Konaklama İşletmelerinde Muhasebe Uygulamaları Dersi 4. Ünite Özet

Konaklama İşletmelerinde Dönem Sonu İşlemleri

Dönem Sonu İşlemlerinin Kapsamı ve Gerekliliği

Konaklama işletmelerinin süreklilik esasına göre faaliyette bulunmalarına karşılık, faaliyet yoğunluğu genellikle mevsimlik olarak artıp azalır. Konuk gelsin ya da gelmesin, işletme açık kaldığı sürece birtakım giderlerin yapılması kaçınılmazdır. Dolayısıyla işletme ile ilgili tarafların en önemli ilgi nedeni olan dönem kârı veya zararının belirlenebilmesi için, genellikle dar bir zaman diliminde gerçekleşen hasılat ile uzunca bir döneme yayılan çeşitli faaliyetlerin maliyeti karşılaştırılmak durumundadır.

Dönem sonu işlemleri, işletmenin varlıklarının ve borçlarının miktar ve tutarlarıyla birlikte ayrıntılı ve kesin olarak belirlenmesi amacıyla yapılan işlemler dizisidir. Gerek muhasebe kuramında gerekse ticari ve mali mevzuatta, işletmelerin en az yılda bir kez envanter çıkarmaları öngörülmüştür. Konaklama işletmeleri, daha sık aralarla mali tablo çıkarabilir. Buna gereksinim duymayanlar ise yılsonu itibariyle bilanço ve gelir tablosunu düzenlemek zorundadırlar.

Kayıtların doğru bilgi vermesini sağlamak üzere, dönem sonu işlemleriyle varlık ve borçların miktar ve tutarları belirlenir, gelir ve giderlerin dönem sonu ve tahakkuk işlemleri yapılır, hatalı kayıtlar düzeltilir. Böylece bilançoda; varlık, borç ve öz sermaye unsurlarının tam ve doğru olarak gösterilmesi, gelir tablosunda da gelir, gider, kâr ve zarar bilgilerinin gerçeğe uygun şekilde yer alması sağlanmış olur. Dönem sonu (envanter) işlemleri sayım, değerleme ve envanter kayıtlarını kapsayan bir süreçtir. Envanter işlemlerinin devamında hesapların kapatılmasına kadar yapılan tüm işlemler, dönem sonu işlemleri başlığı altında toplanabilir. Konaklama işletmelerinde bu süreç; genel geçici mizanı takiben, muhasebe dışı envanter ve muhasebe içi envanter işlemleri, kesin mizanın hazırlanması, mali tabloların düzenlenmesi şeklinde gelişir ve hesapların kapatılmasıyla son bulur.

Muhasebe dışı envanter, varlıklar ve borçlarla ilgili sayım, kontrol ve değerleme işlemlerinin yapıldığı süreçtir. Bu aşamada, varlık ve borçlar için, kısaca sayım adı verilen; saymak, ölçmek, tartmak gibi işlemlerle miktar tespiti yapılır. Miktar tespitinden sonra, her bir kalem için uygun değerleme ölçütleri kullanılarak değerleme yapılır. Muhasebe içi envanter; varlıklara, borçlara, öz kaynaklara, gelir ve giderlere ilişkin hesapların işletmenin fiili durumunu göstermesini sağlamaktır. Bu amaçla, muhasebe dışı (fiili) envanter sonuçlarına göre, muhasebe kayıt sürecinde gerekli düzeltme, tamamlama ve dönem ayarlama kayıtları yapılır. Kesin mizan, envanter işlemleri tamamlandıktan sonra hesapların kesin tutar ve kalanlarının yer aldığı ve yılsonunda çıkarılan sağlama çizelgesidir. Kesin mizanın kalanlarından dönem sonu bilançosu elde edilir. Mali tablolar, işletmenin mali durumu ve faaliyet sonuçları hakkında ilgili taraflara bilgi sunan, muhasebe bilgi sisteminin çıktılarıdır. Hesapların kapatılması, dönem sonunda kalan veren bilanço (aktif ve pasif) hesaplarının karşılıklı olarak kapatılmasıdır. Dönemin kapatılması ve yeni hesap dönemine ait kayıtların başlatılabilmesi için kapanış kayıtlarının yapılması gerekir.

