Ulaştırma Sistemleri Ve Yönetimi Dersi 3. Ünite Özet

Giriş

Ulaştırma ve taşımacılık faaliyetleri çok sayıda bileşene sahip lojistik aktivitelerdir. Bu bileşenler aynı zamanda faaliyet sürecinde birbirleriyle etkileşim içerisindedirler. Taşımacılık süreçlerinde yüksek düzeyde etkinlik ve performansın sağlanabilmesi için bu bileşenlerin kendi aralarında uyumu ve lojistik faaliyete uygunlukları son derece önem arz etmektedir. Taşımacılık ile ilgili bileşenler, taşıma operasyonu için tercih edilecek taşıma türlerine göre değişebilmektedir.

Söz konusu bileşenler tanımlanmak istendiğinde taşıma operasyonlarının sabit ve hareketli nitelikte her bir unsuru, buna ek olarak taşımacılık faaliyeti içerisinde yer alan her türlü faktör bileşen olarak tanımlanabilmektedir. Bileşenler arasında taşımaya konu olan yükler, taşıma operasyonlarında kullanılan altyapı ve üstyapı elemanları, taşıma araçları, ekipmanlar vb. unsurlar sayılabilmektedir.

Taşıma türleri özelinde taşımacılığa ilişkin bileşenler ve unsurlar gruplandırılabilmektedir. Karayolu, denizyolu, demiryolu, havayolu ve çok türlü taşımacılık operasyonlarının kendilerine özel bileşenleri söz konusu olabileceği gibi, bir takım taşımacılık bileşenleri birden çok taşıma türü için bileşen olabilmektedir.

Yük Türleri ve Özellikleri

Yükler farklı özellikleri dikkate alındığında gerek ulusal gerekse uluslararası düzeyde taşıma ve ticaret süreçlerinde çok farklı türlere ve çeşitliliğe sahiptir. Bu nedenle taşınan her unsur yük ifadesi ile basitçe tanımlanamaz. Taşıma operasyonunun başarı ve yüksek etkinlik düzeyine gerçekleştirilebilmesi için, söz konusu yüklerin fiziksel, teknik vb. özellikleri çerçevesinde gruplandırılmaları gerekmektedir.

Yüklerin sınıflandırılmasında ilişkin yaklaşımların arasında aşağıdaki gruplar sayılabilmektedir:

• Fiziksel özelliklerine göre sınıflandırma,
• Yapısal özelliklerine göre sınıflandırma,
• Endüstrilerine göre sınıflandırma,
• Lojistik gereksinimlere göre sınıflandırma.

Fiziksel Özelliklerine Göre Yükler

Fiziksel özelliklerine göre yüklerin sınıflandırılması, yüklerin taşıma operasyonuna konu oldukları halleri çerçevesinde gruplandırılmaları anlamına gelmektedir. Dolayısıyla yüklerin birim anlamda biçimleri bu tür bir sınıflandırmada dikkate alınan bir kavram olmaktadır. Bu yaklaşıma göre taşınan yükler uzayda kapladıkları alanlara ve geometrik yapılarına göre sınıflandırılmaktadır.

Diğer yandan bu yaklaşım çerçevesinde dikkate alınan ve gerçekte yüklerin fiziksel özelliklerini belirleyen olguların başında yükün madde olarak formu gelmektedir. Buna göre yüklerin katı, sıvı ya da gaz formunda olmaları fiziksel niteliklerini de belirlediği için sınıflandırmada değerlendirmeye alınan bir husustur.

Bu kapsamda yükler;

• Birimleştirilmiş yükler ile
• Dökme yükler şeklinde iki ana sınıfa ayrılmaktadır.

Birimleştirilmiş yükler , fiziksel olarak düzgün geometrik yapıya sahip, standart hale getirilmiş yükleme ve boşaltma operasyonlarına konu olabilen yüklerdir. Birimleştirilmiş yükler;

• Paketli,
• Paletli ve
• Konteynerize yükler olmak üzere kendi içerisinde de alt sınıflara ayrılabilmektedir.

Bu tür yükler, büyük oranda homojen ve en azından fiziksel olarak birbirinin aynı yüklerin konsolide edilerek gruplandırmaları sonucunda bir araya getirilen yüklerdir.

Dökme yükler ise seçilecek taşıma türüne göre operasyonda kullanılacak bir taşıma kabında bütünsel olarak taşınan, herhangi bir biçimde ambalajlanmamış ve birimleştirilmemiş yükleri ifade etmektedir. Bu türde yükler birim değere sahip olmadığından adet ile değil çoğunlukla m ³ , ton ya da kilogram birimi ile ifade edilmektedirler. Dökme yükler biçimsel olarak geometrik bir yapıya sahip değildirler. Yükün yığın olarak uzayda kapladığı alan bu tür yüklerin fiziksel niteliğini tanımlamaktadır.

