Temel Veteriner Genetik Dersi 3. Ünite Sorularla Öğrenelim

Mendel Kalıtımı

1. Soru

Dihibrit birleştirme nedir?

Cevap

Farklı ebeveynlerin, iki karakter açısından birleştirilmesine dihibrit birleştirme, meydana gelen olaya ise dihibridimus adı verilmektedir.


2. Soru

Gregor Mendel nerde ve ne zaman dünyaya gelmiştir?

Cevap

Johann Gregor Mendel 22 Temmuz 1822 de Silezya eyaletindeki Heinzendorf’da (şimdiki Çek Cumhuriyeti) dünyaya gelmiştir.


3. Soru

Gen nedir?

Cevap

Canlılarda fonksiyonel olan enzim, protein, makro ve mikro moleküllerin yanı sıra kalıtsal özelliklerinin kodlarını taşıyan DNA parçasına gen adı verilir. Genler harfler ile ifade edilir. Büyük harf baskın geni, küçük harf çekinik geni temsil eder.


4. Soru

Mendel genetiğin temellerini oluşturan bilgileri hangi çalışması ile bulmuştur?

Cevap

Mendel, hermafrodit bir bezelye türü olan Pisum sativum’un tohumlarından elde ettiği çeşitli varyeteleri ile yaptığı çaprazlamalardan ancak birbirine zıt yedi özellik elde etti. Bu elde ettiği bilgilerden 1866’da “Bitki melezleri ile çalışmalar” başlıklı bir makale yayınlamıştır.


5. Soru

Mendel ne zaman nerde hayata gözlerini kapatmıştır?

Cevap

6 Ocak 1884’de Brno


6. Soru

Mendel ebeveyn ve onların dölleri arasındaki farklılıkların temelinde genlerin oluğunu nasıl söylemiştir?

Cevap

Mendel daha önce kalıtımla ilgili edindiği bilgiler ışığında uzun ve kısa boylu veya buruşuk ve düz tohumlu bezelye bitkilerinin çaprazlandığında meydana gelecek yavrunun ana-baba değerleri arasında bir değer alacağını düşünmüştür. Ancak daha sonra yapacağı çalışmalarda farklı sonuçlar elde ederek canlılardaki değişim ve çeşitliliği bulmuştur.


7. Soru

Mendel’in Birinci Yasası Ayrışma (Segregasyon) İlkesi ’ne göre dominant/resesif gen etkilerinin görülme oranı kaçtır?

Cevap

Bu kanuna göre; dominant gen etkilerinin fenotipte görülmesinin, resesif gen etkilerinin fenotipte görülme oranı her zaman 3:1 şeklindedir.


8. Soru

Modern genetik bilimi nasıl doğmuştur?

Cevap

Canlıların özelliklerinin kalıtsal olduğunun bilinciyle, tarih öncesi çağlardan beri bitki ve hayvanlar ıslah edilmiştir. Bununla birlikte, kalıtımsal aktarım mekanizmalarını anlamaya çalışılan modern genetik bilimi ancak 19. yüzyılın ortalarında, Gregor Mendel’in çalışmasıyla başlamıştır.


9. Soru

Gregor Mendel’in girdiği okulları yazınız

Cevap

Opava’daki Gymnasium, Olomouc’taki Felsefe Enstitüsü, Brno’daki Aziz Thomas manastırı (Gregor ismini buradan almıştır).


10. Soru

Homozigot nedir?

Cevap

Bir karakteri kontrol eden iki allel gen birbirinin aynısı ise buna homozigot denir. Başka bir deyişle aynı lokusta birbirine eş olan allel genlerin bir araya gelerek meydana getirdiği gamet topluluğuna denir. Örneğin; AA, dd, EE, ZZ, XX gibi.


11. Soru

Bezelyenin özellikleri nelerdir?

Cevap

Bezelye bitkisi oluşum itibariyle hermafrodittir. Dolayısıyla yapı bakımından içerisine başka çiçeklerin polenlerinin girmesi olanaksızdır. Bu bitkiler kendileşme yoluyla ve eşeyli olarak çoğalmaktadır. Erkeklik organı olan anterler, çiçek henüz tomurcuk halinde iken olgunlaşıp çatlayarak bitkiyi (yumurtayı) döllemektedir.


12. Soru

Genin ne gibi görevleri varıdır?

Cevap

Genler bireylerde farklı özelliklerin oluşmasını ve bu özelliklerin yeni nesillere aktarılmasında görev almaktadırlar. Genler canlı için gerekli moleküllerin sentezlenmesinden sorumlu olmasının yanı sıra, organizmada meydana gelen tüm biyokimyasal ve fizyolojik işlemlerin denetiminden de sorumludur.


13. Soru

Allel gen nedir?

Cevap

Canlıların karakterlerini belirleyen/determine eden en az bir çift gen mevcuttur. Birisi anadan diğeri babadan gelen ve homolog kromozomların karşılıklı lokuslarında bulunan genlere allel gen adı verilmektedir.


14. Soru

Tohum zarfı homozigot (DD) düz, homozigot boğumlu (dd) bezelyelerin birleştirilmesi ile elde edilen F1 ve F2 nesilleri nasıl olur? Kaç farklı fenotip görülür?

Cevap

F1 DD x dd birleştirmesinden F1 Dd olur. F2 ise Dd x Dd birleştirmesinden DD,Dd,Dd,dd olur. 2 farklı fenotip görülür.


15. Soru

Resesiflik nedir?

Cevap

Çekinik, allel genlerin heterozigot olduğu durumlarda, etkisini fenotipte gösteremeyen gene resesif (çekinik) gen; bunun ortaya çıkardığı özelliğe de resesiflik (çekinik özellik) denir.


16. Soru

Dominantlık nedir?

Cevap

Baskınlık, allel genlerden birinin diğeri üzerindeki baskınlığa denir. Allel genlerden baskın olanın meydana getirdiği karakter fenotipte gözlenir. Fenotipte kendini gösteren gene dominant (baskın) gen denilmektedir.


17. Soru

Genotip nedir?

