Havacılığa Giriş Dersi 4. Ünite Sorularla Öğrenelim

MRO kısaltmasının açılımı nedir?

MRO kısaltması bakım, tamir ve yenileme terimlerinin İngilizceleri olan Maintenance, Repair ve Overhaul kelimelerinin baş harflerini temsil etmektedir ve ülkemizde sivil havacılık sektöründe yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.

Uçuşa elverişlilik kısaca nasıl açıklanabilir?

Uçuşa elverişlilik direktifi ya da sektörde yaygın kullanımı olan AD kısaltması İngilizce Airworthiness Directive teriminden gelmektedir. Hava araçlarının oldukça uzun olan kullanım ömürleri esnasında, uçuşa elverişliliklerini olumsuz etkileyen bir takım kusurlar saptanabilir. Bu kusurların kaynağı tasarım ya da üretim olabilir. AD’ler, bir hava aracı parçasında saptanan herhangi bir emniyetsiz durumu ve bu durumun ortadan kaldırılması için gerekli işlemlerin neler olduğunu kullanıcılara bildiren notlardır. Hava aracının sertifikasyonunu yapan havacılık otoritesi tarafından yayınlanır ve uygulanması zorunludur.

Uçuşa elverişliliğin iki şartı nedir?

Uçuşa elverişliliğin iki şartı; • Uygunluk ve • Emniyettir.

Sürekli uçuşa elverişlilik nedir?

Sürekli uçuşa elverişlilik (continuing airworthiness); bir hava aracının işletildiği süre boyunca yürürlükte olan uçuşa elverişlilik gerekliliklerine uyması ve emniyetli bir şekilde işletilmesini sağlayan tüm süreçleri ifade eder.

Risk nedir?

En geniş anlamda risk, istenmeyen bir durumun oluşma olasılığıdır.

Bir nesnenin emniyeti nasıl tanımlanabilir?

Bir nesnenin emniyeti, o nesnenin kullanımı esnasında insanlara ya da malzemeye zarar vermeme ya da istenmeyen sonuçlar doğurmama yeteneğidir.

Havacılıkta riskin tanımı nasıl yapılabilir?

Havacılıkta risk belli bir uçuş saati başına düşen kaza sayısı olarak tanımlanabilir.

Güvenilirlik kısaca nasıl açıklanabilir?

Güvenilirlik bir nesnenin (bu nesne havacılık anlamında bir komponent, ekipman ya da bir sistemi temsil eder) karakteristik bir özelliğidir ve o nesnenin kendinden beklenen işlevini, belirli şartlar altında belirli bir zaman aralığında yerine getirme olasılığıdır.

Teknik anlamda Güvenilirlik nedir?

Teknik anlamda güvenilirlik bir sistemin ya da bir komponentin standartları ne kadar yakaladığının bir ölçüsüdür. Emniyetin risk cinsinden tanımlanmasına benzer olarak, güvenilirlik de sıklıkla arıza/hata (failure) oranı cinsinden tanımlanmaktadır. Basit bir anlatımla arıza oranı ne kadar düşükse güvenilirlik o kadar yüksektir.

Hata/arıza ne anlama gelmektedir?

Hata/arıza önceden belirlenmiş bir performans kriterini sağlayamama durumudur.

PSI birimi kısaca nasıl açıklanabilir?

PSI, havacılıkta yaygın olarak kullanılan bir basınç birimidir ve 1 inç karelik alana düsen pound cinsinden kuvveti belirtir.

Arıza nasıl tanımlanabilir?

Arıza bir nesnenin beklenen işlevini yerine getirmeyi sonlandırması şeklinde tanımlanabilir. Hava araçlarına belirli aralıklarla birtakım bakımların uygulanmasının temelindeki felsefe buradan çıkmaktadır.

Doğal güvenilirlik nedir?

Doğal güvenilirlik seviyesi teorik olarak ulaşılabilecek en yüksek güvenilirlik seviyesidir ve ancak tasarımının yeniden yapılması ile yükseltilebilir. Bununla birlikte uygun olmayan ya da yetersiz bakım, güvenilirliği azaltır. Örnek vermek gerekirse tekrarlı bakım işlemleri aşınmayı arttırır ve bunun sonucunda bakım hatası olasılığı artarak hasar/arıza (failure) oluşabilir.

Bakım nedir?

Bakım; hava aracının bütünlüğünün ve performansının sürdürülmesi ya da yeniden kazandırılması için gerekli işlemlerdir. Bu işlemler hava aracının sertifikasyona uyumunun sağlanması için yapılan kontrol, tamir, yenileme, koruma ve parça değiştirme işlemleridir. Bu anlamda sürekli uçuşa elverişlilik ve bakım es anlamlı terimlerdir. Özetle bakım komple bir hava aracının ya da onun herhangi bir komponentinin güvenilir ve emniyetli bir şekilde çalışmasını sağlamak için yapılan bir takım işlemleridir.

EASA bakımı nasıl tanımlar?

