Havacılık İşletmelerinde Muhasebe Uygulamaları Dersi 4. Ünite Özet

Havaalanlarında Yatırım ve Finansman

ICAO tarafından yapılan tanımda havaalanı, yolcu ve uçak trafiğini sağlayacak binaları, altyapı ve alanları kapsayan, hava ulaşımı için özel olarak düzenlenmiş yerlerdir (ICAO, Annex 14). Diğer bir ifadeyle havaalanları, hava ulaşımının başlangıç ve bitiş noktasını oluşturan, amaca uygun altyapı ve üstyapılar, bina, tesis ve cihazlar ile donatılmış, uzman insan kaynağı ve yoğun teknolojik destek ile faaliyette bulunan sistemlerdir. Havaalanlarında iki temel faaliyet sahası bulunur. Bunlardan biri uçakların yoğun olarak kullandığı pist, apron, taksiyolları ve onların çevresinden oluşan hava tarafı faaliyet sahasıdır. Diğeri de yolcuların, havaalanı çalışanlarının, yük sahiplerinin, aracı işletmelerin ve diğer paydaşların kullandığı terminaller ve çevresinden oluşan kara tarafı faaliyet sahasıdır. Havaalanları, sahiplik ve sermaye yapısı, büyüklük, hizmet tipi gibi farklı açılardan sınıflandırılabilir. Havaalanlarının geleneksel yapısı incelendiğinde, genellikle çok büyük hacimli tek parça araziye gereksinim duyulan, bu amaçla kamu arazisinin kullanılmasını veya büyük kamulaştırmaların yapılmasını gerektiren devasa yapılarla karşılaşılmaktadır.

Yatırım kavramı, belirli bir kaynağın, gelir getirici faaliyetlerde kullanılmak üzere, uzun vadeli olarak tahsis edilmesi şeklinde ifade edilebilir. Bu çerçevede havaalanı yatırımları, pist-aprontaksiyolu gibi altyapılar, yolcu ve kargo terminal binaları, meteoroloji, trafik ve haberleşme tesis ve cihazları, itfaiye, bakım-onarım ve güvenlik donanımları gibi unsurların temin edilmesi ya da artırılması anlamına gelir. Bu tür yatırım maliyetlerinin işletme faaliyetleri ve dönemsel finansal raporlar kapsamında kâr/ zarar ile ilişkilendirilebilmesinin tek yolu amortisman ayırmaktır. Havaalanlarında sahiplik ve yönetim seçenekleri şöyle sıralanabilir: devlet sahipliği, yönetim sözleşmeleri, kiralama ya da imtiyazlar, sahipliğin kısmen devri, kamu-özel işbirliği, ve özel sektör sahipliği. Havaalanı işletmeciliğinde 1980’li yıllardan itibaren etkisi görülmeye başlanan serbestleşme, liberalleşme, ticarileşme, küreselleşme gibi eğilimlerin etkisiyle, havaalanı sahipliği, yönetim ve kontrolü genellikle devlet sahipliğinden özel sektöre doğru kayma eğilimindedir. Sahiplik ve yönetim yapısı ile ilişkili olarak havaalanı finansmanı üç şekilde gerçekleşmektedir. Bunlar; kamu finansmanı, özel sektör finansmanı, karma finansman veya yaygın adıyla kamu-özel işbirliği uygulamaları şeklindedir.

Havaalanlarında sahiplik, işletmecilik, yönetim ve finansman konularının ağır yükünü ilgili taraflar arasında paylaştırarak hafifletmeye ve böylece tüm taraflar için kazan-kazan fırsatları oluşturmaya yönelik pekçok yöntem geliştirilmiştir. Bunlardan en yaygın bilineni yap-işletdevret-YİD (built-operatetransfer-BOT) modelidir.

Duran varlıklar, işletme faaliyetlerinde uzun süre yararlanmak amacıyla edinilen ve satış amacı taşımayan varlıklardır. Kitabın 99. sayfasında Tablo 4.1’de “Duran Varlık Hesapları”nın detaylarını görebilirsiniz.

Havaalanlarının gelir ve gider sınıflamasına esas olacak faaliyet sonuçlarının havacılık gelir ve giderleri ile havacılık dışı gelir ve giderler şeklinde ayrılması konuyu daha anlaşılır kılacaktır. Kitabın 100. ve 101. sayfalarında havaalanlarında sık karşılaşılan duran varlıklara bazı örnekler bulabilirsiniz.

