Temel Klinik Bilgisi Dersi 6. Ünite Özet

Sığır ve Koyun - Keçi Kliniği

Sığır, koyun ve keçiler başta insan olmak üzere birçok canlının beslenmesi için vazgeçilmez gıda kaynaklarıdır. Ayrıca yaşamımızda kullandığımız birçok ürünün yapımında bu hayvanların organlarından yararlanılmaktadır. Bu nedenle sığır ile koyun-keçilerin hastalıkları hem hayvansal gıda kaynaklarının azalması, hem de hastalıkların insanlara bulaşması bakımından çok önemlidir. Aynı şekilde kırsal yörelerde yaşayan ailelerde sığır ve koyun-keçilerde görülen hastalıklar hem insan sağlığı hem de öncelikle aile bütçesi yönünden önem kazanmaktadır.

Sığır veya koyun-keçi hastalıklarının çıkışında bölgeler arası hayvan hareketlerinin, hayvan pazarlarının ve sınırlarda yapılan hayvan kaçakçılığının veya kontrolsüz hayvan ürünlerinin girişinin önemi büyüktür.

Sığır ve Koyun - Keçi Hastalıklarında Barınak (Ahır ve Ağıl) Şartlarının Önemi;

Sığır ile koyun-keçilerde de barınakların fiziksel şartları, havalandırma, temizlik ve hijyen ile barınaktaki hayvan yoğunluğunun optimum düzeyde olması sağlıklı yaşam sürdürebilmek için çok önemli bir şarttır

Hastalık çıkan işletmelerde veya ailelerin inşa ettikleri barınaklarda hayvan sayısı, barınak havasının ve zemininin durumu, yemlik ve sulukların hijyeni ve barınak duvar ve çatısının fiziksel kontrolü yapılarak ortaya çıkan hastalıkla ilişkisinin olup olmadığı araştırılır.

Barınağa girildiğinde insanın genzini ve gözlerini yakan hava, solunum yolu hastalıklarına yatkınlığa neden olur. Yemlik ve sulukların iyi temizlenmemesi, küf üremesi veya yosun üremesine bağlı hastalıklar ile zemin, duvar ve çatının kötü¨ fiziksel durumu ve kirliliği mikroorganizmaların neden olacağı hastalıklar için risk oluşturur. Barınağın tabanında idrar ve dışkının birikmesinin ayak ve meme hastalıklarına sebep olacağı unutulmamalıdır.

Sığır ve Koyun - Keçi Hastalıklarında Verim ve Beslenmenin Önemi;

Hayvanlarda gıda gereksinimlerin karşılanamaması bazı hastalıkların ortaya çıkmasına neden olur. Örneğin buzağılarda gelişme geriliği, raşitizm, ineklerde karaciğer yağlanması, kan serumunda kalsiyum eksikliği, enerji yetersizliğine bağlı metabolik bozukluklar, koyunlarda gebelik zehirlenmesi bu hastalıklardandır. Sığır ve koyunkeçilere karbonhidrattan zengin (tane yemler, nişasta veya meyve) gıdaların ani olarak fazla miktarda verilmesi midede asit oluşumuna ve ölüme kadar götüren kan asidozisine yol açar. Yine kötü¨ kaliteli yemle besleme midede sindirim bozukluklarının oluşmasına neden olur.

Sığır ve Koyun-Keçileri Hastalıklardan Korumanın Önemi;

İşletmelerdeki inek, buzağı, tosun, düve, koyun-keçi ve koç-teke ile kuzu ve oğlak sağlığının korunması için hatasız bakım-besleme şartlarının uygulanması ve bunun devamlığının sağlanması, yeni hasta hayvanların barınağa girişinin önlenmesi, bulaşıcı hastalığı olan hayvanların tam sağaltılması veya barınaktan uzaklaştırılması, enfeksiyöz hastalıklara karşı aflı uygulamalarının aksatılmadan yapılması, hijyen kurallarına uyum, işletmeye yeni hayvan girişinin yapılmaması veya karantina tedbirlerinin uygulanması, işletmeye giriş çıkışlarda gerekli dezenfeksiyon tedbirlerinin alınması önemlidir.

