İş Planı Dersi 4. Ünite Sorularla Öğrenelim

İş planının içinde neler bulunmaktadır?

Bu dokümanda işletme ile ilgili bilgiler, işletmenin strateji ve hedefleri, ürün/hizmet bilgileri, iş fikrinin piyasa ve talep yapısı, pazarlama ve üretim planı, yönetim organizasyon planı, finansal plan, iş kurma süreci faaliyet planı ve risk değerlendirmesi bulunmaktadır.

Üretim nedir?

Ekonomistler üretimi fayda yaratmak şeklinde tanımlarken mühendisler bir fiziksel varlık üzerinde, onun değerini artıracak bir değişiklik yapmayı ya da ham madde ya da yarı mamulleri kullanılabilir bir ürüne dönüştürmeyi üretim olarak tanımlamaktadırlar.

Üretim sistemi nedir?

Genel olarak, aralarında ilişkiler bulunan ve belli bir amacı gerçekleştirmek
için bir araya getirilmiş elemanlardan oluşan bir bütün şeklinde tanımlanmaktadır. Bir sistem girdi, süreç, çıktı ve geri beslemeden oluşabilmektedir.  Basit olarak, girdileri mal ve hizmetlere dönüştüren sisteme üretim sistemi adı verilmektedir. 

Üretim sisteminin girdileri nelerdir ve ne gibi çıktılara dönüşürler?

Üretim sisteminin girdileri olan ham madde, malzeme, makine, işçilik, yönetim, sermaye, bilgi, girişimcilik,enerji ve benzerleri; mal ve hizmet şeklindeki çıktılara dönüştürülmektedir.

Girdilerin çıktılara dönüşmesini sağlayan dönüşüm süreçleri nelerdir?

Dönüşüm süreçleri fiziksel, yersel, fizyolojik ve kimyasal olabildiği gibi psikolojik ve bilgisel de olabilmektedir. Üretimi gerçekleşecek olan mal yani bilgisayar, sehpa, radyo gibi elle tutulabilir somut çıktılar ise, dönüşüm fabrikalarda, eğitim, ulaşım, eğlence gibi soyut çıktılarda ise dönüşüm okul, kamyon ya da turizm işletmeleri gibi hizmet birimlerinde gerçekleştirilmektedir.

Yer değeri ve zaman değeri kavramları nasıl açıklanabilir?

Yer değeri, üretim sisteminin ürünü ya da müşteriyi istenilen yere getirmesiyle yaratılmaktadır. Bu yer değişimini yapan araçlar arasında uçak, kamyon, tren, boru hatları ve gemi gibi ulaşım araçları gelmektedir. Evinizden taşınmanız durumunda eşyalarınızın başka bir eve taşınması, buna basit bir örnek
olarak verilebilmektedir.

Zaman değeri, ürünün müşterinin istediği uygun zamanda müşteriye sunulmasıyla ortaya çıkan bir değerdir. Buna örnek olarak, soğuk hava depoları verilebilmektedir.

Sahiplik değeri nasıl oluşturulur?

Sahiplik değeri, iki yolla yaratılabilir. Birincisinde, tanıtım ya da reklam yolu ile müşterinin sahip olmak isteyebileceği bir ürünün varlığı hakkında müşteriye bilgi verilmektedir. İkincisinde ise, müşterinin ürüne sahip olmak için dağıtım kanalları aracılığı ile gerekli araçları sağlayarak yaratılmaktadır.

"Stoğa göre üretim" nedir?

“Stoğa göre üretim”de ürünler müşteriden herhangi bir sipariş olmadan stokta bulundurulacak şekilde üretilmekte ve sipariş gelince de stoktan karşılanmaktadır. Üretim düzeyi belirlenirken işletme stok düzeyleri ve müşteri hizmet düzeyi göz önünde bulundurulmaktadır. Bu üretim türünde ürünün stoklanmaya uygun olup olmadığı ya da stoklanma şartları önemli olmaktadır. Mobilya, buzdolabı gibi uzun ömürlü ürünler bu tip üretime uygun ürünlerdir.

