Vergi Teorisi Dersi 8. Ünite Sorularla Öğrenelim

Servet nedir? Örnekler vererek açıklayınız?

Belirli bir anda bir gerçek kişi veya tüzel kişinin
sahip olduğu iktisadi değeri olan menkul ve gayrimenkul
varlığın tümüne servet denir. Servet tasarruf, miras ve
bağış yoluyla elde edilebilir. Finansal varlıklar (hisse
senedi, tahvil, vb.), nakit para, arsa, ev, işyeri, dayanıklı
mallar (araba gibi), mücevher servete örnek gösterilebilir.

Ekonomide değişkenler kaça ayrılır? Bu değişkenlerin
neler olduğunu örnekler vererek açıklayınız?

Ekonomide değişkenler stok ve akım değişkenler
olarak ikiye ayrılmaktadır. Vergi konularından gelir akım
değişkene, servet ise stok değişkene örnek gösterilebilir.
Fiziksel sermaye bir stok değer, gelir ise stok değerden
elde edilen akım değerdir. Servet gelirin birikmiş ve
stoklanmış şeklidir. Bir kişinin gelirini 4.000 TL olarak
belirtmesi bir anlam ifade etmez. Kişinin gelirinin gün, ay,
yıl gibi bir süreye bağlanması gerekir, örneğin ‘ayda 4.000
TL gelir elde edildiğinin belirtilmesi’ gibi. Stok
değişkenlerde ise belirli bir zaman dönemi belirtilmesine
gerek bulunmamaktadır. Kişi 10.000 TL değerinde
servetinin olduğunu belirtiyorsa bu rakam söylendiği
tarihte kişinin sahip olduğu toplam serveti ifade eder.

Servet vergilerinin vergi tarihi içinde yaşadığı
değişimi kısaca açıklayınız?

Sanayi öncesi toplumlarda servetin arazi ve bina
şeklinde saklanması ve vergi alınacak başka kaynakların
sınırlı olması servet vergilerinin toplam vergi gelirleri
içindeki payını artırmıştır. Ancak toplumlar ekonomik
olarak geliştikçe servet farklı formlara bürünmeye
başlamış genel servet vergileri yerini özel servet
vergilerine bırakmıştır. Gelir ve harcamalar üzerinden
vergi alınmaya başlanılmasıyla birlikte servet vergilerinin
önemi giderek azalmıştır. Günümüzde hemen hemen tüm
gelişmiş ekonomilerde gelir ve tüketim vergilerine kıyasla,
servet üzerinden alınan vergilerin toplam vergi gelirlerine
oranı çok düşüktür.

Ülkemizde en fazla hasılatı olan servet vergisi
hangisidir? Bu servet vergisini ve diğer önemli servet
vergilerini yazınız?

Ülkemizde motorlu taşıtlar vergisi en fazla
hasılatı olan servet vergisidir. Diğer önemli servet
vergileri veraset ve intikal vergisi ile emlak vergisidir.

Servet vergilerinin alt kategorileri olan vergiler kimler
tarafından toplanmaktadır?

Motorlu taşıtlar, veraset ve intikal vergileri
merkezi hükümet tarafından, emlak vergisi ise yerel
yönetimler (belediyeler) tarafından toplanmaktadır.

Servet vergileri hangi bilimsel kriterlere göre
sınıflandırılabilmektedir?

Kaynak, kapsam, objektiflik, nitelik, süreklilik.

Kaynak kriterine göre ayrımda servet vergileri kaç
gruba ayrılır? Bu grupların neler olduğunun örnekler
vererek açıklayınız?

Kaynak kriterine göre ayrımda servet vergileri
servetten alınan, servet transferinden alınan ve servet
değer artışından alınan şeklinde üç gruba ayrılabilir.
Servetten alınan vergilere emlak vergisi ve motorlu taşıtlar
vergisi, servet transferinden alınan vergilere ise veraset ve
intikal vergisi örnek gösterilebilir. Servet değer artış
vergileri belli bir dönem başı ile sonu arasındaki servet
farkı üzerinden genellikle bir defaya mahsus alınırlar.
Genellikle servet değer artış vergilerinin hızlı şehirleşme
ve sanayileşme sonucu servet değerlerindeki ani artış
nedeniyle uygulanması beklenilir. Servet değer artış
vergileri uygulamada pek kullanılmamaktadır.

Servet vergileri sübjektif ve objektif servet vergisi
şeklinde de sınıflandırılmaktadır. Sübjektif ve objektif
servet vergilerine örnekler veriniz?

Veraset vergisi akrabalık derecesi gibi kişisel ve
ailevi özellikleri dikkate almakta olduğu için sübjektif
karakterli kabul edilir. Motorlu taşıtlar vergisinde taşıtın
sahibinin kişisel veya ailevi özellikleri değil, vergi alınan
taşıtın yaş, motor hacmi gibi nitelikleri dikkate alındığı
için bu vergi objektif servet vergilerine örnek
gösterilebilir. Emlak vergisinde ödenecek vergi hem
mükellefin niteliklerine hem de evin niteliklerine bağlı
olarak değişebilmektedir. Bu nedenle emlak vergisi ‘yarı
şahsi (objektif) servet vergisi’ kabul edilir.

