Haberciliğin Temel Kavramları Dersi 7. Ünite Sorularla Öğrenelim

Basın hukukunu tanımlayınız.

Basın özgürlüğü ve bunun kullanımını düzenleyen ve kitle iletişim araçları içerisinde yer alan gazete dergi gibi basılmış eserlerin basımı ve yayımı ile ilgili kavram, kurum ve faaliyetleri inceleyen hukuk dalına ise “basın hukuku” adı verilmektedir.

"Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi" Türkiye tarafından hangi tarihte onaylanmıştır?

Kasım 1950 tarihinde Roma’da imzalanan Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, 3 Eylül 1953 tarihinde yürürlüğe girmiş ve 18 Mayıs 1954 tarihinde Türkiye tarafından onaylanmıştır. 

Medya çalışanları terimi kimleri kapsamaktadır? 

“Medya çalışanları” terimi medyada kullanılacak bilginin temini, işlenmesi ve dağıtımı işlerinde çalışan kişileri kapsamakta olup,  aynı zamanda kameramanları ve fotoğrafçıları ve bu kişilere destek veren şoförler ve çevirmenler gibi destek personelini de kapsamaktadır. 

İfade ve haber alma özgürlüğüne getirilecek aşırı sınırlamalar ve kamuoyunun manipüle edilmemesi için alınan tedbirler nelerdir? Sıralayınız. 

İfade ve haber alma özgürlüğüne getirilecek aşırı sınırlamalar ve kamuoyunun manipüle edilmemesi için alınan tedbirler;

• Üye ülkeler Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 10. maddesinde yer alan sınırlar ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin içtihat hukukundaki yorumları dışında kamunun kriz zamanlarında habere ulaşmasını kısıtlamamalıdır.
• Üye ülkeler habere serbest erişimin krizlerin çözümünde ve oluşabilecek istismarların önlenmesinde etkili olabileceğini her zaman akılda tutmalıdır. Kamuoyunu özellikle ilgilendiren durumlarda haber alma gereksinimini meşru kılmak için, yetkili kuruluşlar medya dahil kamunun habere ulaşmasını güvence altına almalıdır.
• Üye ülkeler kriz zamanlarında ifade ve haber alma özgürlüğüne kısıtlama getirirken belirsiz ifadeler kullanmamalıdır. Şiddete teşvik ve kamunun düzenini bozacak davranışlar açık ve tanı olarak tarif edilmelidir.
• Uluslararası ve ulusal mahkemeler kamunun önemli bilgilere erişimindeki meşru gereklilik ile mahkeme işlemlerinin bütünlüğünü koruma gerekliliği arasındaki dengeyi daima gözetmelidir.
• Üye ülkeler özellikle kriz durumlarında bağımsız ve profesyonel medyanın faaliyetlerini Avrupa Konseyi standartları ile uyumlu olarak sürdürmek için daimî bir çaba içinde olmalıdırlar. Bu bağlamda kamu medya hizmetinin toplumun farklı grupları arasında bütünleşme ve anlayışın gelişmesinde bir faktör ve güvenilir bir haber kaynağı olması açısından desteklenmesine özel bir çaba gösterilmelidir.
• Üye ülkeler kriz zamanlarında kamuoyunun özel hassasiyetini kullanarak, medya dahil manipüle etmeye çalışan kamu görevlilerinin cezai veya idari sorumluluklarını dikkate almalıdır.

Gazetecilerin doğru davranış kuralları olarak da ifade edilebilen mesleki davranış standartları nelerdir?

• Gazetecinin ilk görevi doğruya ve kamunun doğruyu bilmesine saygıdır.
• Görev sırasında tarafsız yorum ve eleştiri hakkını ve haberin dürüst toplanması ve basımında özgürlük ilkesini her zaman savunur.
• Gazeteci sadece, aslını bildiği gerçeklere uygun olarak haber verir. Gazeteci, temel bilgiyi saklamaz ve belgeyi tahrif etmez.
• Gazeteci haber, fotoğraf ve belge toplamakta dürüst yöntemler kullanır.
• Gazeteci, yanlışlığı kesinlikle ispat edilen basılı bir bilgiyi düzeltmek için elinden gelen tüm çabayı gösterir.
• Gazeteci, güvene bağlı olarak elde edilmiş bilginin kaynağına ilişkin mesleki gizliliğe uyar.
• Gazeteci, iletişim araçları ile artırılan ayrımcılığın tehlikesinin farkında olmalıdır ve toplumsal, ulusal, siyasi ve diğer görüşlere, din, dil, ırk, cinsiyete dayalı ayrımcılığa olanak sağlanmasından kaçınmalıdır.
• Gazeteci, aşağıdaki hususları ciddi mesleki hatalar olarak ele almalıdır:
  - Haber çalma (intihal),
  - Kötü niyetli yanlış açıklamalar,
  - İftira, onur kırıcı yayın, temelsiz suçlama,
  - Yayın ya da baskı yapma bağlamında herhangi bir biçimde rüşvet kabul etme.
• Bu ada layık olan gazeteciler, belirtilen ilkelere sadık kalmayı görev bilirler. Her ülkenin genel kanunları çerçevesinde, gazeteciler profesyonel konularda sadece meslektaşlarının yargılarını kabul ederler ve yönetim veya diğer yerlerden gelecek müdahaleleri kabul etmezler. 

