Liman Ve Terminal Yönetimi Dersi 5. Ünite Sorularla Öğrenelim

Yük elleçleme nedir?

Bu işlem terminallerde gemi ya da diğer taşıtlara yapılan yükleme, araçlardan yük boşaltma ile liman istif sahaları ve depolarına/depolarından gerçekleştirilen tüm yük hareketlerinin planlanması, örgütlenmesi, eşgüdümü, icrası ve denetimini kapsar.

Yük elleçleme limanlar açısından neden önemlidir?

Yük elleçleme, barınma ile birlikte limanların en temel iki temel fonksiyonundan birisidir. Yük elleçleme işlemlerinin verimliliği, rıhtım ya da iskelelerde işlem gören yükün miktarını, gemilerin limanlarda geçirdikleri zamanı ve uluslararası dağıtımda ürünlerin maliyetlerini doğrudan etkiler. Liman yöneticileri, rekabet gücünü arttırmak için limanların modern ekipmanlarla donatılmış olması gerektiğini bilir. Çünkü modern limanlar, modern yük elleçleme ekipmanlarıyla daha fazla yük ve gemi çekmektedir.

Yük elleçlemede uyulması gereken emniyet ilkeleri nelerdir?

• Yüke uygun ve yüke özel elleçleme donanımı (ekipmanı) kullanma
• Donanımın kaldırma, uzanma ve salınım kapasitelerine dikkat etme
• Ağırlık merkezi, ambalajın içeriği vb. hakkında yükün işaretlenmesi ve etiketleme
• Yükün istifi sırasında kayma ve devrilmeleri önlemek için takozlama ve bağlama
• Tehlikeli yüklerin taşınmasında IMDG vb. kurallara uyma
• Bozulma, ısınma, kimyasal tepkime olasılığına karşı yükün suyla temas etmemesine dikkat etme (örneğin, yağmur yağarken elleçlemenin durdurulması gibi)
• İstiflenen yüklerin ağır-hafif, kuru-ıslak, pis-temiz, kokulu-duyarlı şeklinde ayrılması (segregasyon)
• Yük işlem alanlarının temizlik ve düzenliliği
• Yangın söndürme donanımı vb. diğer donanımın acil kullanıma hazır tutulması
• Çalışanların iş başı eğitimi, sertifikalandırılmaları, özenli davranış ve iş ciddiyeti
• Tüm personelin etkili iletişimi
• Acil durumlar için hazırlıklı olma ve tatbikatlar
• Çalışma ve dinlenme zamanlarına gereken dikkat

Yük elleçlemede uyulması gereken güvenlik ilkeleri nelerdir?

• Çitler, kapılar ve güçlü aydınlatma gibi fiziksel engel koyucular
• İzleme ve gözetim
• Kimlik kontrolü ve ziyaretçi defteri kayıtları
• Bilgili, eğitimli ve donanımlı devriye örgütlenmesi
• Kapalı devre kamera sistemi (KDTV), detektör, x-ışını gibi teknolojik donanımdan yararlanma
• Düzenli sayım ve puantaj
• Uluslararası Gemi ve Liman Güvenlik (ISPS) kurallarına uyum

Yük elleçlemede uyulması gereken etkinlik ilkeleri nelerdir?

• En uygun (optimal) donanım kullanımı ve teknolojiden yararlanma
• Operasyon sürelerinin en aza indirilmesi ve yük hareketlerinin hızlandırılması için uzmanlaşma (ihtisaslaşma)
• Verimliliğin sürekli geliştirilmesi ile ölçek ekonomileri yaratılması
• Sadeleşme ve standardizasyon
• Bakım-tutum programları
• İş başı eğitimleri ve çalışanların motivasyonu
• Doğru yükün doğru zamanda doğru yere teslimi için yüklerin hattına, ithal-ihraç oluşuna, gideceği yere, türüne, alıcısına göndericisine göre ayrılması

Yük elleçlemede uyulması gereken çevre duyarlılığı ilkeleri nelerdir?