Cevap

Bir canlının fenotipinin meydana gelmesini sağlayan genetik yapıya genotip adı verilmektedir. Canlının sahip olduğu tüm genlerin toplamı o bireyin genotipini vermektedir.


18. Soru

Test birleştirmesinin prensibi nedir?

Cevap

Birçok kaynakta kontrol çiftleşmesi, test çiftleşmesi, geriye çiftleştirme olarak da geçen test birleştirmesi; Mendel’in gerçekleştirdiği deneylerin kontrolünü yapmak üzere bulunmuştur. Geriye melezlemenin prensibi; heterozigot genotipli F1 nesli bitki ya da bireyin, homozigot resesif ebeveynler ile birleştirilmesi ilkesine dayanmaktadır.


19. Soru

Mendel 1856 yılında hangi bitkide ne üzerine çalışmıştır, çalışmaları ne kadar sürmüştür?

Cevap

Bezelyelerde çalışmıştır. Monohibrit çaprazlama yapmıştır. Melezleme çalışmaları 8 yıl sürmüştür.


20. Soru

Bezelyenin hermafrodit olmasının nasıl bir avantajı vardır?

Cevap

Bitki henüz tomurcuk halinde iken açılıp erkeklik organı (anter) uzaklaştırılarak kastrasyon işlemi gerçekleştirilebilir. Kastre edilen bitkiye zıt özellikte olan başka bir bitkinin polenleri kullanılarak suni yoldan tozlaştırılabilir. Böylece kendileşme engellenmiş olur.


21. Soru

Mendel çalışmalarını ilk kez kaç yılında bilimsel kongrede sunmuştur?

Cevap

1865


22. Soru

Fenotip nedir?

Cevap

Bir canlının genetik yapısına bağlı olarak çevrenin de etkisiyle ortaya çıkan görüntüsüne fenotip adı verilir. Fenotip çevre ve genotipin ortaklaşa etkisiyle meydana getirdiği yapıdır. “F” harfi ile sembolize edilmektedir


23. Soru

Çevre etkileri nelerdir?

Cevap

Bireyin sahip olduğu fenotipi belirleyen genotip dışındaki hastalıklar, besleme, bakım, iklim vb. gibi etkenler çevre etkileri olarak adlandırılmaktadır. Yavrunun anne karnındaki habitatı bile çevre olarak nitelendirilmektedir.


24. Soru

Hermafrodit nedir tanımlayınız.

Cevap

Hermafrodit: Hem erkek hem de dişi organı üzerinde bulunduran canlı anlamına gelmektedir.


25. Soru

Heterozigot nedir?

Cevap

Bir karakteri kontrol eden iki allel gen birbirinden farklı ise buna heterozigot denir. Homolog kromozomların karşılıklı lokuslarında belirli bir karakter ya da bütün karakterler için aynı olmayan allel çiftin bulunması durumudur. Örneğin; Dd, Ee, XY, Gg, gibi.


26. Soru

Siyah beden rengine sahip Aberdeen Angus (MM) sığır ırkıyla, Kırmızı beden rengine sahip Angler (mm) sığır ırkının monohibrit birleştirilmesi sonucu elde edilen F1’in genotipini yazınız

Cevap

MM x mm çaprazlamasından F1’in genotipi Mm olur.


27. Soru

Lokus ve loci nedir?

Cevap

Bir genin kromozom üzerinde yerleştiği yere lokus, Birden fazla genin kromozom üzerinde bulunduğu bölgeye ise loci adı verilmektedir


28. Soru

Melezleme nedir?

Cevap

Aynı tür içerisinde, farklı karakter özelliklerine sahip bireyler arasında yapılan birleştirmelere melezleme denir.


29. Soru

F1 ne demektir?

Cevap

Parental nesil arasında yapılan birleştirme sonucu ortaya çıkan kuşağa F1 denilmektedir.


30. Soru

Mendel monohibrit birleştirmeyi nasıl yapmıştır?

Cevap

Dişi bitkilerin erkek organlarını tomurcuklanma aşamasında iken kastrasyon işlemiyle ortamdan uzaklaştırmıştır. .Böylelikle bitkinin kendileşmesine engel olmuştur. Ardından erkek bitkilerin çiçeklerinden topladığı olgun polenler ile dişi bireyi suni olarak tozlaştırarak F1 bitkiler elde etmiştir.


31. Soru

Mendel yaptığı ilk deneylerde neyi amaçlamıştır?

Cevap

Mendel’in yapmış olduğu ilk deneyler tek bir karakterin zıt iki formu ile ilgili olmuştur. Monohibrit birleştirme (Monohibrit çaprazlama) adı verilen bu deneylerden birinde erkek olarak seçtiği sarı tohumlu bezelyelerle, dişi olarak seçtiği yeşil tohumlu bezelyeleri çaprazlamayı amaçlamıştır.


32. Soru

Polihibrit çaprazlamalarda F2 neslinde oluşacak genotip sayısı nasıl hesaplanır?

Cevap

3 n formülü ile hesaplanabilir. Burada n gen sayısını ifade eder.


33. Soru

Mendel’in İkinci Yasası; Bağımsız Düzenlenme İlkesi, Bağımsız Tertiplenme, Bağımsız Dağılım yasasını homozigot sarı yuvarlak tohumlu bezelye ile homozigot yeşil buruşuk tohumlu bezelyenin dihibrit birleşmesiyle açıklayınız

Cevap

Bazı bireylerin parental kuşağa benzediği gözlenmektedir. Yani kimi bireyler sarı-yuvarlak, kimileri ise yeşil-buruşuk fenotiptedir. Ancak F2’ye bakıldığında ise sarı-buruşuk veya yeşil-düz gibi, fenotipik olarak ebeveyn kuşağına benzemeyen bireyler açığa çıkmıştır. Yani ayrı özelliklere sahip gen çiftleri bağımsız davranmaktadır. İki özellik birbirinin kalıtımına etki etmemektedir. İki farklı karakteri oluşturan allel genler yeni birleşimler yaparak, birbirlerini etkilemeden bağımsız davranarak yeni kuşaklara geçmektedir. Mendel’in keşfettiği bu sonuçlar da tarihe Mendel’in ikinci Yasası; Bağımsız Düzenlenme İlkesi, Bağımsız Tertiplenme, Bağımsız Dağılım olarak geçmektedir.