Et sığırcılığında değişik bölgelerden toplanan erkek hayvanların araçlarla taşınması ve yeni barınağına adaptasyon süresi ile ilgili sorunların en az düzeyde ortaya çıkması için bakım-besleme, aflı, antiparaziter ve vitaminmineral içeren ilaçların uygulanması sağlıklı bir et sığırcılığının yapılabilmesi açısından önemlidir.

Koyun ve keçi yetiştiriciliğinde bakım-besleme şartlarının mevsime ve verim yönüne uygun olmasının sağlanması, aflı ve antiparaziter ve vitamin-mineral içeren ilaç uygulamaları başlıca koruyucu uygulamalardır.

Hastalık Çıkan Sığır İşletmelerinin İncelenmesi ve Hastaların Muayenesi;

Hastalık çıkan sığır işletmelerini incelemeye gidecek olan veteriner hekime hastalık belirtileri rapor edilir. Ayrıca mevsim ve hava şartları, yörede önceki yıllarda görülen enfeksiyöz hastalıklar, çevre köylerde son zamanlarda görülen hastalıklar, işletmeye son ay içerisinde yeni hayvan veya insanların girişinin olup olmadığı hususunda bilgi toplanmalı ve hekim bilgilendirilmelidir.

Barınağa girildiğinde ilk önce barınağın havası değerlendirilir. Daha sonra barınağın zemini, duvarları ve tavanının fiziksel durumu, temizliği ve hijyeni değerlendirilir. Hayvanlara verilen gıda ve son zamanda kullanılan ilaçlar yerinde görülür ve saklanma süreleri öğrenilir. Yemlikler ve sulukların hijyenik olup olmadığı gözden geçirilir. Barınaktaki tüm hayvanlara dışarıdan bakılarak besi durumları, bakımları ve sağlık durumları hakkında bir ön fikir edinilir. Hayvanların önce önlerinden geçilerek ayakta duruşları, baş, vücut ve kuyruklarının fiziksel görünümü¨ ve yem tüketimi izlenir. Muayene anında yem yiyen, idrar yapan ve dışkılayan hayvanlar gözlenir. Yerdeki idrar ve dışkıların özellikleri saptanır.

İlk inceleme sonuçlarının değerlendirilmesinin ardından hasta hayvanın muayenesine geçilir. Muayene için hasta hayvanların bakım-beslemesini yapan kişilerden hastanın yaşı, gebelik durumu, süt verimi öğrenilir. Hastanın muayenesine dışarıdan gözlemle başlanır.

Hastaların baş, boyun, göğüs, karın, sırt, bel ve ayaklar, kuyruk, meme (dişilerde) ve dış genital organları dışarıdan incelenir. Başta ağız, burun, göz, kulak, boynuz ve baş derisindeki lezyon ve akıntıların varlığı araştırılır.

Daha sonra termometre kullanılarak rektumdan beden sıcaklığı ölçülür. Ağız ve dış genital organ mukozaları ile konjuktiva muayene edilir. Dışarıdan elle muayene edilebilen lenf yumrularının fiziksel özellikleri incelenir. Hastada derinin ve kılların görünümü¨, kıl dökülmeleri, deri lezyonları değerlendirilir.

Hastalığın ortaya çıktığı organ sistemi ayrıntılı olarak muayene edilmek üzere tüm organ sistemlerinin sistematik muayenesi yapılmalıdır. Ancak daha önce hastanın kendisine, muayene eden veteriner hekim ile çevredeki insan ve hayvanlara zarar vermemesi için etik yöntemler kullanılarak hastaların hareketleri kontrol altına alınır

Muayene edilecek sığır ahırda bağlı olduğu yerden alınarak gürültüsüz ve aydınlık bir ortama çekilir ve baş bölgesine yular takılarak bağlanır. Sığırlar baş, boyun ve boynuzlarını sallayarak, vücutları ile yana doğru sıkıştırarak, ön ayaklarını kaldırıp indirerek ve arka ayaklarına karın altından öne doğru bir yay şeklinde sallayarak tutulmaya ve muayeneye karşı koymaya çalışırlar. Sığırların baş, boynuz, ön ve arka bacakları, yana doğru hareketi ve kuyruk sallaması kontrol altına alınır.