• Acil durum planlaması ve risk yönetimi
• İlgili kamu ve özel kurumlarla eşgüdüm
• Yerel, bölgesel ve ulusal acil müdahale planlarına uyum
• Yükün etrafa yayılıp saçılmaması için doğru elleçleme donanımı kullanımı
• Su üzeri petrol ve yağ yayılmasını engelleyen bariyerler, sıyırıcı ve çözeltici köpük ve kimyasalların hazır tutulması
• Araçlar ve donanımın egzozsalınım ölçümleri
• Çevresel gürültünün değerlendirilmesi ve yönetimi yönetmeliğine uyum
• Eğitimli, çevre duyarlılığı ve bilinci gelişmiş personel
• Kirliliğin boyut ve türünü saptamada örnek inceleyecek laboratuvar
• Yeşil liman olabilme ölçütlerini karşılayabilme 

Fonksiyonlarına göre yük elleçleme ekipmanları nasıl sınıflandırılmaktadır?

Bazı liman ekipmanları sadece yükü kaldırmak için tasarlanırken bazıları hem kaldırmak hem taşımak hem de istiflemek için çok amaçlı tasarlanmıştır. Tüm bu farklıkları dikkate alarak liman ekipmanlarını fonksiyonlarına göre vinçler, çekiciler, istifleyiciler, yükleyiciler/yığıcılar ve kesintisiz aktarıcılar olarak gruplandırabiliriz.

Limanlarda kullanılan kesintisiz aktarıcılar nelerdir?

Kesintisiz aktarıcılar, boru hattı, emici sistemler (pnömatik) ve yürüyen bant (konveyör) gibi daha çok akıcı maddelerin ve tahıl gibi taneli, ayrıca kömür, cevher gibi parçalı dökme yüklerin belli noktalar arasında sürekli taşınması ve yığılmasında kullanılan donanımlardır. Petrol, yağ ve çeşitli kimyasal sıvı yükler için kullanılan boru hatlarının ayrılmaz parçaları ise pompa ve vanalardır.

Sıvı dökme yük terminallerinde kullanılan ekipmanlar nelerdir?

• Pompa: Sıvı yükü gemi tankından terminal tankına (ya da tersine) basan ekipmandır. Gemi üzerinde gemi ekipmanı ya da terminalde terminal ekipmanı olarak yer alabilir.
• Vana: Akışı açıp kapamaya yarayan ekipmandır. Vana içindeki akışı açma ve kapama teknolojisine göre (kulaklar) farklılıklar gösterir (Globe, kelebek vana, mov vana vb.).
• Manifold: Tek bir borudan gelen sıvıyı farklı boru hattına/hatlarına aktaran/ayrıştıran ekipmandır. Bu sayede sıvı yük akışı başka hatta/hatlara aktarıldığı gibi aynı anda farklı tanklara da yönlendirilebilir. Gemi üzerinde ya da terminal üzerinde yer alabilir.
• Yükleme kolları (loading arms): Boru ve döner eklemlerden oluşan bir mafsallı (eklemli) boru sistemi vasıtasıyla bir tanktan diğerine sıvı yük ve gazın aktarılmasına izin veren sistemlerdir. Yükü kesintisiz aktaran bir mekanizmaya sahiptir.
• Hortum ağacı: Sıvı yükün yükleme ve boşaltmasında kullanılan hortumların bir arada yer aldığı mekanizmadır.
• Gaz geri dönüş sistemleri: Yükleme boşaltma sırasında ortaya çıkabilecek tehlikeli/zararlı gazların bertaraf edilmesinde kullanılan sistemlerdir.
• İnert gaz sistemi: Yükleme öncesinde yükleme yapılacak tankta yangın çıkma tehlikesini engellemek için tanktaki oksijen seviyesini belirli bir yüzdenin (%8 gibi) altına düşüren sistemdir. Ekipman bu işlemi tanka azot gazı ya da geminin baca gazını basarak yapar. Ayrıca yükleme sonrasında gemi tanklarına azot örtüsü (Nitrogen blanket) yapılarak hem güvenlik sağlanır hem de ürün kalitesi korunur.
• Sayaçlar: Yüklenen ve boşaltılan yükün miktarını ölçen ekipmandır. Bu veriler stok kontrolünde, evrak işlerinde ve faturalandırmada kullanılır.
• Akış ölçer (Flow meter): Boru hattından saatte kaç metre küp ürün aktığını gösterir.
• Esnek Hortum (Flexible hose): Yükleme kollarının olmadığı durumlarda kullanılan yükleme/ boşaltma ekipmandır. Gemi ve liman arasında yük aktarımında kullanılır.

Kuru dökme yük terminallerinde kullanılan ekipmanlar nelerdir?