Değerlendirme Ölçüleri ile İlgili Düzenlemeler

Değerleme konusu dönem sonu işlemlerinin en zorlu dönemeçlerinden birini oluşturur. Değerleme, varlıkların ve borçların kaç liralık değere sahip olduğunun belirlenmesidir. Değerlenecek unsura uygun ölçütün seçimi ve bunun doğru uygulanması önemlidir.

Muhasebe kavram ve ilkeleri kapsamında değerleme; varlık ve kaynakların ilk muhasebeleştirilmesinde ve sonraki dönemlerde mali tablolarda gösterilecek, para ile ifade edilen tutarın belirlenmesi şeklinde ele alınmaktadır. Temel mali tabloların içeriğini belirleyen genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri kapsamında genel olarak varlık ve borçların değerlemesi ile ilgili maliyet bedeli ile değerleme ve maliyet bedeli ya da piyasa fiyatından düşük olanı ile değerleme olmak üzere iki değerleme ölçüsü öngörülmektedir.

Yeni Ticaret Kanunu’nda, değerleme ölçüleri için tamamen muhasebe ve finansal raporlama standartlarıyla getirilen düzenleme esas alınmıştır. Vergi Mevzuatında Değerleme ölçütleri maliyet bedeli, borsa rayici, tasarruf değeri, mukayyet değer, itibari değer, rayiç bedel, vergi değeri ve emsal bedeli olmak üzere belirlenmiştir. Muhasebe Standartlarında Değerlemede finansal raporlama amacına uygun olarak değerleme yerine ölçüm kavramı kullanılmıştır. Ölçüm, finansal tablolarda yer alan unsurların bilanço ve gelir tablosunda tahakkuk ettirilecekleri ve gösterilecekleri parasal tutarların belirlenmesi şeklinde tanımlanmaktadır. Bu kapsamda sayılan temel ölçüm esasları şöyledir; tarihî maliyet, gerçeğe uygun değer, cari maliyet, net gerçekleşebilir değer, kullanım değeri. Ayrıca standartlar kapsamında alternatif değerleme ölçüleri de öngörülmüştür. Tarihî maliyet, varlıkların elde edildikleri tarihte alımları için ödenen nakit ve nakit benzerlerinin tutarıdır. Gerçeğe uygun değer, bir varlığın normal ticari koşullarda bilgili ve istekli bir satıcı ile bilgili ve istekli bir alıcı arasında el değiştirmesi sırasında saptanan değişim değeri şeklinde tanımlanmaktadır. Net gerçekleşebilir değer (itfa değeri), normal akış içinde, tahmini satış fiyatından tahmini tamamlanma maliyeti ya da satışın gerçekleşmesi için gerekli tahmini satış giderleri toplamı düşülerek bulunan tutardır. Cari maliyet, aynı varlığın veya varlıkla eşdeğer bir başka varlığın alınması için hâli hazırda gereken nakit veya nakit benzerlerinin tutarı ile gösterilmesidir. Kullanım değeri (bugünkü değer), varlık veya nakit yaratan birimden, işletmenin normal faaliyet koşullarında, elde edilmesi beklenen net nakit girişlerinin bugünkü değeridir.

Varlıklarla İlgili Dönem Sonu İşlemleri

Burada varlıklarla ilgili dönem sonu envanter işlemleri süreci ele alınarak; hazır değerler, alacaklar ve stoklar ile maddi duran varlıklara ilişkin örnekler verilerek dönem sonu işlemleri açıklanacaktır.

