Temel Veteriner Anatomi Dersi 3. Ünite Özet

Kas Bilimi (Myologia)

Lokomotor sistem diğer bir ifadeyle hareket sistemi kemikler, eklemler ve kaslardan oluşmaktadır. Kaslar hareket sisteminin pasif unsurları olan kemik ve eklemleri birbirine bağlar ve motor sinirlerin uyarılarıyla kasılıp gevşeyerek hareketlenmeye sebep olur. Vücuttaki kaslar yapılarına ve bulundukları yer göz önüne alınarak üç grup altında incelenir.

• İskelet Kasları (Kırmızı Kaslar)
• Organ Kasları (Soluk Kaslar)
• Kalp Kası

Kırmızı renkli, enine çizgili, çok çekirdekli ve isteğe bağlı olarak çalışan kaslara iskelet kasları denir. Myoglobin ve kan damarların yoğunluğuyla doğru orantılı olan kasların rengi hayvan türleri arasında farklılık gösterebilmektedir. Evcil memeli hayvanların vücudunda 200-250 adet çift kas bulunurken birkaç adet de tek kas bulunur. Organ kasları diğer adıyla düz kaslar iğ şekilde iplikli, tek çekirdekli, yavaş ve sürekli kasılan kaslardır. Düz kaslar, iskelet kaslarının aksine yapılarında enine çizgi bulundurmaz ve renkleri boz sarı veya gridir. İskelete bağlanmayan bu kaslar istemsiz kasılırlar ve mide, bağırsak, idrar kesesi, rahim, kan damarları gibi içi boş organların duvarlarında, salgı bezlerinin çevresinde ve kıl köklerinde bulunur. Kalp kasları, hücrelerindeki çizgilerden ve renginin kırmızı olmasından dolayı iskelet kaslarına, otonom sinir sisteminin etkisinde istem dışı çalışmasıyla ve tek çekirdekli olmasıyla da organ kaslarına benzer. Kalp kasındaki diğer önemli bir özellik, kas liflerinin yan kollarla birbirine bağlanarak (syncytium) bir ağ görünümü oluşturmasıdır. Bu ağ sayesinde kalbe gelen bir uyarı büyük bir hızla her yöne dağılır. Kalpte bulunan iki özel uyarım merkezi (nodus sinuatrialis ve nodus atrioventricularis), kalbe sürekli uyarı göndererek kalbin durmadan çalışmasına katkıda bulunur. Kaslar eklemlere ve organlara yaptırdıkları iş bakımında çeşitli sınıflara ayrılır. Flexor kaslar, eklemin iç açısını küçülterek bükülmesini sağlar. Extensor olarak adlandırılan kaslar, eklemin iç açısını büyülterek açılmayı sağlar. Rotator kaslar, bazı eklemlerin dönmesini sebep olurken, abductor kaslar, ön ve arka bacağı gövdeden uzaklaştırır. Abductor kasların zıttı şekilde çalışan adductor kaslar, ön ve arka bacağın gövdeye yaklaşmasını sağlar. Synergist kaslar, aynı hareketi yapmak için birlikte çalışırken, antagonist kaslar, bir kasın veya kas grubunun yapmaya çalıştığı hareketin tersini yaparlar. Levator kaslar, bağlı bulundukları anatomik yapıyı yukarıya, depressor kaslar, bağlı oldukları yapıyı aşağıya doğru çeker veya bastırır. Constrictor kaslar, içinde boşluk bulunan organların duvarında yer alır ve bu boşluğu daraltır, dilatator kaslar, organ boşluğunu genişletirler.

Baş bölgesindeki kaslar, dudak, yanak ve göz çevresindeki kaslar ve çiğneme kasları şeklinde iki alt sınıfta incelenebilir. Bunlar; genellikle ağzı çevreleyen, halka şeklindeki dudak oluşumuna katılan musculus orbicularis oris, kasıldığında bazı hayvan türlerinde üst dudağı kaldıran bazılarında ise burun deliklerini genişleten musculus levator nasolabialis, Gözyaşı kemiğinden (oslacrimale), üst çene (maxilla) veya elmacık kemiğinden (os zygomaticum) çıkarak üst dudağın içine ışın tarzında huzmelenen musculus levator labii superioris, geviş getiren hayvanlarda ve domuzda üst dudağı aşağıya bastıran musculus depressor labii superioris, etçillerde olmayan alttudağı aşağıya ve geriye doğru çeken musculus depressor labii inferioris, ince bir şerit şeklinde olan ve kasılınca ağız açısını geri çeken musculus zygomaticus, yanağın temelini ve ağız boşluğunun yan duvarını oluşturan ağızdaki gıdaların çiğnenmesi için dişlere doğru iten musculus buccinator ve kasılarak göz kapaklarının kapanmasını sağlayan musculus orbicularis oculi dudak, yanak ve göz çevresinde bulunan kaslardır. Çiğneme kasları ise kasılarak çeneleri birbirine yaklaştıran ve alt çeneyi biraz öne çeken musculus masseter, etçillerde daha kuvvetli olan kasılarak alt çeneyi üst çeneye doğru kaldıran musculus temporalis, alt çenenin gerisinde ve iç yüzünde bulunan ve alt çeneyi yukarı kaldırarak ağzın kapanmasını sağlayan musculus pterygoidei ve kasıldığında alt çeneyi aşağı ve geriye çekerek ağzın açılmasına sebep olan musculus digastricus gibi kaslar bulunur.

