Havacılığa Giriş Dersi 4. Ünite Özet

Uçuşa Elverişlilik, Güvenirlilik, Emniyet ve Bakım Kavramları

Hava aracı bakımını gerçekleştiren birim; bakım birimi , teknik bölüm veya bakım bölümü olarak adlandırılır. MRO kısaltması bakım, tamir ve yenileme terimlerinin İngilizceleri olan M aintenance , R epair ve O verhaul kelimelerinin baş harflerini temsil etmektedir ve ülkemizde sivil havacılık sektöründe yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.

Uçuşa Elverişlilik

Uçuşa elverişlilik direktifi ya da sektörde yaygın kullanımı olan AD ’dir (Airworthiness Directive) . Hava araçlarının oldukça uzun olan kullanım ömürleri esnasında, uçuşa elverişliliklerini olumsuz etkileyen bir takım kusurlar saptanabilir. Bu kusurların kaynağı tasarım ya da üretim olabilir. AD’ler, bir hava aracı parçasında saptanan herhangi bir emniyetsiz durumu ve bu durumun ortadan kaldırılması için gerekli işlemlerin neler olduğunu kullanıcılara bildiren notlardır. Hava aracının sertifikasyonunu yapan havacılık otoritesi tarafından yayınlanır ve uygulanması zorunludur.

Uçuşa elverişlilik = Uygunluk + Emniyet

Bir hava aracının belirli bir uçuşu emniyetli bir şekilde gerçekleştirebilmesi için gerekli seyrüsefer ve haberleşme teçhizatına, o uçuşu gerçekleştirebilecek kalkış, tırmanış, seyir ve iniş performansına sahip olması, uygun şekilde yakıt almış olması vb. gerekir.

Avrupa Havacılık Emniyeti Ajansı (EASA) göre sürekli uçuşa elverişlilik ; hava araçları kullanıldığı sürece uçuşa elverişlilik gereklilikleri ve emniyeti sağladığı tüm süreçleri ifade eder.

Emniyet ve Güvenirlilik

İstenmeyen bir durumun oluşması risktir. Bir nesnenin kullanımı esnasında insanlara ya da malzemeye zarar vermeme, istenmeyen sonuçlar doğurmama yeteneğine emniyet denir.

Havacılıkta risk, belli bir uçuş saati başına düsen kaza sayısıdır. Emniyetli uçuş ise risk yani kaza sayısı sıfır olmasıdır.

Güvenirlilik, bir nesnenin kendinden beklenen işlevini, belirli şartlar altında ve belirli bir zamanda yerine getirme olasılığıdır. Ve R (reliability) ile gösterilir. Sayısal değer olarak bir anlamı yoktur.

Güvenilirlik arıza/hata (failure) oranı cinsinden tanımlanır.

Arıza oranı düşükse güvenirlilik yüksektir.

Performans parametreleri sabit bir değer değil bir aralıktır.

Çalışma şartları güvenirliliği etkiler. Zamana bağlıdır ve R(t) fonksiyonu ile gösterilir.

Arıza , bir nesnenin beklenen işlevini yerine getirmeyi sonlandırması şeklinde tanımlanabilir.

Arızaların iki sonucu vardır;

• Emniyeti etkileyen sonuçlar ve
• Kullanıma uygunluğu (availability) yani ekonomiyi etkileyen sonuçlar.

Bir ekipmana bakım yapmak, onun tasarımdan gelen doğal güvenilirlik seviyesini yükseltmez.

Bakım

Hava araçları yapı ve sistemleri zamanla çevresel etkiler, korozyon, yorulma ve aşınma gibi nedenlerden bozulur. Bakım; hava aracının bütünlüğünün ve performansının sürdürülmesi ya da yeniden kazandırılması için gerekli işlemlerdir.

Mühendislik yaklaşımı ile bakım ise; bir sistemin kendinden beklenen bir işlevi sürekli bir şekilde, tasarım güvenilirlik ve emniyet seviyesinde yerine getirmesini sağlamak için yapılan işlemlerdir. Bazı durumlarda bakım konfor ve maliyeti azaltmak içinde yapılır.

Güvenirlilik zamanla azalır. Kritik seviyenin (Rc) altına düşmemesi için kaliteli ürünler kullanılmalı ve maliyetli olsa da yedekleme yapılmalıdır.

Önleyici Bakım : Amacı normal kullanım sonucu eskimeden kaynaklanan arızaları azaltmaktır.

Önleyici bakım, ekipmanın emniyetli ve güvenilir bir şekilde çalışmasını sağlamak için yapılan programlı (scheduled) bakım işlemleridir. Programlı bakım olarak da ifade edilebilir.

