Havacılığa Giriş Dersi 3. Ünite Özet

Giriş

Ticari amaçla kullanılan hava taşımacılığı dünya ekonomisine büyük katkı sağlamaktadır.

Ticari Hava Taşıma İşletmesi

Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı (International Civil Aviation Organization, ICAO) ücret veya kira karşılığında yolcu, yük veya posta taşınması için yapılan hava aracı operasyonunu ticari hava taşımacılığı; bu faaliyeti yapanları da ticari hava tasıma işletmecisi olarak tanımlamaktadır.

Türkiye’nin Ticari Hava Taşıma İşletmeleri yönetmeliği (SHY-6A) ticari hava taşıma işletmelerini;

• Havayolu ve
• Hava taksi olarak ikiye ayrılır.

Hava Taksi İşletmeleri

ICAO , hava taksi uçuşlarını müşterinin talebi üzerine bir tarife olmaksızın yolcu yük ve postanın helikopter veya otuz koltuğu geçmeyen küçük uçaklarla yapılan uçuşlardır.

SHY-6A , on dokuz koltuklu uçaklarla taşımacılık yapan şirketlere hava taksi işletmesi denir.

ICAO, havacılık faaliyetleri sınıflamasında iş uçağını herhangi bir şekilde ücret karşılığında başkalarını taşımak için değil de sadece kendinin veya personelinin taşınması için kullanan işletmeler hava taksi olarak değil de genel havacılık kapsamında değerlendirilmektedir.

İşletme Ruhsatı Zorunluluğu

Türkiye’de işletme ruhsatı vermeye yetkili olan otorite makam Sivil Havacılık Genel Müdürlüğüdür. İşletme ruhsatına havacılık sektöründe AOC adı verilir. AOC, İngilizce “Air Operator Certificate” deyiminin baş harflerinden meydana gelir ve Türkçe anlamı hava işletmecisi sertifikasıdır.

Havayollarının Kısa Tarihçesi

İlk hava yolu işletmesi 1909 da kurulmuş olan DELAG ’tır (Deutsche Luftschiahrts-Aktiengesellschaft) . Türkçe çevirisi “Alman Hava Gemisi Seyahat Şirketi” şeklindedir.

Dünyanın sabit kanatlı hava aracıyla (uçakla) yolcu taşımacılığı yapan ilk havayolu işletmesi St. PetersburgTampa Airboat Line ’dır.

Faal olan dünyanın en eski havayolu işletmesi KLM ’dir (Hollanda Kraliyet Havayolları).

1933 de Türk Hava yolları Milli Savunma Bakanlığına bağlı olarak “Hava Yolları Devlet İşletmesi” adıyla kuruldu.

Havayolu İşletme Terimleri

Havayolu işletmelerinde kullanılan bazı kavramları aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz.

Check-in

Check-in, yolcuların havaalanlarında uçağa biniş için yapmaları gereken ilk işlemdir. Uçağın bagajında taşınması istenilen valiz veya eşyaların verildiği, oturacağı yer, uçağa yolcu alınacak saat ve binilecek kapı numarasının olduğu biniş kartını alır. Bu kart olmadan arındırılmış bölge ve uçağa yolcu alınmaz.

Tarifeli Sefer: Belirli düzenli aralıklarla gerçekleştirilen uçuşlardır.

Tarifesiz Sefer: Tarifelinin dışında kalan hava taşımacılığıdır.

Ücretli Yolcu: Belli bir ücret karşılığında taşınan yolcudur ve işletmenin performansını gösterir.

Arz Edilen Koltuk-Kilometre: İşletmenin arz edilen koltuk ve uçtuğu mesafenin çarpılmasıyla bulunur. Buradaki uçuş mesafesi en kısa olan en büyük dairenin yayıdır.

Ücretli Yolcu-Kilometre : Yolcuların mesafeler ile çarpımına eşittir. Yolcu Doluluk Oranı: Ücretli yolcu-km, arz edilen koltuk-km ye bölünmesiyle elde edilir.

Konma Sayısı: Uçuş, bir kalkış ve bir inişten oluşur. İnişlere konma da denir. Konma sayısı yerine uçuş sayısı da kullanılır.

Arz Edilen Kargo Ton-Havayolu İşletmeleri Kilometre:

Uçağın yolcu kapasitesi yanında bir de kargo taşıma kapasitesi vardır. Kargo kapasitesi sabit değildir. Her uçağın bir maksimum kargo kapasitesi olmakla beraber, bir uçuşta taşıyabileceği kargonun kapasitesi, o uçuşun mesafesine ve o uçuşta taşınan yolcu sayısına bağlı olarak değişebilir.

Ücretli Kargo Ton-Kilometre: Ücretli olarak taşınan kargo kütlesinin, uçurulduğu mesafe ile çarpımından elde edilen değerdir.

