Havayolu İşletmelerinde Operasyonel Planlama Dersi 3. Ünite Özet

Giriş

Havaalanları beklentileri karşılayabilmek için alternatif çözüm arayışı içindedirler. Alternatif seçeneklerden biri, havaalanında trafiğin yoğun olduğu belirli saatlerde, uçakların iniş kalkış ücretlerinin artırılmasıdır. Alternatif diğer yöntemlerden biri, operasyonel kuralların geliştirilmesi ve teknolojiden daha fazla yararlanılmasıdır. Bu yöntemlerden biri de kısıtlı havaalanı kapasitelerini verimli bir şekilde yönetebilmek için etkin slot tahsis sisteminin kurulmasıdır.

Havayolu işletmeleri, uçuş gerçekleştireceği noktaları planlarken, havaalanlarının slot tahsis uygulamalarını dikkate almak zorundadır. Bununla birlikte, havayolu işletmesinin uçuş gerçekleştirmek istediği havaalanlarına operasyon düzenleyebilmek için ilgili havacılık otoritelerinden permi (uçuş izni) olarak adlandırılan uçuş izinlerini alması gerekmektedir. Dolayısıyla slot tahsisi uygulamaları ve permi işlemleri, havayolu işletmelerinin operasyonlarını planlarken dikkate almaları gereken önemli kısıtlardan birini oluşturmaktadır.

Slot Kavramı ve Kapsamı

Slot, “belirli bir havaalanında yer almak için uçakların kalkış ya da inişine ayrılan, önceden kararlaştırılmış bir zaman aralığı” olarak ifade edilebilir. Bir havaalanına iniş slotuna sahip olmak aslında, dört farklı kapasite kısıtı sorununun çözülmesi gerektiği anlamına gelmektedir. Birincisi, uçağın varies havaalanına yaklaşma yapmasına izin verecek bir hava trafik control sistemi kapasitesinin olması gerekir. İkincisi, uçağın inişine izin veecek bir havaalanı pist kapasitesinin olması gerekir. Üçüncüsü, havaalanı park ve apron müsaitliğinin olması gerekir. Son olarak, yolcuların pasaport ve bagaj işlemlerini makul bir sürede gerçekleştirmesini sağlayacak düzeyde bir havaalanı terminal kapasitesinin olması gerekir.

Uçak inişi için geçerli olan bu kapasite gereklilikleri, uçak kalkışı için, ters yönde, yine geçerli olacaktır. Slot kavramı hem hava saha kapasitesi hem de havaalanı kapasitesinin düzenlenmesi ile ilgili bir kavramdır. Slot, uçuş planlanmış bir uçağa, belirli bir havasahasını belirli bir zamanda geçmesi ve dolayısıyla iniş-kalkış için belirli havaalanlarını belirli zaman dilimlerinde kullanabilmesi için verilen izin şeklinde tanımlanabilmektedir (Uslu, 2015:219, 221).

Slotlar, hava trafik akış yönetim slotu ve havaalanı slotu olarak ikiye ayrılmaktadır ve her iki slota ilişkin uygulama ve ilkeler farklıdır.

Hava Trafik Kapasitesinin Yönetimi

Hava trafik sistemi yönetimi belirli bir zaman diliminde belirli bir hava sahasında veya havaalanında hava trafik hizmeti verebilen hava aracı sayısı anlamına gelmektedir (Uslu, 2015:220). Hava trafik sitemine olan talep ise belirli bir zaman diliminde belirli bir havasahasıı kullanmak isteyen ya da havaalanına iniş yapmak isteyen havaaracı sayısıdır (Uslu, 2015:220).

Talebin kapasiteyi aştığı zamanlarda hava trafik sisteminin aşırı yüklenmesi nedeniyle öncelikle emniyet tehlikeye girmektedir. Bunun dışında kapasite yetersizliği ve sistemde tıkanıklık, havayolu işletmelerinin operasyonlarını olumsuz etkileyebilecek aşağıdaki durumların oluşmasına neden olabilmektedir.

• Uçuştan önce kalkışta gecikmeler,
• Uçuşta beklemeler,
• Ekonomik olmayan uçuş seviyelerinin kullanımı,
• Rota değişiklikleri ve rotalarda sapmalar,
• Uçuş tarifelerinde ve filo planlamasındaki aksamalar,
• Fazla yakıt kullanımı ve maliyet artışları,
• Havaalanında, terminal binalarında yığılma ve tıkanıklıklar,
• Yolcu memnuniyetsizlikleri.