Programlı bakımlar planlanırken; bakımda kullanılacak dokümanlar, yedek parça, iş gücü, mekân (hangar), ekipmanlar bakım başlamadan hazır edilmelidirler.

Hava Aracı Bakım El Kitabı, Resimli Parça Kataloğu, Yapısal Tamir El Kitabı gibi bakım yapılırken referans alınan dokümanlar, bakım kontrol listeleri ya da görev kartları, gövde, motor ve pervane kayıt defterleri, uygulanması gereken Servis Bülteni (SB) ya da Uçuşa Elverişlilik Direktifi (AD) varsa bunlara ait dokümanlar, varsa tadilatlara ait dokümanlar, Asgari Teçhizat Listesi (MEL) kapsamında ertelenen arıza listeleri gibi tüm dokümanlar hazır bulunmalıdır.

Bunların yanında yedek parçalar ve lisanslı uygun personelde hazır bulunmalıdır. Her türlü yazışma ve sözleşmelerinde yapılmış olması gerekir.

Düzeltici Bakım (Corrective maintenance): Bilinen ya da beklenen bir arızanın giderilmesi ya da hasarın düzeltilmesi ile bir ekipmanın tekrar işler hâle geri getirilmesi için yapılan bakım işlemleridir.

Programsız bakımlarda yapılan kontrol işlemlerinin (görsel, boyutsal ve işlevsel) amacı, tamir ya da parça değişimi gerektiren gizli kusur, hasar veya arızaların tespit edilmesidir.

Hava aracının rutin harekâtı esnasında uçuş hattında tespit edilen arıza ya da hasarlar ve uçuş mürettebatı tarafından bildirilen arızalar kritiktir. Ya o onda bakım için şartlar sağlanır ya da ertelenir.

Hat Bakım (Line maintenance): Hava aracının iki tarifeli uçuşu arasında uzun bir süre varsa ya da hava aracı geceleyecekse, personel ve diğer kaynakların mevcudiyet durumuna bağlı olarak küçük seviyede programlı bakımlar da hatta yapılabilir.

Hat bakım işlemlerine bazen transit bakım da denir. Arızalardan giderilebilenler giderilir, diğerleri ertelenir. Zor bir bakımdır. Zamanı belli olmadığı için personel için zordur ve kısa bir zamanda yapılması gerekir.

Bakım kabiliyeti olmayan bir istasyona uçuş yapılırken, oluşabilecek herhangi bir arızaya karsı uçakta bakım personeli taşınabilir ya da o istasyonda bakım kabiliyeti olan başka bir işletmeyle anlaşma yapılabilir.

Üs (Ana) Bakım (Base maintenance): Önleyici yani programlı bakım faaliyetlerinden oluşur. Üs bakımını;

• Hangar,
• Atölye ve
• Destek faaliyetleri şeklinde üçe ayırmak mümkündür.

Hangar bakımı uçuş tarifesinden çıkarıldığında yapılır. Belirli, tanımlı ve sürelidir (5-25 gün), çalışma ortamı rahattır.

Atölye bakımı ; sökülen komponentlerin tamir, yenileme ve test işlemlerini kapsar.

Destek işlemleri ; planlama, kontrol, bakım kontrol, mühendislik, eğitim gibi normal iş aktivitelerini ve mutat idari işleri kapsamaktadır.

Hava Aracı Bakımının Operasyonel ve Hukuki Gereklilikleri

İşletilen her hava aracına bakım yapmak operasyonel ve hukuksal olarak bir gerekliliktir.

Operasyonel Gereklilikler

Hava ulaştırma şirketi insanları ve/veya eşyaları bir yerden bir yere taşırken para kazanmayı amaçlar. Bu nedenle operasyon kısmı daha önemlidir. Bakımın operasyonel amacı; uçuş tarifesinin aksaksız bir şekilde yürütülmesi için uçuş departmanına uçuşa elverişli hava araçları sağlamak, ve bu araçları gerekli tüm bakımları yapılmış, veya uygun bir şekilde ertelenmiş olarak sağlamaktır.

Bir havayolu tarafından işletilen hava araçlarının yayınlanmış tarifelerini gerçekleştirebilmeleri için sürekli olarak uçuşa elverişli bir şekilde tutulmaları, güvenilirlik ve emniyetin tasarım seviyelerinde tutulması bakımın operasyonel bir gerekliliğidir.

Hukuki Gereklilikler:

İşletme ve bakımla ilgili faaliyetlerin yasal düzenleme çerçevesinde yapılması gerekir. Bu düzenlemeleri Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı (ICAO) yapar ve ülkelerde kendi düzenlemelerini oluşturur.

