Dış Ticaret İşlemleri ve Belgeleri Dersi 4. Ünite Özet

Giriş

Türkiye, tarihsel olarak ara (hammadde ve malzeme) ve sermaye (yatırım) malları ithalatına bağımlı bir sanayi yapısına sahip olmuştur. Türkiye ekonominde dış ticaret açığının başlıca kaynağı enerji, kimya, ana metal, makine teçhizat, haberleşme, radyo-televizyon, tıbbi ve optik aletler gibi ara ve sermaye malı sektörleridir.

İthalat Kavramı ve Temel Kavramlar

İthalat, yürürlükteki ithalat mevzuatı ile gümrük mevzuatına uygun seklide ihtiyaç duyulan malların yabancı bir ülkeden veya serbest bölgelerden ülke sınırları içerisine transfer edilmesini veya ithalat olarak kabul edilecek başka yöntemleri ifade eder.

İthalatçı ise ithalat işlemlerini gerçekleştirmek üzere, gümrük dairesine kayıtlı, kimlik numarasına sahip gerçek kişiler veya Türkiye’de ikamet eden ve vergi numarasına sahip tüzel kişiler ile tüzel kişilik statüsüne sahip olmamakla birlikte yürürlükteki mevzuat hükümlerine istinaden hukuk tasarruf yapma yetkisi tanınan ortaklıkları ifade eder.

İthalatçı sıfatının kazanılabilmesi için;

• Tacirlik sıfatının kazanılması,
• İlgili İthalatçı Birliği’ne üye olunması
• Vergi dairesinden mükellef kaydının alınması
  • Özel anlaşmalarla yapılan ithalatta,
  • Fuar ve sergilerde perakende satışına izin verilen malların ithalatında,
• Mükellef yazısının ve şirket belgelerinin gümrüklere bildirimi zorunludur. İthalat işlemleri ülke yönetimleri gerçekleştirmek istedikleri amaçları doğrultusunda belirlenen politikalar ile yürütülmektedir. İthalat işlemleri ülke yönetimlerinin gerçekleştirmek istedikleri amaçları doğrultusunda belirlenen politikalar ile yürütülmektedir.

İthalat sürecinde yürütülen bu politikalar üç başlık altında toplanabilir. Bunlar;

1. Gümrük tarifeleri
2. Tarife dışı engeller
3. Diğer tarife dışı engeller

Gümrük tarifeleri , malların sınırdan geçişi sırasında alınan vergilerdir.

Tarife dışı engeller ; ithalat kotaları, ithalat yasakları, ithalat vergiler, anti damping vergiler, ithalat teminatları, dış ticaret polkası, teknik ve dar engeller olarak sıralanmaktadır.

Diğer tarife dışı engeller ise sağlık, güvenlik ve çevre konuları basta olmak üzere standartlar ve birtakım politik tercihler dolayısıyla ticareti engelleyici nitelikte davranış tarzı iş yavaşlatma vb. bürokratik engeller bulunmaktadır.

İthalat Türleri

İthalat türlerini üç başlık altında sınıflandırmak mümkündür:

• Bedelli ithalat,
• Bedelsiz ithalat
• Geçici ithalat

Bedelli ithalat , bir malın veya ekonomik değerin ithalattaki ödeme şekillerinden biri ile yurt dışına döviz transfer gerçekleştirilerek ithal edilmesidir.

İthalat sürecinde kullanılan ödeme yöntemleri ihracat işlemlerindeki gibidir, Bunlar;

1. Akreditifli Ödeme,
2. Vesaik Mukabili Ödeme,
3. Mal Mukabili Ödeme,
4. Kabul Kredili Ödeme,
5. Peşin Ödeme,
6. Özel Takas
7. Bağlı Muamele

Bedelsiz ithalat, bedeli için döviz transferi yapılmadan yurtdışından elde edilen yurda getirilmesi mecbur olmayan dış kazanç ve tasarruflarla satın alınan bazı şahsi ve ticari mahiyette eşyanın yurda ithalidir.

