Hava Taşımacılığı Dersi 1. Ünite Özet

Giriş

Erişemediğiniz bir kaynağı kullanmanız, kullanılmak üzere yer değiştirmeniz, diğer kaynaklar ile birleştirerek entegrasyon sağlamanız hep ulaşım temellidir. Sadece lokasyon temelli değil dünya çapında bunun sağlanması, ayrıca kaynakların korunması için onlara ulaşılması, hem sosyal hem fiziksel insan ihtiyaçlarının giderilmesinde yine ulaşım hayatidir. Dolayısıyla sosyo-ekonomik açıdan sürdürülebilirliğin anahtarı ulaşım sistemidir.

Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde ekonomik gelişmede ve bunun sürdürülebilirliğinde hava yolu taşımacılığı ve bu sistemin temel ögelerinden biri olarak havaalanı işletmeleri hayati bir rol oynamaktadır. Türkiye’de havaalanı işletmeleri son yıllarda hızlı bir gelişme süreci içerisindedirler. Aynı zamanda, dünya çapındaki serbestleşme, liberalleşme, özelleştirme, ticarileşme ve rekabet yapıları gibi hava yolu taşımacılığındaki değişim ve gelişmeler, hava yolu taşımacılığı sistemini tüm unsurlarıyla birlikte etkilemektedir.

Hava yolu taşımacılığı tüm diğer taşıma modları gibi hem yerel olarak ve hem de bölgesel politik sınırların ötesinde toplumları ve ekonomileri güçlü şekilde etkileyen bir ağdır. Havaalanları da bu ağın anahtar bileşenlerinden birisidir.

Ulaştırma Sistemi Kavramı

Ulaştırma, insanların ve eşyaların bir yerden başka bir yere taşınma hareketi veya süreci olarak tanımlanmaktadır. Ulaştırma ve ulaşım insanlık tarihi boyunca önemli yeri olan bir kavramdır. İnsanoğlu ve medeniyetler geliştikçe bu kavram da gelişmekte ve zenginleşmektedir. Ulaştırma sistemi ise insan ve yüklerin bir yerden başka bir yere iletimlerinin, istenilen koşullara uygun, belirli ve iyi tanımlanmış bir şekilde sağlanması amacıyla bir araya getirilerek, işlevleri ve karşılıklı etkileşimleri organize edilen ilgili tüm fiziksel, sosyal, ekonomik ve kurumsal bileşenlerin kümesi” olarak açıklanabilmektedir.

Sistem, parçaların bir araya gelmesiyle oluşan bir bütünlüktür. Bir sistemi anlayıp yorumlayabilmek için sistemin bileşenleri iyi tanımak gerekmektedir. Ulaştırma sistemi sisteme bütünlük katan birtakım unsurlardan meydana gelmektedir. Bu unsurlar aşağıdaki gibidir;

• Yol
• Ulaşım aracı
• Yolcu
• Yük
• Taşımacı
• Taşıma Senedi

Ulaşımın amacı; insan ve eşyanın en kısa sürede daha ucuz ve emniyetli bir şekilde taşınmasıdır. Devletin ulaşıma ilişkin rolü ise ulaşımın gereklilikleri saptayıp, ihtiyaçları karşılamak ve ulaşım sistemleri kurarak koordine etmektir. Ulaştırma sisteminin temel amacı ise herhangi bir nedenle ulaştırma talebini, en kısa zamanda ve en az maliyetle, güvenli bir şekilde sunmaktır.

Ulaştırma medeniyetin temel yapı taşı olan bir ihtiyaçtır. Bu gereklilik, insanların gerek kendilerini gerekse mallarını istenilen yere istenilen zamanda ulaştırma zorunluluğundan kaynaklanmaktadır.

Ulaştırmanın hacmini ifade etmek için kullanılan bazı ölçü birimleri vardır. Yolcu-Km (Revenue Passenger-Km), bir yolcunun bir kilometre mesafeye taşınmasıyla ifade edilen trafik ölçü birimidir. Ton-Km (Ton-Km) ise, bir ton yükün bir kilometre mesafeye taşınmasıyla ifade edilen trafik ölçü birimidir.

Ulaştırma sistemleri ülkelerin ekonomik, sosyal ve kültürel faaliyetlerinin canlanmasında önemli role sahiptir. Ulaştırmanın devamlılığını sağlamak adına belirlenmiş “Sürdürülebilir Ulaştırma” ilkeleri kapsamında ulaştırma fonksiyonu aşağıdaki özelliklere sahip olmalıdır:

• Çevre dostu
• Verimli
• Yüksek güvenlik özelliklerine sahip
• Sosyal olarak kabul edilebilir.