Servet vergileri vergi kaynağının niteliğine göre kaç
gruba ayrılır, açıklayınız?

Servet vergileri vergi kaynağının niteliğine göre
gerçek ve görünürde (nominal) servet vergileri olarak
sınıflandırılabilir. Gerçek servet vergileri sermayenin
kendisi üzerinden alınırken görünürde servet vergileri
sermayenin getirisi üzerinden alınmaktadır. Görünürde
servet vergilerinde matrah servetin değeri olmasına
rağmen, vergi servetin getirisi ile ödenir. Gerçek servet
vergilerinde ise servet hem verginin matrahı hem de
kaynağıdır. Gerçek servet vergileri ile servet görünürde
değil gerçekten ve maddeten vergilendirilir. Vergiyi
servetin getirisi üzerinden değil de servetin kendisi
üzerinden hesaplamanın sağladığı avantaj gelir getirmeyen
ancak potansiyel tüketim olanağı sağlayan servetin
(mücevher gibi) vergilendirilmesini mümkün kılmasıdır.

Servet vergileri tahsilatının sürekliliğine göre kaç
gruba ayrılır? Örnekler vererek açıklayınız?

Servet vergileri tahsilatının sürekliliğine göre
geçici ve sürekli servet vergileri olarak sınıflandırılabilir.
Emlak vergisi sürekli servet vergilerine örnek
gösterilebilir. Olağanüstü servet vergileri geçici servet
vergilerine örnek gösterilebilir. Toplumların hayatında
yaşanan, ülke ekonomisini sarsan ve olağanüstü
harcamalara yol açan ciddi olaylar (savaşlar ve depremler
gibi) karşısında uygulanan servet vergileri olağanüstü
servet vergileri olarak adlandırılır. Bu vergilerin
uygulaması oldukça istisnaidir ve genellikle bir defaya mahsus alınırlar. İkinci Dünya Savaşı yıllarında
Türkiye’de uygulanmış olan ‘Varlık Vergisi’ olağanüstü
servet vergilerine örnek gösterilebilir.

Tarihsel süreç içinde gelirin tasarruf edilen bölümü
olan servetin vergilendirilmesinin amaçlarını yazınız?

Tarihsel süreç içinde gelirin tasarruf edilen
bölümü olan servetin vergilendirilmesinin birincil amacı
mali amaçtır. Diğer bir ifade ile diğer vergilerde olduğu
gibi devletin servet vergilerini toplamasının nedeni kamu
harcamalarını finanse etmektir. Servet vergilerinin mali
amacı gerçekleştirme yönü gelir ve tüketim vergilerinin de
öneminin artmasıyla birlikte giderek zayıflamıştır. Servet
vergilerinin devlete gelir elde etme amacının yanı sıra,
gelir dağılımında dengesizliğin azaltılması gibi sosyal
amacı da vardır. Servet vergileri ile gelir vergisi ile
vergilendirilemeyen bazı kaynakların vergilendirilmesi
amaçlanmaktadır. Servet vergilerinin toplam vergi
gelirlerine oranının düşük olması gerçeği de dikkate
alınırsa servet vergilerinde mali amaçtan daha ziyade
sosyal amaç ve diğer amaçların hedeflendiği söylenebilir.

Fayda prensibine göre, kamu hizmetlerinden
servetlerine yönelik fayda elde eden bireyler neden servet
vergisi ödemelidir?

Devlet servetin değerinin artmasında ve
korunmasında rol üstlenmektedir. Devlet ev gibi
gayrimenkuller için yol, su, kanalizasyon vb. altyapı
hizmeti sunmaktadır. Devlet servetlerin savunma hizmeti
ile fiilî korunmasını ve yasal düzenlemelerle mülkiyet
haklarının hukuki korunmasını sağlamaktadır. Bu
hizmetlerin karşılığı olarak servet sahipleri servet vergisi
ödemelidir.

Servet neden bir ödeme gücü göstergesi olarak kabul
edilir, açıklayınız?

Ödeme gücü prensibine göre servet vergisi
ödenmelidir. Servet, gelir ve tüketim gibi ödeme gücünün
bir göstergesidir. Bir kimsenin veya ailenin vergi ödeme
gücü sadece elde ettiği gelire değil, aynı zamanda sahip
bulunduğu servete de bağlıdır. Servet sahibine, servete
sahip olmayanlara göre bağımsızlık, güven ve güç
duygusu vermekte ve prestij sağlamaktadır. Servet
geçmişte elde edildiği için, servetin tüketimi kişinin hiçbir
fedakârlık yapmasını gerektirmez. Bu avantajlar kişiye
ilave bir ödeme gücü kazandırır. Bu nedenlerle, gelir ve
harcamanın yanı sıra servet de bir ödeme gücü göstergesi
kabul edilir.

