Havacılık İşletmelerinde Muhasebe Uygulamaları Dersi 8. Ünite Özet

Giriş

İşletmelerde raporlamaya ve analize konu olan genellikle iki tip bilgi söz konusudur. Bunlar finansal bilgiler ve finansal olmayan bilgilerdir. Finansal bilgiler işletmenin muhasebe sisteminde üretilerek belli ilke ve standartlara uygun şekilde raporlanır. Bu amaçla işletme dışındaki bilgi kullanıcılara finansal durum tablosu, gelir tablosu, nakit akış tablosu, öz kaynaklarda değişim tablosu gibi finansal tablolar sunulur.

Konuyu havacılık sektörü boyutuyla ele aldığımızda hem kendi aralarında hem de birlikte iş yapmak zorunda oldukları işletmeler topluluğu içinde performans yönetimi son derece önemli hale gelmektedir. Çünkü herhangi bir noktada meydana gelen aksaklık, bozulma büyük bir alanda kişiler, işletmeler ve kurumlar boyutunda etkiye neden olacaktır.

Öte yandan performans konusunun sınırlarını belirlemek oldukça zordur. Performans ölçütleri, sistemleri, yönetimi için standart bir reçete de verilememektedir.

İşletmelerde Performans Yönetimi

Performans bir amacın gerçekleştirilme derecesidir denilebilir. Performans ölçümü, amaçlanan hedeflerin ne kadarına ulaşıldığını görebilmek için yapılan sistematik bilgi toplama işidir.

Performans yönetimi ise, işletmenin belirlenen amaçlara ulaşmak için mevcut ve geleceğe ilişkin durumu ile ilgili bilgi toplama, karşılaştırma ve performansın sürekli gelişimini sağlayacak yeni ve gerekli etkinlikleri başlatma, sürdürme görevlerini üstlenen bir yönetim sürecidir.

Geleneksel performans yöntemlerinde;

• Finansal performans göstergelerine ağırlık verilir. Kalite, esneklik, müşteri memnuniyeti gibi göstergeler hakkında veri sağlamada yetersiz kalır.
• Stratejik odaklanma eksiktir.
• Sermaye yatırımının kârlılığı gibi kısa vadeli sonuçlara önem verilir.
• Makine ve iş gücü verimliliği gibi üretim ağırlıklı performans göstergelerine ağırlık verilir.
• Yöneticiler, belli standartlardan sapmama konusunda yönlendirilir.
• Müşterilerin işletmeden ne bekledikleri ve rakip işletmelerin performansları hakkında veri sağlamada yetersiz kalır.

Stratejik performans yönetim sistemi ise geleneksel performans yönetim sistemlerinden farklı olarak finansal ve finansal olmayan performans göstergelerini bir arada kullanarak işletme stratejilerini ölçülebilir performans göstergelerine dönüştüren performans yönetim sistemidir.

Stratejik performans yönetiminde bulunması gereken özellikler;

• Performans yönetim sistemi işletmenin stratejisini yansıtmalı ve stratejik amaçlarla uyum içinde olmalıdır.
• Finansal göstergelerin yanı sıra işletmenin stratejisine uygun olarak finansal olmayan performans göstergelerini de içermelidir.
• Yapılan performans ölçümleri kapsamlı olmalı ve işletmenin başarısında etkili olan tüm faktörleri ölçebilmelidir.
• Performans sistemi geribildirim sağlamalıdır.
• Sistem, tüm örgüt unsurlarınca sahiplenilmeli ve desteklenmelidir.
• Konulan performans hedefleri ulaşılabilir olmalıdır.
• Yapılan ölçümler adil olmalıdır.
• Sistem genel olarak basit, açık ve anlaşılır olmalıdır.

Performans ölçümü performans göstergeleri aracılığıyla gerçekleştirilir. Performans göstergeleri amacına ve kullanıldığı bilgi türüne göre; ardıl ve öncül göstergeler, girdi, çıktı ve verimlilik göstergeleri, nitel ve nicel göstergeler, finansal ve finansal olmayan göstergeler şeklinde gruplanabilir.

