Vergi Teorisi Dersi 8. Ünite Özet

Servet Vergileri

Belirli bir anda bir gerçek kişi veya tüzel kişinin sahip olduğu iktisadi değeri olan menkul ve gayrimenkul varlığın tümüne servet denir. Servet tasarruf, miras ve bağış yoluyla elde edilebilir.

Ekonomide değişkenler stok ve akım değişkenler olarak ikiye ayrılmaktadır. Vergi konularından gelir akım değişkene, servet ise stok değişkene örnek gösterilebilir. Fiziksel sermaye bir stok değer, gelir ise stok değerden elde edilen akım değerdir. Servet gelirin birikmiş ve stoklanmış şeklidir.

Servet belirli bir zaman noktasında, gelir ise belirli bir zaman döneminde ölçülür.

Servet Vergilerinin Sınıflandırılması

Türkiye’de son yıllarda servetten alınan vergilerin toplam merkezi hükûmet gelirlerine oranı %2 civarındadır. Motorlu taşıt vergileri, veraset ve intikal vergisi ile emlak vergileri servet vergileri içinde ele alınır. Motorlu taşıtlar, veraset ve intikal vergileri merkezî hükûmet tarafından, emlak vergisi ise yerel yönetimler (belediyeler) tarafından toplanmaktadır.

Kaynak kriterine göre ayrımda servet vergileri servetten alınan, servet transferinden alınan ve servet değer artışından alınan şeklinde üç gruba ayrılabilir. Servetten alınan vergilere emlak vergisi ve motorlu taşıtlar vergisi, servet transferinden alınan vergilere ise veraset ve intikal vergisi örnek gösterilebilir. Servet değer artış vergileri uygulamada pek kullanılmamaktadır.

Servet vergileri konusunun kapsamına göre genel ve özel servet vergileri olarak sınıflandırılabilir. Genel servet vergilerinde tüm servet unsurları kapsanırken, özel servet vergilerinde yalnızca bazı servet unsurları kapsanır. Günümüzde özel servet vergisi uygulamaları tercih edilmektedir.

Servet vergileri sübjektif ve objektif servet vergisi şeklinde de sınıflandırılmaktadır. Veraset vergisi, sübjektif, Motorlu taşıtlar vergisi ise objektif servet vergisine örnek gösterilebilir. Emlak vergisi ise yarı şahsi (objektif) servet vergisi olarak kabul edilir.

Veraset vergisinde mirasın tutarı arttıkça ve varisin murise olan akrabalık derecesi azaldıkça vergi oranının artmasına iki yönlü artan oranlı tarife denir.

Servet vergileri vergi kaynağının niteliğine göre gerçek ve görünürde (nominal) servet vergileri olarak sınıflandırılabilir. Gerçek servet vergileri sermayenin kendisi üzerinden alınır. Görünürde servet vergileri sermayenin getirisi üzerinden alınır.

Servet vergileri tahsilatının sürekliliğine göre geçici ve sürekli servet vergileri olarak sınıflandırılabilir. Emlak vergisi sürekli servet vergilerine, olağanüstü servet vergileri ise geçici servet vergilerine örnek gösterilebilir.

Olağanüstü servet vergileri millî dayanışma vergileri olarak da adlandırılır.

Servet Vergilerinin Olumlu ve Olumsuz Yönleri

Servetin vergilendirilmesinin birincil amacı mali amaçtır. Servet vergilerinin devlete gelir elde etme amacının yanı sıra, gelir dağılımında dengesizliğin azaltılması gibi sosyal amacı da vardır.

Servet Vergilerinin Olumlu Yönleri

Fayda prensibine göre, kamu hizmetlerinden servetlerine yönelik fayda elde eden bireyler servet vergisi ödemelidir. Devlet servetin değerinin artmasında ve korunmasında rol üstlenmektedir. Devletin yapmış olduğu hizmetlerin karşılığı olarak servet sahipleri servet vergisi ödemelidir.

Ödeme gücü prensibine göre servet vergisi ödenmelidir. Diğer bütün koşulların aynı olması şartıyla, gelirleri birbirine eşit olan iki kişiden serveti fazla olan bireyin vergi ödeme gücü serveti az olan bireyden fazladır. Serveti fazla olan kimse, daha önceden servet edindiği için daha fazla tüketip, diğerine oranla daha az tasarruf edebilir. Servet gelir getirebilir veya getirmeyebilir. Servet sahibine verdiği güvenlik hissi ve potansiyel gelir/tüketim sağlama niteliği dolayısıyla vergi ödeme gücünün bağımsız bir unsurudur.

Servet vergisinin gelir vergisini tamamlayıcılık fonksiyonu vardır (tamamlayıcı vergi). Ayırma kuramına göre emek ve sermayenin ayrı vergilendirilmesi ve sermayenin (servetin) sağladığı ek avantajların daha fazla vergilendirilmesi amaçlanır. Ayırma kuramına göre servetin getirisi (iradı) yoksa sermaye vergilendirilmez. Servet vergilerinde servetin getirisi olmasa da vergi alınmaktadır. Bu yüzden servet vergilerinin gelir vergisini tamamlayıcılık yönü bulunmaktadır.

Servet vergilerinin denetim fonksiyonu vardır (denetleyici vergi). Vergi kaçakçılığının başka bir vergi ile denetlenmesi durumundaki vergiye denetleyici vergi denir. Veraset vergisi gelir vergisinin denetleyici vergisidir.

Servet vergilerinin telafi edici vergi fonksiyonu vardır (telafi edici vergi). Bir vergide meydana gelebilecek vergiden kaçınmanın veya kaçırmanın diğer bir vergi ile telafi edilmesi durumundaki vergiye telafi edici vergi denir. Gayrimenkul kaynaklı gerçekleşmemiş kazançlarda emlak vergisi gelir vergisinin telafi edici vergisi olabilir.

