Depolama Ve Envanter Yönetimi Dersi 4. Ünite Özet

Tedarik Zincirinin Gelişimi

Tedarik zincirinin ortaya çıkmasına ve gelişmesine neden olan en önemli etken, işletmecilik anlayışını değiştiren sanayi devrimi olmuştur. Sanayi devrimi öncesi üretim az miktarda yapılmakta ve üretilen ürünlerde üretildikleri yerde tüketilmekteydi. Üretimde makinelerin kullanılmaya başlanmasıyla birlikte seri üretim ya da fabrikasyon üretimde denilen kitlesel üretime geçilmiş ve işletmelerin üretim hacimleri artmıştır. Kitlesel üretim (mass production), mevcut teknolojiye kullanarak makine ve tesislerde büyük hacimlerde standartlaştırılmış mallar üretmektir. İşletmeler rekabetinde etkisiyle yaptıkları bu çok fazla üretim ile başka pazarlara açılmak zorunda kalmışlardır. Ürünlerin üretildikleri yerden başka yerlere taşınarak daha geniş alanlarda tüketilmeye başlaması, tedarik ve dağıtım kanallarının önemini artırmıştır.

Lojistik kavramının ortaya çıktığı ve önem kazandığı dünya savaşları sırasında taşıma, stoklama ve dağıtım faaliyetlerinin optimizasyonu ve kontrolü önemli olmaya başlamıştır. Özellikle II. Dünya Savası sonrasında küreselleşme hız kazanmaya başlamıştır. Küreselleşme, dünya genelinde ekonomik, kültürel, siyasal ve sosyolojik gelişmenin ve değişmenin etkisiyle ülkelerin birbirine yakınlaşmasıdır. Artan küreselleşme, üretimin artması ve denizaşırı ülkelerle ticaretin gelişmesine neden olmuş, bu ise taşımanın önemini daha da artırmıştır.

1980’li yıllarda artan rekabet işletmeleri maliyet düşürmeye ama aynı zamanda da kalite ve ürün çeşidini artırmaya zorlamıştır. İşletmeler, bunu başarmanın tedarikçi ilişkilerine bağlı olduğunu anlamışlardır. Bu yıllarda üretim kaynak planlaması olarak adlandırılan MRPII sistemi ortaya çıkmıştır

Tedarik Zinciri Kavramının Tanımı

Tedarik zinciri, birbirlerinin tedarikini sırasıyla karşılayan birimlerin oluşturduğu bir sistemdir. Bu birimler birbirinden bağımsız işletmeler olabileceği gibi tedarikçilerini satın alıp bir çatı altında toplayan tek bir işletme de olabilir. Buna en iyi örnek Ford işletmesi gösterilmektedir. Henry Ford ise ilk olarak otomobil montaj fabrikası kurmak ile başlamıştır. İkinci olarak montaj yapılan ürünlerin ana parçalarının imalatını gerçekleştiren bir fabrika kurmuştur. Daha sonra ana parçalar için gerekli olan küçük parçaların imalatı amacıyla çok daha fazla fabrikaya sahip olmuştur. Üretilen parçaların hammaddesini tedarik eden pek çok çelik dökümhanesini de bu zincire eklemiştir.

Tedarik zinciri ; tedarikçilerden müşterilere kadar uzanan, hammadde tedarikinden üretim sürecinde ürüne dönüştürülmesine ve bu ürünün müşterilere ulaştırılmasına kadar gerçekleştirilen tüm faaliyetleri kapsayan bir organizasyondur.

Tedarik zincirinin amacı, hammadde kaynak noktasından son tüketicilere kadar geçen süreçte üretilen mal ve hizmetlerden daha yüksek katma değer sağlamaktır.

Yukarıdaki şekilde yer alan her bir sürecin verimliliği tedarik zinciri ile artırılmaya çalışılmaktadır. Bunun yanında müşteri memnuniyetini artırmak, çevrim süresini kısaltmak, stok maliyetlerini ve ürün hatalarını azaltmak, maliyetleri düşürmek gibi amaçları da bulunmaktadır. Bu amaçları gerçekleştirmek için tedarik zinciri içerisinde şu faaliyetler yerine getirilmektedir:

• Hammadde ve yedek parçaların temin edilmesi,
• Hammaddelerin ve yedek parçaların bitmiş ürünlere dönüştürülmesi,
• Ürünlere değer katılması,
• Perakendeci ve müşterilere bu ürünlerin dağıtılması,
• Çeşitli taraflar (tedarikçiler, müşteriler, dağıtıcılar gibi) arasında bilgi alışverişinin kolaylaştırılması.