• Mobil vinç (Mobile Harbour Crane-MHC): Rıhtım/iskele üzerinden gemi yükleme ve boşaltmasında kullanılan, lastik tekerlekleri sayesinde limanda istenilen yere konumlandırılabilen sahil vincidir.
• Raylı sahil vinci (Gantry Crane, Ship to Shore Gantry-SSG/ STS): Mobil vinçten farkı denize paralel bir ray üzerinde konuşlanması ve belirli yük türlerinde uzmanlığı nedeniyle daha verimli olmasıdır. Kuru dökme yük terminallerinde genellikle “kapma” ataşmanı ile çalışır.
• Terminal çekicisi: Apron ile depolama alanları arasında yükün aktarımını sağlar.
• Yürüyen bant (Konveyör-Conveyor): Gemiye yüklenen yükün bir uçtan diğer uca sürekli taşınmasını sağlayan kesintisiz aktarma sistemidir. Özellikle tahıl gibi taneli, ayrıca kömür, cevher (maden) gibi parçalı dökme yüklerin aktarımında kullanır.
• Emici veya hava basınçlı sistemler (Pnömatik-Pneumatic): Sıvı yüklerde bahsedilen yükleme kollarının farklı bir türüdür. Bu sistemlerle tahıl, çimento, uçucu küller, kaolin, kireç taşı gibi yüklerin kesintisiz aktarımı sağlanır.

• Yükleyici (Loder): Bir traktör ve önünde yüklemeyi sağlayan kepçeden oluşan, liman sahası ya da gemi ambarında yükleme ve/veya yükü bir araya toplama/yığma amaçlı kullanılan iş makinesidir.
• Ekskavatör: Genellikle paletli olan ve hidrolik güçle çalışan, saha ya da ambar içinde yükleme ve/ veya yükü bir araya toplama/yığma amaçlı kullanılan iş makinesidir.
• Polip ve kapmalar: Gemi ambarında yığın hâlinde olan yükü boşaltma için kullanılan hidrolik veya manuel ataşmanlardır. Polipler daha çok hurda demir, taş gibi yüklerin boşaltılmasında kullanılırken kapmalar tahıl gibi küçük taneli yüklerin boşaltılmasında kullanılır.
• Huni (Hopper): Tahıl, kömür, hurda demir gibi taneli/parçalı yüklerin gemiden alındıktan sonra çekiciye yüklenirken yükün düzgün bir şekilde yüklenmesinde kullanılan ve apron üzerinde vincin ulaşabileceği bir noktaya konuşlandırılan V şeklindeki ekipmandır.

Konteyner terminallerinde kullanılan ekipmanlar nelerdir?

• Raylı sahil vinci (Gantry Crane, Ship to Shore Gantry-SSG/STS)
• Mobil vinç (Mobile Harbour Crane-MHC)
• Konteyner kavrayıcı (Spreader)
• Pabuç (Twistlock)
• Terminal çekicisi
• Otomatik kılavuzlu araç (Automated Guided Vehicle-AGV)
• Ayrık ayaklı taşıyıcı (Straddle Carrier-SC)
• Ayrık ayaklı besleyici (Shuttle Carrier-ShC)
• Lastik tekerlekli istif vinci (Rubber Tyred Gantry-RTG)
• Raylı istif vinci (Rail Mounted Gantry-RMG)
• Dolu konteyner istif makinesi (Container Reach Stacker-CRS)
• Boş konteyner istif makinesi (Empty Container Reach Stacker-ECS)
• Forklift
• Yandan konteyner kaldırıcı (Sidelifter)
• Tava dorse
• Taşmalı konteyner aparatı
• Kafes

Tekerlekli yük terminallerinde görev alan ekipte kimler yer almaktadır?

• Şoför, Operatör (Yard Jockey, Yard Driver)
• İstifçi, Yanaştırıcı, Serdümen (Stower)
• Trafikçi, İşaretçi (Traffic Controllers)
• Lasher/Unlasher (Gemi üzerinde araç bağlama/çözme işlemini yapan personel)
• Servis Şoförü (Şoför ekibini taşıyan servisin şoförü)
• Sörveyör (Teslim, el değiştirme noktalarında araçların kontrollerini yapan personel)
• Yıkama Personelleri (Yıkama istasyonunda konuşlanan personel)
• Akü Şarj Personelleri (Akü şarj istasyonunda konuşlanan personel)
• Yakıt İkmal Personelleri

Tekerlekli yük terminallerinde kullanılan ekipmanlar nelerdir?

