Ticaret Hukuku Dersi 4. Ünite Özet

Ortaklık (Şirket) Kavramı, Unsurları ve Türleri

Ortaklık (şirket), iki ya da daha çok kişinin, ortak bir amaca ulaşmak için emeklerini ve mallarını (sermayelerini) birleştirmeyi üstlendikleri bir sözleşmedir. Ortaklığın unsurları aşağıdaki gibidir:

Kişi Unsuru: Ortaklık, kişilerin bir araya gelmesi ile kurulduğu için dernek gibi kişiler arasında oluşturulan bir birliktir. Oysa vakıf mal topluluğudur. Ortaklığın kurulabilmesi için kural olarak asgari iki kişi yeterlidir. Fakat bunun bazı ortaklıklarda istisnaları vardır. Örneğin, anonim ve limited şirket bir kişi ile, kooperatif en az 7 kişi ile kurulabilir. Bazen azami sayı da gösterilmiştir. Örneğin, limited ortaklık en fazla 50 kişi ile kurulabilir. Ortaklar gerçek veya tüzel kişi olabilir, fakat istisna olarak, kollektif ortaklıkta tüm, komandit ortaklıkta ise komandite ortakların gerçek kişi olmaları gerekir. Bu sınırlamanın nedeni, anılan ortakların şirket borçlarından dolayı sınırsız sorumlu tutulmasıdır.

Sözleşme Unsuru: Ortaklığın temelinde bir sözleşme ilişkisi bulunduğu kabul edilmektedir. Ancak TBK’nın genel hükümlerinde sözleşme, iki tarafın irade beyanı ile kurulan ve çoğunlukla iki tarafa borç yükleyen hukuki işlemlerdir. Bu nedenle, TBK’nın sözleşmelere dair hükümleri burada aynen uygulanamaz; ortaklık sözleşmesinin niteliği buna uygun değildir.

Sermaye Unsuru: Ortaklık sözleşmesinde, ortakların şirkete sermaye (payı) koymaları gerekir. TBK “emeklerini ve mallarını” diyerek, ortaklığın sermaye unsurundan söz etmiş ise de bu ifade eksik ve yanıltıcıdır. Kural olarak ekonomik değer taşıyan her şey (para, taşınırtaşınmaz mal, hak, alacak, kişisel emek, ticari itibar gibi değerler birlikte veya ayrı) sermaye olarak getirilebilir. Ortaklarca getirilecek sermayenin mutlaka eşit değerde ve aynı nitelikte olması gerekmez. Farklı değer ve nitelikte sermaye konulması mümkün ve uygulamada yaygındır.

Ortak Amaç Unsuru: Bir ticaret şirketine ortak olmak isteyenin amacı, kâr elde edebilmektir. Dolayısıyla, kooperatiften farklı olarak TTK’de düzenlenen şirketlerin amacı da sonuçta kâr sağlamak ve bunu ortaklarına paylaştırmaktır. Bunun karşısında, şirket zarar etmiş ise buna da şirketin türüne göre şayet sorumlulukları varsa, o ölçüde ortaklar katlanacaktır.

Affectio Societatis Unsuru: Bu unsur, yukarıda değinilen dört unsura, öğreti tarafından eklenmiştir Söz konusu kavram ile ortak amacı gerçekleştirmek için ortakların birlikte çaba gösterme niyeti kastedilmektedir. Bu unsur şahıs şirketlerinde çok ağırlıklıdır. Çünkü bu şirketlerde ortakların birbirlerini iyi tanımaları, güven duymaları ve işbirliği içerisinde çaba göstermeleri gerekir. Oysa sermaye şirketlerinde ve özellikle halka açık anonim şirketlerde bu unsur oldukça zayıflamaktadır.

Ortaklıkların Sınıflandırılması
Ortaklıklar, dört ayrı ölçüte göre sınıflandırılabilir:

1. Düzenleyen kanun ölçütü açısından,
2. Tüzel kişiliği olup olmaması ölçütüne göre,
3. Kişi (şahıs)/sermaye ortaklığı ayrımı,
4. Ortaklık borçlarından dolayı ortakların sorumluluğu açısından.

Adi Ortaklık

En basit günlük ilişkilerden, en karmaşık ilişkilere kadar rastlanabilecek bir ortaklıktır. Bu arada sözü geçen ve uygulamada da sıkça rastlanan iki kavrama vardır bunlar;

Konsorsiyum, kişilerin belirli işleri birlikte gerçekleştirmek amacıyla bir araya gelmeleri ve her birinin, diğerlerinden bağımsız olarak, işin yalnızca bir kısmının yapılmasından sorumluluk üstlendiği hallerde ortaya çıkar.