Tedarik zincirinin 3 temel bileşeni vardır. Bunlar:

• Aktörler
• Kaynaklar
• Faaliyetler

Tedarik Zincirinin Yapısı

Tedarik zinciri, bir işletmenin ürünü hazır hâle getirmesi için gereken hammaddelerin ve yarı mamullerin tedarikçiden tedarik edilmesi, fabrika içerisinde bu maddelerin belirli süreçlerden geçmesini ve bitmiş ürünlerin aracılar vasıtasıyla son tüketicilere ulaştırılmasını kapsamaktadır. Daha önceleri bir işletmenin farklı bölümleri hammaddenin tedarikinden, ürünün müşteriye teslimine kadar olan süreçteki operasyon adımlarını işletmenin içinde gerçekleştirilmekte idi. Yeni anlayışta ise, işletme bölümleri yerine bu operasyonlar işletmeden bağımsız farklı birimler tarafından yerine getirilmekte ve bu birimler tedarik zinciri üyeleri olarak adlandırılmaktadır. Tedarik zinciri içerisindeki bu üyeler arasında sürekli güncellenen yakın bir ilişki vardır. Tedarik zinciri yapısını da bu üyeler oluşturmaktadır.

Tedarik zinciri yapısı oluşturulurken işletmeler tedarik zinciri içerisinde esnek davranmalarını engelleyen ve katma değer yaratmayan her türlü faaliyeti bir başka tedarik zinciri üyesine devretmektedir. Katma değer yaratmayan aksine yüksek yatırım ve işletim maliyetleri gerektiren depolama, dağıtım, taşıma gibi faaliyetler tedarik zinciri üyesi diğer işletmelere devredilebilmektedir. Bu sayede işletme kendi ana faaliyetine odaklanarak daha yüksek düzeyde verimlilik ve hizmet düzeyine ulaşmak istemektedir. Günümüzün gelişen teknolojileri sayesinde işletmeler, dikey birleşme yerine sanal bütünleşme ile birbirlerine bağlanabilmektedir. Sanal bütünleşme sırasında işletmelerle birlikte içerisinde yer alan tedarik zincirleri de bütünleştirilmektedir.

Tedarik zincirinin yapısını etkileyen bazı faktörler vardır.

Bunlar;

• Maliyet,
• Hızlı teslimat,
• Talep çeşidi,
• Ekonomik koşullar,
• Kültür,
• Rekabet,
• Yenilik ya da yaratıcılık oranı,
• Pazar,
• Finansal düzenlemeler olarak sıralanabilir.

Tedarik Zincirinde Karar Alma

Stratejik kararlar: Bunlar örgütsel faaliyetleri etkileyen makro düzeydeki kararlardır. Genellikle 3 yıldan 10 yıla kadar olan bir dönemi kapsar. Bu kararların firma üzerindeki etkisi uzun süreli olmaktadır.

Taktik kararlar: Stratejik düzeyde verilen kararların uygulamaya geçirilmesinde önemli olan kararlardır. Genelde üç ay ila bir yıl arasında güncellenen kararlardır.

Operasyonel kararlar: Belirlenen amaçların gerçekleştirilmesini sağlayan mikro faaliyetler ile ilgili verilen kararlardır. Bu kararlara örnek olarak zamanlama planlaması gibi günlük verilen kararlar, teslimat kotaları, rota belirlemesi ve kamyonların doldurulup boşaltılması verilebilir.

Tedarik Zincirinin Başarı İlkeleri

1. Müşteriler, ihtiyaçlarına göre farklı gruplara ayrılmalıdır.
2. Lojistik ağ, hizmet ihtiyaçlarına ve müşteri gruplarının karlılığına göre uyarlanmalıdır.
3. Tedarik zinciri çerçevesinde talep planlaması sıraya dizilmelidir.
4. Ürün müşteriye tanıtılmalıdır ve tedarik zinciri içerisindeki temin süreleri hızlandırılmalıdır.
5. Tedarik kaynakları stratejik bir şekilde yönetilerek malzeme ve hizmet sahibi olmanın maliyetleri azaltılmaya çalışılmalıdır.
6. Tedarik zinciri kapsamında bir strateji geliştirilmelidir.
7. Son tüketiciye ulaşmadaki etkinlik ve verimliliğin ölçülebilmesi için performans ölçütleri belirlenmelidir.