Ardıl göstergeler gerçekleşmiş ve bitmiş bir durumu gösteren sonuç göstergeleri olup, örgütün faaliyet sonuçlarını yansıtmaktadır. Öncül göstergeler ise işletmenin gelecekteki performansını tahmin etmeye yarayan göstergelerdir.

Girdi, hedeflenen çıktıları elde etmek için kullanılan kaynakların miktarını gösterir. Çıktı, üretilen mamul miktarı veya sunulan hizmetin göstergesidir. Verimlilik, en az girdi ile en çok çıktıyı üretme biçimi olarak tanımlanabilir.

Nicel performans göstergeleri rakamlarla ve istatistik bilgilerle ilişkilidir. Nicel göstergelere terminal kiralarını, iniş ücretlerini örnek olarak verebiliriz. Nitel göstergeler ise rakamlarla ölçülemeyen, çalışan memnuniyeti, müşteri memnuniyeti, süreçlerin etkinliği gibi maddi olmayan değerlendirmelerdir.

İşletmenin faaliyetleri ile ilgili sonuçları para değeri ile ölçen göstergeler finansal, bunun dışındakiler finansal olmayan performans göstergeleridir. Hedeflere ulaşmada sıklıkla kullanılan hasılat, kârlılık, nakit akışı gibi göstergeler finansal niteliklidir. Finansal olmayan göstergelere müşteri memnuniyeti, doluluk oranı, zamanında kalkış oranı gibi örnekler verilebilir.

Stratejik Performans Yönetim Aracı Olarak Dengeli Sonuç Kartı

Dengeli Sonuç Kartı, bir işletmenin misyon ve stratejisini anlaşılabilir performans ölçümlerine dönüştüren, böylece stratejik yönetim için gereken çerçevenin oluşturulmasını sağlayan stratejik performans ölçüm sistemidir. DSK’da hedef ve ölçütler, örgütün vizyon ve stratejisi göz önünde tutularak dört boyutta değerlendirilir: Bunlar; finansal boyut, müşteri boyutu, içsel süreç boyutu, öğrenme ve gelişme boyutudur.

DSK’nın finansal boyutunda “Finansal başarı kazanmak için ortaklarımıza nasıl görünmeliyiz?” sorusuna cevap aranmaktadır.

DSK’nın müşteri boyutunda “İşletme vizyonunu gerçekleştirmek için müşterilerimize nasıl görünmeliyiz?” sorusuna cevap aranır.

DSK’nın içsel süreç boyutunda “Hissedar ve müşterilerimizi memnun edebilmek için iyileştirilmesi gereken içsel süreçler nelerdir ve hangi işlemlerde mükemmelliğe ulaşmamız gerekir?” sorusuna cevap aranmaktadır.

DSK’nın öğrenme ve gelişme boyutunda “Vizyonumuza ulaşmak için değişim ve gelişim yeteneklerimizi nasıl artırabiliriz, değer yaratma ve iyileştirmenin sürekliliğini nasıl sağlayabiliriz?” sorusuna cevap aranır.

Dengeli sonuç kartı uygulama süreçleri;

1. Vizyonun açıklanması
2. Orta kademe yöneticilere DSK’nın anlatılması
3. Stratejik önemi olmayan yatırımların elenmesi ve kurumsal değişim programının başlatılması
4. İşletme birimlerinin DSK’larının gözden geçirilmesi
5. Vizyonun netleştirilmesi
6. DSK’nın organizasyonun bütününe duyurulması ve kişisel performans hedeflerinin belirlenmesi
7. Uzun dönemli plan ve bütçelerin güncellenmesi
8. Dönemsel olarak performans değerlendirmelerinin yapılması
9. Yıllık stratejik değerlendirmelerin yapılması
10. Tüm çalışanların kişisel hedeflerinin DSK ile ilişkilendirilmesi şeklinde sıralanır.