Boyun bölgesi, baş ile gövdeyi bağlayan bölümdür. Bu bölümde musculus splenius isimli kas şerit şeklinde, yassı ve oldukça kuvvetlidir. Kasıldığında boyunu uzatır, baş ve boyunun yana bükülmesini sağlar. Musculus brachiocephalicus çift taraflı kasılınca boyunu aşağı doğru çekerken tek taraflı kasılması halinde baş ve boyunu kasılan yöne doğru büker. Göğüs kemiğinden çıkarak başa uzanan musculus sternocephalicus isimli kas tek taraflı kasıldığında baş ve boyunu yana bükerken çif taraflı kasıldığında baş ve boyunu sabitler. Bu kaslar dışında musculus sternothyroideus ve musculus sternohyoideus gibi kaslar boyun bölgesinde bulunup dile ait olan kaslardır. Dile ait, dilin kendi içinde yer alan kaslarından başka dil kemiği (os hyoideum) ve gırtlaktan (larynx) çıkıp dile gelen kaslar da (musculus stylohyoideum, musculus geniohyoideus, musculus thyrohyoideus) bulunur.

Sırt kasları özellikle kürek kemiğinin üstünde, önünde, arkasında ve iç yüzünde yer alan ve hemen hepsi de ön bacağı gövdeye bağlayan kaslardır. Bu kaslardan musculus trapezius iki kürek kemiği arası ile boyunun yan yüzündeki derinin hemen altında bulunan ve bütün evcil memelilerde mevcuttur. Bu kas kasıldığında omuzu kaldırır, kürek kemiğini öne veya arkaya hareket ettirir. Musculus omotransversarius isimli kas birinci veya ikinci boyun omurundan kürek kemiğine uzanır. Bu kas kasıldığında boyunu yana ve aşağıya, bacağı ise öne çeker. Musculus latissimus dorsi ise üçgen şeklinde, kürek kemiğinin gerisinde, göğüs kafesinin yan - üst tarafına yaslanmıştır. Boyun ve göğüs olarak iki parçaya sahip olan musculus rhomboideus ense bandından veya sırt omurlarından çıkarak kürek kemiğine tutunur.

Kasıldığında kürek kemiğini yukarı ve öne çeker. Musculus serratus ventralis cervicis isimli kas ön bacağı gövdeye bağlar ve gövde için esnek bir askı oluşturur. Çift taraflı kasıldığında, göğüs kafesi yukarı kalkar. Tek taraflı kasılması halinde ise ağırlığın ön bacaklar arasında yer değiştirmesini sağlar. Musculus serratus dorsalisin ön ve arka iki parçası bulunur. Öndeki kas kasıldığında, kaburgaları yukarı ve yana çekerek nefes almaya yardım ederken arkada yer alan kısım kasıldığında ise kaburgaları geriye çekip, içe bastırarak nefes vermeye katkı sağlar. Musculus erector spinae sırtta omurların üst, yan tarafında kasılarak omurga sütununu dikleştiren kas grubudur. Bu grupta musculus iliocostalis, musculus longissimus ve musculus spinalis bulunur.

