İşletmelerde Eğitim ve Geliştirme Dersi 6. Ünite Özet

Giriş

Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT; İngilizcesi ICT- Information and Communication Technologies) dünya üzerinde hemen her yerde ekonomik, sosyal ve politik yaşamı etkilemektedir. Teknoloji insanın yaşamını kolaylaştıran her şey olarak tanımlandığında, kaynakların daha eşit paylaşımının teknoloji yardımıyla sağlanabileceği düşüncesi yaşanılan çağın odaklandığı varsayımlardan biri olmuştur. Bilgi ve iletişim teknolojileri temelinde 21. yüzyıl becerilerini barındırdığı için gününüzde hem örgün hem de işletmelerde gerçekleştirilen eğitim etkinliklerinde yaygın bir biçimde kullanılmaktadır.

Gerçek Nesneler

Eğitimde yaşanan ve iletişim sorunu olarak öne çıkan durumlardan biri, anlatılan konunun aşırı soyutlanmasıdır. Başka bir deyişle, öğrencilerin ya da katılımcıların yetişmelerinde, gösterilenlerin bir benzerinin fotoğraflanması ya da tanımlanmaya çalışılmasıdır. İşletmelerde anlatılan konunun gerçek ortamlarda ve çevrelerde olduğu gibi gösterilmesi, öğrenmeyi artırıcı bir öğe olarak öne çıkmaktadır.

Gerçek nesneler, eğitimcilerin her durumda kullanmak istedikleri araçlardır. Gerçek nesneler, doğası itibariyle iki grupta incelenir. Bunlar;

• Canlı varlıklar ve
• Cansız varlıklar olarak sınıflandırılır.

Canlı varlıklar; insanlar, hayvanlar ve bitkiler olarak sınıflandırılabilir. Bazı durumlarda öğrenme kaynağı, öğrenilecek olan konu itibariyle uzman kişiler olabilmektedir. Örneğin bankacılık konusunda uzmanlığa sahip olan kişiler, bir grup öğrenciye bir banka şubesini gezdirdikten sonra, yaptıkları iş konusunda bilgi ve deneyimlerini anlatabilirler. Bu durumda bilgi kaynağı bankacılık konusunda uzman olan gerçek kişilerdir. Bitki ve hayvan konusunda yapılacak eğitimlerde onların yaşadığı ortamlar öğrencilere gezdirilerek öğretilmek istenen hayvan ya da bitki türleri doğrudan gösterilebilir.

Cansız varlıklar da öğrencilere birinci elden bilgi kaynağı olmaktadırlar. Çeşitli gerçek varlıkları, beş duyuları yardımıyla inceleyen öğrenciler varlık hakkında doğrudan bilgi sahibi olurlar. Örneğin, otomobil fabrikasında çalışan işçiler ilk eğitimlerinde çalışacakları fabrikayı ve makinaları incelerler.

Benzeştirmeli Ortamlar

Benzeştirmeli ortamlar; gerçeğine en yakın biçimde tasarlanmış nesneler, olaylar ve durumlar olarak tanımlanabilir. Bu ortamlar, gerçek nesnelerin bulunamadığı ya da bulunmasının çok pahalı ve tehlikeli olabileceği durumlarda kullanılmak üzere geliştirilmiştir.

Gerçeğine yakın boyutlarda ve durumlarda üretilebilecekleri gibi, genel olarak gerçeklerinden boyutça küçük olanları eğitim ve öğrenme etkinliklerinde kullanılmaktadır.

Benzeştirmeli ortamlar;

1. Modeller,
2. Maketler,
3. Kesitler ve
4. Simülatörler olarak işletme eğitimlerinde yaygın kullanılmaktadırlar.

Modeller: Modeller gerçek nesnelerin üç boyutlu benzerleridir. Gerçek nesnelerle aynı boyutta olabilecekleri gibi küçük ya da büyük de olabilirler. Genellikle sınıf ya da eğitim ortamlarına getirilemeyecek büyüklükte olan canlı ya da cansız gerçek nesnelerin üç boyutlu birer kopyaları olarak tasarlanır ve öğrenme çevrelerine sunulurlar. Gerçek nesneler bir uçağın küçük bir modeli olabileceği gibi, bir yatın küçük bir benzeri ya da insan vücudunun bir parçası olabilir.