Tedarik Zincir Türleri

Yalın tedarik zinciri , ürün akışlarının optimizasyonu için tasarlanmış bir tedarik zinciri türüdür. Yalın tedarik zincirinde zincirdeki akış mümkün olduğunca duraksamayacak, süreç herhangi bir kesintiye uğramayacak şekilde oluşturulur. Bu amaçla hazırlık zamanları düşürülmeye, maliyetler azaltılmaya ve ürün özellikleri geliştirilmeye çalışılmaktadır.

Yalın tedarik zincirinde önemli görülen bazı kavramlar vardır. Bunlar:

• Değer : Müşteri için değer taşıyan bir ürün tasarlamak önemlidir.
• Değer akışı : Ürünün üretilmesi için gerekli olanları etkili bir şekilde belirleyerek ürünü üretmek için en iyi süreci tasarlamaya çalışmaktır.
• Değer akımı : Kesintileri, beklemeleri ve sapmaları ortadan kaldırarak tedarik zinciri boyunca etkin bir malzeme akışı sağlamaktır.
• Çekme : Tam zamanlı üretim mantığını tedarik zincirine uyarlayarak ürünü yalnızca müşteriden talep geldiğinde üretmektir.
• Mükemmellik amacı : İsrafa neden olan alanları ortadan kaldırmaya çalışarak sürekli iyileştirme çalışmalarında bulunmaktır.

Çevik tedarik zinciri , beklenmeyen değişikliklerine hızlı cevap vermeyi temel almaktadır. Bunu yapabilmesi için işletmenin esnek bir örgüt yapısına sahip olması gerekmektedir. Buradaki esneklik işletmenin değişen talebe karşı uyum yeteneğini ifade etmektedir. Esneklik kavramı sadece üretim ile ilgili hazırlık zamanlarının düşürülmesi anlamına gelmemekte, bunun yanında ürün karmasındaki ya da hacmindeki değişikliklere de hızlı cevap verebilmeyi ifade etmektedir.

Melez tedarik zinciri , yalın ve çevik tedarik zincirlerinin karışımından oluşmaktadır. Genelde siparişe göre üretimi benimsemektedir. Melez tedarik zincirinde genelde ürün talepleri oldukça doğru olarak tahmin edilir. Bu tür zincir, final ürünün montajına kadar ürün farklılaşmasını erteleyerek müşteri ihtiyaçlarına cevap verilmesine yardım etmektedir.

Tedarik Zinciri Üyeleri

1. Üreticiler : Tedarik zinciri içerisinde üreticilerin amaçları şu şekilde sıralanabilir;

• Bir imaj geliştirmek,
• Yeni ürün tanıtımını hızlı bir şekilde gerçekleştirebilmek,
• Lojistik zincirini etkileyebilmek,
• Rekabet avantajı sağlamak,
• Talep davranışlarının gerçekçi olarak ve daha iyi anlayabilmektir

2. Dağıtımcılar : Tedarik zincirinde dağıtım sadece nakliye ve depolamadan ibaret değildir. Talep yönetimi dağıtımın başarısının en temel unsurudur. Talep yönetimi, müşteri siparişlerinin öngörülmesi ve karşılanması sürecidir.

3. Perakendeciler : Perakendeciler, toptancılardan ve dağıtımcılardan kendilerine gelen ürünleri tüketicilerin istedikleri ölçülerde küçük parçalara ayırarak tüketicilere ulaştıran tedarik zinciri üyeleridir.

4. Müşteriler : Bir işletmeden düzenli aralıklar ile alışveriş eden kişilere müşteri denir. Tedarik zinciri içerisinde bir önceki aşamadan herhangi bir ürün talep eden işletmeleri ya da kişileri kapsamaktadır. Zincir içerisindeki bu farklı müşteri düzeyleri arasında en önemlisi, zincirin sonunda yer alan ve ürünü talep eden müşteridir.

5. Lojistik Hizmet Sağlayıcılar : Lojistik hizmet sağlayıcılar, zincir üyelerine hizmet üreten ve bu hizmetleri belli bir bedelden satan işletmelerdir.