EASA’ya göre Bakım; bir hava aracı ya da komponentine yenileme, tamir, kontrol, değişim, tadilat ya da arıza giderme işlemlerinden herhangi birinin ya da bir kombinasyonunun uygulanmasıdır. Uçuş öncesi kontroller bir bakım işlemi değildir.”

FAA bakımı nasıl tanımlar?

FAA’ye göre Bakım; parçaların kontrolü, yenilenmesi, tamir edilmesi, korunması ve değiştirilmesi işlemleridir.

Mühendislik yaklaşımıyla bakımı nasıl tanımlarız?

Bakım; bir sistemin kendinden beklenen bir işlevi sürekli bir şekilde, tasarım güvenilirlik ve emniyet seviyesinde yerine getirmesini sağlamak için yapılan işlemlerdir. Bu tanım servis, ayar, değişim, tamir, yenileme ve sistem ya da ekipmanın düzgün ve sürekli çalışmasını sağlamak için başka ne yapılması gerekiyorsa onu kapsamaktadır. Bu arada, o ekipmanın özel bir amaç için tasarlandığını ve belirli bir doğal güvenilirlik ve emniyet seviyesine sahip olduğunu vurgulamaktadır.

Bakımda maliyet azaltmaya nasıl bir örnek verilebilir?

Hidrolik sistemde bir kaçak olduğunu, ancak bu kaçağın iki kontrol arasında hidrolik sıvısı miktarını kritik bir şekilde azaltarak emniyetsiz bir durum oluşturmayacak kadar küçük, ya da hidrolik rezervuarın büyük olduğunu düşünün. Bu durumda bu kaçak da emniyet, güvenilirlik ya da uçuşa elverişliliği etkilememektedir. Ancak boşa damlayan hidrolik sıvısı işletmeye bedava gelmemiştir. Bu durumda bu kaçağı ortadan kaldırmak için yapılan bakımın amacı maliyet azaltmaktır.

Bakımın yapılış amacına göre hava aracı bakım faaliyetleri nelerdir?

Bakımın yapılış amacına göre bakım faaliyetleri şunlardır: • Önleyici bakım, • Düzeltici balım.

Önleyici bakımın amacı kısaca nasıl açıklanabilir?

Önleyici bakım (preventive maintenance), herhangi bir arıza oluşmadan önce yapılan birtakım önleyici işlemlerdir. Önleyici bakımların amacı normal kullanım sonucu eskimeden kaynaklanan arızaları azaltmaktır.

FAA önleyici bakımı nasıl tanımlar?

FAA önleyici bakımı; “basit veya tali koruyucu işlemler ve karmaşık montaj işlemlerinin haricindeki küçük standart parça değişimler” olarak tanımlamaktadır. Önleyici bakımlara örnek olarak motor hava filtresi değişimi, aşınmayı önlemek için yapılan yağlama işlemleri verilebilir.

Bakım mühendisliği açısından önleyici bakım nasıl tanımlanır?

Bakım mühendisliği açısından önleyici bakım, ekipmanın emniyetli ve güvenilir bir şekilde çalışmasını sağlamak için yapılan programlı (scheduled) bakım işlemleridir.

Önleyici bakım kavramı ile bakım kavramı arasındaki fark kısaca nasıl açıklanabilir?

Önleyici bakım kavramı ile programlı bakım kavramı iç içe geçmiş iki kavramdır. Çünkü önleyici bakımlar belirli bir program çerçevesinde planlanırlar. İşletmenin uçuş hareket birimi ile koordineli bir şekilde planlandığından hava aracının yayınlanmış uçuş tarifesini aksatmazlar. Programlı bakımlar, rutin ve tekrarlı önleyici bakım faaliyetlerinden oluşurlar.

Programlı bakımların planlaması neden önemlidir?

Programlı bakımlar planlanırken; bakımda kullanılacak dokümanlar, yedek parça, iş gücü, mekân (hangar), ekipmanlar bakım başlamadan hazır edilmelidirler. Bu sayede hava aracı uçuşunu tamamladığı anda bakıma başlanabilir ve aksaksız bir şekilde bakım işlemleri tamamlanarak hava aracı tekrar uçuşa verilebilir. Bakım maliyetlerinin kontrol edilebilmesi için programlı bakımların etkin bir şekilde planlanması hayati önem taşımaktadır.

Programlı bakımların planlamasında yapılması gereken işlemler nelerdir?