Profesyonel gazeteciler birliği etik kuralları dört ana başlık altında ele alınmaktadır. Buna göre etik kuralları sıralayarak açıklayınız. 

• Doğruyu Araştırmak ve Raporlamak: Gazeteci bilgi toplamada, raporlamada ve yorumlamada dürüst ve cesur olmalıdır.
•  Zararı En Aza İndirmek: Gazeteciler kaynaklara, konulara ve çalışma arkadaşlarına insan olmanın gerektirdiği saygı içinde davranmalıdır.
•  Bağımsız Davranmak: Gazeteciler kamuoyunun doğruyu bilme hakkı dışında herhangi bir yükümlüğün altına girmemelidir.
• Sorumluluk Sahibi Olmak: Gazeteciler okuyucularına, dinleyicilerine, izleyicilerine ve birbirlerine karşı sorumluluk içinde olmalıdırlar.

Yazı, haber ve fotoğraf vesair şekillerde yapılacak yayınlarda riayet edilecek konular nelerdir?

Yazı, haber ve fotoğraf vesair şekillerde yapılacak yayınlarda şu konulara riayet edilir:
- Ahlaka aykırı veya müstehcen yayında bulunulamaz.
- Şahıs, müessese ve zümreleri hedef tutan yazılarda galiz kelimler kullanılmaz, şeref ve haysiyetlere karşı haksız yayın yapılamaz.
- Kamu menfaatini ilgilendirmeyen hallerde kişilerin özel hayatları küçük düşürücü şekilde teşhis edilemez.
- Şahıslar, müesseseler veya zümreler aleyhinde iftira ve isnatta bulunulamaz.
- Din istismar edilemez.

Basın Ahlak Yasası’nda kişilik haklarına müdahale konusunda konulmuş yasaklar nelerdir?

Basın Ahlak Yasası’nda kişilik haklarına müdahale konusunda konulmuş yasaklar yer almaktadır.
Bunlar:
• İftira ve isnatta bulunmak.
• Şahıs ve kurumları hedef alan yazılarda küçük düşürücü kelimeler kullanmak ve haysiyete karşı haksız yayın yapmak.
• Kamu yararı mutlak gerekli olmadıkça “gizli” kalmak şartı ile verilen bilgi yayınlanamaz.
• Yayınlanmış olan yanlış bilgiden dolayı verilmesi gereken cevap ve düzeltmelerin kısa zamanda verilmesi ve yanlış bilginin tesirini giderecek şekilde yayınlamak.

Özel hayatın gizliliğinin geçersiz sayılabileceği başlıca konular nelerdir?

Özel hayatın gizliliğinin geçersiz sayılabileceği başlıca konular şöyle sıralanabilir:
• Büyük bir suç yahut yolsuzluk üstüne araştırma ve yayın,
• Toplumu kötü etkileyici bir tutumla ilgili araştırma ve yayın,
• Toplumun güvenliğinin veya sağlığının korunması,
• İlgili kişinin sözleri yahut eylemleri sonucu halkın yanılmasının, yanıltılmasının veya yanlış yapmasının engellenmesi.

Meslek etiği nedir? 

Meslek etiği, özellikle doğrudan doğruya insanla ilgili mesleklerde özellikle de medya sektöründe uyulması gereken davranış kuralları olarak tanımlanabilir.

Mesleki etik kurallar olarak belirlenen ve üyelerinin genel ve ortak olan davranış biçimlerini tanımlayan
ilkelerin temel işlevleri nelerdir?

Tanımın geniş anlamı esas alındığı zaman mesleki etik kurallar olarak belirlenen ve üyelerinin genel ve ortak olan davranış biçimlerini tanımlayan ilkelerin üç temel işlevi vardır. Bunlar:

• Yetersiz ve ilkesiz üyeleri ayırmak,
• Meslek içi rekabeti düzenlemek,
• Hizmet ideallerini korumaktır.