"Siparişe göre üretim" nedir?

Ürün özellikleri ve miktar açısından tamamen müşterilerin özel isteklerine göre, çok değişik tipte ürünler, sık olmayan aralıklarla ve küçük miktarlarda üretilmektedir. Bu üretim sisteminde önceden ne üretileceği belli olmadığı için belirli bir ürünü devamlı üretmek mümkün olmayabilmektedir. Bu nedenle, üretim planlama ve kontrol çalışmalarının hazırlığının önceden yapılması mümkün gözükmemektedir. Siparişe göre üretimde üretim tamamlandıktan sonra yeni sipariş gelmezse üretim durabilmektedir. Yeni sipariş gelince makine ve teçhizat bu yeni tip ürünü üretmek için ayarlanarak üretime devam edilmektedir. Bu üretim sisteminde pazara göre değil müşteri siparişine göre üretim yapılmaktadır.

“Siparişe göre montaj üretim” nedir?

Müşterilerin istediği ürünü hızlı bir şekilde sunabilmek amacıyla siparişe göre üretim ile stoğa göre üretimin karması yapılmaktadır. Ürünler parçalarına ayrılmakta ve çok çeşitli parçalar üretilerek stokta tutulmaktadır. Müşteriden bir sipariş geldiği zaman müşterinin istediği ürünü üretmek için gerekli parçalar bir araya getirilmekte ve montajı yapılmaktır. Böylece, zaman tasarrufu da sağlanmış olmaktadır.

"Kesikli üretim sistemi" nedir?

“Kesikli üretim sistemi”nde, farklı ürünlerden az miktarlarda üretilebilmekte ve üretilecek ürüne göre işlem sırası değişebilmektedir. Talebin düzensiz olmasına bağlı olarak bir kerelik üretilen ürünler olduğu gibi seri olarak tekrarlanan siparişler de söz konusu olabilmektedir. Bu üretim sisteminde, kalifiye işgücü ve genel amaçlı makineler kullanılırken yüksek yarı mamul, düşük ham madde ve ürün stokları bulunmaktadır. Üretim teknolojisi düşük olurken emek yoğun üretim yapılabilmektedir. Bu üretim
türünün alt sınıfları olarak, parti tipi üretim ve atölye tipi üretim bulunmaktadır.

"Sürekli üretim" nedir?

“Sürekli üretim”de ise işletme içindeki makine ve donanım yalnız belirli bir ürünün üretimini çok yüksek miktarlarda yapmaktadır. Ürünün talebinin yüksek ve sürekli olmasına bağlı olarak üretim miktarı da yüksek olmaktadır. Bu ürünün üretimi büyük ölçüde otomasyona dayalı olarak ve adından da anlaşıldığı gibi kimi zaman yirmi dört saat kesintisiz bir şekilde yapılmaktadır. Üretim, ürün için gerekli girdilerin biraraya getirilmesi ile başlamakta ve hiç ara vermeden çeşitli süreçlerden geçerek üretimin sonunda ürünün ortaya çıkması ile sona ermektedir. Sürekli üretim, kütle üretimi ve akış üretimi olarak iki alt gruba ayrılabilmektedir.

Üretim planına dahil edilmesi gereken faktörler nelerdir?