Servet vergisinin gelir vergisini tamamlayıcılık
fonksiyonunu ayırma kuramına göre örnek vererek
açıklayınız?

Servet vergisinin gelir vergisini tamamlayıcılık
fonksiyonu vardır (tamamlayıcı vergi). Ayırma kuramına
göre emek ve sermayenin ayrı vergilendirilmesi ve
sermayenin (servetin) sağladığı ek avantajların daha fazla
vergilendirilmesi amaçlanır. Bu yüzden ayırma kuramının
yanı sıra servet vergisi kullanılmasına karşı çıkılabilir.
Ancak ayırma kuramına göre servetin getirisi (iradı) yoksa
sermaye vergilendirilmez. Servet vergilerinde servetin
getirisi olmasa da vergi alınmaktadır. Bu yüzden servet
vergilerinin gelir vergisini tamamlayıcılık yönü
bulunmaktadır. Bir servet vergisi olan veraset ve intikal
vergisinin iki ayrı unsuru olan veraset ve intikal vergileri
de birbirini tamamlamaktadır. Veraset ve bağış (intikal)
konularının birlikte vergilendirilmesi zorunludur. Veraset
vergilendirilirken, bağış vergilendirilmezse (veya tersi)
vergiden kaçınmak mümkün olacaktır. Örneğin veraset
vergisi alınırken, bağış vergisi alınmazsa kişiler veraset
vergisinden kaçınmak için servetlerini hayatta iken
çocuklarına bağışlayabilir.

Denetleyici vergi nedir, örnek vererek açıklayınız?

Servet vergilerinin denetim fonksiyonu vardır.
Vergi kaçakçılığının başka bir vergi ile denetlenmesi
durumundaki vergiye denetleyici vergi denir. Örneğin
hayatta iken vergisi kaçırılan gelir servete dönüştürülür ve
kişinin ölümünden sonra bu servetin veraset vergisi ile
vergilendirilmesi durumunda veraset vergisi kaçırılan gelir
vergisinin ‘denetleyici vergisi’ olmaktadır.

Telafi edici vergi nedir, örnek vererek açıklayınız?

Servet vergilerinin telafi edici vergi fonksiyonu
vardır. Bir vergide meydana gelebilecek vergiden
kaçınmanın veya kaçırmanın diğer bir vergi ile telafi
edilmesi durumundaki vergiye telafi edici vergi denir.
Gayrimenkul kaynaklı gerçekleşmemiş kazançlarda emlak
vergisi gelir vergisinin telafi edici vergisi olabilir.
Gayrimenkul sermaye iradı elde edilen servetlerde mülk
sahibi ile kiracı anlaşarak daha düşük gelir vergisi
ödenmesine neden olurlarsa emlak vergisi ile gelir
vergisinde devletin uğradığı gelir kaybı kısmen telafi
edilebilmektedir.

Servet vergilerinin gelir dağılımı dengesizliğini
azaltma fonksiyonu var mıdır? Varsa açıklayınız.

Servet vergilerinin gelir dağılımı dengesizliğini
azaltma fonksiyonu vardır. Finans, miras, yetenek, beceri,
çalışkanlık vb. farklılıklar nedeniyle bir toplumda gelir
dağılımı dengesizliği oluşmaktadır. Devlet gelir dağılımı
dengesizliğine çeşitli araçlarla müdahale ederek
dengesizliği azaltmaya çalışır. Artan oranlı gelir vergisi,
ayırma kuramı, en az geçim indirimi ve muafiyet/istisnalar
kullanılarak vergilemede adalet sağlanmaya
çalışılmaktadır. Bu teknikler yardımıyla fazla kazanandan
(daha fazla ödeme gücü olandan) daha fazla vergi alınması
öngörülerek toplumdaki mevcut gelir dağılımı dengesizliği
azaltılmaya çalışılmaktadır. Kısaca, devlet vergi
toplayarak gelir dağılımı dengesizliğini azaltabilir. Servet
vergileri de gelir dağılımı dengesizliğini azaltmada
kullanılabilecek bir araçtır.

Servet vergilerinin dikey eşitsizliği azaltma
fonksiyonunu örnekler vererek açıklayınız?

Servet dağılımındaki farklılıklar toplumdaki gelir
dağımı dengesizliğinin kaynaklarından biridir. Bir toplumda gelir ve tüketim dağılımıyla kıyaslanacak olursa servet
dağılımı en fazla dengesiz olandır. Örneğin zengin bir kişi
fakir bir kişiye göre belirli bir zaman noktasında 10.000 kat
fazla servete sahip olabilir ancak bir günde 10.000 kat fazla
yiyecek tüketemez. Servetin vergilendirilmesiyle hem servet
dağılımındaki dikey eşitsizlik hem de servet sahipliğinden
kaynaklanan gelir dağılımındaki dikey eşitsizlik azaltılmaya
çalışılır. Servet vergilendirilmezse dikey eşitsizlik daha da
artacaktır. Örneğin, Birey A’nın ayda 10.000 TL, Birey B’nin
ise 1.000 TL gelir elde ettiğini; Birey A’nın arabası olduğunu
Birey B’nin ise arabasının olmadığını varsayalım. Eğer Birey
A’dan arabası nedeniyle servet vergisi alınırsa her iki birey
arasındaki gelir dağılımı farkı alınan servet vergisi miktarı
kadar azalır. Arabadan servet vergisi alınmazsa gelir dağılımı
farklılığı aynı kalacaktır. Dolayısıyla servet vergisi dikey
gelir dağılımı dengesizliğini azaltmada olumlu bir etkiye
sahiptir.