ICAO Gereklilikleri: İşletmeler Hava İşletici Sertifikası (AOC) olmadan çalışamaz. ICAO Ek-6, hava aracının bakım sorumluluğunu işleticiye vermekle birlikte, bunun kontrolü olarak kaptan pilotu görevlendirir.. Uçuştan önce hava aracı için bir bakım çıkış dokümanının hazırlanmasından kaptan sorumludur. Bu doküman olmaksızın uçuş gerçekleştirilemez.

EASA Gereklilikleri: EASA tarafından yayınlanmış olan 2042/2003 sayılı Avrupa Komisyonu Düzenlemesinde, bir hava aracının sahibinin o hava aracının sürekli uçuşa elverişliliğinden sorumlu olduğu belirtilmektedir. Ticari hava taşımacılığında kullanılan hava araçları ve komponentlerinin bakımlarının Onaylı Bakım Kuruluşları (Part 145 Kuruluşu) tarafından yapılması gerekir.

FAA Gereklilikleri: FAA de hava işleticisi sertifikası (AOC) sahiplerinin uçuşa elverişlilik sorumlulukları FAR Part 121’de belirtilmektedir.

İşletilen hava araçlarının uygun bir şekilde bakımlarının yapılması hem işletmenin ticari olarak kâr sağlaması hem de yasal olarak operasyonlarına devam edebilmesi için gereklidir.

Bakım Maliyetleri

Bakım maliyetli bir iştir. İşletme maliyetlerinin %10-%20 sini oluşturur. Hava aracı bakım maliyetleri idari ve ticari kararların yanında uçuş operasyonları, filo yapısı, bakım uygulamaları, tarife güvenilirliği gibi birçok etkene bağlıdır.

Uçuş Operasyonları

Uçulan coğrafya ve rota, taşınan kargo, uçuş süresi gibi etkenler yapılan uçuş operasyonuna bağlıdır ve maliyeti etkiler. Yüksek kullanım hem programlı hem de programsız bakım sıklığını arttırır.

Filo Yapısı

Filoyu oluşturan hava araçlarının yaşı, filonun büyüklüğü ve çeşitliliği, filodaki hava araçlarının tasarımdan gelen kalite ve bakım özellikleri maliyetlerini etkiler. Üç yaşa kadarki hava aracının maliyeti düşüktür.

Hava aracının tasarımdan gelen kalite ve bakım özellikleri ile kastedilen iyi bir Minimum Ekipman Listesi (MEL: Minimum Equipment List) , arıza saptama ve giderme işlemlerinin kolaylığı, basit bakım işlem ve uygulamaları ile yüksek bir güvenilirliktir.

Bakım Uygulamaları

Havayolu işletmeleri, havacılık otoritesi tarafından onaylanmış bir bakım programını uygular, kullanılan yöntem ve usuller bakım maliyetlerini etkiler.

Bakım görevlerinin frekansı, sayısı ve karmaşıklığı maliyetleri etkileyen başka bir etkendir. Hava aracının aşırı temizliği, yolcunun cezbedilmesi, konfor, hava aracının iç ve dış görünümü gibi “ticari imaj” sağlayan etkenler de hava aracının yerde kalış süresini arttıran, malzeme ve işçilik maliyetlerini yükselten etkenlerdir.

MEL kullanımı da bakım maliyetlerini etkiler. Üretici firma tarafından uygulanması zorunlu kılınmayan Servis Bültenleri ve modifikasyonların uygulanması da bakım maliyetlerini etkiler.

Tarife Güvenilirliği

Uçuşun iptali ya da ertelenmesinden dolayı yolcunun kaybından doğan gelir kaybı ya da başka bir deyişle fırsat maliyeti telafi edilemez. Şirket sadece gelir kaybetmez aynı anda müşteri memnuniyetini kaybeder.

Tarife güvenilirliği bazen dispeç (dispatch) güvenilirliği olarak da adlandırılmaktadır ve bu uçuş aksaklıklarının bir ölçüdür. Bir uçağın zamanında kapıda olamayışının sayısıdır ve genelde programlanmış kalkışların toplam sayısına oranı olarak ölçülür.

Bakım Kuruluşları

Bir havayolu açısından hangar ve atölyeler kitlesel üretim yeri değildir, bakım hizmetlerinin verildiği yerdir. Bu yüzden yapılacak iş önceden belirlenemeyebilir, İş hacmi önemli ölçüde dalgalanmalara maruzdur. Kritik bir gereklilik olmadıkça, yönetim üzerinde bakım tesislerinin iyileştirilmesi için yatırım yapmaya yönelik bir baskıcı güç yoktur.