Dökme yükler;

• Katı,
• Sıvı ya da
• Gaz formunda olmalarına göre farklı şekilde tanımlanabilmektedirler.

Aynı zamanda bu özellikleri çerçevesinde lojistik ve taşımacılık operasyonları yapısal olarak şekillenebilmektedir.

Yapısal Özelliklerine Göre Yükler

Yapısal özelliklerine göre yüklerin sınıflandırmalarında dikkate alınan temel ilke yükün teknik nitelik ve özellikleridir. Dolayısıyla kendi spesifik nitelikleri ile diğer yüklerden açıkça ayrılabilen madde ve materyaller kendi isimleri ile tanımlanmış yük grupları içerisinde yer almaktadırlar. Dolayısıyla herhangi bir yükün farklı bir sınıfla tanımlanabilmesi için diğerlerinden en azından bir yönüyle ayrılıyor olması gerekmektedir.

Bu sınıflar içerisinde aşağıdaki gruplar tanımlanabilmektedir:

• Kimyasal maddeler,
• Organik ve biyolojik maddeler,
• İnorganik maddeler.

Kimyasal maddeler , doğada saf olarak bulunabilen ya da laboratuvar ortamında suni yollarla elde edilebilen, stabil nitelikte değişken olmayan bir kimyasal niteliğe sahip olan maddelerin genel adı olarak tanımlanabilmektedir. Kimyasal maddeler maddenin üç formunda da olabilmektedir.

Organik ve biyolojik maddeler , içeriğinde organik bileşikler yer alan canlı varlıklar, gıda vb. ürünler, hastane atıkları, vb. her türlü biyolojik temele sahip ürünleri kapsamaktadır. Bu kapsamda içeriğinde organik ve biyolojik ajanların bulunduğu her türde materyal bu grup içerisinde yer almaktadır. Bu tür yükler mevcut bir riskin söz konusu olması durumunda farklı güvenlik ve emniyet koşulları ile taşınmaktadır.

İnorganik maddeler ise içeriğinde biyolojik ve organik nitelikte bir bileşik ya da maddenin yer almadığı yükler olarak tarif edilebilmektedir. Genellikle gıda, ilaç vb. unsurlar haricinde endüstriyel ürünler inorganik maddeler olarak ifade edilebilmektedir.

Endüstrilerine Göre Yükler

Endüstriyel özellikleri çerçevesinde yükler, üretildikleri ya da kullanıldıkları endüstrilere göre sınıflandırılabilmektedir. Bu tür yükler ürün niteliğinde olabileceği gibi, hammadde ya da yarı mamul biçiminde de olabilmektedir. Bu şekilde bir sınıflandırmada temel kriter söz konusu materyalin işlem gördüğü endüstrilerdir.

Lojistik Gereksinimlerine Göre Yükler

Yükler, lojistik ve taşımacılık süreçlerinde söz konusu olan gereksinimler çerçevesinde iki ana grup içerisinde sınıflandırılabilmektedir. Bu sınıflar aşağıdaki gibi belirlenebilmektedir:

• Genel Yükler,
• Özel Yükler.

Genel yükler; taşıma, depolama, elleçleme ve diğer lojistik uygulamalar açısından özel koşul ve durum gerektirmeyen yüklerdir. Bunların tüm operasyonel süreci yükleme ve boşaltma arasında gerçekleştirilen taşıma faaliyeti çerçevesinde söz konusu olmaktadır.

Bu tür yüklerin bozulma, çürüme, çevre ve insan sağlığına yönelik risk ve tehlikeleri olmadığı ya da kabul edilebilir düzeyde olduğu için herhangi ek bir önlem ya da uygulama gereksinimi söz konusu olmaksızın taşınabilirler.

Özel yükler , genel yüklerden farklı olarak, spesifik nitelikte lojistik uygulamalara ve koşullara gereksinim duyan yüklerdir. Bu türde yüklerin taşınması için kullanılan araç tipleri taşınan yükün özellikleri ve gereksinimler çerçevesinde özelleşebilmektedir.

Taşınan herhangi bir yükün özel nitelikte yükleme, boşaltma ve taşıma operasyonlarına ihtiyaç duyması, kullanılan araç ve ekipmanların farklılaşması, operasyonlarda söz konusu olan hassasiyet düzeyinin genel yüklere kıyasla değişiklik göstermesi gibi durumların söz konusu olması halinde taşınan yükün özel nitelikli bir yük olduğu söylenebilmektedir.

Diğer bir gösterge, bu yüklerin yapısal özellikleri çerçevesinde bir takım içsel ve dışsal risklere sahip olmasıdır. Bu risklerin sadece ürünün kendisinin zarar görmesi şeklinde olabileceği gibi insan sağlığı, çevre ve diğer dışsal faktörlere olumsuz etkiler biçiminde de olabilmektedir. Bu açıdan bakıldığında özel yükler grubu içerisinde yer alan yük alt grupları aşağıda gösterildiği biçimde sınıflandırılabilmektedir:

• Tehlikeli yükler (maddeler),
• Bozulabilir ve çürüyebilir maddeler (gıda vb.),
• Canlı hayvanlar,
• Ağır ve havaleli yükler,
• Değeri madenler (altın, gümüş vb.).