Geçici İthalat, ihraç etme amacıyla yapılan ithalattır. Serbest dolaşıma girmemiş malların ithalat vergilerinden bütünüyle veya kısmen muaf olarak ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmaksızın yeniden ihracına olanak sağlar.

Ayrıca bu üç ana yönteme şu ithalat yöntemleri ilave edilebilir;

Akreditifli ithalat: Alıcının, malın sevkinden önce bir banka aracılığıyla satıcının bulunduğu yerdeki bankası nezdinde malın sevk belgesinin teslim karşılığında ödenmek üzere kredi açtırmasıdır.

Mal Karşılığı İthalat: Malın gümrüklenmesi işleminden sonra bedelini ödeyerek belgenin çekilmesi ile gerçekleşen ithalattır.

Belge (Vesaik) Karşılığı İthalat: Malın gelmiş olma şartı aranmaksızın ithalat yapılan ülkeden yola çıkarılmış olduğunu gösteren belgenin bedelini ödeyerek bankadan belge alınması ile gerçekleştirilen ithalattır. Kredili ithalat: Bedeli daha sonra ödenmek üzere yapılan vadeli ithalattır.

Geçici Kabullü İthalat: İhraç etme amacıyla yapılan ithalattır.

Ankonsinyasyon İthalat: Satışın yapılması ve belirli bir vade sonunda mal bedelinin transfer edilmesi şartıyla yapılan ithalat gibi ithalat türlerde bulunmaktadır.

İthalata Konu Olan Mallar

İthalat rejim kararlarına göre, kamu ahlakı, kamu düzen veya kamu güvenliği insan, bitki ve hayvan sağlının korunması veya sınai ve ticari mülkiyetin korunması amaçlarıyla, ilgili mevzuat hükümler çerçevesinde, alınan önlemlerin kapsamı dışında kalan malların ithalatı serbesttir.

Yönetimler, ekonomi için önemsiz veya lüks sayılabilecek malların ithalini önleyerek döviz tasarrufu sağlamak, yerli sanayiyi dış rekabetten korumak veya ödemeler bilançosu açıklarını kapatmak amacıyla ithalat işlemlerini yasaklama yoluna gidebilmektedirler.

Taraf olunan uluslararası anlaşmalar ve ilgili mevzuatlar gereği ülkemizde ithalatı yasak mallar kitabınızın 72 ve 73. sayfalarında 30 madde halinde sıralanmıştır.

İthalat Süreci

İthalatçı sıfatının kazanılmasından sonra ithalat sürecini başlatabilmek için, malları satmak isteyen uygun ihracatçılar bulunur ve proforma fatura alınır. Proforma faturanın kabulünden sonra, sözleşme düzenlenir ve sipariş formu imzalanır. İthalat işleminde farklı ödeme yöntemlerine göre ödeme işlemleri gerçekleştirilir. Gümrük Bölgesine getirilen eşya için getirilmesinden daha öncesinde özet beyan verilir. Eşya, özet beyan ya da gümrük beyannamesi ile ilişkilendirmesi için gümrüğe sunulur ve gümrük idaresince, onaylanmış bir işlem veya kullanım tayin edilir. Bu işlem bitene kadar eşyaya geçici depolama statüsü verilir.

Eşyanın bir gümrük rejimine tabi tutulması, bir serbest bölgeye girmesi, Türkiye Gümrük Bölgesi dışına yeniden ihracı, imhası, gümrüğe terk edilmesi işlemlerinden herhangi birisine gümrükçe onaylanmış bir işlem veya kullanıma tabi tutulması denir. Bunun için yazılı beyan gümrük beyannamesi ile yapılır ve ticari bir eşyanın kati ithalini gerçekleştirecek kişi tarafından verilen beyanname ile serbest dolaşıma girmiş olur. Eşyanın ithalinden doğan gümrük vergileri Serbest Dolaşıma Giriş Beyannamesi üzerinde yükümlüye tebliğ edilir. Sonra mallar gümrükten çekilir ve kambiyo dosyası kapatılır. Böylelikle mallar serbest dolaşım hakkını kazanmış olur.