Programlı bakımların planlamasında yapılması gereken işlemler şöyle özetlenebilir: • Hava aracı Bakım El Kitabı, Resimli Parça Kataloğu, Yapısal Tamir El Kitabı gibi bakım yapılırken referans alınan dokümanlar, bakım kontrol listeleri ya da görev kartları, gövde, motor ve pervane kayıt defterleri, uygulanması gereken Servis Bülteni (SB) ya da Uçuşa Elverişlilik Direktifi (AD) varsa bunlara ilişkin dokümanlar, varsa tadilatlara ilişkin dokümanlar, Asgari Teçhizat Listesi (MEL) kapsamında ertelenen arıza listeleri gibi tüm dokümanlar hazır edilmelidir. • Bakım programı, zaman ömürlü parça listesi ve ertelenen arıza listesi referans alınarak gerekli yedek parçalar hazır edilmelidir. Yedek parçalar motor, pervane gibi büyük komponentleri içerebildiği gibi, yağ, hidrolik, gres gibi sarf malzemeleri ve cıvata, somun, perçin gibi hırdavat malzemelerini de içerir. • Planlanan bakım işlemlerinin zamanında ve uygun bir şekilde tamamlanabilmesi için gerekli sayıda ve uygun şekilde lisanslı (A, B1, B2 ve C kategorilerinde) teknik personel yani iş gücü hazır bulundurulmalıdır. • Planlanan bakım işlemlerinin gerçekleştirilmesi için hava aracının hangara çekilmesi gerekecek midir? Hangarda hava aracı için yeterli alan mevcut mudur? Olası kontrol ve tamir işlemleri için atölyeler hazır mıdır? • Hava aracının yerde hareket ettirilmesi için gerekli uygun çeki demiri ve traktör, jaklar, ceraskallar, yer takat cihazları, test ekipmanları, standart ve özel takımlar hazır edilmelidir. • Bazı özel bakım işlemleri için tüm bakım kuruluşları gerekli iş gücü ve ekipmanı kendi bünyesinde barındırmayabilir. Böyle bir durumda hava aracı daha yere inmeden bu işgücü ve ekipmanla ilgili sözleşme ve hazırlıklar yapılmış olmalıdır.

Düzeltici bakım nedir?

Düzeltici bakım (corrective maintenance), bilinen ya da beklenen bir arızanın giderilmesi ya da hasarın düzeltilmesi ile bir ekipmanın tekrar işler hâle geri getirilmesi için yapılan bakım işlemleridir.

Düzeltici bakımlar kısaca nasıl açıklanabilir?

Düzeltici bakımlar herhangi bir programa göre yapılan işlemler değildir ve bu nedenle programsız bakım faaliyeti olarak nitelendirilirler. Düzeltici ya da programsız bakım gerektiren diğer durumlar ise yıldırım çarpması, sert iniş, türbilansta uçuş, ani motor durması, volkanik kül olan bir bölgede uçuş, yüksek şiddetli radyasyon bölgesine (HIRF: High Intensity Radiated Field) maruz kalma gibi anormal olaylar ya da acil gelen AD’lerdir.

Düzeltici ve önleyici bakımları daha iyi anlamak için uçak üzerindeki bir sistemden örnek verilerek nasıl açıklanabilir?

Daha önceki sorularda bahsedilen Hidrolik pompa örneğine dönülecek olursa, bu pompanın 100 ±10 PSI’lık bir basınç üretmesi bekleniyordu. Pompanın bu işlevini sürekli olarak yerine getirmesini sağlamak için, pompa sağlam olsa bile belirli aralıklarla sökülerek dişlerindeki aşınma kontrol edilir, temizlenir, yağlanır. Bu yapılan kontrol işlemi bir önleyici bakımdır. Pompa çıkış basıncı herhangi bir t anında 90 PSI’ın altına düştüğünde ya da 110 PSI’ın üstüne çıktığında (arızalandığında) pompa sökülür, arızanın nedeni tespit edilir, bu neden ortadan kaldırılır ve pompa tekrar beklenen işlevini yerine getirecek hale getirilir. Bu işlem de bir düzeltici bakımdır.

Hat bakım nedir?

Hat bakım (line maintenance) faaliyetleri hava aracı tarifesi kapsamındaki uçuş operasyonlarını gerçekleştirirken yapılan bakım işlemleridir. Düzeltici ya da başka bir deyişle programsız bakımlar, hat bakım faaliyetlerinin önemli bir kısmını oluştururlar. Hava aracının iki tarifeli uçuşu arasında uzun bir süre varsa ya da hava aracı geceleyecekse, personel ve diğer kaynakların mevcudiyet durumuna bağlı olarak küçük seviyede programlı bakımlar da hatta yapılabilir.

Hat bakımda yapılan işlemler kısaca nasıl açıklanabilir?

Hat bakım işlemleri genelde hava aracının iki uçuşu arasında kalan boşlukta gerçekleştirildiği için bazen transit bakım olarak da adlandırılmaktadır. Yapılan işlemler uçağın harici kontrolleri (yakıt kaçağı kontrolleri, aşınmış lastik kontrolleri, gövde ve kanatlarda hasar kontrolleri vb.) ve uçuş mürettebatı tarafından bildirilen arızaların gözden geçirilmesi işlemleridir. Bu arızalardan giderilebilenler giderilir, diğerleri ertelenir.

Üs bakım nedir?

Üs bakımı; Hava aracının hangar ve atölye mekânlarında onaylanmış standartlara göre yenileştirme, onarım, parça değiştirme veya hasar giderme işlemlerinin birlikte veya ayrı yapılmasını ifade eder.

Atölye bakımı neleri kapsar?

Atölye bakımı hava aracından sökülen komponentlerin (komple bir motor, bir pompa, bir gösterge vb.) tamir, yenileme ve test işlemlerini kapsar.

Bakımın operasyonel amaçları nelerdir? 