Havayolu İşletmelerinde Performans Yönetimi

Havayolu sektöründe yaşanan hızlı büyüme ve buna bağlı olarak altyapı sorunlarının oluşması, artan güvenlik önlemleri, sürdürülebilir havacılık konuları, uçuş operasyonlarının çevresel etkileri, havaalanlarının ticarileşmesi, havayolu işbirlikleri ve şirket birleşmeleri, pazarın serbestleşmesi, büyük gövdeli uçakların kullanılmaya başlaması, düşük maliyetli taşıyıcıların sektöre girişi gibi havayolu sektöründe yaşanan köklü değişimlerle, havayolu yöneticileri için performans yönetimi çok daha önemli hale gelmiştir.

Havayolu işletmelerinde kıyaslama başta olmak üzere, kalite yönetim sistemi, süreç yönetimi, faaliyet tabanlı maliyetleme, toplam kalite yönetimi, çevre yönetim sistemi, değer odaklı yönetim, iş mükemmeliyet modeli gibi çeşitli performans geliştirme yöntemleri kullanılmaktadır. İşletmede bu yöntemlerden yalnızca biri kullanılabileceği gibi birden fazla yöntemin bir arada kullanılması da olanaklıdır.

Havayolu işletmelerinde kullanılan performans göstergeleri finansal, operasyonel, hizmet kalitesi, insan kaynakları ve çevresel olmak üzere beş alanda incelenebilir.

Operasyonel maliyet, sunulan koltuk kilometre maliyeti, nakit akış oranı, yatırım sermayesi getirisi, borç/özsermaye oranı, hisse başına kazanç, fiyat/kazanç oranı, özsermaye kârlılık oranı, gelirin faizi karşılama oranı, cari oran, temettü karşılığı, hisse başına net varlık değeri gibi göstergeler havayolu işletmelerinde kullanılan diğer finansal performans göstergeleridir.

Zamanında kalkış oranı, ücretli yolcu kilometre, sunulan koltuk kilometre, doluluk oranı, filo yaşı ve tipi, uçuş saati, başabaş doluluk oranı, blok saat gibi göstergeleroperasyonel performans göstergeleridir.

Havayolu hizmet kalitesi ile ilgili pek çok gösterge bulunmakla birlikte, belli başlı göstergeler; uçak içi koltuk konforu, temizlik ve gürültü seviyesi, personelinin görünümü, nezaketi ve uçak içi hizmet, kabin ekibinin hizmetlerdeki etkinliği havayolu uçuş ve yer emniyeti, zamanında kalkış performansı, uçuş tarifesinin sıklığı ve uygunluğu, uçuş öncesi ve sonrası hizmetlerin uygunluğu, uçuş gecikmelerinin yönetimi, müşteri şikâyetlerinin değerlendirilmesi, kayıp ve hasarlı bagaj hizmetleri şeklinde sıralanabilir.

Havayollarında insan kaynaklarıyla ilgili performans göstergeleri: toplam ve bölümlere göre personel sayısı, toplam çalışan sayısının insan kaynakları bölümünde çalışan personele oranı, her bir çalışan için yapılan eğitim yatırımı miktarı, çalışan memnuniyeti ve sadakati, çalışanlara ait yaş, cinsiyet, eğitim durumları ile ilgili istatistikler, işten ayrılanların oranı, açık iş pozisyonuna yapılan başvuru sayısı şeklinde sıralanabilir.

Havayolu çevresel performans göstergeleri; her ücretli yolcu kilometre için uçak yakıtı tüketim miktarı, CO2 emisyon/ücretli yolcu kilometre, uçak gürültüsünden etkilenen nüfusun oranı, geri dönüşümü sağlanan atık yüzdesi, ortalama filo yaşı şeklinde sıralanabilir.

Finansal olmayan performans göstergeleri, finansal performansı da etkilemektedir. Bu açıdan bakıldığında havayolu yönetiminde DSK gibi çok boyutlu performans yönetim sistemlerine gereksinim duyulmaktadır.