Arka ayakların kontrolü¨ için kuyruğu bacak arasından geçirerek tutma, kavram bölgesini elle sıkıştırma, kuyruğu dik pozisyonda tutup ileri doğru itekleme, iki ayağı birbirine sekiz tarzında bağlayarak sabit bir cisme bağlama yöntemleri uygulanır. Kuyruk sallama, kuyruğun arka bacaklara iple bağlanmasıyla önlenir.

Sindirim sisteminin muayenesinde dudaklar incelendikten sonra ağız açılarak dişler, diş etleri, dil ve mukoza gözlenir. Aydınlatma cihazı kullanılarak ağız gerisine bakılır. Hastanın yemi alışı, çiğnemesi ve yutması değerlendirilir.

Bağırsaklar rektal olarak muayene edilirken dışkının kan, parazit yumurtası ve mikroorganizma yönünden analizi yapılır.

Solunum sisteminin muayenesinde burun bölgesi dışarıdan gözlenir. Burun akıntısının varlığı araştırılırken solunum havasının giriş çıkışı izlenir. Baş ve boynun tutuluşu ile nefes alma ve verme durumu ilişkilendirilerek varsa solunum güçlükleri ortaya konur. Baş, boyun ve göğüs bölgesi röntgeni çekilerek görüntüler incelenir.

Kalp, ön ayak dirseği gerisinden stetoskopla, vena jugularis boyun bölgesinde dışarıdan bakılarak ve el kullanılarak, kılcal damarlar gözün beyaz renkli bölgesindeki görünümleri, mukozalardaki renk değişimi incelenerek değerlendirilir.

Kan örneklerinde kan hücreleri ve çeşitli parametrelere bakılarak başta kan ve kan yapan organlar olmak üzere birçok organa ait fonksiyonel bilgiler sağlanır. İdrar yolları böbrekler, idrar kesesi ve idrar yollarının dışa açılışı değerlendirilirken muayene idrar analizi ile tamamlanır.

Röntgen ve ultrasonografi ve sistoskopi idrar yolu organlarının muayenesinde kullanılan cihazlardandır.

İnek ve düvelerde uterus ve memenin; erkek tosunlarda dış genital organın muayenesi el kullanılarak yapılır.

Hastalık Çıkan Koyun-Keçi Sürülerinin İncelenmesi ve Hastaların Muayenesi;

Veteriner hekimler sürü¨ sahiplerinden koyun-keçilere ait hastalık şikâyetini aldıktan sonra sürünün bakım ve besleme şartları, bu şartlarda son aylarda meydana gelen değişiklikler ve kullanılan ilaçlar, mevsim ve hava şartları, yörede önceki yıllarda görülen enfeksiyon ve enfeksiyon olmayan hastalıklar dikkate alınarak ağılda veya yaylada bulunan sürünün muayenesine gidilir.

Sürü muayenesinde koyun ağılda veya yaylada sürü halinde iken gözlenir. Sağlıklı koyunlar sürü halinde birbirlerine sokulmuş şekilde ve başlarını birbirlerinin yan ve alt kısımlarına saklayarak dururlar. Yanlarına yaklaşıldığında başlarını kaldırır ve yakalanmamak için üzerine gelen kişilerin aksi yönünde kaçma eğilimine girerler. Daha fazla yaklaşıldığında grup halinde hızla kaçarlar. Hasta koyunlar bu reaksiyonu hızlı veremezler, başlarını kaldırmakta güçlük çekerler ve yavaş hareket ederler. Sürü yürütüldüğünde hasta olan koyunlar sürünün arkasında kalır.