Bakımın operasyonel amaçları şöyle sıralanabilir: • Uçuş tarifesinin aksaksız bir şekilde yürütülmesi için uçuş departmanına uçuşa elverişli hava araçları sağlamak, • Bu araçları gerekli tüm bakımları yapılmış, veya uygun bir şekilde ertelenmiş olarak sağlamak.

Hava Ulaştırma Birliği’ne göre bakımın amaçları nelerdir?

Hava Ulaştırma Birliği’ne göre bakımın amaçları şunlardır: • Ekipmanın tasarımdan gelen emniyet ve güvenilirlik seviyelerine ulaşılmasını sağlamak (önleyici bakım), • Herhangi bir bozulma olduğunda emniyet ve güvenilirliği tasarım seviyesine geri getirmek (düzeltici bakım), • Tasarım güvenirliliğinin düşük olduğu saptanan parçalarda, tasarımın iyileştirilmesi için gerekli veriyi sağlamak (veri toplama, işleme, depolama), • Bunları yaparken maliyetleri minimumda tutmak, • Tasarım seviyelerine ulaşılamadığında bakım programının ayarlanması ve optimizasyonu için gerekli verileri sağlamak.

AOC kısaltması ne anlama gelmektedir? 

AOC kısaltması ülkemiz sivil havacılık sektöründe sıklıkla kullanılan bir kısaltmadır ve İngilizce Air Operator Certificate kelimelerinin baş harflerinden oluşmuş olup Hava İşleticisi Sertifikası şeklinde dilimize tercüme edilebilir. Ancak hukuksal açıdan tam karşılığı olan terim Havayolu İşletme Ruhsatı’dır.

FAA’de hava işleticisi sahiplerinin uçuşa elverişlilik ile ilgili sorumlulukları nelerdir? 

Cevap: FAA’de hava işleticisi sahiplerinin uçuşa elverişlilik ile ilgili sorumlulukları şöyle sıralanabilir: • Her sertifika sahibi aşağıdakilerden birinci derecede sorumludur: • Gövde, motor, pervane ve parçaları dahil tüm hava aracının uçuşa elverişliliğinden, • Şirketin dokümanları ve yasal düzenlemeler kapsamında gövde, motor, pervane ve parçaları dahil tüm hava aracına yapılan bakım, önleyici bakım ve değişikliklerin performansından. • Bir sertifika sahibi (işletici) herhangi bir bakım, önleyici bakım veya değişiklik için başka bir şahıs ile anlaşma yapabilir. Ancak yapılan bu anlaşma sertifika sahibini 1. maddedeki sorumluluklarından feragat ettirmez.” 

Bakım maliyetleri kısaca nasıl açıklanabilir? 

Hava aracı bakımı maliyetli bir iştir. Bakım maliyetleri, havayolu işletme maliyetlerinin %10-20’sini oluşturmaktadır. Bu orandaki değişikliğin sebebi, maliyetlerin hesaplanma yöntemi, toplam işletme maliyetleri ya da direkt işletme maliyetlerine oranlandığı, maliyetlere hava aracının edinim maliyetinin katılıp HİŞ102U-HAVACILIĞA GİRİŞ Ünite 4: Hava Araçlarının Bakımı ve Bakım Kuruluşları 4 katılmaması, hava aracı yaşı ve büyüklüğü gibi etkenlerdir. 

Bir bakım kuruluşu temelde nelerle ilgilenir? 

Bir bakım kuruluşunun temelde ilgilendiği şeyler şöyle sıralanabilir: • Hava aracı ve komponetlerinin işletilmesi, • Havacılık kuralları ve mevzuatı, • Hava aracı bakımı için emniyet standartları, • Hava aracı ve işçilik için en yüksek üretkenliğe ulaşılması, • Hava aracının işletme saatlerini en yükseğe çıkarmak ve programlı bakımlar arasındaki süreyi arttırmak, • Birim mesafe (kilometre ya da mil) başına yolcu koltuk maliyetini düşürme, • Hava aracı ve motorları için en az sahiplenme maliyeti, • Verilerin toplanması, işlenmesi ve depolanması için bir IT veri tabanı oluşturulması ve bilgisayar temelli sistemlerin kullanımı, • Yedek hava aracı ve yedek parça kontrolü ve yönetimi, • İç ve dış hat uçuşlar arasındaki farklar, • Uçuş hatlarındaki bakımın düzgün bir şekilde kontrol edilmesi ve yönetimi, • Dışarıdan hizmet şeklinde yaptırılan bakımın kabul edilebilir kalite ve emniyet standartlarında tutulmasını sağlamak, • Arıza giderme işlemleri için iş gücü ve ekipman yönetimi, • Malzeme envanter kontrolü, yedek parça yönetimi ve fazla malzemelerin satışı, • Ana üs ve hat istasyonlarında makul bir dispeç güvenilirlik seviyesinin sağlanması, • Operasyon yapılan tüm ülkelerdeki havacılık otoriteleriyle iyi bir ilişki kurulması, • Hava aracı ve komponent bakım usul ve işlemleri, • Yakıt tasarruf programları, • Etkin bir proje planlama, yürütme ve yönetimi.

