işletmelerinde, stok hareketlerinin izlenmesinde, stok düzeylerinin belirlenmesinde, stokların ambardaki yerinin bildirilmesinde ve stokların kontrol edilmesinde yaygın olarak kullanılmaktadır.

Radyo frekansı ile tanımlama (RFIT) yöntemi; gerçek zamanlı stok kontrol yöntemlerinden birisi olan bu yöntemde, radyo frekansı kullanılır. RFIT yönteminde temel olarak bir etiket ve okuyucu vardır. Stok unsurlarını tanımlamak ve bu unsurları ambarda takip etmek amacıyla, tek tek otomatik ve elektronik olarak tanımlanan RFIT künyesini oluşturan etiketler kullanılır. Bu etiketler, radyo frekansı ile yapılan sorguları almaya ve cevaplamaya olanak tanıyan bir silikon yonga, anten ve kaplamadan oluşurlar. Yonga, etiketin üzerinde bulunduğu nesne ile ilgili bilgileri saklar. Anten, radyo frekansı kullanarak stok unsurunun bilgilerini okuyucuya iletir. Kaplama ise etiketin bir nesne üzerine yerleştirilebilmesi için yonga ve anteni çevreler.

Tam zamanında (just-in-time-jit) stok kontrol yöntemi; tedarikçiler ilk madde/malzemeleri tam gereksinim duyulduğu zamanda ve en uygun yerde işletmeye teslim eder. Tedarikçiler ile karşılıklı güvene ve eşgüdüme dayalı olarak kurulan sistemde, gereksiz stoklar ortadan kaldırılmaya, böylece de stok bulundurma maliyetlerinden tasarruf sağlanmaya çalışılmaktadır.

Kurumsal kaynak planlaması; bir işletmenin alınan siparişten mamul satışı, maliyet hesaplamadan maliyet analizine, üretimden insan kaynaklarına, stok değerlemeden müşteri ilişkileri yönetimine kadar çok sayıda işletme faaliyeti bütünleştirilerek sunulur. İşletmede çalışanlar, bu ortak veri tabanı sayesinde, gereksinimleri olan tüm bilgileri elde edebilirler.

Stok Değerleme Yöntemleri

Bir işletmenin faaliyetlerini yürütebilmesi için üretimde kullanılmak üzere ambardan gönderilerek tüketilen ilk madde/malzemenin maliyetini ve ayrıca dönem sonunda ambarda (stokta) kalan ilk madde ve malzemenin değerinin belirlenmesinde kullanılan farklı yaklaşımlara, stok değerleme yöntemleri denir.

Stok değerleme yöntemleri şunlardır:

a. Gerçek parti (has parti-özel maliyet) yöntemi
b. İlk-Giren-İlk-Çıkar (first-in-first-out=FIFO) yöntemi
c. Son-Giren-Son-Çıkar (last-in-first-out= LIFO) yöntemi
d. Ortalama maliyet yöntemleri - Ağırlıklı (tartılı) ortalama maliyet yöntemi - Hareketli ortalama maliyet yöntemi
e. Piyasa fiyatı (yenileme maliyeti) yöntemi
f. Piyasa fiyatı veya alış maliyetinden düşük olanı ile değerleme yöntemi
g. Standart maliyet yöntemi

Gerçek parti (has parti-özel maliyet) yöntemi; ilk madde/malzemeler satın alınırken maliyetleri belirlenir. Satın alınan ilk madde/malzemelerin her partisi (grubu) kendilerine özel birim maliyetleriyle ayrı ayrı depolanır. Böylece işletmenin ambarında farklı birim maliyetli ilk madde/malzeme partileri oluşur. Üretimde kullanılan ilk madde/malzeme hangi partiden alınmış ise, o partinin maliyeti, ilk madde/ malzeme maliyeti olarak üretime yüklenmektedir. Dönemin sonunda ambardaki ilk madde/malzemeler hangi partiden kalmış ise, o partinin maliyeti ile değerlendirilerek, dönem sonu stoklarının değeri belirlenir.