Kargo Doluluk Oranı: Kargo doluluk oranı ücretli kargo ton-km’nin, arz edilen kargo ton-km’ye oranıdır.

Arz Edilen Ton-Kilometre: İşletme tarafından ücretli yolcu ve yük taşımak üzere arz edilen koltuk kapasitesinin ton olarak eşdeğer ile kargo kapasitesinin toplamının bunların uçurulduğu mesafeyle çarpımına eşit olan yapılan iş değeridir.

Ücretli Ton-Kilometre: Ücretli olarak taşınan bagajı dâhil, yolcu kütlesi ve kargo kütlesinin ton cinsinden toplamının, bunların uçurulduğu mesafeyle çarpımına eşit olan değerdir.

Avrupa Birliği’nin havacılık işletme kurallarına göre 30 ve üzeri koltuk kapasitesine sahip olan uçaklarda yetişkinlerin kütlesinin tatil charterları hariç en az 84 kg, tatil charterlarında en az 76 kg, 2 yasından büyük çocukların kütlesinin ise en az 35 kg alınması öngörülmektedir.

Genel Doluluk Oranı: Doluluk oranı olarak da adlandırılan genel doluluk oranı ücretli ton-km’nin, arz edilen ton-km’ye oranıdır.

Koltuk Aralığı: Uçak kabininde bir koltuktaki belli bir nokta ile hemen önünde bulunan koltuktaki aynı nokta arasındaki mesafeyi gösterir. Koltuk aralığı “p” ile gösterilir.

Uçaklarda koltuk aralıkları yolcu servis sınıfının Birinci (First), İş (Business), Ekonomi olmasına ve uçağı işleten havayolunun iş modeline bağlı olarak 71 cm ile 240 cm arasında değişmektedir.

Blok Saat

Havayolu filosundaki bir uçağın gidiş kapısından hareketinden, varış kapısına ulaşıncaya kadar geçen süredir.

Uçak Kullanımı Havayolu filosundaki bir uçağın uçuşa verildiği bir gündeki toplam blok saatidir.

Havayolu İşletmelerinin Sınıflandırılması

Havayolu işletmeleri işletme yaptıkları hat türüne göre üç ana gruba ayrılır:

• Sadece iç hatlarda taşımacılık yapanlar,
• Sadece dış hatlarda taşımacılık yapanlar,
• Hem iç hem dış hatlarda taşımacılık yapanlar.

Havayolu işletmelerini taşıdıkları yükün türüne göre de üç ana gruba ayırmak mümkündür:

• Sadece yolcu taşımacılığı yapanlar,
• Sadece yük taşımacılığı yapanlar,
• Hem yolcu hem yük taşımacılığı yapanlar.

Havayolu İşletmelerinin İş Modeline Göre Sınıflandırılması

Havayolu işletmelerini uyguladıkları iş modeli bakımından beş ana grupta incelenebilir:

1. Geleneksel Havayolu İşletmeleri
2. Düşük Maliyetli Havayolu İşletmeleri
3. Charter Havayolu İşletmeleri
4. Bölgesel Havayolu İşletmeleri
5. Sadece Kargo
6. Taşıyan Havayolu İşletmeleri

Geleneksel Havayolu İşletmeleri: Belli bir olgunluğa erişmiş, pazardaki her türlü yolcuya hitap etmeyi amaçlayan, çok sayıda ve çok çeşitli tipte uçaktan oluşan filo yapısına sahip hem iç hat hem dış hat seferlerinden oluşan geniş bir global işletme ağı olan, çok sayıda personel istihdam eden, mali açıdan büyük bütçelerle çalışan havayolu işletmeleridir.

Geleneksel havayolu işletmelerine örnek olarak Türkiye’den Türk Hava Yolları; Almanya’dan Lufthansa; Fransa’dan Air France; İngiltere’den British Airways; Amerika Birleşik Devletleri’nden American Airlines, Delta Airlines ve United Airlines gösterilebilir.

İşletmelerin sahipleri veya büyük hissedarları devletler olduklarından, özellikle uluslararası operasyonlarında pek çok ayrıcalık ve öncelik elde etmişlerdir. Bu nedenle çoğu geçmişte “bayrak taşıyıcı havayolu” olarak adlandırılmışlardır.

Geleneksel havayolları hem iç hatlarda hem de uluslararası hatlarda aynı uçakta en azından;

• Business ve
• Ekonomi olmak üzere iki farklı kabin hizmetini bir arada sunarlar.

Dünyada üç büyük havayolu işbirliği örgütü bulunmaktadır. Bunlardan Türk Hava Yollarının da üye olduğu Star Alliance’a 28, Skyteam’e 20 ve Oneworld’e 15 geleneksel havayolu üyedir.