Bir hava aracı bakım kuruluşunda bulunması gereken temel birimler hangileridir? 

Bir hava aracı bakım kuruluşunda bulunması gereken temel birimler şunlardır: • Mühendislik, • Planlama, • Malzeme, • Bakım Kontrol Merkezi, • Eğitim, • Bilgi Teknolojileri, • Teknik Kütüphane, • Kalite Güvence, • Emniyet, • Hava aracı Bakım (Hangar, Hat).

Hava aracı bakım kuruluşlarının faaliyetleri esnasında karşılaşacakları diğer ulusal havacılık mevzuatımız hangileridir? 

İlgili mevzuatlarımız şöyle sıralanabilir: • SHY-M Sürekli Uçuşa Elverişlilik ve Bakım Sorumluluğu Yönetmeliği, • SHY-66 Hava Aracı Bakım Personeli Lisans Yönetmeliği, • SHY-147 Hava Aracı Bakım Eğitimi Kuruluşları Yönetmeliği, • SHY-SMS Sivil Havacılıkta Emniyet Yönetimi Yönetmeliği, • SHY-33B Sivil Hava Ulaşımına Açık Havaalanlarında Yer Alan Gayrı Sıhhi İşyerleri İçin İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik, • SHT-DENETİM Havacılık İşletmeleri Denetimlerine İlişkin Uygulama Esasları Talimatı, • SHT-TEDARİK Onaylı Tedarikçi Kuruluşları Talimatı, • SHT-129.4 Hava Aracı Bakım Periyotları ve Kısa Süreli Uzatılması Usul ve Esasları Talimatı, • SHT-17.2 Sivil Havacılık Güvenliği Eğitim ve Sertifikasyon Talimatı.

Avrupa Havacılık Emniyeti Ajansı (EASA: European Aviation Safety Agency) uçuşa elverişliliği nasıl tanımlamaktadır?  

Avrupa Havacılık Emniyeti Ajansı (EASA: European Aviation Safety Agency) da 2042/2003 sayılı Avrupa Komisyonu Düzenlemesinde sürekli uçuşa elverişliliği (continuing airworthiness); "bir hava aracının işletildiği süre boyunca yürürlükte olan uçuşa elverişlilik gerekliliklerine uyması ve emniyetli bir şekilde işletilmesini sağlayan tüm süreçleri ifade eder" şekilde tanımlamaktadır.

Uçuşa elverişlilik direktifi ne anlama gelmektedir?

Uçuşa elverişlilik direktifi ya da sektörde yaygın kullanımı olan AD kısaltması İngilizce Airworthiness Directive teriminden gelmektedir. Hava araçlarının oldukça uzun olan kullanım ömürleri esnasında, uçuşa elverişliliklerini olumsuz etkileyen bir takım kusurlar saptanabilir. Bu kusurların kaynağı tasarım ya da üretim olabilir. AD’ler, bir hava aracı parçasında saptanan herhangi bir emniyetsiz durumu ve bu durumun ortadan kaldırılması için gerekli işlemlerin neler olduğunu kullanıcılara bildiren notlardır. Hava aracının sertifikasyonunu yapan havacılık otoritesi tarafından yayınlanır ve uygulanması zorunludur.

Havacılıkta emniyet kavramı neyi açıklamaktadır?

Bir nesnenin emniyeti, o nesnenin kullanımı esnasında insanlara ya da malzemeye zarar vermeme ya da istenmeyen sonuçlar doğurmama yeteneğidir. Havacılıkta risk ise belli bir uçuş saati başına düşen kaza sayısı olarak tanımlanabilir. Bu durumda teorik olarak en emniyetli uçuş operasyonunda risk yani kaza olasılığı sıfır olacaktır. Fakat gerçekte emniyet (safety) kavramı hem dinamik hem de göreceli bir kavramdır. Çünkü emniyet kabul edilebilir kaza oranıdır. Başka bir deyişle herhangi bir faaliyetin kazandırdığı faydalar, o faaliyetin yürütülmesinde ortaya çıkan riskten büyükse o faaliyet emniyetli olarak nitelendirilir.

Havacılıkta güvenirlik kavramı nasıl tanımlanmaktadır?

Güvenilirlik bir nesnenin (bu nesne havacılık anlamında bir komponent, ekipman ya da bir sistemi temsil eder) karakteristik bir özelliğidir ve o nesnenin; kendinden beklenen işlevini, belirli şartlar altında ve belirli bir zaman aralığında yerine getirme olasılığıdır. Genelde İngilizce reliability kelimesinin baş harfi olan R harfi ile gösterilir. Nitel açıdan bir nesnenin işlevsel kalma yeteneği olarak tanımlanabilir. Nicel anlamda ise güvenilirlik, belirli bir zaman aralığında herhangi bir operasyonel aksaklığın oluşmaması olasılığıdır. Örneğin R=0,9 gibi sayısal bir değer tek başına bir anlam ifade etmez. Yanında beklenen işlev, çalışma şartları ve görev süresi tanımlanmalıdır.

Teknik anlamda güvenirlik nasıl tanımlanmaktadır?