34. Soru

Karakter nedir?

Cevap

Türler arası ve tür içi bireylerin çeşitliliğine sebep olan özelliklerdir.


35. Soru

Polihibrit çaprazlamalarda F1’de oluşacak gamet sayısını nasıl belirleriz?

Cevap

2 n formülü ile hesaplanır Burada n gen sayısını ifade eder. Örneğin trihibrit birleştirmede 23 ‘den 2x2x2=8 birey olur.


36. Soru

Kastrasyon nedir?

Cevap

İstenmeyen tozlaşmayı engellemek amacıyla, başçıkların veya erkek organların; çiçek tozu polen saçacak duruma gelmeden önce yani olgunluğa erişmeden önce çeşitli yöntemler kullanılarak kesilip uzaklaştırılmasıdır.


37. Soru

Polihibrit çaprazlamalarda F2’de meydana gelen yavru sayısını nasıl belirleriz?

Cevap

2 n x 2n formülü ile hesaplanır. Burada n gen sayısını ifade eder.


38. Soru

Mendel çalışmalarında kaç karakter açısından farklılık gösteren bezelyeleri çaprazlamıştır?

Cevap

Mendel, önce tek bir karakter açısından farklılık gösteren bezelye çeşitlerini çaprazlamış, daha sonra iki veya üç karakter açısından farklılık gösteren varyeteleri çaprazlayarak bazı kurallar ortaya koymuştur.


39. Soru

Kendileşme nedir?

Cevap

Aynı bitkinin erkek ve dişi organları arasında meydana gelen tozlaşmaya kendileşme denir. Kendileşme sonucu, ebeveyne çok büyük oranda benzeyen saf döller meydana gelmektedir.


40. Soru

Dihibrit birleşmeyi bir örnekle açıklayınız.(A sarı tohum rengi a yeşil tohum rengine baskın, B yuvarlak tohum şekli b buruşuk tohum şekline baskın)

Cevap

AABB x aabb çaprazlayalım. Homozigot yapıdaki sarı ve düz tohumlu bezelye (AABB) ile yeşil ve buruşuk tohumlu (aabb) bezelye bitkisi çaprazlandığında; F1’de AaBb genotipli bireyler elde edilmiştir. Elde edilen bezelye tohumları sarı-düz görünüşe sahiptir. F1’ler kendi aralarında çaprazlandığında ise oluşan F2’ler 9 farklı genotip (AABB, AABb, AaBB, AaBb, AAbb, Aabb, aaBB, aaBb, aabb), 4 farklı fenotip (sarı-yuvarlak tohumlu, sarı-buruşuk tohumlu, yeşil-yuvarlak tohumlu, yeşil-buruşuk tohumlu) ve 16 tane bireyden oluşmaktadır.


41. Soru

Bir trihibrit birleşme örneği yazınız

Cevap

Homozigot yapılı; pembe çiçekli (PP), çiçeği aksiyal konumlu (AA) ve kısa gövdeli (uu) bir bezelye türü ile beyaz çiçekli (pp), çiçeği terminal konumlu (aa) ve uzun gövdeli (UU) bezelye türünü ele aldığımızda; P: Pembe rengi, p: Beyaz rengi U: Uzun gövdeyi, u: Kısa gövdeyi, A: Aksiyal konumu, a: Terminal konumu ifade etmektedir. Burada pembe renk, uzun gövde ve çiçeklerde aksiyal konum dominant karakterlerdir, ebeveyn gametleri PuA ve pUa şeklindedir.F1’de elde edilen yavru kuşağın tümü pembe renkli, uzun gövdeli ve aksiyal çiçek konumludur (PpUuAa). F1 melezleri kendi aralarında çaprazlandıklarında sekiz adet gamet elde edilmektedir. Bunlar: PUA, PUa, PuA, Pua, pUA, pUa, puA, pua şeklindedir.


42. Soru

Polihibrit çaprazlamalarda F2’ de oluşacak fenotip sayısı nasıl hesaplanır?

Cevap

2 n formülü ile hesaplanabilir. Burada n gen sayısını ifade eder.


43. Soru

Mendel’in İkinci Yasası; Bağımsız Düzenlenme İlkesi, Bağımsız Tertiplenme, Bağımsız Dağılım yasası nedir?

Cevap

Ayrı özelliklere sahip gen çiftleri bağımsız davranmaktadır. İki özellik birbirinin kalıtımına etki etmemektedir. İki farklı karakteri oluşturan allel genler yeni birleşimler yaparak, birbirlerini etkilemeden bağımsız davranarak yeni kuşaklara geçmektedir. Buna Bağımsız Düzenlenme İlkesi, Bağımsız Tertiplenme, Bağımsız Dağılım yasası denir.


44. Soru

Polihibrit birleştirme nedir?

Cevap

İkiden fazla karakter için yapılan birleştirmelere polihibrit bileştirmeler (polihibrit çaprazlama) olarak tanımlanır. Trihibrit birleştirmelere aynı zamanda polihibrit birleştirmeler de denilmektedir.


45. Soru

Trihibrit birleştirme nedir?

Cevap

Farklı iki canlı arasında, üç karakter açısından yapılan birleştirmeler; trihibrit birleştirmeler (trihibrit çaprazlama) şeklinde adlandırılmaktadır.


46. Soru

F2 ne demektir?

Cevap

F1’deki gamet sayısı 2 adettir. F1 melezlerinin kendi aralarında yaptıkları birleştirmeler sonucu elde edilen nesle F2 adı verilmektedir.


47. Soru

AA genotipli sarı bezelye ile aa genotipli yeşil bezelye çaprazlandığında F1’in genotipi ne olur ve fenotipinde hangi renk gözlenir?(Sarı renk yeşile renge baskın)

Cevap

AA(sarı) x aa (yeşil).Bir allel babadan, bir allel anneden alır. Dolayısı ile F1 Aa olur. Fenotipde görülen renk genler baskınlık-çekiniklik durumuna göre olur. Sarı renk yeşile baskın olduğu için fenotipte sarı renk görülür.