İthalat Rejim Kararı

31.12.1995 tarihli Resmi Gazete yayımlanan ithalat rejimi kararı, ithalatın ülke ekonomisi yararına ve uluslararası ticaretin gereklerine uygun olarak düzenlenmesini sağlamayı amaçlamaktadır. İthalat, bu karar ile bu karara dayanılarak çıkarılacak yönetmelik, tebliğler, ilgili kuruluşlara verilecek talimatlar, çok taraflı veya iki taraflı anlaşmalar hükümler çerçevesinde yürütülür.

İthalat bedellerinin ödenmesi, kambiyo mevzuatı hükümlerine tabidir.

İthalat bedelleri;

• Banka kaynaklarından,
• Sermaye hareketlerine ilişkin hükümler çerçevesinde sağlanan kredilerden karşılanmak suretiyle,
• Kredi kartından,
• İthalatçı tarafından ihracat bedeli olduğu beyan edilen alışı yapılmamış ihracat bedelinden,
• İthalatçıya ait Döviz Tevdiat Hesabından ödenebilir.

Döviz Tevdiat Hesabı (DTH): Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkındaki Karar ve buna ilişkin tebliğler uyarınca bankalar tarafından gerek yurt içinde yerleşik gerek yurt dışında yerleşik gerçek ve tüzel kişiler adına konvertibl dövizler üzerinden açılabilir pasif nitelikte olup sabit fiyat üzerinden hareket görür.

İthalat Hesabının Kapatılması ve Terkini

İthalat hesabının takibi ve kapatılması, Türk Parası Kıymetini Koruma Mevzuatının, “İthalata İlişkin Hükümlerinin Uygulama Talimatı” esaslarına göre yapılır.

Terkin hükümleri saklı kalmak kaydıyla, bedel ithalattan önce ödenen veya ödeneceği taahhüt edilen ödeme şekillerinde ödeme tarihinden itibaren (Bedel kredi kartından karşılanan ithalatta ödemenin banka kayıtların intikal ettiği tarihten) itibaren 180 gün içinde ithalatçılarca Gümrük Beyannamesi’nin aracı bankaya ibraz edilmesi durumunda ithalat hesabı kapatılabilecektir.

İthalat hesabını kapatmayan ithalatçılara kambiyo müdürlüklerince,

1. İthalatçı veya ihracatçı firmanın infisahı, iflası veya faaliyetlerini daimi olarak tatil etmesi, şahıs firmalarında firma sahibinin ölümü,
2. Grev, lokavt ve avarya hali,
3. Resmi makam ve yetkili mercilerimiz veya ihracatçı memleket resmi makamlarının karar ve işlemleri ya da muhabir bankaların işlemleri sebebiyle ithalatın imkânsız hale gelmesi,
4. Tabii afet, harp ve abluka hal,
5. Malların kaybı ve hasara uğraması veya imha edilmesi,
6. İhtilaf sebebiyle dava açılması,

gibi mücbir sebep halini tevsik eden belgelerle müracaat edilmesi durumunda mücbir sebep halinin devamı süresince altışar aylık dönemler itibarıyla ek süre verilebilir. Bir yıllık süreden sonraki ek süre talepleri Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından incelenip sonuçlandırılır.

Aracı banka, Kambiyo Müdürlüğü ve Hazine ve Maliye Bakanlığı ithalat hesabını terkin işlemlerinde yetkilidir.

Terkin; (Verginin terkini), tahakkuk etmiş veya tahsil edilmiş bir verginin tahakkuk kaydının iptali yahut tahsil edilen verginin mükellefe red ve iadesi suretiyle vergi alacağını ortadan kaldıran bir işlemdir.