Teknik anlamda güvenilirlik ise bir sistemin ya da bir komponentin standartları ne kadar yakaladığının bir ölçüsüdür. Emniyetin risk cinsinden tanımlanmasına benzer olarak, güvenilirlik de sıklıkla arıza/hata (failure) oranı cinsinden tanımlanmaktadır. Basit bir anlatımla arıza oranı ne kadar düşükse güvenilirlik o kadar yüksektir. Hata/arıza ise önceden belirlenmiş bir performans kriterini sağlayamama durumudur.

Havacılıkta "bakım" nasıl tanımlanır ve hangi faaliyetleri kapsamaktadır?

Bakım Hava araçlarının yapısı ve sistemleri zaman içinde çevresel etkiler, korozyon, yorulma, aşınma gibi nedenlerden dolayı bozulmaya uğrarlar. Ancak tasarımın bir şekilde uçuşa elverişli bir durumda tutulması gerekir. Bakım; hava aracının bütünlüğünün ve performansının sürdürülmesi ya da yeniden kazandırılması için gerekli işlemlerdir. Bu işlemler hava aracının sertifikasyona uyumunun sağlanması için yapılan kontrol, tamir, yenileme, koruma ve parça değiştirme işlemleridir. Bu anlamda sürekli uçuşa elverişlilik ve bakım eş anlamlı terimlerdir. Özetle bakım komple bir hava aracının ya da onun herhangi bir komponentinin güvenilir ve emniyetli bir şekilde çalışmasını sağlamak için yapılan bir takım işlemlerdir.

Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı (ICAO, International Civil Aviation Organization) "bakım"'ı nasıl tanımlamaktadır?

Bakım,  Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı (ICAO, International Civil Aviation Organization) tarafından yayınlanan Ek-8’de şu şekilde tanımlanmaktadır: “Bakım; bir hava aracının sürekli uçuşa elverişliliğini sağlamak amacıyla yenileme, kontrol, değişim, kusurların düzeltilmesi (defect rectification), tamir ve tadilat işlemlerinden herhangi birinin ya da bir kombinasyonunun uygulanması işlemidir.”

Önleyici bakım kapsamında hangi faaliyetler yer almaktadır?

Önleyici Bakım Adından da anlaşılacağı üzere önleyici bakım (preventive maintenance), herhangi bir arıza oluşmadan önce yapılan birtakım önleyici işlemlerdir. Önleyici bakımların amacı normal kullanım sonucu eskimeden kaynaklanan arızaları azaltmaktır. FAA önleyici bakımı; “basit veya tali koruyucu işlemler ve karmaşık montaj işlemlerinin haricindeki küçük standart parça değişimleri” olarak tanımlamaktadır. Önleyici bakımlara örnek olarak motor hava filtresi değişimi, aşınmayı önlemek için yapılan yağlama işlemleri verilebilir.

Hava aracı servis bülteninin kullanım amacı nedir ve kim tarafından yayınlanmaktadır?

Servis Bülteni ya da sektörde yaygın kullanımı olan SB kısaltması, İngilizce Service Bulletin teriminden gelmektedir. Hava aracı veya komponent üreticileri tarafından yayınlanır. Amacı herhangi bir sorunu ortadan kaldıracak ya da performans veya ekonomiyi iyileştirecek bir kontrol, tamir ya da tadilat işlemlerinin detaylarını kullanıcıya bildirmektir. Uygulanmasının zorunlu olduğu durumlarda, genelde bir AD’ye referans gösterilerek yayınlanırlar.

Asgari Teçhizat Listesi yani (MEL) (Minimum Equipment List) ne anlama gelmektedir?

Mevzuat bir hava aracının uçuşunu gerçekleştirebilmesi için, üzerinde bulunan tüm ekipmanların çalışır durumda olması gerektiğini söylese de; elde edilen deneyimler, tasarım ve üretim teknolojilerindeki gelişmeler sayesinde belirli şartlar altında tüm sistem ve ekipmanların faal olmasının gerekmediğini göstermiştir. Bu nedenle mevzuat, işletmelerin gelir kaybı yaşamaması ve daha güvenilir bir uçuş tarifesi sunabilmelerini sağlamak amacıyla bazı komponentlerin tamir işlemlerinin bir süre ertelenebilmesine ve uçuşun o komponent faal olmaksızın gerçekleştirilmesine izin vermektedir. Asgari Teçhizat Listesi yani MEL (Minimum Equipment List), bir hava aracının hangi komponentleri faal değilken ve hangi şartlar altında uçuşa verilebileceğini gösteren bir dokümandır.

Hava aracı bakım faaliyetleri kapsamında yer alan düzeltici bakım kavramı nedir ve neleri kapsamaktadır?

Düzeltici bakım (corrective maintenance), bilinen ya da beklenen bir arızanın giderilmesi ya da hasarın düzeltilmesi ile bir ekipmanın tekrar işler hâle geri getirilmesi için yapılan bakım işlemleridir. Bu arıza ya da hasarlar hava aracına uygulanan programlı (önleyici) bakım işlemleri esnasında ya da hava aracının normal uçuşu sırasında pilot tarafından tespit edilebilirler. Zaten programsız bakımlarda yapılan kontrol işlemlerinin (görsel, boyutsal ve işlevsel) amacı, tamir ya da parça değişimi gerektiren gizli kusur, hasar veya arızaların tespit edilmesidir.

