Çağdaş Lojistik Uygulamaları Dersi 2. Ünite Özet

Ticaretin küreselleşmesi ile tüm tedarik zinciri süreçleri de küreselleşmiştir. Ayrıca müşterilerin her anlamda belirleyici konumda olmaya başlaması da iş dünyasındaki önemli bir başka gelişmedir. Böyle olunca geleneksel olarak belirli bir alanda uzmanlık sahibi firmalar da küresel pazarda rekabet güçlerini koruyabilmek için iş yapış ve yönetime bakışlarını ciddi biçimde değiştirmişlerdir. Firmalar her alanda uzmanlaşmak yerine rekabet güçlerini koruyabilmek, maliyetleri düşürmek için tedarik sürecindeki işlemler için farklı firmalardan hizmet almaya başlamışlardır.

Firmanın süreçlerinden birini, ilgili insan kaynağı ile birlikte, uzun süreli bir sözleşme kapsamında bir dış firmaya aktarmasına dış kaynak kullanımı denir.

Günümüzde firmaların taşımacılık, depolama, güvenlik, elleçleme ve bazı üretim süreçlerinde dış kaynak kullanımını tercih ettiği birçok örnek görebiliriz.

Dış Kaynak Kullanımı

İdeal durumda firmaların, tüm süreçlerini gözden geçirmeleri, en iyi nasıl gerçekleştirebileceklerini ve yönetebileceklerini belirlemeleri gerekir. Dış kaynak kullanımı firmalar için önemli bir stratejik yönetim aracıdır. Dış kaynak kullanımının ilk örnekleri, maliyet avantajı ve yönetsel yükün azaltılması amacıyla gerçekleşmiştir. Bu ilk dönemdeki dış kaynak kullanımının temel amaçları şunlardır.

• Maliyetlerin düşürülmesi
• Maliyetlerin kontrol altında tutulması
• Süreçleri risklerini dış firmayla paylaşma
• Süreçlerin yönetsel yükünün azaltılması

Başarılı bir dış kaynak uygulaması için amaçların doğru belirlenmiş olması ve şirket stratejilerinin buna uygun şekilde yönetilmesinin yanı sıra aşağıdaki bileşenlere de ihtiyaç vardır.

• Şirket stratejilerine uygun bir vizyon ve planlama
• Firmanın dış kaynak kullanımı amacının netleştirilmesi, anlaşılması
• Tedarikçi firmanın doğru yetkinliklere sahip olması
• Dış kaynak kullanımının sürdürülebilir olması için firmanın ve tedarikçinin uygun olması
• Sözleşmenin, iki tarafın da yükümlülüklerini net olarak belirleyecek şekilde hazırlanması
• İletişim
• Tedarikçi firmanın uzmanlığından faydalanılması

Dış kaynak kullanımının kararı verilirken aşağıdaki risk ve maliyetlere de dikkat edilmelidir.

• Kurulum maliyetleri
• Yürütme ve denetim maliyetleri
• Firma çalışanları ile ilgili riskler
• Esneklik kaybı riski

Firmalar dış kaynak kullanımı yaptığı faaliyetlerle ilgili kontrolü kaybetmek, dış firmaya uzun vadeli bağımlılık, farklı firmalarla yapılabilecek avantajlı işbirliklerini değerlendirememe, tedarikçi firmanın sözleşme şartlarına uymaması ve değişken koşullara uygun hizmet vermemesi, ana firma ile tedarikçi firmanın anlaşmazlık yaşaması, tedarikçi firmanın faaliyetlerinden doğan hukuki durumlar gibi sorunlarla da karşılaşılabilir.

Firmalar için strateji oluşturma ve stratejik planlama, finansman süreci, kalite güvence, tedarikçi yönetimi, tedarikçi ilişkileri yönetimi, faaliyetlerin kurallara ve mevzuata uygunluğunun kontrolü ve denetlenmesi süreçleri ise dış kaynak kullanımı için uygun değildir.

Lojistik ve Dış Kaynak Kullanımı

Lojistik faaliyetlerde de dış kaynak kullanımı mevcuttur. Tanıma ve takip sistemlerinin ve bunlara bağlı teknolojilerin öneminin artması lojistik alanında da dış kaynak kullanımına neden olmuştur. Lojistik firmaları bu hizmetleri sunan teknoloji firmalarının ürünlerinden, uzmanlıklarından ve özel çözümler üretmeye yönelik uzmanlıklarından faydalanmışlardır.

Lojistik süreçlerde de dış kaynak kullanımı uygulamaları maliyet düşürmek amacıyla başlamış, sonra da stratejik amaçlara yönelmiştir.