• Üretim sürecinin aşamalar halinde kısa bir açıklaması.
• Mevcut tesisler (arsa ve fabrika).
• Şimdi ve gelecekte üretim kapasitesi; kapasitenin gelecekte genişletilme olasılığı.
• Verimlilik ve fire yüzdesi; sonucu etkileyen faktörler ve bunların nasıl kontrol altına alınacağı ve izlenebileceği.
• Hedeflenen üretim ve satış seviyelerine ulaşmak için yeni makine ihtiyacının belirlenmesi.
• Vardiya sayısının değerlendirilmesi ve istihdam edilen işçilerin sayısının yeterliliği.
• İşçi başına üretim istatistikleri ve işçilerin verimlilikleri.
• Yatırımın yapıldığı coğrafik bölgede istihdam edilebilecek yeterli iş gücünün varlığı ve ilave eğitim faaliyetleri ihtiyacı.
• Ham madde tedarikinin güvence altına alınması; alternatif kaynaklar yaratılması ve ham madde tedarikinin belirli işletmelerden ya da küçük hacimlerde bir çok işletmeden sağlanmasının belirlenmesi.
• Düşük kalite düzeyi ve geç teslimat sorunları, kalite düzeyinin nasıl geliştirilebileceği ve geç teslimatların nasıl önlenebileceği.
• Üretim ya da hizmette kullanmak için ham madde ithalatı; ham madde ithal ediliyorsa kur riskinin belirlenmesi.
• Dönemsel olarak fiyatlarında iniş çıkış olan ham madde gereksiniminin belirlenmesi.
• Kalifiye işgücünün durumu.
• Üretim ya da hizmette kullanılan malzemelerin kendi olanakları ile temin edilmesi ya da satın alınması kararları.
• Rakiplere karşı herhangi bir üretim avantajı
• Kalite kontrol yöntemleri.
• Farklı üretim hacimlerine ait maliyetler.
• Yeni bir ürün çıkarılması halinde, prototipten gerçek üretime geçiş dikkatli bir şekilde
açıklanmalı ve sorunların çıkabileceği alanlar belirlenerek önlem alınmaya çalışılmalıdır.

Süreç akışı nedir?

Süreç akışı ile girdilerin hangi işlemlerden hangi sırayla geçmeleri gerektiği belirlenmektedir. Süreç sistem tasarımı içinde ele alındığında girdileri çıktıya dönüştüren bir dizi işlemden oluşur. Ürün tasarımında ister yeni olsun isterse mevcut ürün için olsun süreç planlaması faaliyetinin yerine getirilmesi bir zorunluluktur. 

Süreç akış şemaları neleri gösterir?

Süreç akış şeması, üretimin tüm aşamalarını ele alarak ham madde halinden bitmiş ürün haline gelinceye kadar yerine getirilen tüm faaliyetleri gösterirken depolama, taşıma ve gecikmeleri de göstermektedir. Bu şemalarda üretimdeki tüm faaliyetler gösterilirken ayrıca, işlem süreleri ve taşıma mesafeleri de belirtilebilmektedir. Süreç akış şemaları ile ilgili bu açıklamalardan da anlaşıldığı gibi gecikmeler, taşıma mesafeleri ve stoklama faaliyetleri ne kadar azaltılırsa, süreç akış şeması da o kadar iyileşmiş demektir.

Süreç akış şemaları kaç bölümden oluşur?

Genel olarak tam sayfa üzerine çizilen bu şema 3 bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm yapılan analizin özetine ayrılırken mevcut uygulanan yöntem ile (eğer varsa) önerilen yöntem arasındaki farkları kolaylıkla görebilecek özet bilgiler sunulmaktadır. Faaliyet sayısı ve taşıma uzaklıklarının yanısıra bazı durumlarda faaliyetin süresi de burada belirtilmektedir.

İkinci bölüm işin yapıldığı yer ve cinsi, akış şemasının işçi ya da malzemeye göre hazırlandığı, tarih vs. gibi tanıtıcı bilgiler yer almaktadır.

Üretim planlamasının amacı nedir?

Üretimdeki planlama faaliyeti ile işletmelere sağlanacak yararlar maksimize edilirken sakıncalar minimize edilmeye çalışılmaktadır. Planlamanın mükemmelliği ancak işletmeye sağladığı fayda ile ölçülebilir. Planlamanın düzgün şekilde çalışabilmesinde belirsizliğin çok fazla olmaması önemli bir faktör olarak ortaya çıkmaktadır. Aksi takdirde, planlama istenilen sonuçları vermez ve işletmeyi güç durumda bırakabilir.

Üretim planı hazırlanırken hangi noktalara dikkat edilmelidir?

• Planlama döneminin belirlenmesi.
• Ürün gruplarının hazırlanması.
• Kısıtların bilinmesi.