Maketler: Fiziksel gerçeğinin bir benzeri olarak geliştirilmiş ve gerçeğinden oldukça küçük tasarımlardır. Bu tasarımları gerçekleştirmedeki amaç, öğrencilerin gerçekleriyle çalışmalarının oldukça güç ve olanaksız olduğu durumlarda çeşitli materyallerden üretilmiş benzerleriyle öğrenmelerine yardımcı olmaktır. Maketler büyük bir teknenin benzeri olabileceği gibi mimarlar için gerçeğinin benzeri tasarlanan yapılar da olabilir.

Kesitler: Özel bir tür model olarak da tanımlanabilecek olan kesitler, üç boyutlu nesnelerin içlerini de görmek ve incelemek olanağını sunmaktadır. Örgün eğitimde daha çok fen bilimleri ve tıp alanlarında kullanılmaktadır. Çeşitli hayvan ve bitkilerin içlerini incelemek için belirli bölgelerinden ayrılmış kesitler kullanılır.

Simülatörler: Gerçek bir durumu aslına uygun bir biçimde yaşamaya olanak sağlayan karmaşık ortamlardır. Simülatörler geliştirilirken ortamın gerçekliğini sağlayabilmek için oldukça ayrıntılı bir biçimde tasarlanırlar. Eğitim için çok pahalı bir teknoloji olmasına karşın, gerçek ortamlarda eğitim yapılmasının zorunluluğu düşünüldüğünde kullanılması gereken bir araçtır. Simülatör kullanılmasına en iyi örnek pilot eğitimleridir. Pilot eğitimlerinde kuramsal bilgiler ayrıntılı olarak hem sözel hem de yazılı biçimlerde verildikten sonra, bilgisayar desteği ile eğitimleri alırlar. Gerçek ortamlara çalışmaya başlamadan önce simülatörlerde uzunca bir süre uçuş eğitimi alırlar.

Gösterim Araçları

Gösterim araçları; üzerlerine yazarak ya da çizerek bir şey göstermenin olanaklı olduğu ortamlardır. İşletmelerdeki eğitimlerde en çok kullanılan gösterim araçları;

• Yazı tahtası ve
• Çevirmeli yapraktır.

Yazı tahtası; geleneksel sınıf içi eğitimlerde en çok kullanılan gösterim araçlarından biridir. Üzerine tebeşirle yazı yazılan kara tahta, (mavi, yeşil, beyaz vb. renklerde olan ve kalemle yazılanları da vardır), beyaz boyalı olan tahta ve elektronik olarak geliştirilen tahtalar en çok kullanılan eğitim gereçleridir.

Çevirmeli yaprak ise genel olarak 30-50 santimetre ebatlarındaki bir demet kâğıdın metal ya da plastik ayaklar üzerine yerleştirilerek kullanıldığı bir gösterim aracıdır. Gösterim alanı küçük olduğu için işletmelerde küçük grupların eğitimlerinde kullanılmaktadır. Son zamanlarda eğitim salonlarının duvarlarına takılan raylar üzerinde gezdirilen biçimleri de kullanılmaktadır. Çevirmeli yapraklar üzerindeki yazı ve şekiller önceden hazırlanabileceği gibi eğitim sırasında da yazılabilmektedir.

Basılı Gereçler

Eğitim alan yazınında basılı materyaller olarak adlandırılırlar. Basılı gereçlerin ortak özellikleri metin ağırlıklı olmaları ve genellikle matbaada basılmalarıdır. Basılı gereçler; kitap, dergi, gazete, afiş, harita ve broşür olarak sınıflandırılabilir.