Keçiler de koyunlar gibi sürü halindeyken gözlenirler. Yalnız keçiler koyunlardan daha aktiftirler ve birbirlerine fazla sokulmazlar ve üzerlerine doğru gidildiğinde bir arada kaçmaktan çok bağımsız olarak kaçma ve dağılma eğilimindedirler. Keçiler yürütüldüğünde koyunlara göre daha hızlı yol kat ederler, hasta olan keçiler koyunlar kadar hastalığını dışarıya yansıtmaz. Ancak ciddi derecede hasta olan keçiler yerinden kalkamaz.

Sürünün beslenme rejimi ve kullanılan gıda maddeleri veteriner tarafından incelenir. Sürüdeki hayvanların kondisyonu, sürü içinden öksürük sesinin gelip gelmediği ve sürüdeki hayvanlarda burun akıntısının olup olmadığı gözlenir.

Hasta koyun ve keçiler yakalanarak sistematik muayeneleri yapılır. Hasta koyun ve keçilerin muayenesi için koyun veya keçi bir yardımcı tarafından baş, boyun ve sırtından tutulur. Arka kısmı sabit bir cisme veya duvara dayanarak geriye doğru kaçması önlenir. Daha sonra rektumdan beden sıcaklığı ölçülür. Hastaların ağız, göz ve burun bölgesi muayenesinde; nefes alış veriş, burun, göz akıntısı, ağızda diş etleri ve ağız mukozasının rengi değerlendirilir.

Muayenede erkek hayvanlarda dış cinsiyet organı ve idrar taşı, dişilerde ise dış genital organ, meme ve uterus hastalıkları düşünülür. Alınan mide içeriğinin ve idrar örneğinin analizleri yapılır. Dışkı parazit erişkini ve yumurtası yönünden incelenir. Alınan kan örneğinde kan hücrelerinin sayısı belirlenir ve kan parazitlerinin varlığı araştırılır.

Sığır ve Koyun-Keçilerde Görülen Başlıca Hastalıklar ve Uygulamalar;

İneklerde:

• Flap,
• Koriza,
• Aktinobasillozis,
• Aktinomikozis,
• Yemek borusu tıkanması,
• Ön midelerde yabancı cisim,
• Numen asidozisi,
• Omazum konstipasyonu,
• Bezli midenin yer değiştirmesi,
• İshal,
• Akciğer yangısı,
• Mide-bağırsak, akciğer ve kan parazitlerinin yol açtığı hastalıklar ve
• Çeşitli enfeksiyonlara sık rastlanır.

Buzağılarda:

• İshal,
• Askaridiozis,
• Koksidiyozis,
• Raşitizm,
• Akciğer hastalıkları ve
• Septisemiye sık rastlanır.

Erkek danalarda ayrıca idrar yolu taşı tıkanması ortaya çıkar.

Besi danalarında akciğer yangısı, sindirim bozukluğu hastalıkları ve idrar yolu taşlarına sık rastlanır.

Sağlıklı yavru doğumu ve sağlıklı süt verimi için gebelik dönemi boyunca hayvanların bakım ve beslemelerini takip etme ve doğum sonrası memenin sağlığı ve sütün mikroorganizma içeriğinin kontrolü, yeni doğan yavruların sağlığının devamlı kontrolü ve gerekli bakımbesleme ve vitamin, mineral uygulamalarıyla sağlanmaya çalışılması yapılan başlıca uygulamalardır.

Hastalıklardan koruma önlemi alma koyun ve keçi yetiştiriciliğinde önemli bir uygulamadır. Koyun keçilerde ayak hastalıklarına karşı uygun bakım şartlarının sağlanması, metabolik hastalıkların önlenmesi için çeşitli vitamin ve minerallerin verilmesi, enfeksiyonlara karşı aşılamalar başlıca koruma uygulamalarıdır.