Servet vergilerinin yatay eşitsizliği azaltma
fonksiyonunu açıklayınız?

Yatay eşitliği sağlama açısından gelire göre
servetin vergilendirilmesi gelirin vergilendirilmesine göre
daha avantajlıdır. Aynı gelire sahip bireyler belirli bir
zaman noktasında gelirleri üzerinde aynı kontrol gücüne
sahip değilken aynı net servete sahip bireyler servetleri
üzerinde aynı kontrol gücüne sahiptir. Bu nedenle yatay
eşitliğin sağlanmasında servetin vergilendirilmesi gelirin
vergilendirilmesine göre daha başarılıdır. Bu iddianın
geçerli olabilmesi için net servetin değerinin doğru bir
şekilde hesaplanması gerekmektedir. Net servetin
değerinin gerçekçi bir şekilde hesaplanmasının önündeki
çeşitli engeller servetin gelirden daha iyi bir ödeme gücü
olduğu şeklindeki iddiaları zayıflatmaktadır. Net servetin
değerinin gerçekçi bir şekilde tahmin edilmesi iyi çalışan
donanımlı bir vergi idaresi gerektirir.

Servet vergilerinin uygulanması basittir. Bu durumu
örnek vererek açıklayınız?

Servetin değerinin hesaplanması gelirin
hesaplanmasına göre daha kolaydır. Bir evin değerinin
hesaplanması evin gelirinin hesaplanmasından daha
kolaydır. Bir evin değerinin hesaplanmasında çeşitli
karineler kullanılabilir. Örneğin, geçmişte İngiltere’de
pencere sayısına göre emlak vergisi alınmıştır.
Gayrimenkullerin veya motorlu taşıtların vergi idaresinden
gizlenmesi güç olduğu için vergi idaresinin zayıf olması
durumunda bile servet vergileri kolaylıkla uygulanabilir.

Servet vergilerinin mülkiyet hakkını kısıtlama
fonksiyonu var mıdır? Varsa kısaca açıklayınız.

Servet vergilerinin mülkiyet hakkını kısıtlama
fonksiyonu vardır. Piyasa ekonomisinde sınırsız mülk edinme
özgürlüğü vardır. Bu özgürlük ancak kamulaştırma ve servet
vergileri yöntemleriyle kısıtlanabilir.

Devletin servet vergisi alması neden bazı kişilerce
eleştirilmektedir? Örnekler vererek açıklayınız.

Kişiler elde ettikleri gelir üzerinden vergi öderler.
Gelirin bir kısmını tüketirken vergi öderler. Gelirin
tüketilmeyen kısmı olan tasarrufun servete dönüştürülmesi
durumunda servet vergisi ödenmesi çifte vergilemeye yol
açmaktadır. Bu nedenle servet vergileri eleştirilmektedir.
Birey A, B ve C’nin 10.000 TL’si olduğunu varsayalım.
Birey A parasıyla tatile gitmiş, Birey B parasını
çocuğunun eğitim masrafları için kullanmış, Birey C ise
tasarruf ederek parasını servete dönüştürerek çocuklarına
bırakmıştır. Tasarruf yaparak gelirini stoka dönüştüren
Birey C’nin servetinden vergi alınması eleştirilmektedir.

Tarihte bazı düşünürler miras bırakılmasına neden
karşı çıkmışlardır?

Servetin oluşmasında bireyin emeği büyüktür
ancak toplumunda payı vardır şeklinde veraset vergisini
savunanların yanı sıra tarihte bazı düşünürler miras
bırakılmasına karşı çıkarak fırsat eşitliğini engellemesi
nedeniyle kişi ölünce malının devlete kalmasını
savunmuşlardır. Miras bırakma gelir ve servet
dağılımındaki dengesizliğin devam etmesine neden olur.
Miras hakkına karşı çıkılması dolaylı bir şekilde veraset
vergisinin reddi anlamına gelmektedir.

Servet üzerinden alınan vergilerin millî gelirdeki
değişiklikleri izlemesi zordur, esnek değildir. Bu durumu
örnek vererek açıklayınız?