Kitap: Basılı gereçler arasında bulunan kitap, eğitimde en bilinen ve en çok kullanılan araç olma özelliğini yüzyıllardır sürdürmektedir. Kitabın en önemli özelliği belirli konulardaki bilgileri ayrıntılı ve sınıflandırılmış bir biçimde kullanıcılarına sunmasıdır. Eğitim amaçlı geliştirilen kitaplar; ders kitabı, eğitimci kitabı, alıştırma kitabı ve başvuru kitapları olarak sınıflandırılabilir. Yeni teknolojilerin gelişmesiyle yayınlanmak için hazırlanan kitaplar elektronik ortamda da sunulmaya başlanmıştır.

Afiş: Görsel imgelerin, yazılı metnin, rengin ve çizgilerin bir araya getirilmesiyle oluşturulur. Dikkat çekici olabilmeleri için afişleri canlı ve dinamik bir biçimde tasarlamak gerekir. Afişler farklı ortam ve durumlarda eğitsel amaçlı olarak kullanılabilir. Örneğin işletmelerde yangın, gaz ve elektrik gibi tehlikeli durum ve yerlerin uyarılması amacıyla afişler kullanılmaktadır.

Yansıtma Sistemleri

Eğitim iletişiminde görsel bilgileri yansıtmada çeşitli araçlar kullanılmıştır. Bu araçlar sırasıyla slayt makinası, tepegöz ve episkoptur. Okullarda ve işletmelerde genel olarak bu tür sistemler projeksiyon sistemleri olarak adlandırılmıştır.

Video Projektör: Projeksiyon sistemleri bilgisayarlara, televizyon, DVD-VCD oynatıcısı ve akıllı telefonlara bağlı olarak çalışmaktadırlar. Bu sistemler büyük bilgisayar monitörleri olarak da düşünülebilir. Bilgisayar görüntüsünü kalabalık grupların görmesine ve izlemesine olanak sağlayacak biçimde perdeye ve duvara yansıtırlar.

İşitsel Ortamlar

Günümüzde ses sistemleri teknolojinin de gelişimine paralel olarak mikro-işlemci ile çalışan sayısal ses sistemlerine dönüşmüştür. Sayısal ses teknolojisinin günümüzde en çok kullanılan biçimi MP3 ve MP4 teknolojisidir. Sayısal olarak kaydedilen ve kullanılan sesler bilgisayar tabanlı olup eğitimleri desteklemek amacıyla kullanılmaktadır.

Hareketli Görüntüler

Hareketli görüntüler, durağan ya da donuk olarak adlandırılan görüntülerin birbiri ardına gösterilmesiyle oluşan görsel sistemlerdir. Hareketli görüntüler ve bunların teknolojileri birkaç başlık altında toplanabilir. Bunlar filmler, televizyon ve video teknolojisi olarak sınıflandırılabilir. Günümüzde eğitimlerde sayısal video teknolojileri kullanılmaktadır. Sayısal olarak görüntüleri saklama ve oynatma teknolojileri yaygın olarak VCD (Video Kompakt Disk) ve DVD (Digital Versatile Disc ya da Sayısal Uyumlu Disk) olarak adlandırılır. VCD formatı üzerine 72 dakikalık ses ve görüntü depolanabilmektedir. DVD teknolojisinde ise depolama olanağı daha fazladır.

Bilgisayarlı Teknolojiler

Bilgisayar; “çok sayıda aritmetiksel veya mantıksal işlemlerden oluşan bir işi, önceden verilmiş bir programa göre yapıp sonuçlandıran elektronik araç, elektronik beyin” olarak tanımlanmaktadır ve iki ana birimden oluşmaktadır. Bunlar;

• Bilgisayar donanımı ve
• Bilgisayar yazılımıdır.

Bilgisayar Donanımı: Donanım ; bilgisayarı oluşturan fiziksel parçaların bütününe verilen isimdir. Bilgisayarı oluşturan fiziksel parçalar dört ana başlık altında toplanabilir;

• Giriş birimleri,
• Çıkış birimleri,
• Merkezi işlem birimi,
• Bellek üniteleri.