48. Soru

Baskın ya da çekinik genlerin hangisinin anneden hangisinin babadan geldiğinin önemi var mıdır?

Cevap

Önemi yoktur. Mendel’de çalışmalarında bunu ispatlamıştır


49. Soru

Mendel’in bezelyelerin çiçek rengi üzerine yaptığı çalışmayı açıklayınız.(P: Pembe renkli, p: Beyaz renkli)

Cevap

Pembe renkli (P) çiçekten elde ettiği polenlerle beyaz (p) çiçekli bireyi dölleyerek F1 generasyonu elde etmiştir. Elde edilen heterozigot (Pp) yavruların fenotipte tümü pembe renk çiçekli gözlenmiştir. Aynı şekilde monohibrit birleştirme (tek karakter yönünden) çalışmalarını diğer zıt karakterler üzerinde de gerçekleştirmiştir.


50. Soru

Mendel’in yaptığı deneyler sonucu bezelyelerde bulduğu dominant karakterleri yazınız.

Cevap

Tohum rengi: Tümü sarı tohumlu ? Tohum şekli: Tümü yuvarlak ? Çiçek rengi: Tümü pembe çiçekli ? Tohum zarfı şekli: Tümü şişkin ? Tohum zarfı rengi: Tümü yeşil ? Gövde yüksekliği: Tümü uzun gövdeli ? Çiçek konumu: Tümü aksiyal konumlu


51. Soru

Mendel elde ettiği F1 neslini çaprazlayarak ne gözlemlemiştir?

Cevap

F2 neslini elde etmiştir. Ortaya çıkan F2 neslinde bu defa meydana gelen 4 yavru bitkiden 3 tanesinin homozigot genin determine ettiği karakteri fenotipte gösterdiği, geriye kalan bir yavrunun ise resesif genin belirlediği özelliği fenotipine yansıttığını gözlemlemiştir (3:1).


52. Soru

Mendel deneylerinde dış etkilerden korunmak için ne gibi önlemler almıştır?

Cevap

Bu işlemler esnasında dişi bireylerin rüzgâr ve böcekler gibi dış etkenler aracılığıyla yabancı polenler tarafından tozlaşmasını engellemek için etrafı zarfla kapatılarak çevreden izole edilmiştir. Böyle bir olasılık, elde edilecek verileri etkileyerek sonucun değişmesine neden olacaktır.


53. Soru

Polihibrit birleştirmelerde fenotipik dağılım oranı nasıl olur?

Cevap

27:9:9:9:3:3: 3:1 şekilde ve her zaman aynıdır


54. Soru

Aa genotipindeki F1’leri çaprazlayarak elde edilen F2lerin genotiplerini yazınız.(A sarı renk yeşile baskın)

Cevap

Aa x Aa çaprazlamasından AA, Aa, Aa ve aa genotiplerini elde ederiz


55. Soru

Aa genotipindeki F1’leri çaprazlayarak elde edilen f2lerin fenotiplerini yazının.(A sarı renk yeşile baskın)

Cevap

Aa x Aa çaprazlamasından AA, Aa, Aa ve aa genotipleri elde edilir. AA, Aa ve Aa sarı renkli görünür. Homozigot çekinik aa ise yeşil renkli görünür.


56. Soru

Hem anadan hem babadan yavruya geçen genler neye göre seçilmektedir?

Cevap

Rastgele seçilerek yavruya geçmektedir.


57. Soru

Mendel yaptığı çalışmalar sonucunda ebeveynlerin orasında bir değer beklenir mi?

Cevap

Hayır, yapılan melezlemeler sonucu ebeveynlerin sahip olduğu zıt karakterlerden sadece bir ebeveyne ait olan karakter (dominant olan) kendisini fenotipte göstermiştir. Bu sonuçla Mendel, fenotipte ebeveynlerin ortasında bir değer beklemenin yanlış olduğu tespit etmiştir. Dişi ve erkek ebeveynlerin pozisyonları değişse bile bu değişikliğin sonucu etkilemediği görülmüştür.


58. Soru

Mendel’in çalışmalarına göre resesif karakterin akıbeti ne olmaktadır?

Cevap

Resesif karakter ise gizli kalmaktadır. (Eğer yavrunun fenotipini sadece ebeveynlerin birinden gelen faktör belirlemiş olsaydı, F2 neslinde resesif gen taşıyan ebeveynin özelliği fenotipe yansımazdı.) Öyleyse her bir karakter için iki adet kalıtım faktörünün olduğu ve meydana gelen fertlerin izotip fertler olduğu ortaya konulmuştur.


59. Soru

Gen aktarımını kısaca özetleyiniz

Cevap

F1 nesli kendi arasında melezlendiğinde F2 neslinde birbirinden farklı yani her iki ebeveynin de karakterleri fenotipte görülmektedir. Bu durum; gametler ayrılırken, hem anadan hem de babadan yavruya geçen ve nesiller boyu birbirine karışmadan saklanabilen iki tane kalıtım faktörünün etkisini ortaya koymaktadır. Bu faktörler rastgele yavruya geçmektedir. Özetle ortaya çıkan bir fenotip; biri anneden diğeri babadan gelen iki katılım faktörünün etkisiyle (dominant ya da resesif) meydana gelmektedir. Yavru (F1) genotipinde bu iki faktörü de taşımakta ve kendi yavrularına da (F2) tesadüfî olarak sadece birini geçirmektedir.


60. Soru

İzotip nedir?

Cevap

Fenotipik olarak birbiriyle aynı özellikleri taşıyan, birbirine tıpatıp benzeyen fertlere izotip fertler denilmektedir. “Eştiplilik” olarak da ifade edilmektedir. Ancak, bazı sözcüklerin kalın, italik ya da altı çizili olarak biçimlendirilmesini sağlayabilirsiniz.