Hazır Değerlerin Envanteri

Hazır değerler kapsamında kasa ve bankalardaki Türk parası nominal değer (mukayyet değer) ile değerlenir. Yabancı paranın değerlemesi ise borsa rayici ile yapılır.

Alacakların Envanteri

Ticari alacaklarla ilgili genel değerleme ölçütü mukayyet değer olmaktadır. İşletme yönetiminin tercihine bağlı olarak senetli alacakların tasarruf (peşin) değeri ile değerlenmesi de mümkündür. Alacak senedinin üzerinde yazılı olan (nominal) değerinden değerleme günü ile son ödeme tarihî arasında işleyecek faiz hesaplanarak, senet tutarından düşülmek suretiyle senedin peşin değeri bulunur. Hesaplanan ıskonto faizi; “657 Reeskont Faiz Giderleri” hesabına borç, “122 Alacak Senetleri Reeskontu” hesabına alacak kaydedilir. Diğer yandan senetli veya senetsiz alacakların envanterinde ortaya çıkan bir durum da, alacakların beklenen süre içinde (vadesinde) tahsil edilememesi nedeniyle şüpheli alacakların tespitidir.

Stokların Envanteri

Konaklama işletmelerinin stokları, genellikle odalarda kullanılacak malzemeler ile yiyecek-içecek ve diğer etkinliklere ait malzemelerden oluşur. Konaklama işletmesinde satış amaçlı tutulan malların, “153 Ticari Mallar” hesabında izlendiği de görülmektedir. Stokların değerlemesi maliyet bedeli ile yapılır. Bunun yanında değer düşüklüğü, fire, kayıp gibi durumların da tespit edilip envanter kapsamında kayıtlara geçirilmesi gerekmektedir.

Duran Varlıklar Envanteri

Konaklama işletmelerinde duran varlık yatırımları genellikle çok büyük tutarlara ulaşır ve aktif toplamının önemli oranını (%85-90) oluşturur. Duran varlıklarla ilgili dönem giderleri, kâr - zararın belirlenmesinde etkili olur. Dönem sonunda yapılacak en önemli işlem ise amortisman paylarının muhasebeleştirilmesidir. Amortisman; duran varlığın maliyet bedelinin, varlığın işletmede kullanılacağı süre (yıl) dikkate alınarak parça parça dönem giderine dönüştürülmesidir. Duran varlıkların amortisman süresi dolmadan elden çıkarılması durumunda, ilgili duran varlık hesabı maliyet bedeli üzerinden kapatılırken, buna ait birikmiş amortisman hesabı borçlandırılarak kapatılır.

Konaklama işletmelerini yakından ilgilendiren, amortisman uygulamasına ilişkin düzenleme, 2004 yılında çıkarılan ve ünite sonunda bilgi verilen, VUK Genel Tebliğleri ile getirilmiştir. Örneğin, eğlence ve spor faaliyetleri kapsamında havuzlar, plajlar, aquaparklar vb. için 10 yıl normal kullanım süresi öngörülmüştür. Turistik belgeli lüks ve birinci sınıf işletmelerde kullanılan porselen veya camdan yapılmış (kristal hariç) her türlü mutfak ve servis takım ve malzemeleri üç yıl, turistik belgesi bulunmayan lüks ve birinci sınıf işletmelerle turistik belgeli diğer işletmelerde ise aynı malzemeler için dört yıl normal kullanım süresi belirlenmiştir.

Borçlarla İlgili Dönem Sonu İşlemleri

Bilançonun pasifinde borçlar; kısa vadeli yabancı kaynaklar ve uzun vadeli yabancı kaynaklar şeklinde iki ana grupta düzenlenmiştir. Bu kapsamda yapılacak işler; borç tutarlarının karşı (alacaklı) taraşa mutabakatı, borçların değerlemesi, dönem ayarlaması ve kayıt hatalarının düzeltilmesi şeklindedir. Borçların değerlemesinde kullanılacak ölçüt genel olarak mukayyet değerdir.