SHGM Onaylı Hava Aracı Bakım Kuruluşları Yönetmeliği (SHY-145)'e göre hat bakım nasıl tanımlanmıştır?

SHGM tarafından yayınlanan Onaylı Hava Aracı Bakım Kuruluşları Yönetmeliği (SHY-145)’de hat bakım şu şekilde tanımlanmaktadır: “Hat bakım; hava aracının veya hava aracı parçasının onaylanmış standartlara uygun olarak hangar gerektirmeyen bakım, onarım, parça değiştirme ve hasar giderme işlemlerinin yapılmasını ifade eder.”

Hava aracına yapılan hat bakımında hangi işlemler gerçekleştirilmektedir?

Hat bakım işlemleri genelde hava aracının iki uçuşu arasında kalan boşlukta gerçekleştirildiği için bazen transit bakım olarak da adlandırılmaktadır. Yapılan işlemler uçağın harici kontrolleri (yakıt kaçağı kontrolleri, aşınmış lastik kontrolleri, gövde ve kanatlarda hasar kontrolleri vb.) ve uçuş mürettebatı tarafından bildirilen arızaların gözden geçirilmesi işlemleridir. Bu arızalardan giderilebilenler giderilir, diğerleri ertelenir.

Hava aracına yapılan Üs (Ana) Bakım nasıl tanımlanır ve hangi faaliyetleri kapsamaktadır?

Üs (Ana) bakımı (base maintenance) genelde önleyici yani programlı bakım faaliyetlerinden oluşur. SHGM tarafından yayınlanan Onaylı Hava Aracı Bakım Kuruluşları Yönetmeliği (SHY-145)’de üs bakım şu şekilde tanımlanmaktadır: “Üs bakımı; Hava aracının hangar ve atölye mekânlarında onaylanmış standartlara göre yenileştirme, onarım, parça değiştirme veya hasar giderme işlemlerinin birlikte veya ayrı yapılmasını ifade eder.” 

Hava aracı üs (ana) bakım türleri nelerdir ve hangi işlemleri kapsarlar?

Üs bakımını adından da anlaşılacağı üzere hangar, atölye ve destek faaliyetleri şeklinde üçe ayırmak mümkündür.

Hangar bakımı, hava aracı uçuş hattından ya da başka bir deyişle uçuş tarifesinden çıkarıldığında yapılır. C ve D bakımları gibi büyük programlı bakımlar, parça değişimleri, yapısal tamirler, korozyon kontrol işlemleri, tadilatlar hangar bakımında yapılırlar. Yapılacak iş genelde belirli, tanımlı ve sürelidir, çalışma ortamı rahattır. Büyük bakımlar yapılacak işlemlere ve planlamaya göre 5-25 gün sürebilir. Atölye bakımı ise hava aracından sökülen komponentlerin (komple bir motor, bir pompa, bir gösterge vb.) tamir, yenileme ve test işlemlerini kapsar. Atölyelere programlı bakımlar çerçevesinde test ve kontrol maksatlı sökülen komponentler geldiği gibi, programsız bakımlar esnasında arızalı ya da hasarlı olduğu tespit edilen komponentler de gelebilir. Atölyelerde genellikle motor, aviyonik, mekanik, yapısal tamir gibi uzmanlaşma söz konusudur. Destek işlemleri ise; planlama, iş kontrol, bakım kontrol, mühendislik, eğitim gibi normal iş aktivitelerini ve mutat idari işleri kapsamaktadır.

Bakımın operasyonel amacı nasıl açıklanmaktadır?

Bakımın operasyonel amacı şu şekilde özetlenebilir: Uçuş tarifesinin aksaksız bir şekilde yürütülmesi için uçuş departmanına uçuşa elverişli hava araçları sağlamak  ve bu araçları gerekli tüm bakımları yapılmış, veya uygun bir şekilde ertelenmiş olarak sağlamaktır.

Hava aracı bakımının hukuki gereklilikleri nelerden oluşmaktadır?

Hukuki Gereklilikler Bir hava aracının işletilmesiyle ilgili her türlü faaliyet ve bakım faaliyetleri tamamen bir takım yasal düzenlemeler kapsamında yapılmaktadır. Bu düzenlemelerin çerçevesini Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı (ICAO) oluşturmaktadır. Devletler bireysel olarak ICAO kuralları çerçevesinde kendi ulusal düzenlemelerini oluşturabilirler. Bu düzenlemelere; Amerika Birleşik Devletleri’nde FAA tarafından oluşturulan Federal Havacılık Kuralları (FAR: Federal Aviation Rules) ve Avrupa Birliği ülkelerinde EASA tarafından oluşturulan Uygulayıcı Kurallar (IR: Implementing Rules) örnek olarak verilebilir.