61. Soru

Genotipi bilinmeyen bir bireyin sap uzunluğunu kullanarak test melezlemesini nasıl yaparız?(T uzun saplılık t kısa saplığa dominant olduğunu kabul edelim)

Cevap

Homozigot resesif kısa saplı bir bireyin (tt), genotipi bilinmeyen bir bireyle (F1) birleştirilmesi sonucu elde edilen yavruların tümü eğer kısa saplı (tt) ise; genotipi bilinmeyen bireyin homozigot resesif olduğu görülebilmektedir. Mendel’in segregasyon ilkesine göre; yavruda belirecek olan fenotip, hem anneden hem de babadan gelecek olan bir çift gen kontrolünde olduğundan, oluşacak bireylerin tümünün kısa olması hem anne hem de baba kuşaktan çekinik genlerin geçtiğini göstermektedir. Eğer oluşacak bireylerin fenotipleri, bir kısmı anneye (uzun) bir kısmı ise babaya (kısa) ait özellikleri gösteriyorsa; genotipi bilinmeyen bireyin, heterozigot yapıda (Tt) olduğu söylenebilmektedir. Yavru genotipi anne ve baba bireylerin kontrolünde olduğundan, ortaya çıkan fenotipte iki karakterin de görülmesi, bilinmeyen genotipin heterozigot yapılı olduğu sonucunu vermektedir. Şayet oluşacak yavrunun fenotipi sadece genotipi bilinmeyen kuşağa (uzun-TT) benzerse; o zaman bilinmeyen genotipin homozigot dominant (TT) olduğu söylenebilir. Çünkü kontrol için kullanılan bireyin genotipi resesif özellikte olduğundan, etkisini yavru fenotipinde göstermesi, yanına gelecek resesif bir genle mümkündür. Fenotipte kendi özelliğini (kısa-tt) gösterememesi, bilinmeyen genotipin homozigot ve dominant olmasının sonucudur.


62. Soru

Test birleştirmelerinden nerelerde yararlanılmaktadır?

Cevap

Genotipi bilinmeyen monohibrit, dihibrit ve polihibrit birleştirmelerde faydalanılır.


63. Soru

Mendel botanik çalışmaya nasıl başlamıştır?

Cevap

Rahipliği sırasında boş vakitlerinde bahçe işleriyle uğraşmaya başlayan Mendel, botanik konusunda okuduğu kitaplar ve Bruno Felsefe Enstitüsü’nden aldığı derslerle kendisini ziraat konusunda eğitti. Manastırda, Anton Keller adında bir rahip ve tarım uzmanının yanında botanik çalışmaya başladı. 1851-1853 yılları arasında Viyana Üniversitesi’ne fizik ve botanik çalışmak üzere geldi.


64. Soru

Gregor Mendel, genetik biliminin temellerini hangi deneylerle açığa çıkarmıştır?

Cevap

1856 yılında ilk defa bezelyelerde monohibrit çaprazlama deneylerini gerçeklefltiren Mendel, yaptığı bir seri melezleme çalışmalarını sekiz yıl sürdürmüştür. Gerçekleştirdiği bu çalışmaları 1865 yılında bilimsel bir kongrede sunmuştur. Mendel, hermafrodit bir bezelye türü olan Pisum sativum’un tohumlarından elde ettiği çeşitli varyeteleri ile yaptığı çaprazlamalardan ancak birbirine zıt yedi özellikten elde ettiği çalışmaları önemli bulmuş ve bunlar 1866’da “Bitki melezleri ile çalışmalar” başlıklı bir makalede yayınlamıştır. Böylelikle bugün genetiğin temellerini oluşturan bilgileri ortaya koymuştur.


65. Soru

Fenotip nedir?

Cevap

Bir canlının genetik yapısına bağlı olarak çevrenin de etkisiyle ortaya çıkan görüntüsüne fenotip adı verilir. Fenotip çevre ve genotipin ortaklaşa etkisiyle meydana getirdiği yapıdır. “F” harfi ile sembolize edilmektedir. Bireyin görüntüsünde, çevrenin genotipin etkisini baskıladığına ilişkin birçok örnek vardır. Örneğin Himalaya cinsi tavşanlar hava sıcaklığı yüksek olan yerlerde yetiştirilirlerse, vücut örtüsü tamamen beyaz renkte olmaktadır. Ancak sıcaklığı düşük olan yerlerde yetiştirildiklerinde kuyruk uçlarında ayaklarında ve burun uçlarında siyah pigmentlerin oluştuğu bilinmektedir. Bu değişikliğin sebebi; bu lekelerin oluşmasında katkısı olan bir enzimin yüksek sıcaklıkta inaktif durumda olmasıdır. Sonuç olarak, oluşacak fenotip; genotip ve çevrenin ortak etkileşimi sonucunda elde edilmektedir.


66. Soru

Dominant ve resesif gen kavramları nelerdir ve fenotip üzerindeki etkileri ne şekilde ifade edilmektedir?

Cevap

Allel gen, canlıların karakterlerini belirleyen/determine eden en az bir çift gen mevcuttur. Birisi anadan diğeri babadan gelen ve homolog kromozomların karşılıklı lokuslarında bulunan genlere allel gen adı verilmektedir. Dominantlık, allel genlerden birinin diğeri üzerindeki baskınlığa denir. Allel genlerden baskın olanın meydana getirdiği karakter fenotipte gözlenir. Fenotipte kendini gösteren gene dominant (baskın) gen denilmektedir. Resesiflik, allel genlerin heterozigot olduğu durumlarda, etkisini fenotipte gösteremeyen gene resesif (çekinik) gen; bunun ortaya çıkardığı özelliğe de resesiflik (çekinik özellik) denir. Örnek verecek olursak, bezelyede yeşil rengin çekinik, sarı rengin ise baskın olduğu söylenebilir. Özetle, F1 neslinde (ilk nesil) kendi özelliklerinin ortaya çıkmasına neden olan genler (dominant) baskın genlerdir. Baskın (dominant-D) genler, bireyin fenotipinde kendi varlığını her zaman gösterirler (DD veya Dd olduğu durumlarda). Baskın genle birlikte bulunduğu zaman kendi özelliğini gösteremeyen genlere ise (resesif) çekinik gen denilmektedir. Çekinik (resesif-d) genler ise bireyin fenotipinde kendi varlığını sadece homozigot (dd) olduğu zaman gösterebilmektedir.


