Dış Ticaret İşlemleri ve Belgeleri Dersi 2. Ünite Özet

Dış Ticarette Belgelerin Önemi

Dış ticaret işlemleri sürecinde kullanılan belgeler, ispat edici olması bakımından bir delil, taraflar için bir güvence, dispozisyon, temlik (devir) ve finansman gibi fonksiyonlar üstlenmektedir.

Delil Fonksiyonu: Dış ticaret belgeleri, yer alan bilgilerin hukuki anlaşmazlıklar ortaya çıktığında taraflar için bir delil olma niteliğini haizdir.

Güvence Fonksiyonu: Tarafların mal bedelini alması, taahhüt edilen malın sözleşmedekine uygun olması gibi, dış ticarette risk oluşturabilecek unsurlarda güven veren bir mekanizmadır.

Dispozisyon Fonksiyonu: Taşıma belgeleri ile ilgili bir fonksiyon olan dispozisyon kavramı malı gönderen tarafa, teslimat yerinin değiştirilmesi, malın geri getirilmesi, nakliye işleminin durdurulması, malın alıcıdan başkasına teslimini istemek gibi haklar elde etmesine yardımcı olur.

Temlik (Devir) Fonksiyonu: Konşimento, FIATA nakliyeci taşıma makbuzu ve makbuz senedi için geçerli olan devir fonksiyonu ile ilgili senetler ciro veya alacağın temliki hükümleri (temlik beyanı + teslim) çerçevesinde başkalarına devredilebilirler. Senedi devralan taraf devraldığı senetlerin temsil ettiği malların hak sahibi olup taşıyıcıdan veya antrepo sahibinden malın kendisine teslimini talep edebilir.

Dış Ticarette Kullanılan Belgeler

Dış ticaret işleminde kullanılan belgeleri niteliklerine göre, ticari belgeler, resmi belgeler, sigorta belgeleri, finansman belgeleri ve taşıma belgeleri veya belgeyi kullananın tarafına göre, ithalatçı tarafından hazırlanacak/sağlanacak belgeler ve ihracatçı tarafından hazırlanacak/sağlanacak belgeler olarak sınıflandırılabilir.

Gümrük Beyannamesi: Ülkeden yurtdışına ihraç edilecek olan malların gümrük idaresine beyan edilmesi için kullanılan belgedir.

Fatura: Satış işlemi kesinlik kazandığında satıcı ve diğer hallerde gönderici tarafından mahallinde düzenlenmiş bir belgedir. Ayrıntılı Fatura faturalarda her kabın içinde satış birimine göre ne miktar eşya bulunduğu gösterilmediği takdirde, kıymet esasına göre vergilendirilen, ancak birden fazla kap içerisinde yer alan, birden fazla cins ve çeşitteki malların, her kapta aynı cins ve kıymette ne kadar eşya bulunduğunu gösteren ve satan veya gönderen tarafından mahallinde düzenlenen bir belgedir. Proforma Fatura ise ticaret işleminin başlaması için gerekli olan, malların niteliklerini, birim fiyatlarını, teslim ve ödeme şekillerini içeren bir satış teklifi olarak düşünülmelidir. Proforma faturanın, faturadan farkı, Proforma fatura ibaresinin yer alması ve bir mali yükümlülük getirmemesidir. İthalatçı firma, proforma faturada belirtilen şartları uygun görerek, mal alımını yapmak için sipariş girerek, alım sürecini başlatmış olacaktır. Çeki Listesi fatura kapsamı dâhilinde malların cins ve türlerini, çeşitli ağırlıktaki kaplara konulması halinde, her kapta bulunan malların miktarını göstermek için düzenlenir. Çeki listesi fatura ile birlikte ihracatçı firma veya malı gönderen tarafından veya beyan sahibi tarafından hazırlanabilir. Genellikle dökme mallar için hazırlanmaktadır.

Taşıma Belgeleri: Taşıma belgeleri, taşıma işleminin yapıldığı yönteme göre, farklı isimlerle düzenlenmektedir.

Deniz Konşimentosu : Geminin kaptanı, donatanı veya mümessili tarafından yükletene taşıma belgesi olarak verilen belgeye denir.

Havayolu Taşıma Belgesi: Gümrük Mevzuatı ile hava taşımalarında, deniz taşımacılığı ile aynı anlamda ve benzeri bilgileri kapsayan hava konşimentosu kullanılacağını belirtilmiştir. Havayolu şirketinde kalacak olan yeşil, yükletene verilmek üzere mavi ve alıcıya verilmek üzere pembe olmak üzere dokuz kopya olarak düzenlenir.

Karayolu Taşıma Senedi: Kara nakliyatında taşıyıcılar tarafından konşimento yerine düzenlenen belgeye denir.

Kombine (Karma) Taşıma Belgesi: Malların, deniz, kara, hava ve demiryollarından en az ikisinin kullanılarak taşınması işlemidir. Düzenleyen taşıma acentesi, malı teslim aldıktan sonra meydana gelecek tüm kayıpların sorumluluğunu üstlenmektedir. Kıymetli evrak niteliğindedir ve ciro yoluyla devredilebilir.