Havaalanlarında İşletme Maliyetlerinin Sınıflandırılması

Havaalanı işletmelerinin ana faaliyet konusu, uçuş emniyetini aksatmadan, havaaraçlarına konma-konaklama, trafik gibi hizmetleri, yük ve yolculara da çok çeşitli terminal hizmetleri ile güvenlik hizmetlerini sunmaktır. Bunun yanında günlük gereksinimi karşılamaya yönelik olarak itfaiye, bakım, yakıt ikmal, karayoluyla ulaşım, uçuş ve meteoroloji ile ilgili bilgilerin sağlanması, dinlenme ve eğlenme gibi bazı hizmetlerin de aynı süreç içinde yer alması söz konusudur. Havaalanlarında işletme maliyetleri, havayollarında olduğu gibi, faaliyetleri gerçekleştirirken tüketilen malzeme giderleri, işçilik giderleri, bakım ve güvenlik hizmet giderleri, amortisman, sigorta, vergi ve benzeri giderler şeklinde sınıflandırılabilir.

Havaalanı Giderleri:

1. Faaliyetler ve bakım ile ilgili giderler;

• Personel giderleri, Tedarik giderleri,
• Satın alınan hizmet giderleri,
• Genel yönetim giderleri,
• Diğer sermaye dışı giderler.

2. Sermaye ile ilgili giderler;

• Amortisman ve tükenme payları,
• Faizler,
• Diğer sermaye giderleri.

Kitabın 103. sayfasında Tablo 4.2’de “Havaalanı Giderleri ve Kullanılan Hesaplar” ile ilgili detaylı bilgileri bulabilirsiniz.

Uçuş hizmetleri ile ilgili giderler: Uçuş hizmetleri ile ilgili giderler, uçuş sahası (PAT sahası) varlıklarının işletilmesi, bakımı, korunması ile ilgili giderlerden oluşur. Bu grupta pist, apron, taksiyolları, bunların çevresindeki alanlar, hava trafik kontrol kulesi, seyrüsefer yardımcıları, meteoroloji cihazları, körük-köprü vb. varlıklar yer alır.

Terminal hizmetleri ile ilgili giderler: Havaalanlarında yolcuların kullanımına tahsis edilen bina, tesis ve alanların yanında yük (kargo) işlemleri için tahsis edilen bina, tesis ve alanlar da mevcuttur.

Yer hizmetleri ile ilgili giderler: Havaalanlarında uçak ya da yolcu ve yük ile ilişkili olarak verilen temsil, yük kontrolü ve haberleşme, yolcu trafik, ramp, uçak temizlik, uçak hat bakım, uçuş operasyon, ulaşım, ikram servis, gözetim ve yönetim, uçak özel güvenlik hizmet ve denetimi gibi yer hizmetlerinin verilmesi gerekir. Bu hizmetleri sağlama sorumluluğu havaalanında, havayolu işletmesinde veya özel olarak bu tür işleri yapmak için havaalanında bulunan yer hizmetleri işletmesindedir.

Diğer dönem giderleri: Havaalanında yürütülen uçuş, terminal ve yer hizmetleri ile ilişkilendirilemeyen dönem giderleri, her işletmede olduğu gibi konusuna uygun bir gider hesabında kayıt altına alınır. Bu tür giderlerin ortak özelliği, havacılık faaliyetleri dışında kaldıkları için, “hizmet üretim maliyetine” dahil edilmeyip doğrudan Kâr veya Zarar hesabına atılmalarıdır. Bu grupta yer alan giderler; araştırma-geliştirme giderleri, pazarlama-satış ve dağıtım giderleri, genel yönetim giderleri ve finansman giderleridir.

Havaalanına yatırım bedeli maliyet, havaalanı hizmetlerini sunabilmek için yapılan tüketimler gider, varlıkların kaybedilmesi ya da hizmetin satılamaması nedeniyle oluşan değer kayıpları da zarar olarak adlandırılmaktadır.