Avrupa Havacılık Emniyeti Ajansı (EASA: European Aviation Safety Agency)'nın bakım için belirtmiş olduğu gereklilikler nelerdir?

EASA Gereklilikleri EASA tarafından yayınlanmış olan 2042/2003 sayılı Avrupa Komisyonu Düzenlemesi’nde, bir hava aracının sahibinin o hava aracının sürekli uçuşa elverişliliğinden sorumlu olduğu belirtilmektedir. Sahip olunan hava aracının uçurulabilmesi için uçuşa elverişli bir durumda olması ve hava aracının bakımlarının onaylı bir bakım programına göre yapılması gerekir. Hava aracı kiralandığında, yukarıda bahsedilen sorumluluk kiralayan kişi ya da şirkete geçer. Hava aracının sahibi sürekli uçuşa elverişlilik ile ilgili işlemleri bir sürekli Uçuşa Elverişlilik Yönetimi Kuruluşu (Part M Kuruluşu)na bir sözleşmeyle devredebilir. Bu durumda sorumluluk bu Part M kuruluşuna geçer. Ticari hava taşımacılığında kullanılan hava araçları ve komponentlerinin bakımlarının Onaylı Bakım Kuruluşları (Part 145 Kuruluşu) tarafından yapılması gerekir. Yine ticari hava taşımacılığı söz konusu olduğunda işletici, işletilen hava araçlarının sürekli uçuşa elverişliliğinden sorumludur. İşletici hava araçlarının bakımı için ya Part-145 onayına sahip olmalı ya da bir Part-145 kuruluşu ile anlaşmalıdır.

Hava aracı operasyonlarının bakım maliyetleri üzerindeki etkileri nelerdir?

Uçuş operasyonları bakım maliyetlerini etkileyen en önemli ve en kapsamlı etkenlerden birisidir. Uçulan coğrafya ve rota, taşınan kargo, uçuş süresi gibi etkenler yapılan uçuş operasyonuna bağlıdır. Deniz, çöl, kutup bölgesi gibi ortamlara yapılan uçuşlar ilave kontroller gerektirir. Balık ve benzeri canlı hayvan taşımacılığı yapısal korozyonu ve buna bağlı olarak yapısal bakım ihtiyacını arttırır. Ortalama uçuş süresi de bakım maliyetlerini etkileyen faktörlerden birisidir. Örneğin uzun uçuşlar yüksek günlük kullanım ve düşük çevrim (cycle: iniş kalkış sayısı) anlamına gelir. Uzun uçuşlar uçuş saati başına düşen bakım maliyetini de azaltır. Ancak tur (trip) bakım maliyeti, uçuş uzunluğuna bağlı olarak artmaktadır. Çünkü yüksek kullanım hem programlı hem de programsız bakım sıklığını arttırır. Uçuş çevrim maliyetleri ise uçuş süresinden bağımsız bir şekilde gerçekleşirler. Fren ve lastik aşınmaları, iniş takımları, motor ateşleme ve start sistemlerinin komponentleri gibi. Uçuş tarifesi ve rota da bakım maliyetlerini etkilemektedir. Çünkü bakım için mevcut zaman, lokasyon, bakımı gerçekleştirecek bakım istasyonlarının sayısı ve yeteneği bundan etkilenmektedir. Yedek parça, takım ve personelin hareketliliği, stok miktarı ve bunların nakliye masrafları direkt bakım maliyetlerini etkilemektedir.

Havayolu işletmesinin filo yapısı bakım maliyetlerini nasıl etkilemektedir?

Filoyu oluşturan hava araçlarının yaşı, filonun büyüklüğü ve çeşitliliği, filodaki hava araçlarının tasarımdan gelen kalite ve bakım özellikleri hava aracı bakım maliyetlerini etkileyen faktördendir. Yeni hava araçlarının (genelde 3 yaşa kadar) bakım maliyetleri daha düşüktür. Hava aracının gövde bakım maliyetlerinin sabit bir değere oturmasıyla başlayan ve yaşlanmaya kadar geçen süre olgunluk dönemidir. Olgunluk döneminin genelde ilk bakım çevriminin tamamlanmasıyla (örneğin A, B, C ve D bakımlarının tamamlanması) başladığı kabul edilir. 2 ya da daha fazla bakım çevrimi tamamlandıktan sonra yaşlanma başlar. Korozyon kontrol işlemleri yapısal kontrolleri ve dolayısıyla programsız bakımları arttırarak bakım maliyetlerinin artmasına neden olur.

Bir hava aracı bakım kuruluşunda bulunması gereken temel bölümler nelerdir?

İster büyük, ister küçük olsun bir hava aracı bakım kuruluşunda birtakım temel bölümler bulunmalıdır. Bu bölümler kuruluşun büyüklüğüne göre bazen birleştirilebilir, bazen de daha fazla bölüme ayrılabilirler. Bu temel birimler şunlardır: Mühendislik, Planlama, Malzeme, Bakım Kontrol Merkezi, Eğitim, Bilgi Teknolojileri, Teknik Kütüphane, Kalite Güvence, Emniyet, Hava aracı Bakım (Hangar, Hat).