İlk-Giren-İlk-Çıkar (first-in-first-out=FIFO) yöntemi; her parti ilk madde/malzemenin giriş sıraları, bunların miktarları ve kendi birim fiyatları ayrı olarak izlenir. İlkGiren-İlk-Çıkar yönteminde ilk madde/malzemeler, satın alma tarihi sırasına göre ve kendi parti fiyatlarıyla üretime gönderilir. Bu yöntemde, ambara ilk gelen veya ambarda ilk var olan ilk madde/malzeme, üretime öncelikle gönderilir. İlk-Giren-İlk-Çıkar yönteminde işletmenin ambarlarında dönemin sonunda kalan stoklar, ambara son olarak giren miktarlardan olmaktadır.

Son-Giren-Son-Çıkar (last-in-first-out= LIFO) yöntemi; üretime gönderilen ilk madde/malzemeler, ambara en son gelen (satın alınan) ilk madde/malzemelerdir. Üretime gönderilen ve üretimde tüketildiği kabul edilen ilk madde/malzemelerin maliyeti, son olarak ambara giren ilk madde/malzeme partisinin birim maliyetinden yararlanarak belirlenir. Ambarda kalan ilk madde/malzemeler, en önce ambarda bulunan ve en önce satın alınan ilk madde/malzemelerdir ve bu partilerin maliyetiyle değerlenir.

Ortalama maliyet yöntemleri; işletmelerde ambardan üretime gönderilen ilk madde/malzemelerin, satın alınan hangi partiden gönderildiğini izlemek kimi zaman mümkün olmamaktadır. Üretime gönderilen ilk madde/malzemenin hangi partinin miktarından olduğunu belirlemek mümkün olsa bile, bu partilerin birim maliyetini izlemek zor olmaktadır. Bu durumda ortalama maliyet yöntemleri bu soruna cevap olarak geliştirilmiştir. Ortalama maliyet yöntemlerinde, üretimde kullanılabilecek ve ambarda bulunan ilk madde/malzemeler dikkate alınarak ortalama birim maliyet (fiyat) bulunur. Bu ortalama birim maliyet (fiyat) , hem ilk madde/malzemeler üretime gönderilirken kullanılan birim maliyet (fiyat) olmakta hem de ambarda kalan ilk madde/malzemelerin birim maliyeti (fiyatı) olmaktadır.

- Ağırlıklı (tartılı) ortalama maliyet yöntemi; bir dönem içinde üretimde kullanılabilecek tüm ilk madde/malzemelerin tutarlarının toplamının, bu dönem içindeki tüm ilk madde/malzemelerin toplam miktarına bölünmesi yoluyla bulunur. Tüm ilk madde/ malzemelerden kastedilen, dönem başında ambarda bulunan ilk madde/malzemeler ile dönem içinde satın alınan ilk madde/malzemelerdir.

-Hareketli ortalama maliyet yöntemi; ortalama birim maliyet, her ilk madde/malzeme satın alımından sonra tekrar hesaplanır. Bu ortalama birim maliyet bu satın almadan sonraki tüm ambar işlemlerinde, yeni bir ilk madde/malzeme satın alınıncaya kadar kullanılır.

Piyasa fiyatı (yenileme maliyeti) yöntemi; işletmenin ilk madde/ malzeme satın aldığı pazarlardaki cari (geçerli, yürürlükte olan) fiyatlar esas alınır. Bu yöntemde, üretimde kullanılan ve ambarda kalan ilk madde/malzemenin birim maliyeti olarak, geçmişteki maliyetler yerine, üretimde kullanılmak üzere son olarak satın alınan ilk madde/malzemelerin yeni satın alma fiyatı dikkate alınır. Burada amaç, ilk madde/malzemenin satın alma tarihi ile üretimde kullanımı arasında geçen zamandan doğabilecek maliyet farklarını en aza indirmektir. Yeni bir ilk madde/malzeme alınıncaya kadar, en son satın alınan ilk madde/malzemenin piyasa fiyatı geçerlidir.