Giriş Birimleri: Bilgilerin bilgisayara aktarılmasını sağlayan birimlerdir. Bunlar; klavye, fare, joystik, sayısallaştırıcı, duyarlı ekran, tarayıcı, kamera, mikrofon ve parmak izi okuyucusudur.

Çıkış Birimleri: Bilgisayarın işlediği verileri kullanıcıya ileten birimler olarak tanımlanır. Bu birimler; monitör, hoparlör, kulaklık ve yazıcıdır.

Merkezi İşlem Birimi: Merkezi işlem birimi (MİB ya da CPU) bir bilgisayarın en önemli parçasıdır denilebilir. Bu birim, çalıştırılmakta olan yazılımın içinde bulunan komutları işler ve yönetir. İşlemci terimi genelde MİB için kullanılır; elektronik parçalardan oluşur ve bilgisayarlar merkezi işlem biriminin hızı ile sınıflandırılır.

Bellek: Verileri bilgisayarda ya da harici ortamlarda saklamaya yarayan birimlerdir. Veriler bilgisayarın elektronik belleğinde saklanır ve işlenir. Bu bellek aynı zamanda bilgisayarın çalışması için merkezi işlemci birimiyle birlikte çalışır. Veriler aynı zamanda bilgisayarın içinde ve dışında farklı kayıt ünitelerinde depolanır. Bunlar ise sabit disk, harici disk, disket sürücü, optik disk sürücüler, CD-ROM, DVD-ROM, zip sürücü, manyetik teyp, USB bellek ünitesi gibi araçlardır.

Bilgisayar Yazılımı: Yazılım ; bilgisayarların görevlerini yerine getirmeleri için tasarlanan bilgi ve komutlar bütünüdür. Genellikle bilgisayarlarda iki tür yazılım bulunur;

• Birincisi bilgisayarı çalıştırmak için kullanılan işletim sistemi yazılımıdır. Bu yazılımla bilgisayarın çalışması ve istenilen görevleri yerine getirmesi sağlanır.
• İkincisi ise çeşitli amaçlar için yazılmış uygulama yazılımları dır. Uygulama yazılımları ile çeşitli işlemleri ve görevleri bilgisayara yaptırmak amaçlanır.

Eğitimde Bilgisayar Kullanımı: Bilgisayarlar eğitim alanında yönetim, araştırma, öğretim ve rehberlik hizmetlerinde kullanılır. Bilgisayarın öğretim amaçlı kullanımında da çeşitlilik görülmektedir. Bilgisayar destekli öğretim işletme eğitimlerinde yaygın olarak kullanılan bir yöntemdir. Bu yönteme göre öğrenciler özel eğitici programları, alıştırma programlarını, çeşitli eğitsel oyunları ve testleri kullanabilirler.

İnternet: İnternet dünya üzerindeki bilgisayarları birbirine bağlayan ve “ağların ağı” olarak tanımlanan bir sistemdir. Günümüzde İnternet erişim kolaylığı ve kapsamı nedeniyle eğitimin çok önemli bir parçası durumundadır. Okullarda, kamu kuruluşlarında, sivil toplum örgütlerinde, özel işletmelerde eğitim ve öğretim etkinliklerinde internetten büyük ölçüde yararlanılmaktadır.

İntranet: İntranet bilgisayarların birbirine bağlı olduğu bir ağdır ancak İnternet gibi dışarıya açık değildir. Genellikle kurum içi bilgisayarların veri alışverişi için birbirine bağlanmasından meydana gelir. İntranet sistemlerinde genellikle bir sunucu (server-ana bilgisayar) bulunur ve bu ana bilgisayara bağlı kişisel ekran ya da bilgisayarlar vardır.

Telekonferans Sistemleri

Coğrafik olarak birbirinden uzak yerlerde bulunan insanları teknolojik olarak bir araya getirerek toplantı yapmalarına olanak sağlayan elektronik toplantı sistemleridir. Bu sistemde video konferanslar ve bilgisayar konferansları tercih edilmektedir.