• El terminali (Handheld - Barkod/RFID okuyucusu tarafından girilen verileri depolamak, işlemek ve yorumlamak amacıyla tasarlanmış cihazlardır. Depoladıkları veriyi Terminal Operasyon Sistemine (TOS) aktarırlar. Böylelikle birçok terminalden gelen veriler ana merkezde toplanabilir ve yapılan işe göre veriler ana sisteme aktarılır.)
• Araç türüne uygun (yeterli voltaj ve amper) akü şarj ekipmanları
• Lastik onarım ve hava takviye ekipmanları
• Araç yıkama ekipmanları
• Statik elektrikten etkilenmeyen ölçümlü yakıt taşıma, aktarma tankları (bidon)
• Treyler çekici (Yard Truck, Tug Master, Towing Tractor, Roro Tractor, Mafi Çekici)
• Servis dorsesi (Roll Trailer)
• Saha temizleme ekipmanları (YSE - Yard Sweeping Equipment)
• Personel taşıma servisleri (Şoför ekibini taşıyan servis; gemi-saha, saha-gemi ve saha içi aktarma işlemlerini yapan personelin ilgili noktalara taşınmasını sağlayan araçlar)
• Sörvey (denetim) ekipmanları (Ayna, hasar kartları, kameralar vb.)
• MobilTır Rampaları (Sal kasa araçlardan tekerlekli yüklerin tahliye/yükleme işlemleri)
• Bağlama/çözme malzemeleri/aparatları; spanzet, kilit, sapan vb. (lashing/unlashing)

Yolcu terminallerinde kullanılan ekipmanlar nelerdir?

Yolcu terminalleri öncelikle yolcu gemilerine güvenli bir yanaşma ortamı sağlamakla yükümlüdür. Bu terminallerde yolcuların gemiye indirilip bindirilmesinde borda merdivenleri (Gangways) kullanılabilir. Borda merdivenleri yolcuların ve mürettebatın gemiye güvenle indirilmesi ve bindirilmesine yardımcı olur.
Ayrıca yolcu bagajlarının ve gemi kumanyasının yüklemesinde ve saha içinde çekilmesinde forklift, çekici, asansör, yükleme rampaları gibi ekipmanlar kullanılır. Yolcu ve eşya güvenliği için x-ray ve detektörler de bu terminallerde yer alır.

Konteyner terminallerinde ekipman kombinasyonu seçiminde dikkate alınan faktörler nelerdir?

• Sahanın geometrik şekli
• Sahanın büyüklüğü
• Apron-Saha arasındaki mesafe ve topoğrafya
• Sahanın istiflemeye uygunluğu
• Tercih edilen konteyner istif yüksekliği
• Rıhtım ya da iskele kullanımı
• Uğrak yapacak gemi büyüklüğü
• Ağırlıklı yük rejimi (Transit, ihraç, ithal ya da kabotaj)
• Dolu/boş konteyner oranı
• Enerji fiyatları
• Ekipman maliyetleri
• Trafiğin yoğunluğu
• Konteynerin sahada ortalama bekleme süreleri (dwell time)
• İş gücü maliyetleri
• İş gücü bulunabilirliği
• Terminalin ihtisaslaşma derecesi
• Yatırımcının/İşletmecinin bilgi düzeyi

Konteyner terminallerinde ekipman kombinasyonları nelerdir?

• Çekici Sistemi
• Çekici + İstif Makinesi (CRS/ECS) Sistemi
• Ayrık Ayaklı Taşıyıcı (SC) Sistemi
• Çekici + Lastik Tekerlekli İstif Vinci (RTG) Sistemi
• Otomatik Kılavuzlu Araç (AGV) + Raylı İstif Vinci (RMG) Sistemi
• Ayrık Ayaklı Besleyici (ShC) + Raylı İstif Vinci (RMG) Sistemi
• Karma Sistemler

Çekici + İstif Makinesi (CRS/ECS) Sistemi'nin üstünlükleri ve zayıf yanları nelerdir?