67. Soru

Homozigot ve heterozigot kavramları nelerdir ve nasıl sembolize edilmektedirler?

Cevap

Homozigot, bir karakteri kontrol eden iki allel gen birbirinin aynısı ise buna homozigot denir. Başka bir deyişle aynı lokusta birbirine eş olan allel genlerin bir araya gelerek meydana getirdiği gamet topluluğuna denir. Örneğin; AA, dd, EE, ZZ, XX gibi. Heterozigot, bir karakteri kontrol eden iki allel gen birbirinden farklı ise buna heterozigot denir. Homolog kromozomların karşılıklı lokuslarında belirli bir karakter ya da bütün karakterler için aynı olmayan allel çiftin buluması durumudur. Örneğin; İi, Dd, Ee, XY, Gg, gibi.


68. Soru

Mendel'in araştırmalarında kullandığı bezelye bitkisinin özellikleri nelerdir?

Cevap

Bezelye bitkisi oluşum itibariyle hermafrodittir. Dolayısıyla yapı bakımından içerisine başka çiçeklerin polenlerinin girmesi olanaksızdır. Bu bitkiler kendileşme yoluyla ve eşeyli olarak çoğalmaktadır. Erkeklik organı olan anterler, çiçek henüz tomurcuk halinde iken olgunlaşıp çatlayarak bitkiyi (yumurtayı) döllemektedir. Bu özellik sayesinde, bitki henüz tomurcuk halinde iken açılıp erkeklik organı (anter) uzaklaştırılarak kastrasyon işlemi gerçekleştirilebilir. Kastre edilen bitkiye zıt özellikte olan başka bir bitkinin polenleri kullanılarak suni yoldan tozlaştırılabilir. Böylece kendileşme engellenmiş olur. Bu bitkide tohum kabuğu rengi, çiçek rengi, tohum rengi, tohum şekli, tohum zarfı rengi, tohum zarfı şekli, çiçek konumu ve gövde yüksekliği gibi pek çok zıt karakter mevcuttur. Bu nedenle de oğul döllerin özellikleri birbirinden kolayca ayrılmaktadır.


69. Soru

Monohibrit çaprazlama nedir?

Cevap

Mendel’in yapmış olduğu ilk deneyler tek bir karakterin zıt iki formu ile ilgili olmuştur. Monohibrit birleştirme (Monohibrit çaprazlama) adı verilen bu deneylerden birinde erkek olarak seçtiği sarı tohumlu bezelyelerle, dişi olarak seçtiği yeşil tohumlu bezelyeleri çaprazlamayı amaçlayarak; dişi bitkilerin erkek organlarını tomurcuklanma aşamasında iken kastrasyon işlemiyle ortamdan uzaklaştırmıştır. Böylelikle bitkinin kendileşmesine engel olmuştur. Ardından erkek bitkilerin çiçeklerinden topladığı olgun polenler ile dişi bireyi suni olarak tozlaştırarak F1 bitkiler elde etmiştir. Bu işlemler esnasında dişi bireylerin rüzgâr ve böcekler gibi dış etkenler aracılığıyla yabancı polenler tarafından tozlaşmasını engellemek için etrafı zarfla kapatılarak çevreden izole edilmiştir.


70. Soru

Mendel'in sarı (AA) ve yeşil (aa) bezelyeler ile yaptığı monohibrit birleştirme sonucunda F1 fenotipinde hangi renkte bezelyeler meydana gelmektedir?

Cevap

Homozigot dişi ve erkek bezelyelerden; AA genotipli sarı tohumlu erkek ve aa genotipli yeşil tohumlu dişi çaprazlandığında elde edilen yavruların tümünün Aa genotipli oldukları görülmektedir. Tıpkı insanlar ve tüm canlılarda olduğu gibi birey döllenme aşamasında genin bir allelini anneden, diğer allelini ise babadan almaktadır. Dolayısıyla yavruda oluşan genotip iki bireyin de genotipini taşımaktadır. Ancak F1’in fenotipinde ne görüleceği hangi genin dominant hangi genin resesif oluşuna bağlıdır. Tohum renginde; sarı rengi kodlayan genin (A), yeşil rengi kodlayan gen (a) üzerine baskın oluşu yavru F1 fenotipinin (Aa) sarı görülmesine neden olmaktadır.


71. Soru

Heterozigot sarı tohumlu (Aa) bezelyeler kendi aralarında çaprazlandığında yavru jenerasyonda yeşil (aa) bezelye görülme oranı nedir? 

Cevap

Mendel elde ettiği F1 neslini kendi aralarında çaprazlayarak F2 neslini elde etmiştir. Ortaya çıkan F2 neslinde bu defa meydana gelen 4 yavru bitkiden 3 tanesinin homozigot genin determine ettiği karakteri fenotipte gösterdiği, geriye kalan bir yavrunun ise resesif genin belirlediği özelliği fenotipine yansıttığını gözlemlemiştir (3:1). Bu olayı bir örnekle açıklamak gerekirse sarı ve yeşil tohumlu bezelye bitkisi ele alınabilir. Yavru bezelyelerde meydana gelecek tohum rengi karakterini belirlemek için yapılan deneyde bilindiği üzere, F1 neslinde dominant A geni etkisiyle, tüm bitkiler sarı tohumlu (Aa) olarak meydana gelmiştir. F1’deki heterozigot yapılı sarı tohumlu bezelyeler kendi aralarında birleştirildiğinde ise oluşan yeni nesiller (F2) Aa, Aa, AA ve aa şeklinde elde edilmiştir. Bu şemaya göre; F2 neslinde oluşan 4 yavru bitkiden 2 tanesi heterozigot yapıda olup sarı renk görünüş açığa çıkmaktadır. Diğer bir yavru ise sahip olduğu 2 dominant allel gen sayesinde fenotipte tekrar sarı rengi vermektedir. Geriye kalan son yavru ise resesif allel genleri homozigot olarak taşıdığı için yeşil renk fenotip vermektedir. Buradaki oran 3’e 1 şeklinde ifade edilmektedir.