Video Konferans: Yaygın olarak kullanılan bir telekonferans sistemidir. Bireyleri sesli ve görüntülü şekilde eş zamanlı olarak birbirlerine bağlaması açısından önemlidir. İnternet hatlarının ve hızlarının yeterli olmadığı zamanlarda kullanılmıştır. Bağlantılar uydu aracılığı ile gerçekleştiği için pahalı bir sistemdir.

Bilgisayar Konferansları: İnternetin hızlandığından beri en çok işe koşulan konferans türlerinden olan bilgisayar konferansları eğitimlerde özellikle çevrimiçi (online) sistemlerde kullanılmaktadır. Çevrimiçi öğrenme sistemlerinde işe koşulan bilgisayar konferansları eşzamanlı (synchronous) ya da eşzamansız (asynchronous) olarak yapılmaktadır. Eşzamanlı konferanslarda eğitimci ile öğrenciler bilgisayar ağları (internet-intranet) yardımıyla karşılıklı metin, ses ve görüntüyü alarak görüşebilmektedirler. Eşzamanlı olmayan durumlarda eğitimci, öğrenme için gerekli materyalleri (metin, ses, görüntü) bilgisayara yüklemekte ve eğitime katılanlar da diledikleri zamanda bu materyalleri inceleyerek eğitimleri geliştirebilmektedirler.

Akıllı Taşınabilir Ortamlar

Alanyazında mobil öğrenme (seyyar öğrenme) olarak da adlandırılan yöntem akıllı taşınabilir araçlar yardımıyla gerçekleştirilmektedir. Mobil öğrenmede ders içeriği PDA ’lar, cep telefonları ya da tablet bilgisayarlar ile taşınabilir. Bu yöntemle, öğrenciler, her an her yerde eğitim alma şansını yakalayabilirler.

PDA’lar (Personal Digital Assistant-Kişisel Sayısal Yardımcı): Türkçe olarak kişisel sayısal yardımcı adı verilen ve İngilizce kısaltması PDA olan bu teknolojik ürün bilgisayar, cep telefonu, sayısal müzik çalar ve kameradan oluşan taşınabilir bir ortamdır. Telefon olarak da kullanılan bu sistem günümüzde tablet bilgisayar olarak da kullanılmaktadır.

GSM (Cep) Telefonlar: Akıllı taşınabilir teknolojilerin belki de en bilineni GSM ya da cep telefonlarıdır. “Global System for Mobile Communications” ya da kısaca GSM olarak isimlendirilen teknoloji, Türkçe olarak “Mobil İletişim İçin Küresel Sistem” olarak çevrilebilir. Sistem, adından da anlaşılacağı gibi, bir cep telefonu iletişim protokolüdür.

Tablet Bilgisayarlar: Çeşitli ekran boyutlarında ancak taşımaya olanak veren, günümüzde oldukça hafif ve hızlı modelleri bulunan, bilgisayar gibi değişik işletim sistemleriyle çalışabilen, kalemle ya da dokunmatik olarak iletişim kurabilen ekran özelliklerine sahip, kolayca her yere taşınabilen, el yazısını metne çevirebilen ve hemen hemen kişisel bilgisayarların yaptığı her işlemi yapabilen bir teknolojik ortamdır.

Sayısal Ağlar

Teknolojik araçların birbirine bağlanması ve aralarında iletişim kurulması için ağlar yardımcı olmaktadır. Kısaca Web adı verilen World Wide Web (www) dünya üzerindeki en önemli sayısal ağdır. Web teknolojisi kullanıcılarına bir adres üzerinde sisteme bağlanma olanağı sunar ve “www” ile başlayan adreslerdeki sayfaların görüntülenmesini sağlayan bir hizmeti ifade eder. Web üzerinde çeşitli adres uzantıları bulunmaktadır. Bu uzantılar sahip oldukları alana ve paylaştıkları bilgi türüne göre sınıflandırılmışlardır. Örneğin, eğitim kurumlarına “edu”, hükümet kuruluşlarına “gov”, ticari işletmeler “com”, kişisel sitelere “gen”, İnternet servis sağlayıcılarına “net”, vakıf, dernek, oda ve sivil toplum örgütlerine “org”, askeri kurumlara “mil” ve uluslararası kuruluşlara “int” uzantısı verilir.