Servet üzerinden alınan vergilerin millî gelirdeki
değişiklikleri izlemesi zordur, esnek değildir. Örneğin
ülkemizde motorlu taşıtlar vergisi spesifik matrah
üzerinden alındığı için taşıtın yaşı ilerledikçe ödenecek
vergi de azalmaktadır. Servet vergileri ad valorem matrah
üzerinden alınırsa bu olumsuzluk azalır. Servet
vergilerinde matrah türü ne olursa olsun servetin değerini
belirlemekte güçlükler bulunmaktadır. Gelişmiş finansal
varlıkların (türev ürünler, vb.) değerlemesi oldukça
karmaşıktır. Değerli resim, tablo gibi değeri kişiye göre
değişebilen servetlerin değerlemesi güç ve maliyetlidir.

Servet vergilerinin ekonomik kararlar üzerindeki
etkilerinin gelir ve tüketim vergilerine kıyasla zayıf
olmasının iki temel nedenini açıklayınız?

Birincisi, mükelleflerin ödedikleri toplam vergi
içinde servet vergilerinin payının düşük olduğu gerçeğini göz
önünde tutarsak servet vergilerinin ekonomik kararlar
üzerindeki etkisinin gelir ve tüketim vergilerine kıyasla zayıf
olacağı beklenebilir. İkincisi, servet vergileri ile günümüzde
veya gelecekte değil geçmişte elde edilen varlıklar
vergilendirilir. Bu nedenle servet vergilerinin
çalışma/dinlenme ve tasarruf/tüketim gibi ekonomik kararlar
üzerindeki saptırıcı etkileri gelir ve tüketim vergilerine göre
daha azdır. Ancak, bu iddianın geçerli olabilmesi için yaşam
boyu servetin dikkate alınması gereklidir.

Servet vergilerinin, gelir vergilerine kıyasla çalışma
isteği ve yatırımlar üzerindeki etkileri nasıldır?

Servet vergileri geçmişi, gelir vergisi ise mevcut
çalışma gücünü vergilendirdiği için servet vergilerinin
çalışma isteği üzerinde gelir vergisinden daha az olumsuz etkisi vardır. Servet vergisinin alınmaması durumunda
bireyler ev, arsa gibi doğrudan üretimde kullanılmayan
varlıklara yatırım yaparlar. Servet vergisinin alınması
durumunda ev gibi atıl varlıklar yerine verimli alanlara
yatırım yapılmaya başlanır. Bu nedenle servet vergisi
yatırımlar üzerinde olumlu etkiye sahiptir.

Servet vergilerinin çevre ile ilgili etkileri var mıdır?
Varsa kısaca açıklayınız?

Spesifik matraha dayalı motorlu taşıtlar
vergisinde motor hacmi büyüdükçe ödenen vergi
artmaktadır. Vergi bir maliyet unsurudur. İktisat
kurallarına göre maliyet arttıkça fiyat artar, fiyat arttıkça
mala olan talep azalır. Bu nedenle motorlu taşıtlar
vergisinin motor hacmi büyük taşıtların tüketimini
azaltması beklenir. Motor hacmi büyük taşıtların daha
fazla hava kirliliğine neden olduğu düşünülürse, motorlu
taşıtlar vergisinin dolaylı bir şekilde hava kirliliğini
azaltıcı etkisinin olduğu iddia edilebilir. Bu etkisinden
dolayı motorlu taşıtlar vergisi bir çevre vergisi olarak da
değerlendirilebilir. Devlet motorlu taşıtlar vergisi ile hem
gelir toplamakta hem de dolaylı bir etkiyle çevre kirliliğini
azaltmaktadır.

Yüksek oranlarla uygulanan servet vergileri ekonomik
kararlar üzerinde nasıl bir etkiye sahiptir?

Yüksek oranlarla uygulanan servet vergileri
ekonomik kararlar üzerinde saptırıcı etkiye yol açabilir.
Örneğin yüksek oranlarda alınan servet vergisi üzerinden
alındığı servetin elden çıkarılmasına yol açabilir. Kişi
çocuklarına bırakacağı servetten yüksek miktarda veraset
vergisi ödeneceğini bilirse servetini elden çıkararak veya
azaltarak çalışma yerine dinlenmeyi tercih edebilir.

Servet vergileri sermaye birikimi üzerinde nasıl bir
etkiye sahiptir?

Miras nedeniyle topraklar küçük parçalara
bölünmekte şirketler ve fabrikalar paylaşılmaktadır. Ölçek
ekonomilerine uygun çalışan iktisadi işletmeler miras
paylaşımı nedeniyle bu özelliğini kaybetmektedir. Veraset
vergisi miras nedeniyle bölünen parçalardan alınmakta ve
payları daha da azaltmaktadır. Dolayısıyla servet
vergilerinin sermaye birikimi üzerinde olumsuz bir etkisi
vardır.

Servet vergilerinin yatırımlar üzerinde nasıl bir etkisi
vardır?

Servet vergilerinin sermaye birikimini teşvik
etmemesi yatırımları azaltabilir. Servet vergilerinin
yatırımlar üzerinde negatif etkisi olabilir.

Servet vergilerinin vergi rekabetinde bir araç olarak
kullanılabilmesinin sebebi nedir, açıklayınız?