Hem dış hatlarda hem de iç hatlarda çalışırlar. Yolcularını iç hattan, dış hatta ve dış hattan, iç hatta transfer ettikleri bir veya birkaç ana üsleri bulunur.

Çok çeşitli uzaklıktaki, yolcu ve yük kapasitelerindeki hatlarda hizmet verdiklerinden, çok farklı uçak tiplerinden oluşan karma filo yapıları vardır.

Çok sayıda çalışandan oluşan iş gücünün görevlendirilmeleri, yükseltilmeleri ve tayinleri kıdem sistemine dayalıdır. Havayolu işletmesinin en kritik personeli olan pilotlara, kabin görevlilerine ve teknisyenlere yüksek ücretler ödenir.

Düşük Maliyetli Havayolu İşletmeleri: Düşük maliyetli havayolları sadece yolcunun daha düşük fiyatlarla taşınmasına odaklanarak, yolcuya yönelik daha kısıtlı hizmetler ve daha düşük konfor sunan işletmelerdir. Düşük maliyetli havayolu işletmeleri tarifeli seferler yaparlar.

Düşük maliyetli havayolu işletmelerine örnek olarak Türkiye’den Pegasus, İngiltere’den Easyjet, İrlanda’dan Ryanair, Almanya’dan Germanwings, Amerika Birleşik Devletleri’nden Southwest gösterilebilir.

Düşük maliyetli havayolları yolcularını genellikle noktadan, noktaya taşırlar.

Uçuşlarını kısa veya uçuş süresi üç saat civarını geçmeyen orta mesafeli hatlarda gerçekleştirirler. Tek servis sınıfı vardır.

Uçakta ikram, öncelikli biniş, oturma yeri belirlenmesi, ikinci valizin taşınması gibi hizmetler için ek ücretler alırlar.

Yolcu doluluk oranına ve/veya kalkıştan önceki zamanın uzunluğuna bağlı olarak farklı bilet fiyatları sunarlar.

Check-in kontuar ve personel maliyetlerini azaltabilmek için yolcularını elektronik check-in’e yönlendirir.

Düşük maliyetli havayollarının filoları tek bir veya en fazla iki uçak modelinden oluşur.

Charter Havayolu İşletmeleri: Charter havayolu işletmeleri, yolculara doğrudan doğruya birer birer bilet satmak yerine, uçaklarındaki koltuk kapasitesinin büyük bir bölümünü veya tamamını tur operatörlerine veya turizm acentelerine satarlar. Uçuş hatları büyük merkezler ile tatil yöreleri arasındadır. Uçaklarındaki koltuk kapasiteleri havacılık kurallarının izin verdiği azami kapasitelerde veya azami kapasiteye yakındırlar. Koltuk aralıkları dardır.

Uçaklarında koltuk numarası vermediklerinden, daha az check-in kontuarı ile çalışabilirler, bu da yer hizmetleri maliyetlerini düşürür.

Uçaklarında tek bir servis sınıfı olduğundan, kabin ekibi sayısını havacılık kurallarının imkân tanıdığı en az sayıda tutarlar.

Bölgesel Havayolu İşletmeleri: Bölgesel havayolları yolcu potansiyeli düşük küçük yerleşimlerle büyük merkezler veya yeterli talep olduğunda diğer küçük yerleşimler arasında hava taşımacılığı hizmeti verirler.

Büyük işletme ağları için yeterince yolcu bulabilmek amacıyla bağımsız bölgesel havayolları ile iş birliğine gitmenin yanında kendi alt şirketleri olarak bölgesel havayolu işletmeleri kurmuşlardır.

Genellikle 100 koltuktan daha az kapasiteli uçaklar kullandıklarından, daha az kabin ekibine ihtiyaç duyarlar. Uçuş ve kabin ekipleri yatıya kalmadıkları için yatı maliyetleri yoktur. Uçuş ekiplerine daha düşük maaş öderler.

Uçak ağırlığına bağlı havaalanlarında konma, konaklama ve hava sahasında hava trafik yol ücretlerini daha düşük olarak öderler.

Sadece Kargo Taşıyan Havayolu İşletmeleri : Geleneksel havayolları ve bazı düşük maliyetli havayolları uçaklarının bagaj bölümlerinde, yolcu bagajından arta kalan kısımda kargo taşımacılığı yapmayı şirket politikası olarak belirlemişlerdir.

Federal Express (FedEx), United Parcel Service (UPS), Deutsche Post DHL ve TNT gibi küresel lojistik şirketleri kendi operasyonlarını da destek amacıyla sadece kargo taşımacılığı yapmak üzere havayolu işletmeleri kurmuşlardır.