• CRS ve ECS forkliftin bir çeşididir ve kullanım ömürleri çok uzun olmakla birlikte arıza yapma oranları çok düşüktür. Kullanımı için yoğun eğitime ihtiyaç duyulmaz.
• Konteynerin demir yoluna aktarımı yapılabilir.
• Diğer konteyner taşıma sistemlerine göre birim maliyeti, dolayısıyla ilk yatırım maliyetleri düşüktür.
• Bu tip ekipmanlar çok güvenlidir, çünkü operasyon hızları çok yavaştır ve Ayrık Ayaklı Taşıyıcılara (SC) göre kör noktaları çok daha azdır.
• Bu ekipmanda hareketli parçanın az olmasından dolayı bakım onarım masrafları azdır.
• Ağırlığını zemine yayması ve tekerleklerinin kalın olması zemine verdiği zararı azaltır.
• Diğer ekipman tiplerine göre operasyon sahası daha geniştir.
• Bu ekipmanların ana fonksiyonları konteynerin terminal çekicisine yüklenmesi, indirilmesi ve istiflenmesidir. Konteynerin saha içinde uzun mesafelerde taşınması için bu ekipmanlar çok uygun değildir.
• Operasyon sırasında sahada çok sık konteyner hareketi (shifting) yapılabilir.
• Yüksek istiflerde ekipmanın yetersiz kalır.
• Her bir hektar için ortalama 3 istif yüksekliği durumunda 350 TEU, 4 istif yüksekliğinde ise 500 TEU gibi bir istifleme oranı vardır.
• Yüksek iş gücü maliyetine ve düşük ilk yatırım maliyetine ihtiyaç duyulur.
• Yükü terminal dışından getiren ve/veya terminal dışına taşıyan kamyonların saha içinde dolaşması liman içinde trafik oluşturur.
• Otomasyona uygun değildir.

Ayrık Ayaklı Taşıyıcı (SC) Sistemi nedir?

Gemiden alınan konteynerin sahil vinciyle sahaya bırakılıp SC ile depolama sahasına taşınması ve yine bu ekipman ile istiflenmesi prensibiyle çalışır. Her bir sahil vincine atanan SC sayısı operasyonlardan elde edilmek istenen verimliliğe ve terminal sahasının boyutlarına bağlı olarak 4-5 adettir. Sistemin en önemli özelliği bu ekipmanın konteyneri yerden kendi başına kaldırabilmesi, taşıması ve istifleme yapabilmesinden dolayı operasyonların hızlı olmasıdır. SC konteyneri kendi başına kaldırdığı için sahil vinci operatörü gemiden aldığı konteyneri doğrudan (bekleme yapmadan) apron zeminine koyar ve diğer yüke yönelir.

Çekici + Lastik Tekerlekli İstif Vinci (RTG) Sistemi nedir?

Sadece istifleme amacıyla kullanılan istif vinçlerinin lastik tekerlekli (RTG) ve raylı (RMG) olmak üzere iki tasarımı mevcuttur. Bu sistemde ağırlıklı olarak RTG kullanılır. Sahil vincinden terminal çekicisine yüklenen konteyner istif bloğuna taşınmakta, istif vinci konteyneri çekiciden alarak istiflemektedir (tersi de geçerlidir). İstif vinçleri terminal depolama sahasını verimli kullandığı için dünyada yaygın olarak tercih edilir. Bugün ortalama bir RTG ile 7+1 yan, 6+1 yukarı yönlü istifleme yapılabilmektedir (+1 ile ifade edilmesinin nedeni 1 konteyner alanının operasyon için ayrılmasıdır, ancak teorik olarak o alana da konteyner istiflenebilir). Yaklaşık bir hektarlık alanda bu sistemle ortalama 4 kat yükseklik ve 6 sıra genişlik ile 1.000 TEU istiflenebilir. Bu sistemde bir sahil vincine (istenilen verimlilik düzeyi ve saha mesafeleri dikkate alınarak) 4-5 çekici ve 2-3 arası istif vinci ataması yapılabilir.

Otomatik Kılavuzlu Araç (AGV) + Raylı İstif Vinci (RMG) Sistemi'nin avantaj ve dezavantajları nelerdir?

• RMG’ler RTG’lere göre daha geniş ve yüksek istif yapabilirler (12 konteyner yan, 7 konteyner yüksekliğe kadar).
• 4 istif yüksekliğinde her bir hektarda 1,000 TEU’nun üzerinde konteyner istiflenebilir.
• RMG’ler RTG’lere göre daha dayanıklı ve güvenilirdir.
• Bakım onarım maliyetleri daha makuldür.
• RTG’ye göre daha kolay otomasyona geçebilirler.
• Bu sistemin kurulum maliyetleri oldukça yüksektir.