Ticari borçlarla ilgili envanter işlemleri kapsamında da eğer varsa dönem faizi işlenebilir, borç senetlerinde reeskont işlemleri yapılabilir, uzun vadeden kısa vadeye geçen borçların dönem ayarlaması söz konusu olabilir.

Gelir ve Giderlerin Dönem Sonu İşlemleri

Gelir ve giderlerin envanteri kapsamında;

• Gerçekleşmiş (tahakkuk etmiş) gelir ve giderlerin dönem gelir - gider hesaplarına işlenmesi sağlanır.
• Döneme ait olmayan (gelecek dönemlere ait) gelir ve giderlerin bilanço hesaplarına aktarılması sağlanır.
• Dönem içinde kullanılan maliyet hesapları (7 grubu), dönem gider hesaplarına (6 grubuna) yansıtılır.
• Döneme ait gelir ve gider hesaplarının kalanları 690 Dönem Kârı veya Zararı hesabına devredilerek kapatılır.
• Dönem kârından (varsa) vergi karşılıkları hesaplanarak muhasebeleştirilir.
• Dönem net kârı (zararı) bilançoya aktarılır.

Satılan Hizmet Maliyetinin Oluşumu ve Gelir Tablosu Hesabına Yansıtılması

Otel işletmesinin odalar, yiyecek-içecek ve diğer destek bölümlerinde gerçekleşen faaliyetlerle tüketilen malzeme, işçilik, bakım hizmeti, sigorta, amortisman gibi unsurlardan dönem boyunca oluşan hizmet üretim maliyeti “740 Hizmet Üretim Maliyeti” hesabında toplanır. Dönem sonunda hesap kalanı “622 Satılan Hizmet Maliyeti” hesabına aktarılarak satış hasılatına karşılık dönem giderine dönüştürülür.

Gerçekleşmiş (Tahakkuk Etmiş) Gelir ve Giderlerin Muhasebeleştirilmesi

Dönem içindeki hizmetler dolayısıyla gerçekleşmiş fakat henüz tahsil edilmemiş gelirler ile tüketim yapıldığı halde henüz bedelleri ödenmemiş giderler olabilir.

Gelecek Dönem Gelir ve Giderlerin Bilanço Hesaplarına Aktarılması

Dönem içinde gelir ve gider hesaplarına kaydedildiği halde, dönem sonuna gelindiğinde henüz tüketilmemiş (peşin ödenmiş) gider unsurları ile henüz karşılığı yerine getirilmemiş (peşin tahsil edilmiş) gelirler tespit edilebilir. Bu durumda döneme ait olmayan tutarların dönem gelir ve gider hesaplarından çıkarılarak, bilanço hesaplarına taşınması gerekir.

Dönem Gelir ve Gider Hesaplarının Kâr veya Zarar Hesabına Devredilmesi

Hesap dönemi içinde gelirler gerçekleştikçe konularına uygun gelir hesaplarının alacak yanına kaydedilir. Giderler gerçekleştikçe de konusuna ve işlevine uygun gider hesapları borçlandırılır. Dönem sonunda tüm gelir ve gider hesapları 690 Dönem Kârı veya Zararı hesabına devredilerek kapatılır.

Mali Tabloların Düzenlenmesi ve Hesapların Kapatılması

Muhasebe bilgi sisteminin çıktısı olan mali tablolarla, işletmeyle ilgi tarafların bilgi gereksiniminin önemli bir kısmı karşılanır. İşletmenin mali yapısına ve faaliyet sonuçlarına ait bilgiler mali tablolar aracılığıyla açıklanır.