Demiryolu Hamule Senedi: Demiryolu taşıma işlemlerinde kullanılan bir senettir. Nama yazılı olarak düzenlenmektedir. Kıymetli evrak olarak kullanılması veya devri söz konusu değildir.

Tır Karnesi: Uluslararası kara taşımacılığının kolaylaştırılmasını sağlayan bir gümrük transit belgesidir. TIR Karnesi ile hareket noktasındaki gümrük idaresinden, varış noktasındaki gümrük idaresine kadar bir prosedür altında taşınır. TIR karnesi olmadan uluslararası karayolu taşımacılığı yapılamaz. Tır Karnesi, 4, 6, 14 ve 20 yapraktan oluşan formlarda satılmaktadır. Malların hareket ettiği ülkeden tır karnesi sahibinin yerleşik olduğu veya ikamet ettiği ülkede verilir. Karneyi veren kurumun öngördüğü süre içerisinde, gümrük kontrolünden geçmesi kaydıyla hareket gümrüğünden varacağı gümrüğe kadar geçerlidir.

FIATA Belgesi: Nakliyeci makbuzu niteliğindeki bu belgeler Uluslararası Taşıma Acenteleri Birlikleri (FIATA) tarafından üye acentelere verilen belgelerdir. FIATA belgeleri, Taşımacının malları, ithalatçıya sevk edilmek üzere teslim aldığını gösteren, ciro edilemeyen, nama yazılı FIATA FCR, Taşımacının malları taşımak üzere teslim aldığını gösteren emre yazılı ve ciro edilebilen FIATA FCT, Birden fazla nakil vasıtasıyla taşınacak olan, bu nedenle tüm taşıma işlemlerinin tek bir belge olarak düzenlenmesini sağlayan, FIATA FBL olmak üzere üçe ayrılmaktadır.

Nakliyeci Makbuzu: Nakliye komisyoncuları tarafından düzenlenen taşıma belgeleridir.

Posta Makbuzu: Malların posta yoluyla gönderilmesi durumunda, alınan gönderi belgesidir. Ciro edilemez.

Navlun Faturası: Dış ticarete konu olan malların nakliye bedellerin ihracatçı tarafından ödenmesi söz konusu olduğu durumlarda, genellikle taşıyıcı tarafından düzenlenen faturadır.

Dolaşım Belgeleri: Uluslararası anlaşmalar gereği tanınan çeşitli avantajlardan faydalanabilmek için gerekli olan belgelerdir. Serbest dolaşım hakkı sağlayan, çeşitli vergi tarifelerinin dezavantajları veya kotalar gibi çeşitli önlemelere karşı bu belgeler sahiplerine ayrıcalık sağlamaktadır. EUR.1., A.TR gibi belgeler bu amaçla düzenlenen belgelerdir.

A.TR Belgesi, serbest bölgelerden AB ülkelerine malların gönderilmesi durumunda düzenlenmektedir.

EUR.1 Dolaşım Belgesi, EFTA ülkelerine, Avrupa Birliği ile demir çelik ürünlerinde (AKÇT ürünleri), Türkiye’nin serbest ticaret anlaşmaları imzaladığı ülkelere yapılan ihracatlarda ve Avrupa Birliğine yönelik tarım ürünleri ihracatında düzenlenen, menşe ispat edici nitelikte bir belgedir.

ATA Karnesi, Uluslararası Geçici İthalat Sözleşmesi ve Ekleri kapsamında, sözleşmeye taraf ülkeler arasında, başka herhangi bir belgeye gerek duyulmaksızın, eşyanın geçici olarak ithalat ve ihracatını sağlayan, gümrükten geçiş sürecini kısaltan, bir yıl geçerliliği bulunan gümrük belgeleridir.

Menşe Şahadetnamesi: EUR.1 ve FORM A belgesinin ibrazı halleri dışında, malların önlem uygulanan ülke menşeli olmadığını veya başka bir ülkede gördüğü değişiklik ve işlemler dolayısıyla o ülke menşeli sayılmaması gerektiğini belgelendirmek üzere menşe ülkenin veya ihracatçı ülkenin yetkili makamlarınca düzenlenmiş olan belgedir.

İşlenmiş Tarım Ürünleri Beyan Formu/Analiz Sonuç Raporu : Serbest dolaşıma sokulan işlenmiş tarım ürünlerinin tarım paylarını belirten ve kimyager tarafından onaylanmış belgedir.

İthal Eşyasına Ait Kıymet Bildirim Formu: Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşmasının (GATT) VII’nci Maddesinin Uygulanmasına Dair Anlaşma hükümleri çerçevesinde belirlenen ithal eşyasına ait gümrük kıymetinin unsurlarını içeren belgedir. Gümrük Statü Belgesi: Malların gümrük statüsünü onaylayan ve ilgilinin talebi üzerine, gümrük idareleri tarafından verilen belgedir.

Boykot ve Kara Liste Sertifikası: Uluslararası anlaşmazlıkların varlığı veya savaş halinde, ambargo koyulan ülkelere ait malların ambargo uygulanan ülkelerden alınmadığı ve ihracata konu olan malların ilgili ülkelere ait olmadığına dair beyanları içeren sertifikalardır.