Havaalanı İşletmelerinde Performans Yönetimi

Havaalanlarında performans yönetimi döngüsel bir süreçtir. Bu süreç bir havaalanının örneğin güvenlik, müşteri hizmetleri, maliyet gibi konularda ulaşmak istediği nihai sonuçları tanımlamasıyla başlar. Ulaşmak istenen amaçlar geniş bir şekilde tanımlandıktan sonra bunların başarıya ulaşıp ulaşmadığını ölçebilecek performans ölçütleri/göstergeleri belirlenir. Sonra her ölçüm için ulaşılmak istenen hedefler ve belirlenen her performans alanı için destekleyici göstergeler belirlenir.

Bu alanda kullanılan temel göstergeler şunlardır; toplam yolcu sayısı, gelen-giden yolcu sayısı, uçak hareketleri, yüklenen-boşaltılan yük miktarı, uçuş noktası sayısı.

Temel faaliyetler performans göstergelerinin yanı sıra; emniyet ve güvenlik performans göstergeleri, hizmet kalitesi performans göstergeleri, verimlilik ve maliyet etkinliği performans göstergeleri, finansal/ticari performans göstergeleri ve çevresel performans göstergeleri de kullanılmaktadır.

Bilindiği üzere, performans yönetim sistemi kurmanın ilk aşaması bir stratejik plana sahip olmaktır. Bu amaçla Dayton Uluslararası Havaalanı yönetimi, ilk olarak SWOT analizi yaparak, işletmenin güçlü ve zayıf yanlarını ve işletmenin stratejik pazar pozisyonunu belirledikten sonra stratejik planını hazırlamıştır. Havaalanının stratejilerine uygun olarak hedefleri ve buna uygun performans göstergeleri belirlenerek, işletme tarafından 2007 yılında DSK uygulanmaya başlamıştır.

Dayton Havaalanı’nda doğru stratejilerin belirlenmesi, bunun yanında başarılı performans yönetim sisteminin bir yıllık uygulanmasıyla elde edilen sonuçlardan bazıları şöyledir;

• Yolcu sayısında 2006 yılından 2007 yılına % 9,3’lük artış sağlanmıştır.
• Havacılık gelirleri düşerken, havacılık dışı gelirlerde artış sağlanmıştır.
• 2006 yılında 3,95 dolar olan iniş ücreti, 2007’de 1,10 dolara düşürülmüştür.
• Havaalanının çevreye ekonomik katkısı 1 milyar dolar olarak hesaplanmıştır

Yer Hizmeti İşletmelerinde Performans Yönetimi

Yer hizmeti işletmeleri, havayolu işletmeleri adına hizmet verdikleri için, yaptıkları hizmet kalite anlaşması gereği havayoluna verdikleri hizmeti ölçümlemeleri gerekmektedir. Yer hizmeti işletmeleri verdikleri hizmetin performansını

Havaalanı Yer Hizmetleri Yönergesi (Airport Handling Manual-AHM)’in 804. maddesinde belirlenen ölçütlere göre ölçmektedir. Havaalanı Yer Hizmetleri Yönergesi, yer hizmetleri kuruluşları ve havaalanı işletmecilerinin müşterilerine, her havaalanında eşit ve havayollarının taleplerini de tatmin eden standartlarda hizmet vermeleri amacıyla oluşturulmuş bir dokümandır.

AHM 804’e göre yapılan performans ölçümleri sadece operasyonel süreçleri kapsamaktadır. Ancak yer hizmeti işletmelerinde finansal, müşteri, insan kaynakları, çevresel gibi farklı alanlarda performans ölçümü de yapılmaktadır. Performans gelişimini sağlamak için Kalite Yönetim Sistemleri, Çevre Yönetim Sistemi, İş Mükemmeliyet Modeli, Performans Prizması gibi performans yönetim araçları da kullanılmaktadır.