20 Mayıs 2014 tarihi bilgilerine göre ülkemizde iç ve dış hatlarda tarifeli ve tarifesiz seferlerle yolcu ve yük taşımacılığı ruhsatına sahip 13 adet havayolu şirketi bulunmaktadır. Bu işletmelerin 9 tanesi sadece hat bakım yapma yetkisine sahiptir. Üs bakımlarını dışarıya yaptırmaktadırlar. Hem üs bakım hem de hat bakım yapma yetkisine sahip işletme sayısı sadece dörttür. Çünkü yatırım maliyetleri oldukça yüksektir.

Bakımların yönetimi, EASA Part M mevzuatı ve Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü tarafından yayınlanmış olan “SHY-M Sürekli Uçuşa Elverişlilik ve Bakım sorumluluğu Yönetmeliği” gereği işletmenin sorumluluğundadır.

Bir bakım kuruluşu;

• Hava aracı ve komponetlerinin işletilmesi,
• Havacılık kuralları ve mevzuatı,
• Hava aracı bakımı için emniyet standartları,
• Hava aracı ve işçilik için en yüksek üretkenliğe ulaşılması,
• Hava aracının işletme saatlerini en yükseğe çıkarmak ve programlı bakımlar arasındaki süreyi arttırmak,
• Birim mesafe (kilometre ya da mil) başına yolcu koltuk maliyetini düşürme,
• Hava aracı ve motorları için en az sahiplenme maliyeti,
• Verilerin toplanması, işlenmesi ve depolanması için bir IT veri tabanı oluşturulması ve bilgisayar temelli sistemlerin kullanımı,
• Yedek hava aracı ve yedek parça kontrolü ve yönetimi,
• İç ve dış hat uçuşlar arasındaki farklar,
• Uçuş hatlarındaki bakımın düzgün bir şekilde kontrol edilmesi ve yönetimi,
• Dışarıdan hizmet şeklinde yaptırılan bakımın kabul edilebilir kalite ve emniyet standartlarında tutulmasını sağlamak,
• Arıza giderme işlemleri için iş gücü ve ekipman yönetimi,
• Malzeme envanter kontrolü, yedek parça yönetimi ve fazla malzemelerin satışı,
• Ana üs ve hat istasyonlarında makul bir dispeç güvenilirlik seviyesinin sağlanması,
• Operasyon yapılan tüm ülkelerdeki havacılık otoriteleriyle iyi bir ilişki kurulması,
• Hava aracı ve komponent bakım usul ve işlemleri,
• Yakıt tasarruf programları,
• Etkin bir proje planlama, yürütme ve yönetimi

şeklinde ilgilenmesi gereken konular sıralanabilir.

Bakım kuruluşunun temel birimler ise; Mühendislik, Planlama, Malzeme, Bakım Kontrol Merkezi, Eğitim, Bilgi Teknolojileri, Teknik Kütüphane, Kalite Güvence, Emniyet, Hava aracı Bakım (Hangar, Hat) olarak ayrılır.

Ülkemizde faaliyet gösteren onaylı hava aracı bakım kuruluşlarının yetkilendirilmesi için gerekli nitelikler ile kuruluşun faaliyetleri usul ve esaslar SHGM tarafından yayınlanan Onaylı Hava Aracı Bakım Kuruluşları Yönetmeliği’nde (SHY-145) düzenlenmiştir.

Hava aracı bakım kuruluşlarının faaliyetleri esnasında karşılaşacakları diğer ulusal havacılık mevzuatımız şu şekildedir:

• SHY-M Sürekli Uçuşa Elverişlilik ve Bakım Sorumluluğu Yönetmeliği
• SHY-66 Hava Aracı Bakım Personeli Lisans Yönetmeliği
• SHY-147 Hava Aracı Bakım Eğitimi Kuruluşları Yönetmeliği
• SHY-SMS Sivil Havacılıkta Emniyet Yönetimi Yönetmeliği
• SHY-33B Sivil Hava Ulaşımına Açık Havaalanlarında Yer Alan Gayrı Sıhhi İşyerleri İçin İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik
• SHT-DENETİM Havacılık İşletmeleri Denetimlerine İlişkin Uygulama Esasları Talimatı
• SHT-TEDARİK Onaylı Tedarikçi Kuruluşları Talimatı
• SHT-129.4 Hava Aracı Bakım Periyotları ve Kısa Süreli Uzatılması Usul ve Esasları Talimatı
• SHT-17.2 Sivil Havacılık Güvenliği Eğitim ve Sertifikasyon Talimatı