Lojistik süreçlerde de dış kaynak kullanımının başarıya ulaşabilmesi için amaç ve gerekliliklerin doğru şekilde belirlenmesi gerekir. Lojistikte dış kaynak kullanımında tedarikçi seçimi çok önemlidir. Bu aşamada, alternatif tedarikçiler arasından çalışılacak firma veya firmalar seçilirken yol gösterici olacak kriterlere dikkat etmek gerekir.

Lojistik süreçlerde dış kaynak kullanımı, süreçlere özgü bazı gereksinim, yapılanma ve ilişkiler içerir. Yapıyı anlamak için lojistikte parti (taraf) kavramlarını tanımlamak gerekir.

Birinci taraf (parti, 1P) firmalar: Lojistik hizmetin alıcısı olan ana firmayı temsil eder.

İkinci taraf (parti, 2P) firmalar: 1P firmaların doğrudan müşterisi olan firmalardır.

Üçüncü taraf (parti, 3P) firmalar: Lojistik servis sağlayıcılarıdır.

Dördüncü taraf (parti, 4P) firmalar: lojistik faaliyetleri sunmak veya sunulmasını sağlamak, aracı olmaktan bir adım öteye giderek lojistik çözüm sunan firmalardır.

Firmalar için yapılan bu tanımlamalar lojistik faaliyetleri içinde yapılır.

Birinci taraf (parti) lojistik (1PL): Birinci parti firmaların, kendi faaliyet alanlarındaki süreçlerinden kaynaklanan lojistik ihtiyaçlarını, kendi kaynakları ile karşılamaya yönelik lojistik faaliyetlerine denir. Burada dış kaynak kullanımı yoktur.

İkinci taraf (parti) lojistik (2PL): 1P’lardan lojistik ürün ya da hizmet almasına yönelik olarak gerçekleştirilen lojistik faaliyetlerine denir.

Üçüncü taraf (parti) lojistik (3PL): Bir ürün ya da hizmetin sağlanması için aracı firmalar tarafından sağlanan lojistik hizmettir.

Dördüncü taraf (parti) lojistik (4PL): Aracılar tarafından gerçekleştirilen, 3PL için kullanılan altyapı ve kaynakları da kapsayan lojistik faaliyetlere denir.

Lojistikte Yeni Dönem: 3PL ve 4PL

Lojistik faaliyetler başlangıçta 1PL ve 2PL firmaları içermekteydi. Ürünlerini üretmek ve müşterilerine ulaştırmak isteyen firmalar kendileri depo ve araç filolarına yatırımlarını arttırınca 3PL ve 4PL lojistik faaliyetler gündeme gelmiştir.

3PL ile tanımlanan ve sonraki dönemde 4PL ile kapsamı genişleyen lojistik dış kaynak kullanımı, strateji, uygulama ve amaçlar açısından aşağıdaki farklılıkları gösterir.

• 3PL dış kaynak kullanımında, lojistik faaliyet, müşteriye özel olarak tasarlanırken, geleneksel hizmet satınalmasında standarttır.
• Geleneksel hizmet satınalmasında, sunulan lojistik hizmet çoğunlukla tek bir faaliyet içerirken, 3PL uygulamalarında çok boyutlu, birden fazla lojistik faaliyet içeren bir lojistik süreç söz konusudur.
• 3PL dış kaynak kullanım uygulamalarında, tedarikçi firmanın geniş kapsamlı lojistik süreçler ile ilgili iyi derecede bilgisinin ve uzmanlığının olması gerekir. Geleneksel hizmet satınalması uygulamalarında ise kısıtlı bir alanda uzmanlık veya maliyet avantajı yeterlidir.
• Geleneksel hizmet satınalmasının temel amacı, operasyonla ilgili maliyetleri azaltmaktır. 3PL uygulamalarında ise amaç sadece bu maliyetleri değil yatırımlar da dahil, tüm lojistik süreçlerin toplam maliyetini azaltmaktır.
• Geleneksel hizmet satınalmalarında, firmalar arasında yapılan sözleşmeler kısa vadeli iken 3PL uygulamalarında daha uzun vadeli dönemleri kapsayan sözleşmeler yapılır.
• Geleneksel hizmet alımlarında, ana firma ile tedarikçi firmalar arasındaki ilişki zayıfken, 3PL uygulamalarında ilişki daha kuvvetlidir.