Üretim planlaması yapılırken nasıl bir yol izlenmelidir?

• Üretim planının kapsayacağı dönemin belirlenmesi.
• Stok düzeylerinin belirlenmesi.
• Talep tahminlerinin yapılması.
• Kesin siparişlerin belirlenmesi.
• Dönem başı ve dönem sonu stok düzeylerinin belirlenmesi.
• Üretim kapasitesinin kontrol edilmesi.
• Üretimde kullanılacak kaynakların kontrol edilmesi.
• Planlanan dönem içinde üretilmesi gereken miktarın bulunması.

Üretim planlaması hazırlanırken ne gibi stratejiler izlenebilir?

Birincisi talebi izleme stratejisidir. Bu stratejinin diğer adı da esnek üretim stratejisidir. Bu stratejide çalışanların işe alınmasına, işten çıkarılmasına, fazla mesai ve fason üretim yapılmasına izin verilmektedir.

İkinci strateji olarak sabit üretim hızı stratejisi bulunmaktadır. Bu stratejide planlama dönemi boyunca üretim hızı sabit tutulurken stoklar kullanılmaktadır. Talep ile üretim arasında oluşan farklar stok bulundurarak karşılanmaya çalışılmaktadır. Üretimin sabit bir hızda olmasına bağlı olarak işgücü düzeyi de sabit tutulmaktadır.

Son strateji ise karma stratejidir. Bu stratejide talebi izleme ve sabit üretim hızı stratejilerinin dezavantajları dengelenmek amacı ile orta yol izlenir. Başka bir deyişle, talebi izleme stratejisinin üretimdeki dengesizliği ve çalışan sayısındaki değişkenliği ile sabit üretim hızının stok bulundurma dezavantajı dengelenebilmektedir.

Üretim planlaması faaliyetleri nasıl kategorize edilebilir?

Üretim planlaması faaliyetleri iki ana ve yedi alt grupta toplanabilmektedir (Demir ve Gümüşoğlu,
2003).
1. Ön Planlama: Üretim geliştirme ve tasarımı, satış tahminleri, işyeri düzeni, araç politikası ve üretimin ön planlaması çalışmaları bu aşamada yapılmaktadır.
2. Planlama: Bu aşamada planlama kaynakları ile işin hazırlanması ve iş verme faaliyetleri ele alınmaktadır.
• Malzemeler
• Yöntemler
• İşgücü, makine ve araçlar
• İş sırasının belirlenmesi
• İş sürelerinin belirlenmesi
• Yükleme ve çizelgeleme
• İş akışı

Ana üretim planlamasının girdileri nelerdir?

Talep tahmini, mevcut fiziksel kapasite, mevcut işgücü düzeyi, mevcut stok düzeyi, üretim süreci, maliyet etkenleri, ortamın diğer etkenleri

Ana üretim planlamasının çıktıları nelerdir?

Üretim oranı, insangücü düzeyi, stok düzeyi, taşeron kullanım düzeyi

Ana üretim planlamasının hazırlanmasındaki aşamalar nelerdir?

1. Talep Tahmininin Hazırlanması

2. Talebi Karşılayan Toplam Kapasitenin Belirlenmesi

3. Üretim Kapasitesi İçin Alternatif Kaynakların Belirlenmesi

4. Talebi Karşılayan Optimal Üretim Kapasitesinin Bulunması

Ana üretim çizelgelemenin amaçları nelerdir?

• Ürün stok seviyelerini belli bir seviyede tutarak ve müşteriye verilen teslimat tarihlerine uyarak belirli bir müşteri memnuniyetini sağlamak.
• Malzeme, işçilik ve makinelerin en etkin ve verimli kullanımını sağlamak.
• Malzemeye yatırımı istenen seviyede tutmak.

Malzeme gereksinim planlaması ne amaçlarla yapılır?

Malzeme gereksinim planlaması üç soruyu yanıtlamak için tasarlanmıştır:
• Ne gereklidir?
• Ne kadar gereklidir?
• Ne zaman gereklidir?