İkinci Kuşak Web Hizmetleri: Web’in ortaya çıkması ve yaygınlaşması oldukça hızlı olmuştur. Şu anda büyük çoğunlukla ikinci kuşak web hizmetleri kullanılmaktadır. Web 2.0, O'Reilly Media tarafından 2004'de kullanılmaya başlayan bir sözcüktür ve ikinci kuşak internet hizmetlerini -toplumsal iletişim sitelerini, vikileri, iletişim araçlarını, folksonomileri- yani internet kullanıcılarının ortaklaşa ve paylaşarak yarattığı sistemi tanımlar.

İkinci kuşak web hizmetleri kısaca şunlardır:

Blog: Türkçede İnternet günlüğü olarak adlandırılan (Web Log) teriminin kısaltmasıdır. Bireyler ya da gruplar tarafından yapılan serbest yorumlar ardışık sıra ile listelenir.

RSS: İngilizce Really Simple Syndication kelimelerinin kısaltmasıdır. Web kullanıcılarının içerikte yapılan değişikleri otomatik olarak almalarını sağlayan bir tür güncelleme sistemidir.

Wiki: Wiki Türkçe “çabuk” kelimesinin Hawaii yerli dilindeki karşılığıdır. Kullanıcıların web içeriği oluşturmalarına ve düzenlemelerine olanak veren bir tür yazılımdır.

Sosyal Ağlar: Bireyleri internet sistemi üzerinden birbiriyle buluşturan ve metin, ses ve video paylaşarak eşzamanlı ve eşzamansız sosyalleşmelerini sağlayan bir tür yazılımdır. En çok kullanılan sosyal ağlar; Facebook, Twitter, Linkedin, Myspace, Badoo, Xing vb. olarak sıralanabilir.

Anlamsal Ağ (Semantik Web): Daha çok yeni olan ve bazı kesimlerin Web 3.0 olarak adlandırdıkları anlamsal ağ, web içeriklerinin makinalar tarafından da anlaşıldığı ve buna bağlı olarak web kullanan insanların aradıklarını tek tek web sayfalarına bakarak değil de yazılımların veriyi kolayca bulmasını, paylaşmasını ve bilgiyi birleştirmesini sağlamayı amaçlayan ve daha çok yeni bir internet eklentisidir.

Sosyal Sınıf Uygulamaları

Sanal sınıflar, uzaktan eğitim sistemlerinde, başka bir deyişle, eğitimciyle öğrencinin fiziksel olarak bir arada olmadığı durumlarda tasarlanan sınıf ya da gruplara verilen isimdir. Sanal sınıflarda eğitim ortamı olarak bilgisayara dayalı teknolojiler kullanılır.

Dünya üzerinde pek çok gelişmiş ülkede uzaktan eğitim sistemlerinde, özellikle üniversite eğitiminde, sanal sınıf uygulamaları kullanılmaktadır. Ülkemizde de Anadolu Üniversitesi başta olmak üzere belirli üniversitelerde sanal sınıf uygulamaları yapılmaktadır. Anadolu Üniversitesinde Breeze ve Adobe Connect isimli yazılımlar üzerinden WebCT ve Blackboard öğrenme yönetim sistemleri kullanılarak sanal sınıf uygulamaları yapılmaktadır.

Öğrenme yönetim sistemleri aynı zamanda sanal sınıf ortamları olarak düşünülebilir. Günümüzde işletmeler de zaman ve mekândan bağımsız eğitim etkinlikleri düzenleme gereksinimlerinden sanal sınıf uygulamalarını tercih etmektedir. Genellikle büyük işletmelerin tercihi olan sanal sınıf uygulamaları, teknolojinin ve öğrenme sisteminin maliyetinin düşüklüğü göz önüne alındığında, yakın dönemde orta ve küçük ölçekli işletmeler tarafından da tercih edilir hale gelecektir.