Ortak girişim (joint venture) ise, bağımsız birden fazla gerçek veya tüzel kişinin, belirli bir işi ya da sürekli bir faaliyeti gerçekleştirmek ve kazanç sağlamak amacıyla, bir ticaret ortaklığı kurarak (bu arada çifte ortaklık ilişkisi doğabilir) veya kurmaksızın, bir sözleşme çerçevesinde bir araya gelmeleri ve işin tamamından müteselsilen sorumlu olmayı üstlendikleri hâllerde ortaya çıkar.

Adi Ortaklığın Kuruluşu
Ortaklığın tüzel kişiliği bulunmadığı için kuruluşu oldukça kolaydır. Sözleşme için bir geçerlilik şartı öngörülmemiştir; taraflar iradi şekil kararlaştırılabilir. Ancak ispat kolaylığı sağlamak açısından yazılı şekilde bir ortaklık sözleşmesi yapmakta daima yarar vardır.

Adi Ortaklığın Konusu
Her konuda ortaklık yapılabilir; ancak konunun ahlaka, adaba, emredici hükümlere, kamu düzenine, kişilik haklarına aykırı ve imkânsız olmaması gerekir.

Adi Ortaklıkta İç İlişkiler
İç ilişki, ortakların kendi aralarındaki ilişkileri anlatır ve bu kapsamda karşımıza özellikle, yönetim görev ve yetkileri çıkar. Dış ilişki ise, ortaklarla üçüncü kişiler arasındaki ilişki olup bu kapsamda özellikle temsil kavramı gündeme gelir. Tüm şirketlerde olduğu gibi, adi şirkette de iç ilişkiler, sözleşme özgürlüğü ilkesine bağlıdır.

Ortaklar Arasındaki Mülkiyet İlişkisi
Ortaklığın tüzel kişiliği bulunmadığından getirilen sermaye ortakların hepsine aittir; yani ortakların elbirliği mülkiyeti vardır. Ortaklar isterlerse, elbirliği mülkiyeti yerine, paylı (müşterek) mülkiyetin uygulanmasını kararlaştırabilirler bu durumda ortağın alacaklısı, o ortağın şirketteki payını haczettirebilir.

Ortaklık Kararları
Ortaklığın yapısı ve örgütlenmesi ile ilgili kararlar olup sözleşmenin, sermayenin ve ortaklararası düzenin değişmesine, yöneticilerin atanması ve azline, hesapların onaylanması ve kazanç üzerinde tasarrufta bulunulmasına, şirketin sona erdirilmesine ilişkin kararlar bu kapsamdadır.

Ortakların Hak ve Borçları

• Katılım Payı (Sermaye) Borcu,
• Kazanca, Zarara ve Tasfiye Sonucuna Katılma,
• Rekabet Etmeme Borcu,
• İnceleme (Denetleme) Hakkı,
• Gider, Faiz ve Ücret İsteme Hakkıdır.

Ortaklığın Yönetimi
Ortaklar isterlerse, sözleşmede kimin yönetici olacağını belirleyebilirler. Belirlememiş iseler, sonradan alacakları bir kararla yönetici atayabilirler. Aksi sözleşmede öngörülmedikçe, yönetim, dışarıdan birine de verilebilir; yani yöneticinin ortak olma zorunluluğu yoktur. Ortaklık sözleşmesinde veya daha sonra alınan bir kararla yönetici atanmamışsa şirket yönetimi bütün ortaklara aittir.

Yöneticinin yetkilerine bakıldığında ise; yönetim yetkisi sadece olağan işleri kapsar. Olağandışı işlerde ise ortakların oybirliği gerekir ancak gecikmesinde sakınca bulunan (acil) işlerde yöneticilerden her biri yetkilidir.

Yöneticilerin Hakları
Yöneticilerin hakları iki kısımda incelenebilir; yönetim ve itiraz hakkı ve ücret hakkıdır.

Yöneticilerin Borç ve Yükümlülükleri
Yöneticilerin borç ve yükümlülükleri üçe ayrılır; özen gösterme borcu, hesap verme borcu, incelemeye izin verme borcu.

Adi Ortaklıkta Dış İlişkiler
Adi ortaklığın tüzel kişiliği ve ayrı bir yönetim organı bulunmadığı için, temsil önem taşır. TBK m.637/3, yöneticinin aynı zamanda temsile yetkili olduğunu varsaymış ise de bunun aksi kararlaştırılabilir. Temsil yetkisine sahip yönetici ortağın yapacağı önemli tasarruf işlemlerine ilişkin yetkinin, bütün ortakların oybirliğiyle verilmiş olması ve yetki belgesinde bu hususun açıkça belirtilmiş olması şarttır.