Servet vergilerinin yatırımlar üzerinde negatif
etkisi olabilir. Bu nedenle de servet vergileri vergi
rekabetinde bir araç olarak kullanılabilir. Servet vergileri
az olan veya hiç olmayan yerler, diğer yerlere göre yatırım
yapmak ve yaşamak için daha cazip hale gelebilir.
Özellikle federal ülkelerde eyaletler arası vergi
rekabetinde servet vergileri de kullanılabilmektedir. ABD’de 1920’li yıllarda Florida ve Nevada eyaletleri varlıklı kişileri kendi bölgelerine çekebilmek için veraset ve intikal vergisini tamamen kaldırmışlardır.

Servet nedir?

Belirli bir anda bir gerçek kişi veya tüzel kişinin sahip olduğu iktisadi değeri olan menkul ve gayrimenkul varlığın tümüne servet denir. Servet tasarruf, miras ve bağış yoluyla elde edilebilir. Finansal varlıklar (hisse senedi, tahvil, vb.), nakit para, arsa, ev, iş yeri, dayanıklı mallar (araba gibi), mücevher servete örnek gösterilebilir.

Ülkemizde servet veya servet transferleri üzerinden alınan vergiler nelerdir?

Servet vergileri çeşitli bilimsel kriterlere göre sınıf­landırılabilmektedir. Kaynak kriterine göre yapılan sınıflandırmada  servet vergileri servetten alınan, servet transferinden alınan ve servet değer artışından alınan şeklinde üç gruba ayrılabilir. Servetten alınan vergilere emlak vergisi ve motorlu taşıtlar vergisi, servet transferinden alınan vergilere ise veraset ve intikal vergisi örnek gösterilebilir.

Servet vergileri konusunun kapsamına göre nasıl sınıflandırılmaktadır?

Servet vergileri konusunun kapsamına göre genel ve özel servet vergileri olarak sınıf­landırılabilir. Genel servet vergilerinde tüm servet unsurları kapsanırken, özel servet vergilerinde yalnızca bazı servet unsurları kapsanmaktadır. Genel servet vergileri geçmişte tercih edilmiştir. Günümüzde uygulanan servet vergileri özel servet vergisi türünde kabul edilebilir.

Subjektif ve objektif servet vergisi sınıflandırması neye göre yapılmaktadır?

Servet vergileri subjektif ve objektif servet vergisi şeklinde de sınıf­landırılabilmektedir. Veraset vergisi akrabalık derecesi gibi kişisel ve ailevi özellikleri dikkate almakta olduğu için subjektif karakterli kabul edilir. Motorlu taşıtlar vergisinde taşıtın sahibinin kişisel veya ailevi özellikleri değil, vergi alınan taşıtın yaş, motor hacmi gibi nitelikleri dikkate alındığı için bu vergi objektif servet vergilerine örnek gösterilebilir. Emlak vergisinde ödenecek vergi hem mükellefin niteliklerine hem de evin niteliklerine bağlı olarak değişebilmektedir. Bu nedenle emlak vergisi ‘yarı şahsi (objektif) servet vergisi’ kabul edilir.

Tarihsel süreç içinde servet vergilendirilmesi nasıl şekillenmiştir?

Servet vergilerinin alınmasında devletin birçok amacı bulunmaktadır. Tarihsel süreç içinde gelirin tasarruf edilen bölümü olan servetin vergilendirilmesinin birincil amacı mali amaçtır. Diğer bir ifade ile diğer vergilerde olduğu gibi devletin servet vergilerini toplamasının nedeni kamu harcamalarını finanse etmektir. Servet vergilerinin mali amacı gerçekleştirme yönü gelir ve tüketim vergilerinin de öneminin artmasıyla birlikte giderek zayıflamıştır. Geçmişle kıyaslandığında günümüzde servet vergilerinin önemi azalmıştır. Servet vergilerinin toplam vergi gelirlerine oranının düşük olması gerçeği de dikkate alınırsa servet vergilerinde mali amaçtan daha ziyade sosyal amaç ve diğer amaçların hedeflendiği söylenebilir. 

Fayda prensibine göre servet vergisinin alınma nedenleri nelerdir?

Fayda prensibine göre, kamu hizmetlerinden servetlerine yönelik fayda elde eden bireyler servet vergisi ödemelidir. Devlet servetin değerinin artmasında ve korunmasında rol üstlenmektedir. Devlet ev gibi gayrimenkuller için yol, su, kanalizasyon vb. altyapı hizmeti sunmaktadır. Devlet servetlerin savunma hizmeti ile fiili korunmasını ve yasal düzenlemelerle mülkiyet haklarının hukuki korunmasını sağlamaktadır. Bu hizmetlerin karşılığı olarak servet sahipleri servet vergisi ödemelidir.

Ödeme gücü prensibine göre servet vergilerinin alınma nedenleri nelerdir?