Maliye Bakanlığınca 01.01.1994’ten itibaren uygulamaya konulan Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğleri (MSUGT) çerçevesinde mali tabloları düzenleme ilkeleri belirlenmiştir. MSUGT mali tabloları hazırlama konusunda konaklama işletmelerini farklı tutmamıştır. Bilanço esasına göre kayıt tutan işletmeler, temel mali tabloları her muhasebe dönemi sonunda düzenlemek zorundadır. Mali tablolar bir işletmenin varlık ve kaynak yapısı ile dönem kârı veya zararının oluşumunu gösteren faaliyet sonuçlarının standart bilgi formları şeklinde açıklanmasıdır.

Finansal tablolar setinde aşağıdaki tabloların yer alması öngörülmektedir;

• Bilanço (dönem sonu finansal durum tablosu),
• Gelir Tablosu,
• Öz Kaynak Değişim Tablosu,
• Nakit Akış Tablosu,
• Önemli muhasebe politikalarını açıklayan dipnotlar ve diğer açıklayıcı notlar.

Bilanço, işletmenin belli bir tarihte sahip olduğu varlıklar ile bu varlıkların işletmeye getirildiği kaynakları temel eşitlik şeklinde gösteren mali tablodur. Bilançoda varlıklar, yabancı kaynaklar ve öz kaynaklar brüt değerleri ile gösterilir.

Bilanço grupları:

• Dönen varlıklar,
• Duran varlıklar,
• Kısa vadeli yabancı kaynaklar,
• Uzun vadeli yabancı kaynaklar,
• Öz kaynaklardır.

Gelir tablosu, işletmenin bir hesap döneminde elde ettiği hasılat ve diğer gelirler ile katlandığı maliyet ve giderleri ve bunların sonucu olan kâr veya zararı sınıflandırılmış şekilde gösteren mali tablodur. Gelir tablosu, üç ana gruptan oluşur. Bunlar; ana faaliyet gelir ve giderleri, yan faaliyet gelir ve giderleri, faaliyet dışı gelir ve giderlerdir.

Gelir tablosu grupları:

• Brüt Satışlar,
• Satış İndirimleri (-),
• Satışların Maliyeti (-),
• Faaliyet Giderleri (-),
• Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Kârlar,
• Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar(-),
• Finansman Giderleri (-),
• Olağandışı Gelir ve Kârlar,
• Olağandışı Gider ve Zararlar (-),
• Dönem Net Kârı veya Zararıdır.

Uygulama

İçeriği açıklanan temel mali tabloların elde edilmesini ve devamında hesapların kapatılmasını göstermek amacıyla aşağıda bir uygulama örneği verilmiştir. Burada envanter işlemlerinden sonra hesapların durumunu gösteren kesin mizan ile başlayıp, gelir tablosu ve bilanço düzenlendikten sonra, aktif ve pasif hesapların kapatılmasına yer verilen detaylı örnek, sf. 99-102 arasında yer alan Tablo 4.2 ve Tablo 4.3’te yer almaktadır.

Konaklama İşletmelerinde Mali Tabloların Bilgi Kullanıcılara Sunumu

Küresel bilgi ekonomisinin toplumsal yaşama yön verdiği günümüzde, işletme işlevleri de değişmektedir. Yeni bilgi teknolojileri ve e-raporlama yöntemleri, daha önce elde edilmesi mümkün olmayan pek çok bilgiye ekonomik koşullarda ve hızlı biçimde ulaşma olanağı sunmaktadır. Ekonomik gelişmelere paralel olarak ülkemizde de muhasebe uygulamaları kural odaklı yaklaşımlardan, ilkelerin esas alındığı ve meslek yargısının önem kazandığı bir boyuta taşınmaktadır. Mali tablolardaki açıklamaların, kararlarda kullanılabilir bilgilere dönüştürülmesinde çeşitli mali analiz tekniklerinden yararlanarak onları daha iyi anlaşılır duruma getirmek gerekir. Bu amaçla; karşılaştırmalı analiz, dikey yüzdeler, eğilim yüzdeleri, oranlar analizi gibi mali analiz tekniklerinden yararlanılır.