195 Sayılı Basın İlan Kurumu Oluşturulmasına İlişkin Kanun’un 49. Maddesinde yer alan “basın ahlak esasları” hangi yılda yeniden düzenlenmiştir?

195 Sayılı Basın İlan Kurumu Oluşturulmasına İlişkin Kanun’un 49. Maddesinde yer alan “basın ahlak esasları” 1994 yılında yeniden düzenlenmiştir. 

Basın konseyi meslek ilkelerinden beş tanesini sıralayınız. 

• Yayınlarda hiç kimse; ırkı, cinsiyeti, yaşı, sağlığı, bedensel özrü, sosyal düzeyi ve dini inançları nedeniyle kınanamaz, aşağılanamaz.
• Düşünce, vicdan ve ifade özgürlüğünü sınırlayıcı; genel ahlak anlayışını, din duygularını, aile kurumunun temel dayanaklarını sarsıcı ya da incitici yayın yapılamaz.
• Kamusal bir görev olan gazetecilik, ahlaka aykırı özel amaç ve çıkarlara alet edilemez.
• Kişileri ve kuruluşları, eleştiri sınırlarının ötesinde küçük düşüren, aşağılayan veya iftira niteliği taşıyan ifadelere yer verilemez.
• Kişilerin özel yaşamı, kamu çıkarlarının gerektirdiği durumlar dışında, yayın konusu olamaz.

Gazete ve dergilerin Basın Ahlâk Esasları’na aykırı davrandığına ilişkin ihbar ve şikayetler hangi kurula yapılmaktadır? 

Gazete ve dergilerin Basın Ahlâk Esasları’na aykırı davrandığına ilişkin ihbar ve şikayetler, kendilerini ilgilendiren hallerde gerçek ve tüzel kişilerce, genel olarak da 195 sayılı Kanun’un 5. Maddesinde temsili öngörülen kurum veya kuruluşlarca Basın İlan Kurumu Yönetim Kurulu’na yapılır.

Bir yazı, haber, resim ve benzeri yayının, Basın Ahlak Esasları’na aykırı olduğu yolundaki başvurular, yayın tarihinden itibaren kaç gün içinde yapılmalıdır? 

Bir yazı, haber, resim ve benzeri yayının, Basın Ahlak Esasları’na aykırı olduğu yolundaki başvurular, yayın tarihinden itibaren 30 gün içinde yapılmamış ise dikkate alınmaz.

Ombudsman kimdir? 

İsveç uygulamasından yola çıkılarak geliştirilen ombudsman, okurların basınla ilgili şikayetlerini yönelttikleri kişilerdir.

Basın Ahlak Yasası’nı yürütmekle görevli Divan'ın amacını açıklayınız.

Basın Ahlak Yasası’nı yürütmekle görevli Divan’ın amacı şöyle belirtilmiştir: Özgürlüğe liyakatin başta gelen şartının özgürlük içinde kendi kendini kontrol edebilmek olduğuna inanan Türk kuruluşları, demokrasinin temel unsurlarından olan basın özgürlüğünün topluma ve demokratik düzene en yararlı bir yoldan işlemesini sağlamak için belirledikleri “Ahlak yasası” na ve bu yasayı yürütmekle görevli “Basın Şeref Divanı” nın kararlarına uymayı kabul ve taahhüt ederler. Belirtilen taahhütlere uymama cezası teşhir olarak belirlenmiştir. 

Basının dördüncü kuvvet olarak tanımlanma nedenini açıklayınız. 

Basın dördüncü kuvvet olarak tanımlanmaktadır, çünkü halkın olup bitenler hakkında tam ve doğru biçimde bilgilendirilmesi hükümetler, kurumlar, örgütler ve her düzeydeki yetkililerin halka karşı ve halk tarafından denetlenmesini sağlayan bir araçtır.

Basın özgürlüğü kavramını tanımlayınız. 

Basın özgürlüğü, bir insan hakkı olarak kabul edilen, her yurttaşın anlatım özgürlüğünün ortak biçimde genişletilmesi anlamına gelir.

İletişim hak ve özgürlüğü ve basın özgürlüğü ilkeleri gereğince, haber verilirken hangi koşullar birlikte bulunmalıdır?

İletişim hak ve özgürlüğü ve basın özgürlüğü ilkeleri gereğince:
1. Haberde (eleştiri ve yorumda) gerçeklik,
2. Haberde (eleştiri ve yorumda) güncellik,
3. Kamu yararı ve toplumsal ilgi,
4. Konu ile anlatım arasında düşünsel bir bağlılık ve amaca uygun araç kullanma koşulları birlikte bulunmalıdır.