Ödeme gücü prensibine göre servet, gelir ve tüketim gibi ödeme gücünün bir göstergesidir. Bir kimsenin veya ailenin vergi ödeme gücü sadece elde ettiği gelire değil, aynı zamanda sahip bulunduğu servete de bağlıdır. Servet sahibine, servete sahip olmayanlara göre bağımsızlık, güven ve güç duygusu vermekte ve prestij sağlamaktadır. Servet geçmişte elde edildiği için, servetin tüketimi kişinin hiçbir fedakarlık yapmasını gerektirmez. Bu avantajlar kişiye ilave bir ödeme gücü kazandırır. Bu nedenlerle, gelir ve harcamanın yanı sıra servet de bir ödeme gücü göstergesi kabul edilir ve Ödeme gücü prensibine göre servet vergisinin ödenmesi gerekir.

Servet vergisinin gelir vergisini tamamlayıcılık fonksiyonu var mıdır?

Servet vergisinin gelir vergisini tamamlayıcılık fonksiyonu vardır. Ayırma kuramına göre emek ve sermayenin ayrı vergilendirilmesi ve sermayenin (servetin) sağladığı ek avantajların daha fazla vergilendirilmesi amaçlanır. Ayırma kuramına göre servetin getirisi (iradı) yoksa sermaye vergilendirilmez. Servet vergilerinde servetin getirisi olmasa da vergi alınmaktadır. Bu yüzden servet vergilerinin gelir vergisini tamamlayıcılık yönü bulunmaktadır.

Denetleyici vergi nedir? Servet vergileri denetleyici midir?

Vergi kaçakçılığının başka bir vergi ile denetlenmesi durumundaki vergiye denetleyici vergi denir. Servet vergilerinin denetim fonksiyonu vardır (denetleyici vergi). Örneğin hayatta iken vergisi kaçırılan gelir servete dönüştürülür ve kişinin ölümünden sonra bu servetin veraset vergisi ile vergilendirilmesi durumunda veraset vergisi kaçırılan gelir vergisinin ‘denetleyici vergisi’ olmaktadır.

Telafi edici vergi nedir? Servet vergileri telafi edici fonksiyona sahip midir?

Bir vergide meydana gelebilecek vergiden kaçınmanın veya kaçırmanın diğer bir vergi ile telafi edilmesi durumundaki vergiye telafi edici vergi denir. Servet vergilerinin telafi edici vergi fonksiyonu vardır (telafi edici vergi). Bir kişinin sahip olduğu evin değeri artarsa bu evi satıp parasını aldığı zaman kişinin elde ettiği bu kazanç, gerçekleşmiş kazançtır. Kişinin evinin değeri artmasına rağmen bu evi satmadığı müddetçe değer artışı bir gerçekleşmemiş kazançtır. Gerçekleşmemiş kazançlar kişinin cebine girmediği için gelir vergisi sistemlerince vergilendirilmesi mümkün değildir. Ancak evin piyasa değeri üzerinden alınması şartıyla yıllık alınan emlak vergisi ile kısmen de olsa gerçekleşmemiş kazanç vergilendirilebilmektedir.

Servet vergileri gelir dağılımı dengesizliğini azaltmada nasıl bir role sahiptir?

Servet vergileri gelir dağılımı dengesizliğini azaltmada kullanılabilecek bir araçtır. Servet vergileri ile dikey ve yatay gelir eşitsizliği azaltılabilir. Servetin vergilendirilmesiyle hem servet dağılımındaki dikey eşitsizlik hem de servet sahipliğinden kaynaklanan gelir dağılımındaki dikey eşitsizlik azaltılmaya çalışılır. Ayrıca aynı gelire sahip bireyler belirli bir zaman noktasında gelirleri üzerinde aynı kontrol gücüne sahip değilken aynı net servete sahip bireyler servetleri üzerinde aynı kontrol gücüne sahiptir. Bu nedenle yatay eşitliğin sağlanmasında servetin vergilendirilmesi gelirin vergilendirilmesine göre daha başarılıdır.

Servetin vergilendirilmesi çifte vergilemeye yol açar mı?

Servetin vergilendirilmesinin çifte vergilemeye yol açtığı düşünülmektedir. Kişiler elde ettikleri gelir üzerinden vergi öderler. Gelirin bir kısmını tüketirken vergi öderler. Gelirin tüketilmeyen kısmı olan tasarrufun servete dönüştürülmesi durumunda da servet vergisinin ödenmesinin çifte vergilemeye yol açtığı düşünülmektedir. Bu nedenle servet vergileri eleştirilmektedir. 

Servet üzerinden alınan vergilerin milli gelirdeki değişiklikleri izlemesi zor mudur?

Evet, servet üzerinden alınan vergilerin milli gelirdeki değişiklikleri izlemesi zordur, Çünkü esnek değildir. Örneğin ülkemizde motorlu taşıtlar vergisi spesifik matrah üzerinden alındığı için taşıtın yaşı ilerledikçe ödenecek vergi de azalmaktadır. Servet vergileri ad valorem matrah üzerinden alınırsa bu olumsuzluk azalır. Servet vergilerinde matrah türü ne olursa olsun servetin değerini belirlemekte güçlükler bulunmaktadır. Gelişmiş finansal varlıkların (türev ürünler, vb.) değerlemesi oldukça karmaşıktır. Değerli resim, tablo gibi değeri kişiye göre değişebilen servetlerin değerlemesi güç ve maliyetlidir.