Aracı bankanın terkin yetkisi, bedeli transfer edildiği halde hesap kapatma süresi içinde kısmen veya tamamen ithalatı gerçekleştirilmeyen veya bedeli yurda getirilmeyen 100.000 $ veya eşdeğer dövize kadar açık ithalat hesapları aracı bankaca terkin edilmek suretiyle kapatılır.

Kambiyo müdürlüğünün terkin yetkisi, mücbir sebep halleri göz önünde bulundurulmak suretiyle 200,000 $ veya eşdeğer dövize kadar açık ithalat hesapları ilgili kambiyo müdürlüğünce terkin edilmek suretiyle kapatılır.

Hazine Müsteşarlığının terkin yetkisi, aracı banka ve kambiyo müdürlüğünün terkin yetkisi dışında kalan açık ithalat hesapları mücbir sebep halleri ile haklı durumlar göz önünde bulundurularak Hazine ve Maliye Bakanlığınca terkin edilmek suretiyle kapatılabilir.

İthalat İşlemlerinde Müeyyide

Dış Ticarette Teknik Düzenlemeler ve Standardizasyon Mevzuatına aykırı hareketten dolayı ithalattan men edilen firmalarca, men edilme tarihinden başlamak üzere men süresi içinde yapılacak akreditif talepleri, peşin ve vesaik mukabili ödeme şekline göre yapılacak transfer talepleri ile kabul kredili işlemler için poliçe kabul veya avali (ödeme kefilliği) talepleri kabul edilmez.

Ancak ithalattan men edilen firmalarca, yatırım teşvik belgesi ve dâhilde işleme izin belgesi kapsamındaki malların ithalatı gerçekleştirilebilir.

Bedelsiz İthalat

Bedelsiz ithalat; bedeli için döviz transferi yapılmadan yurt dışında elde edilen ve yurda getirilmesi mecburi olmayan dış kazanç ve tasarruflarla satın alınan bazı şahsi ve ticari mahiyette eşyanın yurda ithalidir. Bu ithalatta ödenmesi gereken bazı vergiler bulunmaktadır. Bu vergiler ithal anında gümrük idarelerince tahsil edilir.

Bazı şartları sağlamaları durumunda bedelsiz ithalattan yararlanabilecek kişiler şunlardır:

1. Kanuni ikametgâhlarını kesin olarak Türkiye´ye nakledenler,
2. Kamu görevlileri (Kararname ile yurt dışındaki milli veya milletlerarası kadrolara atanıp da bu görevlerinden dönenler)
3. Türk vatandaşlığına geçmek suretiyle ikametgâhlarını Türkiye’ye nakledenler
4. Türkiye gümrük bölgesi dışında yerleşen kişilerin ölümü halinde, mirasçıları.
5. Türkiye gümrük bölgesi dışımda sürdürülen ekonomik bir faaliyetin Türkiye gümrük bölgesine nakli dolayısıyla ithal edilen sermaye malı ve diğer malzeme gümrük vergilerinden muaftır.

Muafiyet kapsamı dışında yer alan eşyalar şunlardır:

• Üretim veya hizmet endüstrisi makinesi olmayan, taşınabilir laboratuvar veya dış yayın yapma birimleri gibi ulaşım araçları,
• İnsanların tüketimine mahsus erzak veya hayvan yemleri,
• Ham, yarı mamul veya mamul madde stokları ile akaryakıtlar,
• Satıcıların mülkiyetinde bulunan küçük veya büyükbaş hayvanlar.

Bu madde hükümlerine göre motorlu nakil vasıtalarının ithali mümkün değildir.

Bedelsiz ithalattan yararlanamayacak kişiler; evlilik nedeniyle ikametgâhlarını Türkiye’ye nakledenler ve çifte vatandaşlık statüsüne haiz vatandaşlardır.