Havaalanlarında hizmet üretim maliyeti, uçuş sahasında, terminallerde ve diğer havacılıkla ilgili alanlarda gerçekleşen giderlerin toplamından oluşur. Kitabın 105. sayfasında Şekil 4.1’de “Havaalanı Hizmet Üretim Süreci”ni bulabilirsiniz. Havaalanları için satışların maliyeti, yararlanılacak havaalanı hizmetini sağlamak amacıyla elden çıkarılan varlıkların değeri ya da yapılan giderlerin (malzeme, işçilik, enerji, vb.) toplamı şeklinde tanımlanabilir. Tedarik süreciyle sağlanan malzeme, işgücü, enerji vb. girdiler çeşitli hizmet birimlerinde kullanılarak önce hizmet üretim maliyetine dönüşür, dönem sonlarında ise, hizmet üretim maliyeti hesabında biriken tutarlar, satılan hizmet maliyetine yansıtılır. Satılan hizmet maliyetinin nihai durağı ise, dönem kârı veya zararı hesabı olacaktır. Havaalanı hizmetlerinin üretilmesi için katlanılan giderler 740 Hizmet Üretim Maliyeti hesabı kullanılarak muhasebeleştirilecektir. Hizmet üretim maliyetini oluşturan işçilikler, malzeme kullanımı, amortismanlar vs. bu hesapta toplanır. Burada biriken tutarlar dönem sonunda yansıtma hesabı aracılığıyla 622 Satılan Hizmet Maliyeti hesabına aktarılarak dönem giderine dönüştürülür.

KDV Kanunu 13-b maddesinde yer alan (16/7/2004- 5228/14 md. ile yeniden düzenlenmiş); “Deniz ve hava taşıma araçları için liman ve hava meydanlarında yapılan hizmetler” ifadesiyle, havaalanlarında havaaraçlarına, yolcu ve yüklere yapılan hizmetler vergiden istisna edilmiştir.

Uçuş Sahası Hizmet Maliyetlerinin Muhasebeleştirilmesi

Havaalanlarında uçuş sahası (Pist-Apron-Taksiyolu -Pat sahası) fiziki olarak havaalanının en karakteristik altyapı tesisi olarak ifade edilebilir. Gerek uygun ve yeterli bir arazinin temini gerekse bu altyapının imalatı oldukça büyük maliyetlere katlanmayı gerektirmektedir. Uçuş (pat) sahası bakım maliyetleri başlığı altında toplayabileceğimiz bu tür maliyetler içinde; malzeme, işçilik, enerji tüketimi ile seyrüsefer ve kontrol cihazlarının bakım, sigorta ve amortisman giderleri sayılabilir. Kitabın 107. ve 108. sayfalarında bakım ve güvenlik hizmetlerinin dışkaynak kullanımı yoluyla temin edilmesi durumu ile ilgili örnekler bulabilirsiniz.

Terminal Hizmet Maliyetlerinin Muhasebeleştirilmesi

Terminal hizmetlerinin çoğu havaalanının varlık nedeni olan yolcu ya da yük ile doğrudan ilgilidir. Bu yüzden havaalanı terminallerinde gerçekleşen giderler, 740 Hizmet Üretim Maliyetleri hesabında izlenir. Kitabın 108. ve 110. sayfaları arasında bu konu ile ilgili örnekleri inceleyebilirsiniz.

Havaalanlarında Diğer Giderlerin Muhasebeleştirilmesi

Diğer işletmelerde olduğu gibi havaalanı işletmelerinde de çeşitli faaliyetlerin yürütülmesi sonucu ortaya çıkan dönem giderleri söz konusudur. Bunların muhasebeleştirilmesinde herhangi bir farklılık olmayacaktır. Gider yerinin bağlı olduğu birim ve maliyet sorumluluğu gözetilerek, bu tür dönem giderleri, ilgili gider hesabına borç kaydı yapılarak izlenir.

Dönem boyunca çalıştırılan; 740 Hizmet Üretim Maliyeti, 750 Araştırma-Geliştirme Giderleri, 760 Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri, 770 Genel Yönetim Giderleri ve 780 Finansman Giderleri hesabında biriken tutarlar, dönem sonunda ilgili yansıtma hesapları kullanılarak, 622 Satılan Hizmet Maliyeti, 630 Araştırma-Geliştirme Giderleri, 631 Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri, 632 Genel Yönetim Giderleri ile 660 Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri ve 661 Uzun Vadeli Borçlanma Giderleri hesaplarına aktarılır.

6 kodlu gider hesaplarındaki tutarlar da, 653 Komisyon Giderleri, 654 Karşılık Giderleri, 659 Diğer Olağan Gider ve Zararlar gibi diğer dönem giderleri ile birlikte 690 Dönem Kârı veya Zararı hesabının borç yanına devredilerek süreç tamamlanır.

Burada havaalanı işletmelerinin dönem gelirleri ve giderlerinin karşılaştırılmasıyla, dönemin faaliyet sonucu yani dönem kârı veya zararı bilgisi elde edilir. Faaliyet sonuçlarına ilişkin, çeşitli finansal ve yönetsel kararlarda kullanılabilecek bu bilgiler, Gelir Tablosunda raporlanarak tüm bilgi kullanıcılarının kullanımına sunulur.