Servet vergilerinin gelir dağılımı dengesizliğini azaltma fonksiyonu vardır. Devlet gelir dağılımı dengesizliğine çeşitli araçlarla müdahale ederek dengesizliği azaltmaya çalışır. Artan oranlı gelir vergisi, ayırma kuramı, en az geçim indirimi ve muafiyet/istisnalar kullanılarak vergilemede adalet sağlanmaya çalışılmaktadır. Bu teknikler yardımıyla fazla kazanandan (daha fazla ödeme gücü olandan) daha fazla vergi alınması öngörülerek toplumdaki mevcut gelir dağılımı dengesizliği azaltılmaya çalışılmaktadır.

Servet vergilerinin dikey eşitsizliği azaltma fonksiyonu vardır. Servet dağılımındaki farklılıklar toplumdaki gelir dağımı dengesizliğinin kaynaklarından biridir. Bir toplumda gelir ve tüketim dağılımıyla kıyaslanacak olursa servet dağılımı en fazla dengesiz olandır.

Servet vergilerinin yatay eşitsizliği azaltma fonksiyonu vardır. Yatay eşitliği sağlama açısından gelire göre servetin vergilendirilmesi gelirin vergilendirilmesine göre daha avantajlıdır. Aynı gelire sahip bireyler belirli bir zaman noktasında gelirleri üzerinde aynı kontrol gücüne sahip değilken aynı net servete sahip bireyler servetleri üzerinde aynı kontrol gücüne sahiptir. Bu nedenle yatay eşitliğin sağlanmasında servetin vergilendirilmesi gelirin vergilendirilmesine göre daha başarılıdır. Bu iddianın geçerli olabilmesi için net servetin değerinin doğru bir şekilde hesaplanması gerekmektedir.

Servet vergilerinin uygulanması basittir. Servetin değerinin hesaplanması gelirin hesaplanmasına göre daha kolaydır.

Servet vergilerinin mülkiyet hakkını kısıtlama fonksiyonu vardır. Piyasa ekonomisinde sınırsız mülk edinme özgürlüğü vardır. Bu özgürlük ancak kamulaştırma ve servet vergileri yöntemleriyle kısıtlanabilir.

Servet Vergilerinin Olumsuz Yönleri

Kişiler elde ettikleri gelir üzerinden vergi öderler. Gelirin tüketilmeyen kısmı olan tasarrufun servete dönüştürülmesi durumunda servet vergisi ödenmesi çifte vergilemeye yol açmaktadır. Bu nedenle servet vergileri eleştirilmektedir.

Servetin oluşmasında bireyin emeği büyüktür ancak toplumunda payı vardır şeklinde veraset vergisini savunanların yanı sıra tarihte bazı düşünürler miras bırakılmasına karşı çıkarak fırsat eşitliğini engellemesi nedeniyle kişi ölünce malının devlete kalmasını savunmuşlardır.

Servet üzerinden alınan vergilerin millî gelirdeki değişiklikleri izlemesi zordur, esnek değildir.

Servet vergilerinde stok vergilendirildiği için, stokun yıllık olarak değerlendirilmesine ihtiyaç duyulur. Bunun da bir maliyeti vardır. Ayrıca pek çok servet unsurunun ‘piyasa fiyatı’ bulunmamaktadır. Servet vergilerinin denetimi güçtür.

Servet Vergilerinin Ekonomik Etkileri

Servet vergilerinin olumlu veya olumsuz ekonomik etkileri ancak bir takım varsayımlar kullanılarak ileri sürülebilmektedir.

Servet vergilerinin ekonomik kararlar üzerindeki olumlu ve olumsuz etkileri fazla ve güçlü değildir. Servet vergilerinin iki temel nedenle ekonomik kararlar üzerindeki etkisinin gelir ve tüketim vergilerine kıyasla zayıf olması beklenir. Birincisi, mükelleflerin ödedikleri toplam vergi içinde servet vergilerinin payının düşük olduğu gerçeğini göz önünde tutarsak servet vergilerinin ekonomik kararlar üzerindeki etkisinin gelir ve tüketim vergilerine kıyasla zayıf olacağı beklenebilir. İkincisi, servet vergileri ile günümüzde veya gelecekte değil geçmişte elde edilen varlıklar vergilendirilir.

Servet Vergilerinin Olumlu Ekonomik Etkileri

• Servet vergilerinin çalışma isteği üzerinde gelir vergisinden daha az olumsuz etkisi vardır.
• Servet vergisi yatırımlar üzerinde olumlu etkiye sahiptir.
• Devlet motorlu taşıtlar vergisi ile hem gelir toplamakta hem de dolaylı bir etkiyle çevre kirliliğini azaltmaktadır.

Servet Vergilerinin Olumsuz Ekonomik Etkileri

Yüksek oranlarla uygulanan servet vergileri ekonomik kararlar üzerinde saptırıcı etkiye yol açabilir.

Miras nedeniyle topraklar küçük parçalara bölünmekte şirketler ve fabrikalar paylaşılmaktadır. Ölçek ekonomilerine uygun çalışan iktisadi işletmeler miras paylaşımı nedeniyle bu özelliğini kaybetmektedir. Veraset vergisi miras nedeniyle bölünen parçalardan alınmakta ve payları daha da azaltmaktadır. Dolayısıyla servet vergilerinin sermaye birikimi üzerinde olumsuz bir etkisi vardır.

Servet vergileri az olan veya hiç olmayan yerler, diğer yerlere göre yatırım yapmak ve yaşamak için daha cazip hale gelebilir.