Hava trafik akış yönetimi, trafik talebi tahminlerini mevcut hava trafik sisteminin kapasitesiyle karşılaştırararak, ortaya çıkabilcek problemleri önleme amacı taşımaktadır. ABD’de ve Avrupa’da hava trafik akış planlaması, sistemin gerçek kapasitesini değerlendiren Merkezi Akış Yönetim Birimi-MAYB (Central Flow Management Unit-CFMU) tarafından gerçekleştirilmekte ve bu birim, sistemde oluşan aşırı yüklenmeleri en aza indirmek için stratejik kısıtlamalar getirebilmektedir. Bunlar (Odoni, 2009:402) , üç temel müdahele türünü içermektedir: Yerde bekletme, yeni rota belirleme ve ölçme.

Hava Trafik Akış Yönetim Slotu Tahsisi

Hava trafik akış yönetim slotu, bir havayolu işletmesinin uçağına, belirli bir hava sahasında belirli bir sektöre, tanınan süre zarfında giriş yapma ve çıkma hakkı tanır. Hava trafik akış yönetim slotları hava trafik kontrol otoriteleri tarafından, uçak kalkış ve uçak iniş saatleri şeklinde tahsis edilen yol slotlarıdır (Graham, 2008:164).

Bir uçak, hava trafik akış yönetim slot aralığını kaçısırsa ağ operason merkezi yeni bir slot atamakta, bu süre içerisinde uçak havaalanında yeni hava trafik slotu için beklemektedir. Yeni bir slot verilirken, varies havaalanındaki kapasite, uçuş güzergahındaki hava trafiği yoğunluğu dikkate alınmaktadır. Hava trafik akış yönetim slotu, ilgili hava trafik akış yönetim otoritesi tarafından yaklaşan veya kalkış yapan uçağa gerçek zamanlı olarak tahsis edilmektedir.

Havaalanı Kapasitesinin Yönetimi

Havaalanı kapasite kısıtları, havaalanı kaynaklı uçuş operasyonu gecikmelerinin önemli bir nedenini oluşturmaktadır. Havaalanı kapasite ve tıkanıklık problemlerinin, en azından kısa ve orta vadede çözümü için, talep yönetim mekanizmaları gündeme gelmiştir. Havaalanı talep yönetimi uzun süreler geçerli olacak ilgili önlemlerin ve düzenlemelerin aylar önceden ayarlanması anlamında proaktif bir yaklaşımdır. Talep yönetimi temel anlamda, yoğun havaalanlarında pik saatlerde planlanmış uçuşların asyısının sınırlandırılmasına yönelik girişimlerden oluşmaktadır. Bu girişimler ekonomk yaklaşımlar ve yönetsel yaklaşımlardır.

Şu anda kullanımda olan en önde gelen talep yönetim mekanizması IATA tarafından geliştirilen tarife koordinasyon sürecidir. IATA koordinasyon süreci yaklaşımında havaalanları tıkanıklık/sıkışıklık seviyelerine göre Seviye 1 (Koordine edilmemiş) havaalanı, Seviye 2 (Tarifeleri düzenlenen) havaalanı, Seviye 3 (Koordine edilen) havaalanı olarak üç kategoriye ayrılmıştır.

Havaalanlarını yöneten organlar, yaygın olarak bilinen yöntemleri kullanarak havaalanı düzenli aralıklarla talep ve kapasite analizleri yapmak zorundadırlar. Bu analizlerin sonucunda, Seviye 1’den Seviye 2’ye ya da Seviye 2’den Seviye 3’e çıkma gerekliliği bulunan veya koordinasyon ihtiyacı azalan ve Seviye 2’den Seviye 1’e düşebilecek havaalanları tespit edilmektedir.

Havaalanı Slot Tahsisi: IATA Tarife Koordinasyon Süreci

Bir havaalanı slotu , belirli bir tarih ve saatte Seviye 3 kategorisindeki havaalanına iniş veya kalkış yapabilmek için gerekli olan tüm havaalanı altyapısının da kullanılabileceği şekilde planlanmış bir operasyona bir koordinatör tarafından verilen izindir. Daha basit bir ifadeyle, havaalanı slotu, bir havayolu işletmesinin belirli zamanlarda havaalanına iniş/kalkış yapma hakkıdır.