Göğüs kasları, göğüs kafesinin alt duvarı ile omuz ve ön bacak arasında kalan boşluğu dolduran kaslardır. Yüzeysel ve derin iki gruba ayrılır. Yüzeyel olanlar musculi pectorales superficiales, musculus pectoralis descendens ve musculus pectoralis transversus’tur. Derinde bulunan kas ise musculus pectoralis profundus’dur. Bu kaslar ön bacağ gövdeye yaklaştırma ve geriye çekme vazifesini yerine getirir. Bunların dışında bazı boyun bölgesi kaslarının göğüs bölgesindeki uzantıları da bulunur. Göğüs bölgesinde kaburgaların arasında musculi intercostales externi ve musculi intercostales interni isimli iki tabaka kas bulunur. Bunlar sırasıyla kaburgaları yukarı ve aşağı çekerek nefes alıp vermeye yardım ederler. Solunum kasları diaphragma, musculus intercostalis externi ile interni ve musculus serratus dorsalis olarak sıralanır. Diaphragma göğüs boşluğunu karın boşluğundan ayıran, göğüs boşluğuna doğru kubbelenmiş, kaslar ve onların uzantısı kiriş ve yassı kirişlerden oluşmuş bir bölmedir. Karın kasları ise dışta yer alan, lifleri çapraz seyirli olan musculus obliquus externus abdominis, içte yer alan, lifleri çapraz seyirli olan musculus obliquus internus abdominis, lifleri enine seyirli olan musculus transversus abdominis ve lifleri düz seyirli olan musculus rectus abdominis olarak sıralanır. Karın kasları, karın boşluğundaki organları taşımaları yanında, iskelet tarafından desteklenmemiş, oldukça geniş bir bölgeyi kapatma görevi üstlenirler. Bu kaslar kasıldıklarında, karın içindeki organlara basınç uygulayarak, işeme, dışkılama, solunum ve doğumda görev yaparlar. Ayrıca tek taraflı bir kasılmada, vücudu bükme işlevi görürler.

Ön ve arka bacaktaki kemiklere tutunan kaslar bacak ve ayakta bulunan eklemlerin hareketinde görev yaparlar. Ön bacakta bulunan kaslardan musculus deltoideus kürek kemiği dış yüzü üzerindeki uzun çıkıntıdan başlayarak, aşağıda kol kemiği gövdesi üzerindeki üçgen benzeri çıkıntıda sonlanır. Bu kas kasıldığında omuz eklemini büker ve bacağın yana açılmasına yardım eder. Musculus supraspinatus kürek kemiğinin dış yüzü önünde bulunan çukura yerleşik bir kastır. Kürek kemiğinden başlangıç alarak aşağıya doğru uzanır ve kısa bir kiriş ile kol kemiğinin üst ucundaki büyük ve küçük çıkıntılara tutunur. Kasıldığında omuz eklemine açılma hareketi yaptırır. Musculus infraspinatusis isimli kas kürek kemiği dış yüzü gerisindeki çukuru doldurur. Bulunduğu yerde kürek kemiğinden çıkarak aşağıda kol kemiğinin üst ucundaki büyük çıkıntıda. Duruma göre omuz eklemine gerilme veya bükülme hareketi yaptırır. Bazen bacağın gövdeden uzaklaşması hareketine de katılır. Musculus subscapularis dışarıdan görülmeyen, kürek kemiğinin iç yüzündeki çukuru dolduran bir kastır. Omuz ekleminin açılması ve bükülmesi hareketlerine yardım eder. Bilek ekleminin ve ön Ayağın açıcı (extensor) ve bükücü (flexor) kasları ise şu şekilde sıralanır.

• Musculus extensor carpi radialis
• Musculus extensor digitorum communis
• Musculus extensor digitorum lateralis
• Musculus extensor carpi ulnaris
• Musculus flexor carpi radialis
• Musculus flexor carpi ulnaris
• Musculus flexor digitorum superficialis
• Musculus flexor digitorum profundus
• Musculi interossei

Arka bacaktaki kaslar aşağıdaki gibi şematize edilebilir.

• Dış Sağrı Kasları
  • Musculus Gluteus Superficialis
  • Musculus Gluteus Medius
  • Musculus Tensor Fascia Latae
• Uyluğun Ön tarafında Bulunan Kaslar
  • Musculus Quadriceps Femoris
    • Musculus Rectus Femoris
    • Musculus Vastus Lateralis
    • Musculus Vastus Intermedius
    • Musculus Vastus Medialis
• Uyluğun Yan ve Arka Tarafında Bulunan Kaslar
  • Musculus Biceps Femoris
  • Musculus Semitendinosus
  • Musculus Semimembranosus
• Uyluğun İç yüzünde Bulunan Kaslar
  • Musculus Sartorius
  • Musculus Gracilis
  • Musculus Pectineus
  • Musculus Adductor
• Bacağın Ön, Yan ve Arka Tarafında Bulunan Kaslar
  • Musculus Tibialis Cranialis
  • Musculus Extensor Digitorum Longus
  • Musculus Peroneus Tertius
  • Musculus Peroneus Longus
  • Musculus Extensor Digitorum Lateralis
  • Musculus Triceps Surae
  • Musculus Flexor Digitorum Superficialis
  • Musculus Flexor Digitorum Profundus
    • Musculus Flexor Digitorum Lateralis
    • Musculus Flexor Digitorum Medialis
    • Musculus Tibialis Caudalis

Tüm bu listelenen arka bacak kasları kasılıp gevşeyerek bacağın ileri geriye ve sağa sola hareketini, dizlerin bükülüp açılmasını, ayak bileklerinin hareketini ve parmak eklemlerinin hareketine yardımcı olur.