Adi Şirkette Ortakların Değişmesi ve Sonuçları
Adi ortaklığın tüzel kişiliği olmadığından, ortakların şirket borçlarından dolayı sorumluluğu birinci derecede, sınırsız ve müteselsildir. Bir ortağın işlediği haksız fiilden dolayı sorumluluk ise yalnız o ortağa aittir.

Kişi ortaklığı niteliğinin doğal sonucu olarak, adi şirkette ortakların değişmesi çok zordur. Çünkü bu gibi değişiklikler, ortaklık sözleşmesinin değişmesini gerektirmekte, sözleşme değişiklikleri de ortakların oybirliğine ihtiyaç göstermektedir. Ancak, ortaklık sözleşmesinde, ortakların oybirliği yerine, başka bir yetersayı (çoğunluk) öngörülebilir.

Şirkete yeni bir ortak alınması, bütün ortakların rızasına bağlıdır. Ortaklardan birisinin, tek taraflı olarak bir üçüncü kişiye payını devretmesi veya payına üçüncü kişiyi ortak etmesi hâlinde de bu üçüncü kişi ortak sıfatını kazanamaz fakat diğer ortaklar rıza gösterirse üçüncü kişi ortak sıfatına sahip olur.

Ortaklıktan çıkma veya çıkarılmada aşağıdaki gibi incelenebilir. bir ortağın fesih bildiriminde bulunması, kısıtlanması, iflâsı, tasfiyedeki payının cebrî icra yoluyla paraya çevrilmesi veya ölmesi hâlinde, sözleşmede ortaklığın diğer ortaklarla devam edeceğine ilişkin bir hüküm varsa, bu durumlardan biri gerçekleştiğinde, o ortak veya temsilcisi ya da ölen ortağın mirasçısı ortaklıktan çıkabilir veya diğer ortaklar tarafından yazılı olarak yapılacak bir bildirimle ortaklıktan çıkarılabilir.

Kanunda sayılan bu hâller dışında da çıkarılmayı gerektiren nedenler bakımından sözleşmeye hüküm konulabilir.

Adi Ortaklığın Sona Ermesi
Kanunda açıkça bu ayrım yapılmış olmamakla birlikte, infisah (dağılma, kendiliğinden sona erme) veya fesih (dağıtma) şeklinde iki grupta toplanabilecek nedenlerden birisinin gerçekleşmesi, şirketin sona ermesine yol açar.

İnfisah (Dağılma) Nedenleri: Bu nedenlerden birisinin gerçekleşmesi ile ortaklık kendiliğinden sona ermiş, yani dağılmış sayılır.

1. Amacın gerçekleşmesi ya da gerçekleşmesinin imkânsız hâle gelmesi.
2. Mirasçılar ile ortaklığın devam edeceğine dair önceden yapılmış bir anlaşma yoksa ortaklardan birinin ölmesi.
3. Sözleşmede ortaklığın süreceğine dair bir hüküm yoksa ortaklardan birinin iflâs etmesi, kısıtlanması veya tasfiye payının cebri icrayla paraya çevrilmesi.
4. Belirli süreli kurulmuş ortaklıkta sürenin dolması. Ancak, süre dolmuş bulunmasına rağmen faaliyetlere fiilen devam edilmesi halinde ortaklık, belirsiz süreli ortaklığa dönüştürülmüş sayılır.

Fesih (Dağıtma) Nedenleri:

1. Bütün ortakların sona erdirme isteği.
2. Fesih bildirimi ile de şirket sona erdirilebilir. Ancak kanun bu hakkı, sözleşmesinde fesih bildirimi hakkı saklı tutulmuş veya belirsiz süreli ya da ortaklardan birisinin ömrü boyunca sürmek üzere kurulmuş ortaklıklarla sınırlamıştır. Bu üç durumdan son ikisinin söz konusu olduğu hâllerde, fesih bildiriminin 6 ay önceden yapılması öngörülmüştür. İlk halde ise, sözleşmedeki hükme göre hareket edilmelidir. Fesih bildiriminin dürüstlük kurallarına göre ve uygun zamanda yapılması gerekir, bildirim ancak hesap yılı bitiminde hüküm doğurur.
3. Haklı bir sebep varsa mahkeme kararı ile şirket sona erdirilir.