Yaz veya kış, her sezon için, IATA slot tahsis süreci beş temel adımı içermektedir:

1. İlan edilen kapasitenin ayarlanması
2. Slot talepleri
3. Başlangıç slot tahsisi
4. Tarife koordinasyon konferansı
5. Slot iadesi

Bir slot en az %80 oranında kullanılmamışsa, havayolu şirketi bu slotu kaybetmektedir. Bununla birlikte, havaalanı alt yapısında gerçekleştirilen iyileşmelerle yeni oluşan slotlar da bu havuzda toplanmakta ve slot havuzundaki slotlar tekrar dağıtılmaktadır. Havayolu şirketleribaşlangıç slt tahsisini iyileştirmek için IATA hükümlerine bağlı kalmak koşuluyla slotları daha sonra kendi aralarında değiştirebilmektedir. Slot süreleri planlanan varış ve kalkış zamanlarına dayanmaktadır.

Başlangıç slot tahsisinde aşağıdaki önceliklere göre slot tahsisi gerçekleştirilir:

1. Tarihi slotlar
2. Tarihi slotlarda değişiklikler
3. Slot havuzu
4. Yeni girenler
5. Her kategoride mevcut bir operasyonu yıl boyunca faaliyet gösterecek şekilde genişletme talebi, yeni bir slot talebine göre önceliğe sahiptir.

Yukarıdaki ölçütlere ek olarak, slotların yeni giren havyolu işletmeleri arasında tahsisinde ayrıca aşağıdaki ölçütler dikkate alınmaktadır:

• Etkin operasyon süresi
• Hizmet türü ve pazar
• Rekabet
• Operasyon yasakları
• Seyahat eden yolcu ve diğer kullanıcıların gereksinimleri
• Operasyon sıklığı
• Yerel yönergeler

Türkiye’de Havaalanı Slot Uygulmaları

DHMİ yetki ve sorumluluğunda hizmet vermek üzere, koordine edilen havaalanları için slot taleplerini değerlendiren ve tahsis eden, tarifesi düzenlenenler için tarife düzenleme görevini yürüten merkez Slot Koordinasyon Merkezidir (SKM). Bununla birlikte, slot koordinasyon, tahsis, kontrol ve izleme genel esaslarını belirlemek, sistemin etkinliği ve hizmetin bir bütün olarak talimata belirlenmiş ölçütlere uygun olarak yürütülmesini temin etmek amacıyla DHMİ Merkez Koordinasyon Komitesi oluşturulmuştur. Bu komite, her tarife döneminde en az bir defa havayolu işletmeleri, terminal işleticileri, yer hizmeti kuruluşları ve ilgili diğer kuruluşlar ile sektörel gözden geçirme toplantıları düzenlemekle sorumludur.

Slotların izlenmesinde, SKM, tahsis edilen slotlarla gerçekleşen operasyonlarının birbirine uyumunu belirlemek amacıyla slot saatiyle operasyonun gerçekleşme saatini karşılaştırmaktadır. Slot için talep edilen operasyon saati; tarife veya uçuş planında belirtilen zamanlarla uyumlu olmak zorundadır.

Halen Slot Koordinasyon Ünitesi; Planlama, Operasyon ve İzleme olmak üzere üç departmandan oluşmakta ve DHMİ Genel Müdürlüğü’ne bağlı çalışmaktadır.

Havaalanı Slotlarının Havayolu İşletmeleri İçin Önemi

Havaalanı işletmelerinin, havayolu işletmelerine sunabildikelri kapasite günün değişen zaman araıkları ve yaz/güz dönemleri için teorik olarak belirlidir. Havayolu taşımacılığına olan yolcu talebi yıldan yıla artmaktadır. Büyük uluslararası havayolu işletmeleri Londra Heathrow gibi yoğun hava limanlarında yüksek ücretler ödeyerek havayolu işletmelerinden slot satın almakta veya kiralamaktadır. Bu durum havaalanı slotlarının gün geçtikçe önem kazanmasına güzel bir örnektir.

Havayolu şirketleri slotlarını kullanmadıklarında, onları gelecekte kullanmak üzere tutma eğilimindedirler. Ayrıca, slotlarını daha karlı olabileceği bir tarihte kullanmak amacıyla, rakip olmayan ve işbirliği yaptıkları havayollarına transfer edebilmektedirler.

Uçuş İzni (Permi) İşlemleri ve Başvuru Usülleri

Uçuş izinleri genel olarak; transit geçiş, iniş, özel ve diplomatik olmak üzere dörde ayrılır. Uçuş izinleri için çoğu ülke, havayolu işletmelerinden ya da bunların ilgili ülkelerdeki temsilci işletmelerinden doğrudan başvuru kabul etmektedir. Transit geçiş ve iniş için ücretler normalde, kendi bölgesinde tüm yer ve hava iletişim tesislerini çalışır durumda tutmak ve işletmekle sorumlu ulusal havacılık otoriteleri tarafından havayolu işletmelerine ya da temsilcilerine fatura edilmektedir.