Başlangıçta araç kiralayıp nakliye yaptıran firmalar, zamanla 3PL firmalarıyla ortak stratejiler oluşturarak sürecin yönetimini 3PL firmalarına teslim etmişlerdir. Lojistikte dış kaynak kullanımının boyutu ve çerçevesi giderek genişlemektedir. Lojistik süreçlerin, tedarik zincirlerde ve zincirlerdeki firmalarda önemli hale gelmesindeki gelişmeler ve bunların etkilerinin devam etmesi, lojistiğin kabul görmüş bir uzmanlık alanı olması sebebiyle lojistik ve dış kaynak kullanımındaki gelişmeler devam etmektedir.

Günümüzde ise tedarik zincirinde, lojistik süreçlerin sahipleri olacak 4PL firmalar, tedarik zincirinin bütünleştiricisi olmuşlardır. Bu firmalar ayrıca ürün hizmet ve bilgi akışı konularında da danışmalık hizmeti vermektedir.

Her dördüncü parti lojistik uygulaması, tedarik zincirindeki bir lojistik sürecin tasarımı ve operasyonu ile gerçekleştirilmektedir. 4PL aşamaları şunlardır.

• Lojistik süreci baştan tasarlama
• Lojistik süreci dönüştürme
• Lojistik süreci yürürlüğe koyma
• Yeni tasarımı ile lojistik süreci uygulama

4PL uygulamalarının amaçları, lojistikte dış kaynak kullanımının amaçlarından farklı olarak aşağıdaki hedeflere ulaşılmasını da içerir.

• Tedarik zinciri genelinde maliyetlerin azaltılması
• Lojistik süreçlerin etkinliğinin, tedarik zinciri bakış açısıyla değerlendirilmesi ve arttırılması
• Tedarik zincirinin ürünleri müşterilere ulaştırılması için gereken çevrim sürecinin azaltılması ve diğer süreçlerin performanslarının arttırılması
• Tedarik zincirinde lojistik süreçlerin bütünleştirilmesi

Dördüncü parti lojistik firmaların sahip olmaları gereken temel özellikler ise;

• Tedarik zincirindeki lojistik süreçlerle ilgili olarak, stratejik planlama, süreç tasarımı, teknolojik çözümler üretme, süreç yönetimi, kaynak yönetimi yetkinliklerine sahip olmak
• Tedarik zinciri bileşenlerinin dış kaynak kullanımını yönlendirme ve yönetme yetkinliklerine sahip olmak
• Tedarik zincirinin lojistik süreçleri ile ilgili bütünleştirme yetkinliğine sahip olmak
• Çok sayıda lojistik servis sağlayıcı, tedarik zinciri ve lojistik süreçlerin hedeflerine uygun olarak yönetebilme yetkinliğine sahip olmak,
• Lojistik çözümlerle ilgili yeni teknolojilere ve bunları kullanarak sunulan çözümlere erişebilir olmak
• Küresel ölçekte lojistik süreçleri yönetebilme, dış kaynak kullanımını küresel boyutta gerçekleştirebilmek

Lojistikte Dış Kaynak Kullanım Trendleri

Lojistik süreçlerde dış kaynak kullanımı artmaktadır. Dış kaynak kullanımının en yoğun olduğu faaliyet, taşımacılık faaliyetidir. Diğer faaliyetlerde de hatırı sayılır oranda dış kaynak kullanımı yapılmaktadır. Dış kaynak kullanım oranlarının düşük olduğu faaliyetler genelde stratejik, müşteriyle doğrudan ilişkisi olan ve bilgi teknolojileri ile ilgili faaliyetlerdir.

Lojistikte dış kaynak kullanımı alanında gelişen trendlere baktığımızda, firmaların dış kaynak kullanımı ile gerçekleştirdikleri lojistik faaliyetlerin sayısının artığı, işbirliği yaptıkları 3PL firmaların sayısını azaltarak, işbirliğine devam ettikleri firmalarla daha yoğun çalışmaya başladıkları görülmektedir.

Yeni Kavramlar: 5PL, 6PL ve Ötesi

5PL firmasının faaliyet alanları, bilgi işleme yöntemleri, teknolojileri, ekipmanları ile bunların yönetimidir. Bu firmaların gerçek anlamda lojistik faaliyetlerde bulunmadığı, ana firmalara ya da lojistik servis sağlayıcılara ihtiyaçları olan bilgi teknolojileri çözümlerini sundukları düşünülmektedir.

Altıncı parti lojistik kavramı daha az duyulmakla birlikte üretim ve pazarlama alanlarında faaliyet göstermeye başlayan lojistik hizmetleri olarak belirtilmektedir.