Bunların gelişmesi ve korunmasında etkili rol kamuya düşmektedir. Ulaştırma sistemlerinin ve hizmetlerinin toplumsal gelişime olanak sağladığını da unutmamak gerekir.

Ulaştırma, hareket kabiliyeti olan araçlarla hem yolcu hem de yük için sağlanan bir hizmettir. Bunun dışında ulaştırma sektörünün sağladığı hizmetlerin özellikleri aşağıdaki gibidir:

• Büyük altyapı yatırımları gereksinimi ve yüksek sabit maliyetlere yol açması
• Pozitif dışsallık yayarak, ekonomide özel faydalar yaratması
• Mal ve hizmetlerin hareketliliğini artırması
• Hizmetin çok boyutlu olması (hem yolcu hem yük taşımaya yönelik olması)
• Aynı anda tüketilmesi gerekliliği
• Yapılan yatırımların jeopolitik ve coğrafik özelliklere göre değişmesi
• Tek yönlü olması
• Yatırımların eğilimini teknolojik gelişmelerin belirlemesi
• Hizmetin sunumunun doğa olaylarından etkilenmesi

Medeniyet için yeri ve öneminden yukarıda bahsedilen ulaştırma sisteminin temel faydaları aşağıda sıralanmıştır.

• Her seviyede insan ihtiyaçlarının giderilmesine yardımcı olması,
• Üretim faktörlerinin, kaynakların, girdilerin, üretim ortamına akışını sağlayarak üretim yapmayı olanaklı kılması,
• Çok uzak sayılabilecek mesafelere kısa zamanda ulaşımı mümkün kılarak ticareti kolaylaştırması,
• Yatırımlarının yapıldığı çevrenin değerini artırıcı özelliğinin olması,
• Maliyetleri düşürücü etkisinin olması,
• Gelir arttırıcı etkiye sahip olması,
• Küresel ekonomiyi ve çağdaş yönetim yaklaşımlarını uygulama imkânı sağlaması.
• Sosyal ve siyasal bütünleşmeye katkı sunması,
• Olağanüstü durumlarda kurtarıcı rol oynaması.

Ulaştırma Alt Sistemleri

Ulaştırma sistemi, her biri kendine özgü ağ, taşıt ve işletme ögelerine sahip, birbiriyle rekabet etmeksizin birbirlerini tamamlayarak bütünsel olarak faaliyet gösteren alt sistemlerden oluşmaktadır. Bu alt sistemler aşağıdaki gibidir:

• Kara yolu taşımacılığı
• Deniz yolu taşımacılığı
• Havayolu taşımacılığı
• Demir yolu taşımacılığı
• Boru hattı taşımacılığı

Farklı yapılara sahip bu ulaştırma alt sistemleri yolcu ve taşımacılık kıyaslandığında her birinin bir diğerine göre avantajlı ve dezavantajlı yönleri vardır (S:12, Tablo 1.4).

Dünyada ve Ülkemizde Ulaştırma Alt Sistemleri

Türkiye, stratejik coğrafi konumu sebebiyle ulaşım sektöründe de önemli bir yere sahiptir. Dolayısıyla Türkiye’nin ulaştırmaya vermesi gereken önem bir kat daha artmaktadır. Ülkemiz 2023 ulaştırma vizyonu, 2003 yılında TÜBİTAK tarafından düzenlenen “Ulaştırma ve Turizm Panelinde “Kişi hak ve gönencinden ödün verilmeyen, can güvenliğinin yüzde yüz sağlandığı, çağdaş teknolojiye ve uluslararası hukuk ve kurallara uyumlu, çevrenin en üst düzeyde korunduğu bir ortamda, kentler arası ulaşımın en çok 1,5 saat, kent içi ulaşımın ise en çok 30 dakikada (yük taşımacılığında bu süreler iki katıdır) sağlanabilmesi” olarak belirlenmiştir. Ülkemizde kullanılan başlıca ulaşım alt sistemi kara yoludur. Ancak diğer ulaşım türleri de farklı ağırlıklarla işlevseldir (S:13, Tablo 1.5). Özellikle havayolu taşımacılığı hızlı bir gelişim göstermektedir. SHGM tarafından yayınlanan 2014 yılı faaliyet raporuna göre Türk sivil havacılık sektörünün yapısını aşağıdaki şekilde özetlemek mümkündür:

• 38 adeti uluslararası tarifeli-tarifesiz iç hat/dış hat, 28 adeti ise sadece iç hat seferlere açık toplam 53 havalimanı ve 69 heliport,
• 13’ü hava yolu şirketi, toplam 192 hava taşıma işletmesi,
• 422’si hava yolu işletmelerinde toplam 1.231 hava aracı,
• Toplamda, 76,297 koltuk kapasitesi, 1.349.875 kg. yük taşıma kapasitesi,
• 43 uçuş (ve tip) eğitim kuruluşu, 61 bakım organizasyonu,
• 17’si A Grubu, 80 yer hizmetleri kuruluşu.

Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü 2017 yılı faaliyet raporunda belirtildiği üzere ; Ülkemiz, sivil havacılık alanında son on beş yılda gösterdiği büyüme ile Dünya’da ve özellikle bölgemizde sivil havacılık sektörünün gelişmesine önemli katkılar sağlamaktadır. Uluslararası havacılık kuruluşlarının yayımladığı birçok raporda ülkemizin son yıllardaki gelişimi ve dünya havacılık sektöründe üst sıralarda yer aldığı görülmektedir. Ayrıca söz konusu raporlarda ülkemizin bu alandaki büyümesini ilerleyen yıllarda da sürdüreceği ifade edilmektedir. SHGM tarafından hazırlanan bu rapora http://web.shgm.gov.tr/documents/sivilhavacilik/files/pdf/ kurumsal/faaliyet/2017.pdf adresinden ulaşılması mümkündür.

Ulaştırma Alt Sistemlerinin Kullanımları

Bir yük birden fazla ulaşım türü kullanarak çıkış noktasından varış noktasına ulaştırılabilmektedir. Yükün bir veya daha fazla taşıyıcı tarafından; kara yolu, deniz yolu, demir yolu veya hava yolu taşımacılık türlerinden yalnızca biri kullanılarak taşınması tek sistemli taşıma (uni-modal transport) türüdür. Farklı taşıma üniteleri veya araçlarıyla, birden fazla taşıma türünün oluşturduğu taşıma zincirine verilen genel isim ise çok sistemli ya da çoklu taşımacılıktır. Konteynır gibi taşıma kapları içerisine yerleştirilmiş yüklerin, nitelikleri bozulmadan, tüm taşımacılık süresince, özel transfer noktalarında en az iki taşıma türü arasında aktarma yapılan taşıma şekli ise intermodal taşımacılık olarak da bilinen sistemler arası taşımacılıktır. Bir diğer taşıma türü olan kombine taşımacılık; kamyon, tren, gemi ve uçak gibi taşıma türlerinden en az ikisinin kullanılarak taşımaya konu malların göndericisinden alıcısına taşıma kapları içerisinde taşınması sürecinin tamamını kapsayan taşıma sözleşmesine dayalı taşıma türüdür

Kombine taşımacılığın taşıma türlerinin etkin bir şekilde kullanılmasıyla birçok üstün yönü vardır. Bu üstünlüklerden bazıları şunlardır;

• Coğrafi sebeplerden dolayı aktarmalı taşımacılığın zaman kayıplarını mümkün olduğunca en aza indirmesi,
• Kara yolu taşımacılığının teslimatlardı daha rasyonel bir sevkiyat tarzının getirdiği üstünlüklerden faydalanılması,
• Gelişmiş taşıma tekniğinden yararlanılanımlasın,
• Taşıma sistemi içerisindeki unsurların birbiriyle uyumlu olmasının sağladığı optimizasyon,
• Özel yükleme araç ve gereçleri kullanılmasıyla taşıma araçlarının çalışma sürelerinde rasyonalizasyon sağlanması.

Kombine taşımacılık yüklerin standart kaplarda birim yük cinsinden taşınmasını gerektirmektedir. Bu her yük için mümkün olmayabilir. Ayrıca taşıma ünitelerinin ve araçların bir biri ile uyumunu gerektiren kombine taşımacılıkta taşıma sistemlerinin organizasyonu da büyük önem taşımaktadır.

Yük Gönderiminde Ulaştırma Sistemi Seçimi

Bir yükün temel taşıma türlerinden biri belirlenerek ya da entegre taşımacılık kullanılmasına karar verilerek başlangıç noktasından varış noktasına ulaşması kararına taşıma türü seçimi denir. Taşıma türünün seçimindeki temel amaç türlerin dengeli kullanımı olmalıdır. Taşıma türü seçilirken göz önünde bulundurulması gereken bazı kriterler vardır. Bunlar aşağıda listelenmiştir.

• Maliyet
• Hız
• Güvenilirlik
• İzlenebilirlik
• Yükün özellikleri
• Esneklik
• Taşıma türüne kolay erişim