Taşımacılıkta Altyapı Unsurları

Taşımacılık faaliyetlerinin yükler dışında bir diğer önemli bileşeni altyapı unsurlardır. Bu faktörlerin mevcut olmadığı bir coğrafyada taşıma faaliyetinin gerçekleşebilmesi de mümkün olmamaktadır. Dolayısıyla taşımacılık ve lojistik faaliyetlerin yapılabilirliği ile bu altyapı unsurlarının varlığı, kapasiteleri ve özellikleri arasında kayda değer bir korelasyon göze çarpmaktadır.

En temel ifade ile taşımacılığa ilişkin altyapı unsurları tanımlanmak istendiğinde taşımacılık faaliyetlerinin üzerinde gerçekleştiği, çoğunlukla mobil bir niteliğe sahip olmayan, hareketli lojistik süreçlerinin uygulanmasına olanak sağlayan faktörlerin toplamı taşımacılık faaliyetlerinde kullanılan altyapı unsurları olarak isimlendirilebilirler.

Tedarikçiden başlayarak, tüketicide sona eren bir lojistik süreçte, sürece konu olan bütün aktiviteler, bu altyapı unsurları üzerinde gerçekleştirilmektedir. Dolayısıyla altyapı unsurları lojistik faaliyetlerin temelini oluşturmaktadır.

Genel olarak altyapı unsurları;

• Yollar,
• Üstgeçit ve altgeçitler,
• Yol ekipman ve işaretleri,
• Limanlar,
• Terminaller,
• Operasyon sahaları,
• Konteyner ve yük istifleme alanları,
• İstasyon ve garlar ile
• Havalimanları,
• Raylı sistemler vb. gibi bileşenleri tarif ve işaret etmektedir.

Görüldüğü gibi, bütün bu bileşenler sabit unsurlar olup, lojistik süreçlerde görülen akış ve hareket bunların üzerinde meydana gelmektedir.

Taşımacılıkta Üstyapı Unsurları

Ulaştırma ve taşımacılık faaliyetlerinde üst yapı unsurları, taşıma operasyonlarında fiilen kullanılan, hareketli taşıma ekipman ve araçları ifade eden genel bir tanımlamadır.

Tüm taşıma türlerinde kullanılan;

• Taşıma araçları ve kapları ile
• Elleçleme operasyonlarında kullanılan unsurlar

üstyapı unsurları ya da elemanları olarak tanımlanmaktadır.

Elleçleme ekipmanları yükün;

• Hareketli süreçten, hareketsize;
• Hareketsiz süreçten, hareketli sürece aktarılmasını sağlayan bir niteliğe sahiptir.

Elleçleme ekipmanları;

• Kapalı mekan ve
• Açık saha elleçleme ekipmanları olmak üzere iki farklı gruba ayrılabilmektedir.

Taşımacılıkta İnsan Kaynakları

Taşımacılık ile ilgili süreçlerde insan kaynakları son derece önemli bir faktördür. Her ne kadar teknoloji kullanımı yoğun olsa da ilgili sektörde karar alma süreçleri ve operasyonlar halen fiili olarak insanlar tarafından gerçekleştirilmektedir. Taşıma operasyonlarında yer alacak insan kaynağı seçilecek taşıma türüne göre değişebilmektedir.

Taşıma türünün spesifik özellikleri, taşıma mesafesi, taşınan yükün özellikleri gibi unsurlar da taşıma operasyonlarında görev alacak personel sayısının yanı sıra niteliklerini de değiştirebilmektedir. Aynı zamanda taşıma operasyonu ne ölçüde komplike bir niteliğe sahipse, sürece dahil olan personellerin kalifikasyon düzeyleri artmaktadır.

Sonuç

Ulaştırma ve taşımacılık faaliyetleri çok sayıda bileşene sahip lojistik aktivitelerdir. Bu bileşenler aynı zamanda faaliyet sürecinde birbirleriyle etkileşim içerisindedirler. Taşımacılık süreçlerinde yüksek düzeyde etkinlik ve performansın sağlanabilmesi için bu bileşenlerin kendi aralarında uyumu ve lojistik faaliyete uygunlukları son derece önem arz etmektedir.

Taşımacılık ile ilgili bileşenler, taşıma operasyonu için tercih edilecek taşıma türlerine göre değişebilmektedir. Söz konusu bileşenler tanımlanmak istendiğinde, taşıma operasyonlarının sabit ve hareketli nitelikte her bir unsuru, buna ek olarak taşımacılık faaliyeti içerisinde yer alan her türlü faktör bileşen olarak tanımlanabilmektedir.