Havayolu İşletmelerinin Yönetim Organizasyonu

Havacılık Kuralları Gereği Zorunlu Olan Birimler

Havayollarının yönetim organizasyonunun yapısı havacılık kuralları ve şirketin ticari politikaları tarafından belirlenir. Yolcu ve/veya yükün taşınması uçuş faaliyetleriyle gerçekleştirilir.

Uçakların bakımlarının yapılması ya da bakımları başka bir yere yaptırılıyorsa dahi alınan bakım hizmetinin denetlenmesi gerekir. Bu faaliyetler de havayolunda bir bakım birimi bulunmasını zorunlu hâle getirir.

Eğitim faaliyetlerinin yürütülmesi ve organizasyonu bakımından bir uçuş eğitim birimine ihtiyaç vardır.

Havayolunda güvenlik faaliyetlerinden sorumlu bir birimin de bulunması gerekmektedir.

Uçuş, yer işletme, bakım, eğitim ve güvenlik faaliyetlerinin ulusal ve uluslararası havacılık kurallarına göre yürütülmesinin denetlenmesi ve gerekli hâllerde düzeltici önlemlerin alınması da bir dizi faaliyet gerektirmektedir. Bu faaliyetlerin yapılabilmesi için kalite birimine ihtiyaç vardır.

Türkiye’de 2920 sayılı Sivil Havacılık Kanunu ve Uluslararası Sivil Havacılık Sözleşmesi’ne dayalı olarak Sivil Havacılık Genel Müdürlüğünce çıkarılmış olan Ticari Hava Taşıma İşletmeleri Yönetmeliği’ne (SHY-6A) göre bir havayolu işletmesinde bir sorumlu müdür ve buna doğrudan bağlı olmak üzere uçuş işletme, yer işletme, bakım, uçuş eğitim, güvenlik, kalite ve emniyet sistemi yöneticilerinin bulunması zorunludur.

Ticari İşletme Gereği Olan Birimler

Bir işletmenin müşteriye, yani yolcuya veya yüke ihtiyacı vardır. Reklam ve tanıtım ile sağlanır ve bu işlemin yürütülmesi için ise halkla ilişkiler birimine ihtiyaç vardır.

İşletmede paranın yönetiminden sorumlu olan bir mali işler veya finansman birimine de ihtiyaç vardır. Birçok personel çalıştığı için insan kaynakları birimi olmalıdır. Kargo işlemleri yapıldığı için kargo birimine ihtiyaç vardır.

Havayolu İşletmelerinin Gelir ve Giderler

Havayolu İşletmelerinin Gelirleri

Yolcu, yük ya da her ikisini de taşıyarak ticari kazanç sağlamak olan havayollarının en önemli gelir kaynağı yolcu ve/veya yük taşıma bedelleridir. Yolcu bileti ve/veya konşimento (yük için) satışlardan elden edilen hasılata trafik geliri de denir.

Havayolları başka havayollarına verdikleri yer hizmetleri, uçak bakım hizmeti gibi faaliyetlerden de gelir elde ederler. Filodaki ihtiyaç fazlası veya ekonomik ömrünü doldurmuş uçakların, yedek parçalarının satışı da değer bir gelir kaynağıdır.

Havayolu İşletmelerinin Giderler

ICAO’nun İstatistik Programı havayollarının giderlerini;

• İşletme giderleri ve
• İşletme dışı giderler olarak iki gruba ayırmaktadır.

ICAO tarafından bir gruplandırma yapılmasa da sektörün günlük uygulamalarında işletme giderleri;

• “Doğrudan (direkt) işletme giderleri” ve
• “Dolaylı işletme giderleri” olarak ayrıca iki gruba ayrılmaktadır.

İşletme dışı giderler , faiz ödemeleri, kur farklarından kaynaklanan giderler gibi işletmenin faaliyetlerinden kaynaklanmayan giderlerdir.

ICAO’nun sınıflandırmasına göre işletme giderleri; uçuş operasyonundan kaynaklanan giderler, uçuş ekipmanının bakım ve onarım giderleri, amortizman giderleri, kullanıcı ücretleri, istasyon giderleri, yolcu hizmet giderleri; biletleme, satış ve pazarlama giderleri; genel ve idari giderler, diğer işletme giderleri başlıkları altında toplanmaktadır.

Doğrudan işletme giderleri , uçuş operasyon giderleri, uçuş ekipmanının bakım ve onarım giderleri, uçuş ekipmanının amortizmanı ve kullanıcı ücretlerinden meydana gelir.

Dolaylı işletme giderleri ise uçuş yapılan noktalardaki istasyonların işletilmesi için yapılan istasyon giderleri, yolcu hizmetleri giderleri, bilet satış ve pazarlama giderleri ile genel ve idari giderlerden meydana gelir.