72. Soru

Mendel yaptığı monohibrit birleştirme deneyleriyle hangi sonuçlara ulaşmıştır?

Cevap

Yapılan melezlemeler sonucu ebeveynlerin sahip olduğu zıt karakterlerden sadece bir ebeveyne ait olan karakter (dominant olan) kendisini fenotipte göstermiştir. Bu sonuçla Mendel, fenotipte ebeveynlerin ortasında bir değer beklemenin yanlış olduğu tespit etmiştir. Dişi ve erkek ebeveynlerin pozisyonları değişse bile bu değişikliğin sonucu etkilemediği görülmüştür. Diğer karakter (resesif olan) ise gizli kalmaktadır. (Eğer yavrunun fenotipini sadece ebeveynlerin birinden gelen faktör belirlemiş olsaydı, F2 neslinde resesif gen taşıyan ebeveynin özelliği fenotipe yansımazdı.) Öyleyse her bir karakter için iki adet kalıtım faktörünün olduğu ve meydana gelen fertlerin izotip fertler olduğu ortaya konulmuştur.


73. Soru

Mendel’in birinci yasası olan Ayrışma (Segregasyon) İlkesi nedir?

Cevap

F1 nesli kendi arasında melezlendiğinde F2 neslinde birbirinden farklı yani her iki ebeveynin de karakterleri fenotipte görülmektedir. Bu durum; gametler ayrılırken, hem anadan hem de babadan yavruya geçen ve nesiller boyu birbirine karışmadan saklanabilen iki tane kalıtım faktörünün etkisini ortaya koymaktadır. Bu faktörler rastgele yavruya geçmektedir. Özetle ortaya çıkan bir fenotip; biri anneden diğeri babadan gelen iki katılım faktörünün etkisiyle (dominant ya da resesif) meydana gelmektedir. Yavru (F1) genotipinde bu iki faktörü de taşımakta ve kendi yavrularına da (F2) tesadüfî olarak sadece birini geçirmektedir. Mendel’in ortaya koyduğu bu sonuç tarihe Mendel’in Birinci Yasası-Ayrışma (Segregasyon) İlkesi olarak geçmektedir. Bu kanuna göre; dominant gen etkilerinin fenotipte görülmesinin, resesif gen etkilerinin fenotipte görülme oranı her zaman 3:1 şeklindedir.


74. Soru

Test birleştirmesi nedir?

Cevap

Test birleştirmesi; Mendel’in gerçekleştirdiği deneylerin kontrolünü yapmak üzere bulunmuştur. Geriye melezlemenin prensibi; heterozigot genotipli F1 nesli bitki ya da bireyin, homozigot resesif ebeveynler ile birleştirilmesi ilkesine dayanmaktadır. Örneğin; uzun saplı bitkilerin genotipini T, kısa saplı bitkinin genotipini ise t ifade etsin. T geninin, t geni üzerinde dominant etkisi olduğu varsayıldığında, homozigot resesif kısa saplı bir bireyin (tt), genotipi bilinmeyen bir bireyle (F1) birleştirilmesi sonucu elde edilen yavruların tümü eğer kısa saplı (tt) ise; genotipi bilinmeyen bireyin homozigot resesif olduğu görülebilmektedir. Mendel’in segregasyon ilkesine göre; yavruda belirecek olan fenotip, hem anneden hem de babadan gelecek olan bir çift gen kontrolünde olduğundan, oluşacak bireylerin tümünün kısa olması hem anne hem de baba kuşaktan resesif genlerin geçtiğini göstermektedir. Eğer oluşacak bireylerin fenotipleri, bir kısmı anneye (uzun) bir kısmı ise babaya (kısa) ait özellikleri gösteriyorsa; genotipi bilinmeyen bireyin, heterozigot yapıda (Tt) olduğu söylenebilmektedir.


75. Soru

Dihibrit birleştirme nedir?

Cevap

Farklı ebeveynlerin, iki karakter açısından birleştirilmesine dihibrit birleştirme, meydana gelen olaya ise dihibridimus adı verilmektedir. Dihibrit birleştirme, Mendel’in, bezelyelerde tohum rengi ve tohum şekli karakterleri arasında yaptığı deneyle açıklanabilir. Homozigot yapıdaki düz ve sarı tohumlu bir bezelye (AABB) ile yine homozigot yapıda buruşuk ve yeşil bezelye (AaBb) çaprazlanmıştır. Burada; A geni: Sarı tohum rengini a geni: Yeşil tohum rengini B geni: Yuvarlak tohum şeklini b geni: Buruşuk tohum şeklini ifade etmektedir. Homozigot yapıdaki sarı ve düz tohumlu bezelye (AABB) ile yeşil ve buruşuk tohumlu (aabb) bezelye bitkisi çaprazlandığında; F1’de AaBb genotipli bireyler elde edilmiştir. Elde edilen bezelye tohumları sarı-düz görünüşe sahiptir.


76. Soru

AaBb genotipli, sarı ve düz bezelye tohumları çaprazlandığında hangi genotip ve fenotipte bireyler elde edilebilir?

Cevap

Yapılan dihibrit birleştirmeye göre; 9 farklı genotip (AABB, AABb, AaBB, AaBb, AAbb, Aabb, aaBB, aaBb, aabb), 4 farklı fenotip (sarı-yuvarlak tohumlu, sarı-burufluk tohumlu, yeşil-yuvarlak tohumlu, yeşil-buruşuk tohumlu) ve 16 tane F2 bireyi elde edilmektedir. Dihibrid birleştirme metoduna göre dağılım oranı 9:3:3:1 şeklinde bulunmaktadır.


77. Soru

Mendel'in ikinci yasası olan bağımsız düzenlenme ilkesi nedir?