Kapasite planlaması nedir?

Kapasite planlama, işletmenin üretim faaliyetlerini gerçekleştirmek üzere gerekli insan, makine ve tüm fiziksel kaynakları belirleme sürecidir. Kapasite, bir sistemin bir işi yapabileceği en iyi değer olurken kapasite planlama, kapasiteyi ölçerek üretim gereksinimleri ile uyum içinde olacak şekilde seviyelerini ayarlar. Kapasite, işletmede karşılaşılan ürün grubunun ortak bir birimi şeklinde ifade edilmelidir (kgmetre-işçi/saat gibi).

Kapasite planlamasının aşamaları nelerdir?

• Kaynak gereksinim planlaması
• Kaba kesim kapasite planlaması
• Kapasite gereksinim planlaması

Kuruluş yeri seçimi nedir ve neden önem teşkil eder?

Kuruluş yeri, işletmenin üzerinde kurulacağı, hayatı süresince çalışmalarını sürdüreceği yerdir. İşletme stratejisi belirlenirken işletme ne tür bir ürün ya da hizmet sunacağını ve hangi pazarın içinde rekabet edeceğini belirlemiştir. Fiziksel faktörler tesisin yerleşimine ve tasarımına etki ederken işletmenin kuruluş yeri de işletme ve sermaye maliyetleri üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Kuruluş yeri seçimi uzun dönemli ve stratejik bir yatırım kararı olduğundan değiştirilmesi güç ve maliyetlidir. Kuruluş yeri seçiminde kuruluş yeri ile ilgili tüm maliyetler minimize edilmeye çalışılmaktadır.

İşletmeler kuruluş yeri açısından  nitelikleri ne olabilir?

1. Ham madde kaynağına dönük işletmeler: Üretimde çok fazla miktarda ham madde
kullandıkları için ham madde kaynağının olduğu yerde ya da yakınında kurulması gerekir. Demir-çelik, kömür ya da alüminyum tesisleri buna örnek teşkil etmektedir.
2. Pazara dönük işletmeler: Tesisin pazarın yanında ya da yakınında kurulması ulaştırma harcamalarında tasarruf sağlamaktadır. Makarna, mobilya, deterjan tesisleri bu işletmelere örnek olabilmektedir.
3. Kuruluş yeri farklı olan işletmeler: Bazı işletmeler için pazara ya da ham madde kaynağına yakınlık çok fazla bir anlam ifade etmez. Örneğin, bir kumaş tesisi pamuk üretim alanlarına yakın yerde olabileceği gibi farklı bir yerde de kurulabilir.

Kuruluş yeri seçiminde neler gerekli sayılabilir?

1. Tesisin gereksinimleri objektif olarak saptanmalıdır. Seçilecek yer bu gereksinimleri
karşılayacağı için gereksinim tanımlamaları açık ve eksiksiz yapılmalıdır.
2. Seçilecek yerin tesisin faaliyetlerine yapacağı etkileri belirleyen özellikler saptanmalıdır.
3. Yer seçimi çalışmaları belirli aşamalar birbirine karıştırılmadan ve sıra ile yürütülmelidir.
4. Her aşamanın gerektirdiği uzman kişi ve kuruluşlar uygun bir biçimde saptanarak yararlanma olanakları araştırılmalıdır.

Kuruluş yeri seçerken yapılacak bölge analizinde nelere dikkat edilmelidir?

• Talep ve dağıtım olanakları açısından pazar uygunluğu,
• Ham madde kaynaklarının şimdiki ve gelecekteki durumu,
• Yan sanayi kuruluşları,
• Çeşit, yoğunluk ve maliyetler açısından ulaşım olanakları,
• Enerji kaynaklarının şimdiki ve gelecekteki durumu ve maliyetleri,

• Fabrika faaliyetleri ve çalışanların yaşantısını etkileyecek iklim koşulları,
• Miktar, kalite ve ücret açısından işgücü kaynakları,
• Devletin yasalarla belirlediği kısıtlayıcı ya da özendirici faktörler