Helal Belgesi: Müslüman ülkelere veya Müslüman nüfusun yoğunlukta olduğu yerlere yapılan, özellikle et ve türevlerinden oluşan hayvansal nitelikli ürünlerin, İslami kurallara uygun olarak hazırlandığını gösteren sertifikalardır.

Koşer Belgesi: Musevilik inanışının hâkim olduğu yerlere yapılan ihracat işlemlerinde, ithalatçıların talep etmiş olduğu, gerekli özenin gösterildiğini ortaya koyan sertifikalardır.

Bitki Sağlık Sertifikası: Gıda güvenilirliğine yönelik düzenlenen belge; ihraca konu olan ürünün tehlikeli madde ve zararlı hastalıklardan korunduğunu, üretim koşullarında, asgari teknik ve sıhhî gerekliliklere ve mevzuata uygunluk açısından, ilgili bakanlığın görevlendirdiği kişilerce, ürünler ve üretilen yerlerin düzenli olarak denetlendiğini, numune alarak analiz edildiğini gösterir, Türkçe/İngilizce olarak düzenlenir.

Veteriner Sağlık Sertifikası: Gıda maddeleri, deri, canlı hayvan ve bu ürünlerin ambalajında kullanılan maddelerin, herhangi bir şekilde zararlı madde içermediğini, sağlam ve sağlıklı olduklarını gösteren bir belgedir.

CITES Belgesi: Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme (CITES) kapsamında yer alan hayvan ve bitki türlerinin sürdürülebilir kullanımını sağlamak için, uluslararası ticaretinin kontrol altına alınmasına yönelik usul ve esasları ilgili kurum ve kuruluşlarla koordinasyon sağlayarak düzenleme amacıyla düzenlenen sözleşme uyarınca CITES belgesi düzenlenmektedir.

Kalite Kontrol Belgesi: Dış Ticarette Teknik Düzenlemeler ve Standardizasyon Rejimi Kararı ilgili maddelerinde belirtilen maddelerin insan sağlığı ve güvenliği yönünden uygunluğu, Kontrol Belgesi ile belgelenir.

Gözetim Belgesi: İthalatçı tarafından, dış ticaret e konu olan mallar ile ilgili olarak bazı durumlarda talep edilen, malların, sözleşme şartlarına uygunluğunun denetiminin istendiği belgelerdir.

Analiz Sertifikası: İhtiva ettiği ürünler bakımından, kimyasal analize tabi tutulması gereken malların, imalatçı tarafından, kendi laboratuvarlarında veya uygun firmalara yaptırdığı analizlere ilişkin raporlardır.

Kota Listesi: Gönüllü ihracat kısıtlamaları ve miktar kısıtlaması uygulanan malların ihracatında kullanılan bir belgedir.

Poliçe: Kanununca öngörülen şekil ve şartlarca kayıtsız şartsız bir bedel ödenmesi için düzenlenen kıymetli evrak hükmündeki özel havale türüdür.

Bono: İthalatçının imzalayarak ihracatçıya gönderdiği bir belgedir.

Antrepo Makbuzu: Malların antrepoya teslim edildiğinde, antrepo sorumluları tarafından düzenlenip teslim edene verilen bir evraktır.

Rehin Senedi: Kredi alan kişinin dış ticarete konu mallarını teminat olarak elinde bulunduran bankanın, borcunu ödemek isteyen borçluya mallarını satabileceğini gösteren bir teminat senedidir.

Teslim Emri: Banka tarafından antrepo sorumlusuna verilen ve malların ithalat yapmak isteyen kişi veya kuruma verilmesine olanak sağlayan belgedir.

Sigorta Belgeleri: Sigorta şirketi veya acentesi tarafından dış ticarete konu olan unsurlarla ilgili olarak yapılan sigorta işlemlerine dair düzenlenen ve ithalatçı ya da ihracatçı firmaya verilen, sigorta belgeleri, sigorta mektupları ve sigorta sertifikalarıdır.

e-Ticaret ve Dış Ticarette e-Belge Uygulaması

Elektronik ortamda yapılan ticaret işlemleri, malların mülkiyet değiştirmesine veya belirli süreliğine kullanım hakkını devrine imkân sağlamaktadır. Müşteri arama, reklam, tutundurma, vb. pazarlama faaliyetleri için daha az çaba sarf edilmesi, ürün sergilemek için fiziki ortamlar yerine sanal ortamların daha düşük maliyetli bir alternatif olması gibi nedenlerle sanal pazarlar yaygın olarak kullanılmaktadır. Yapılan yasal düzenlemeler ile bu tür piyasaların güven ortamını sağlanarak daha etkin bir şekilde işlemesi, var olan veya gerçekleşmesi muhtemel aksaklıklar ve anlaşmazlıkların en aza indirilmesi amaçlanmaktadır. Ayrıca elektronik ticaret potansiyelinin dış ticaret işlemlerinde kullanılması dış ticaret hacmine ve ödemeler dengesindeki açıkların kapatılmasına katkı sağlayacaktır.