Ortaklık sona erdiğinde ise; yönetim yetkisine sahip olan ortakların, yetkisi ortadan kalkar. Ancak şirket, fesih bildirimi dışında bir nedenle sona eriyorsa yöneticinin durumu öğrendiği veya öğrenmiş sayılması gerektiği ana kadar yetkisi devam eder. Şirket, ortaklardan birisinin ölümü ile kendiliğinden sona eriyorsa ölen ortağın mirasçısı, diğer ortaklara durumu derhal bildirmek ve ölen ortak aynı zamanda yönetici ise, gerekli önlemler alınıncaya dek, ölenin yönetim yetkilerini, dürüstlük kuralı çerçevesinde kullanmaya devam etmekle yükümlü ve yetkilidir. Diğer ortaklar da geçici olarak şirket işlerini aynı şekilde yürütmeye devam ederler.

Ticaret Şirketlerinin Genel Hükümleri

Ticaret Şirketleri ve Uygulanacak Hükümler
Ticaret şirketlerini sayan hüküm, TTK m.124’de yer almıştır. Ticaret şirketlerinin genel hükümleri, kollektif, komandit, limited, anonim ve kooperatif için geçerli olan genel hükümlerdir. Ancak ilgili şirket için özel hüküm olduğunda, öncelikle o hüküm uygulanacaktır.

Ticaret Şirketlerinin Ortak Özellikleri

• Tüzel kişilik bulunması,
• Sınırlı sayı ilkesine bağlılık,
• Hak ehliyetlerinin işletme konusu ile sınırlı olmaması,
• Birleşme, bölünme ve tür değiştirme olanağı,
• Kurulların elektronik ortamda yapılabilmesi, olanağı.

Limited Ortaklık
Limited şirket, bir veya daha çok gerçek ve/veya tüzel kişi tarafından kurulan, kanunen yasak olmayan her türlü ekonomik amaç ve konu için faaliyet gösterebilen, şirket borçlarından dolayı ortaklığın malvarlığı ile ortakların ise sadece taahhüt ettikleri esas sermaye payları ile sınırlı olarak ve yalnızca ortaklığa karşı (şirket sözleşmesinde öngörülmesi durumunda ek ödeme ve yan edim yükümlülüklerini yerine getirmekle) sorumlu bulunduğu, esas sermayesi belirli ve sermaye paylarının toplamından oluşan bir sermaye şirketidir. Ortak Sayısı: Bir veya daha fazla gerçek veya tüzel kişi ortak olabilir. Böylece tek ortak ile limited şirket kurulabilmesine izin verilmiştir. Kanun ortak sayısının elliyi aşamayacağını kabul etmiştir. Limited ortaklık, anonim ortaklıkta olduğu gibi bir kişi ile kurulabilmektedir.

Şirket borçlarından dolayı şirket, malvarlığı ile sorumludur. Aslında bunun aksi düşünülemeyeceği için tanımda belirtilmese de olurdu. Ortakların sorumluluğu ise, taahhüt etmiş bulundukları sermaye payı ile sınırlı ve yalnızca şirkete karşıdır. Ayrıca limited şirketin esas sermayesi, en az on bin Türk Lirası olup sözleşmede gösterilmesi zorunludur.

Ana sözleşmenin yazılı şekilde yapılması ve kurucuların imzalarının noterce onaylanması şarttır. Birleşme ve tür değiştirme gibi istisnalar dışında limited ortaklığın oluşumu, genellikle yeni ortaklık kurma yoluyla gerçekleşir. Yeni ortaklık kurulması üç aşamalıdır, bunlar:

• Sözleşmenin hazırlanması, imzalanması ve noter onayı,
• Kurucular beyanının imzalanması,
• Tescil ve ilan.

Kanunen zorunlu organlar, genel kurul ve müdürlerdir. Zorunlu organlardan birinin bulunmaması ya da toplanamaması, ortaklığın mahkemece feshine yol açabilir. TTK m.616’da genel kurulun devredilemez yetkilerinin, TTK m.625’de ise müdürlerin devredilemez ve vazgeçilemez görev ve yetkilerinin belirtilmesi suretiyle işlevler ayrılığı ilkesi benimsenmiştir.

Genel kurul toplantısı, olağan ve olağanüstü olmak üzere iki tür toplantı vardır. Genel kurul, müdür(ler), tasfiye memurları, mahkemenin izniyle tek pay sahibi, sermayenin en az onda birini oluşturan pay sahipleri (mahkemenin atayacağı kayyım aracılığıyla) tarafından toplantıya çağrılabilir. Ayrıca, limited şirketlerde genel kurul toplantı tutanaklarının, bakanlık temsilcisi tarafından imzalanmasına gerek yoktur.

Limited ortaklıkta müdür(ler) iki şekilde seçilebilirler bu yöntemler: Sözleşme veya genel kurul kararı iledir.