Piyasa fiyatı veya alış maliyetinden düşük olanı ile değerleme yöntemi; muhafazakârlık kavramından yararlanan bu yöntemde, üretime gönderilen veya ambarda kalan ilk madde/malzemelerin maliyeti belirlenirken, ilk madde/malzemelerin alış maliyeti ya da piyasa fiyatlarından hangisi daha düşük ise, düşük olan fiyat, birim maliyeti olarak esas alınır.

Eğer dönemin sonunda birim fiyat piyasa fiyatından daha yüksekse, stok maliyeti geçerli (cari) piyasa fiyatına düşürülür. Buna karşılık, birim fiyat, piyasa fiyatından düşük ise, stok maliyeti birim fiyat olarak korunur. Piyasa fiyatı veya alış maliyetinden düşük olanı ile değerleme yönteminin kullanılabilmesi için iki tutarın bilinmesi gerekir:

1. İlk-Giren-İlk-Çıkar, Son-Giren-İlk-Çıkar ve ağırlıklı (tartılı) ortalama maliyet yöntemleri kullanılarak belirlenen, stok maliyeti ve
2. Stok unsurunun cari (geçerli) piyasa fiyatı.

Daha sonra, bu maddelerden yararlanılarak belirlenen iki tutar karşılaştırılır ve ikisinden hangisi daha düşük ise bu, stok unsurunun birim maliyeti olarak kullanılır.

Bu yöntem, dönem içinde üretime gönderilen ilk madde/malzemenin maliyetinin hesaplanmasından daha çok, dönem sonunda ambarda kalan dönem sonu stoklarının değerlemesinde kullanılır.

Standart maliyet yöntemi; bu yöntemde kullanılacak maliyetler, üretim süreci ve hesap dönemi öncesinde, çeşitli çalışmalar temel alınarak belirlenmiş, dönemin içinde “olması gereken” maliyetlerdir. Bu yöntemde, üretime gönderilen ve ambarda kalan ilk madde/malzemelerin her biri için önceden belirlenmiş bir tek fiyat (maliyet) belirlenir. Bu da standart maliyettir.

Stok Değerleme Yöntemlerinin Karşılaştırılması; satın alınan ilk maddenin miktar ve maliyeti tüm yöntemler için aynıdır. Üretimde kullanılanların (üretime gönderilenlerin) miktarı da her yöntem için değişmemektedir. Ancak, üretime gönderilenlerin miktarı toplam olarak aynı kalırken, partilerin üretime gönderilme sıraları yöntemlere göre değişebilmektedir. Ayrıca, üretime gönderilen ilk maddenin toplam maliyeti (tutarı) ise, her yöntemde farklılık göstermektedir. Aynı durum, dönem sonu stokları için de geçerlidir. Stoklarda kalan ilk maddenin birim maliyeti her yöntemde farklılık gösterdiğinden, sonuçta dönem sonunda stokta kalan ilk maddenin maliyeti (tutarı) de her yöntemde farklılık göstermektedir.

Bir işletmede kullanılacak stok değerleme yöntemi seçilirken; birim maliyetlerin ve stok değerlerinin hesaplanması ile yapılacak muhasebe kayıtlarındaki kolaylıklar, ilk madde/malzemenin cinsi, üretim yöntemleri, depolama olanakları, teknolojik yapı, ilk madde/malzemelerin bozulma durumu, ilk madde/malzeme piyasasının yapısı, yasal düzenlemeler ve fiyat değişmeleri gibi ölçütler dikkate alınmalıdır. Bundan sonra işletmeye en uygun stok değerleme yöntemi seçilmelidir.