Servet vergilerinin denetim güçlüğüne bir örnek veriniz?

Servet vergilerinin denetimi güçtür. Örneğin mücevher gibi varlıkların gizlenmesi kolaydır. Dolayısıyla bu gibi gizlenmesi mümkün olan varlıklarda servet vergilerinin uygulanması güçleşmektedir.

Servet vergilerinin ekonomik kararlar üzerinde olumlu ve olumsuz etkileri var mıdır?

Servet vergilerinin ekonomik kararlar üzerinde olumlu ve olumsuz etkileri bulunmaktadır. Servet vergilerinin olumlu veya olumsuz ekonomik etkileri ancak bir takım varsayımlar kullanılarak ileri sürülebilmektedir. Gelir ve tüketim vergileri ile karşılaştırılınca, servet vergilerinin ekonomik kararlar üzerindeki olumlu ve olumsuz etkileri fazla ve güçlü değildir.

Servet vergilerinin ekonomik kararlar üzerindeki etkisinin gelir ve tüketim vergilerine kıyasla zayıf olmasının nedeni nedir?

Servet vergilerinin iki temel nedenle ekonomik kararlar üzerindeki etkisinin gelir ve tüketim vergilerine kıyasla zayıf olması beklenir. Birincisi, mükelleflerin ödedikleri toplam vergi içinde servet vergilerinin payının düşük olduğu gerçeğini göz önünde tutarsak servet vergilerinin ekonomik kararlar üzerindeki etkisinin gelir ve tüketim vergilerine kıyasla zayıf olacağı beklenebilir. İkincisi, servet vergileri ile günümüzde veya gelecekte değil geçmişte elde edilen varlıklar vergilendirilir. Bu nedenle servet vergilerinin çalışma/dinlenme ve
tasarruf/tüketim gibi ekonomik kararlar üzerindeki saptırıcı etkileri gelir ve tüketim vergilerine göre daha azdır. Ancak, bu iddianın geçerli olabilmesi için yaşam boyu servetin dikkate alınması gereklidir.

Servet vergilerinin ekonomik kararlar üzerindeki etkisinin gelir vergisi ile aynı olması mümkün müdür?

Kaynaklarda servet vergilerinin ekonomik kararlar üzerindeki etkisinin gelir vergisi ile aynı olduğu yönünde iddialar bulunmaktadır. Yaşam boyu servet vergisi yerine yıllık servet vergisi alınırsa, servet vergisinin ekonomik kararlar üzerindeki saptırıcı etkisi yıllık alınan gelir vergisi ile aynı olacağı düşünülmektedir.

Servet vergisi yatırımlar üzerinde ne tür bir etkiye sahiptir?

Servet vergileri geçmişi, gelir vergisi ise mevcut çalışma gücünü vergilendirdiği için servet vergilerinin çalışma isteği üzerinde gelir vergisinden daha az olumsuz etkisi vardır. Servet vergisinin alınmaması durumunda bireyler ev, arsa gibi doğrudan üretimde kullanılmayan varlıklara yatırım yaparlar. Servet vergisinin alınması durumunda ev gibi atıl varlıklar yerine verimli alanlara yatırım yapılmaya başlanır. Bu nedenle servet vergisi yatırımlar üzerinde olumlu etkiye sahiptir.

Servet vergileri yüksek oranda uygulanırsa ekonomik etkisi nasıl olur?

Yüksek oranlarla uygulanan servet vergileri ekonomik kararlar üzerinde saptırıcı etkiye yol açabilir. Örneğin yüksek oranlarda alınan servet vergisi üzerinden alındığı servetin elden çıkarılmasına yol açabilir. Kişi çocuklarına bırakacağı servetten yüksek miktarda veraset vergisi ödeneceğini bilirse servetini elden çıkararak veya azaltarak çalışma yerine dinlenmeyi tercih edebilir.

Servet vergilerinin sermaye birikimi üzerinde ne tür bir etkisi vardır?

Servet vergilerinin sermaye birikimi üzerinde olumsuz bir etkisi vardır. Servet vergilerinin sermaye birikimini teşvik etmemesi yatırımları azaltabilir. Servet vergilerinin yatırımlar üzerinde negatif etkisi olabilir. Bu nedenle de servet vergileri vergi rekabetinde bir araç olarak kullanılabilir. Servet vergileri az olan veya hiç olmayan yerler, diğer yerlere göre yatırım yapmak ve yaşamak için daha cazip hale gelebilir. Özellikle federal ülkelerde eyaletler arası vergi rekabetinde servet vergileri de kullanılabilmektedir. ABD’de 1920’li yıllarda Florida ve Nevada eyaletleri varlıklı kişileri kendi bölgelerine çekebilmek için veraset ve intikal vergisini tamamen kaldırmışlardır.