Limited şirket müdürlerinin nitelikleri TTK’de açıkça düzenlenmemiştir. Limited şirket müdürü olarak gerçek veya tüzel kişi seçilebilir. Şirket müdürlerinden biri tüzel kişi olduğu takdirde, tüzel kişinin bu görevi yerine getirmek üzere, bir gerçek kişiyi belirleyeceği de öngörülmüştür. Müdürler, kanunların ve şirket sözleşmesinin genel kurula görev ve yetki vermediği bütün konularda görevli ve yetkilidir. Müdürler, TTK m.625’de sayılan görevlerini ve yetkilerini devredemez ve bunlardan vazgeçemezler.

Müdürlerin yükümlülükleri aşağıdaki gibidir:

• Özen ve bağlılık yükümlülüğü, rekabet yasağı,
• Eşit işlem yükümlülüğü,
• Bildirim yükümlülüğü,
• Şirkete karşı borçlanma yasağı (Şirketten borç almama yükümlülüğü),
• Sorumluluk.

Limited şirkette ortak sıfatının kaybedilmesi aşağıdaki şekillerde gerçekleşebilir:
Çıkma: Kendi isteği ile bir ortağın ayrılmasıdır.
Çıkmaya katılma: Ortaklardan biri şirket sözleşmesindeki hükme dayanarak çıkma istediği veya haklı sebeplerden dolayı çıkma davası açtığı takdirde, müdür veya müdürler gecikmeksizin diğer ortakları bundan haberdar ederler (TTK m.639/1). Diğer ortaklardan her biri, haberin kendisine ulaştığı tarihten itibaren bir ay içinde; şirket sözleşmesinde öngörülen haklı sebep kendisi yönünden de geçerliyse, kendisinin de çıkmaya katılacağını müdürlere bildirmek veya açacağı bir dava ile haklı sebepler dolayısıyla çıkma davasına katılmak hakkına sahiptir.

Çıkarılma: Ortağın, rızası dışında ortaklıktan ayrılmasıdır.

Limited şirkette ortakların hakları aşağıdaki gibi sıralanabilir:

1. Mali Haklar
   • Kâr Payı Hakkı ve Yedek Akçelerle İlişkisi,
   • Tasfiye Payı Hakkı
   • Yeni Pay Alma Hakkı
2. Kişisel Haklar
   • Genel Kurul Toplantılarına Katılma ve İlgili Haklar
   • Ortaklık Yönetimine ve Temsiline Katılma
   • Bilgi Alma ve İnceleme Hakkı
   • Genel Kurul Kararların Butlanının Tespitini ve İptalini İsteme Hakkı
   • Denetleme Hakkı
   • Çıkma Hakkı
   • Çıkmaya Katılma Hakkı
   • Haklı Nedenle Feshi Talep Hakkı

Limited şirkette ortakların yükümlülükleri aşağıdaki gibi sıralanmıştır:

• Ek Ödeme ve Yan Edim Yükümlülüğü
• Haksız Alınan Kâr Paylarını İade Yükümlülüğü
• Bağlılık Yükümlülüğü ve Rekabet Yasağı
• Ortakların Şirkete Karşı Borçlanma Yasağı

Limited şirkette ortakların sorumluluğu aşağıdaki kurala göre yapılır; bu kural: ortağın asli borcu, sermaye taahhüdünü ifa etmekten ibaret olup, bu borcu ifa eden ortağın sorumluluğu sona erer şeklindedir. Fakat sermayenin iade edilmiş, haksız kâr payı veya faiz ödenmiş olması hâllerinde sorumluluk o miktarda yeniden doğar.

Limited şirketin şu nedenlerle sona erer (fesih ve infisah):

• Sözleşmede yazılı sona erme nedeninin gerçekleşmesi ile
• Genel kurul kararı ile
• İflâsın açılması ile
• Kanunda gösterilen nedenlerle
• Uzun süreden beri şirketin kanunen gerekli organlarından biri mevcut değilse veya genel kurul toplanamıyorsa şirketin feshine ilişkin verilecek karar ile
• Bir ortağın talebi üzerine haklı nedenle ve mahkemece verilecek karar ile
• Şirketin kurulmasında kanun hükümlerine aykırı hareket edilmek suretiyle, alacaklıların, ortakların veya kamunun menfaatleri önemli bir şekilde tehlikeye düşürülmüş veya ihlal edilmiş olursa, müdürün/müdürlerin, Ticaret Bakanlığının, ilgili alacaklının veya ortağın istemi üzerine, şirketin merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesince şirketin feshine karar verilir. Ancak, limited şirketin butlanına veya yokluğuna karar verilemez.