Cevap

AaBb genotipinde yapılan dihibrit birleştirmeye göre; 9 farklı genotip (AABB, AABb, AaBB, AaBb, AAbb, Aabb, aaBB, aaBb, aabb), 4 farklı fenotip (sarı-yuvarlak tohumlu, sarı-buruşuk tohumlu, yeşil-yuvarlak tohumlu, yeşil-buruşuk tohumlu) ve 16 tane F2 bireyi elde edilmektedir. Dihibrid birleştirme metoduna göre dağılım oranı 9:3:3:1 şeklinde bulunmaktadır. Oranlar irdelendiğinde, bazı bireylerin parental kuşağa benzediği gözlenmektedir. Yani kimi bireyler sarı-yuvarlak, kimileri ise yeşil-buruşuk fenotiptedir. Ancak F2’ye bakıldığında ise sarı-buruşuk veya yeşil-düz gibi, fenotipik olarak ebeveyn kuşağına benzemeyen bireyler açığa çıkmıştır. Yani ayrı özelliklere sahip gen çiftleri bağımsız davranmaktadır. İki özellik birbirinin kalıtımına etki etmemektedir. İki farklı karakteri oluşturan allel genler yeni birleşimler yaparak, birbirlerini etkilemeden bağımsız davranarak yeni kuşaklara geçmektedir. Mendel’in keşfettiği bu sonuçlar da tarihe Mendel’in İkinci Yasası; Bağımsız Düzenlenme İlkesi, Bağımsız Tertiplenme, Bağımsız Dağılım olarak geçmektedir.


78. Soru

Trihibrit ve polihibrit birleştirme nedir?

Cevap

Farklı iki canlı arasında, üç karakter açısından yapılan birleştirmeler; trihibrit birleştirmeler (trihibrit çaprazlama) şeklinde adlandırılmaktadır. İkiden fazla karakter için yapılan birleştirmelere ise polihibrit bileştirmeler (polihibrit çaprazlama) olarak tanımlandığından trihibrit birleştirmelere aynı zamanda polihibrit birleştirmeler de denilmektedir.


79. Soru

Homozigot yapılı; pembe çiçekli (PP), çiçeği aksiyal konumlu (AA) ve kısa gövdeli (uu) bir bezelye türü ile beyaz çiçekli (pp), çiçeği terminal konumlu (aa) ve uzun gövdeli (UU) bezelye türü çaprazlandığında hangi genotipler elde edilmektedir?

Cevap

Pembe renk, uzun gövde ve çiçeklerde aksiyal konum dominant karakterlerdir, ebeveyn gametleri PuA ve pUa şeklindedir. Yapılan trihibrit çaprazlama sonucu; • F1’de elde edilen yavru kuşağın tümü pembe renkli, uzun gövdeli ve aksiyal çiçek konumludur (PpUuAa). • F1 melezleri kendi aralarında çaprazlandıklarında sekiz adet gamet elde edilmektedir. Bunlar: PUA, PUa, PuA, Pua, pUA, pUa, puA, pua şeklindedir.


80. Soru

Polihibrit çaprazlamalarda F1’de oluşacak gamet sayısı hangi formül ile bulunmaktadır?

Cevap

Polihibrit çaprazlamalarda F1’de oluşacak gamet sayısı 2n şeklinde bulunmaktadır. Buradaki n, çaprazlamaya giren gen sayısını ifade etmektedir. Örneğin; 3 farklı gen olduğunda 23’ten 8 tane gamet elde edilmektedir.


81. Soru

4 farklı gen ile yapılan çaprazlama sonucunda F2 kuşağında kaç farklı birleşim meydana gelmektedir?

Cevap

Polihibrit çaprazlamalarda F1’de oluşacak gamet sayısı 2n şeklinde bulunmaktadır. Soruda verilen örnekte 24=16 adet gamet oluşacaktır. F2 kuşağında oluşan 16 adet gamet birbiriyle çaprazlandığında 24 x 24=256 adet yeni birleşimde yavru meydana gelebilecektir.


82. Soru

Homozigot yapılı; pembe çiçekli (PP), çiçeği aksiyal konumlu (AA) ve kısa gövdeli (uu) bir bezelye türü ile beyaz çiçekli (pp), çiçeği terminal konumlu (aa) ve uzun gövdeli (UU) bezelye türü çaprazlandığında F2 kuşağındaki fenotipik dağılım oranı nedir?

Cevap

F2 kuşağında meydana gelen yavru sayısı (yeni birleşim sayısı) da 2n x 2n formülü yardımıyla bulunabilmektedir. Bu formüle göre örnekteki 3 gen için; 23 x 23 = 64 yeni birleşim sonucunu verir. • F2 kuşağında fenotipik dağılım oranı ise her zaman aynı olmak kaydıyla; 27:9:9:9:3:3:3:1 şeklindedir. Bu dağılıma göre;

27 adet yavru: Pembe çiçekli, uzun gövdeli ve aksiyal çiçek konumlu, • 9 adet yavru: Pembe çiçekli, uzun gövdeli ve terminal çiçek konumlu, • 9 adet yavru: Pembe çiçekli, kısa gövdeli ve aksiyal çiçek konumlu, • 9 adet yavru: Beyaz çiçekli, uzun gövdeli ve aksiyal çiçek konumlu, • 3 adet yavru: Pembe çiçekli, kısa gövdeli ve terminal çiçek konumlu, • 3 adet yavru: Beyaz çiçekli, uzun gövdeli ve terminal çiçek konumlu, • 3 adet yavru: Beyaz çiçekli, kısa gövdeli ve aksiyal çiçek konumlu, • 1 adet yavru: Beyaz çiçekli, kısa gövdeli ve terminal çiçek konumlu fenotipe sahiptir.


83. Soru

PPAAuu ve ppaaUU genotipli bezelyeler çaprazlandığında F2 neslinde kaç farklı genotip oluşmaktadır?

Cevap

F2 neslinde genotip sayısı; 27 tanedir. Bu sayı 3n formülüyle de hesaplanabilmektedir. Bu örnekteki gen sayısı olan 3’ü formüle yerleştirdiğinde 33’ten 27 adet genotip elde edildiği sonucuna varılabilmektedir.


Bahar Dönemi Dönem Sonu Sınavı
25 Mayıs 2024 Cumartesi