Optik Bakış Dersi 2. Ünite Özet

Temel Kavramlar

Objektif, bir kameranın ve aynı zamanda kameramanın gözüdür. Fotoğraf, sinema ve televizyonda nesnelerin görüntüsünü elde edebilmek için, nesnelerden yansıyarak gelen ışık dalgalarının görüntünün oluştuğu yüzeye ulaşması gerekmektedir. Bunu sağlayan, optiktir.

Objektif; fotoğraf makinesi ve kameralarda görüntüyü oluşturan ve görüntünün niteliğini etkileyen unsurdur. Bu nedenle, görüntü kaydedici aygıtların en önemli parçalarından birisi objektiftir. Objektifsiz görüntünün oluşabilmesi ve kaydedilmesi mümkün değildir. Objektif, gerçek dünyayı görüntü olarak ışığa duyarlı yüzeyler üzerine aktarır. Fotoğraf makinesinde görüntü, nesneden gelen ışınların, objektif yoluyla film ya da algılayıcı yüzeyinde oluşur.

Objektif içinde çok sayıdaki mercek bulunmaktadır. Bunlar yalnızca görüntünün netliği ve büyüklüğünün oluşumu işlevini sağlamaz; aynı zamanda optik sorunları düzeltme işlevini de yerine getirirler. Bu nedenle de kameralarda kullanılan objektiflerde birden çok mercek bulunur. Objektif içindeki mercekler arka arkaya sıralanmış olarak dururlar. Objektifin özelliğine bağlı olarak kullanılan mercek sayısı farklılık gösterir. Bir objektifin mercek kalitesi ne kadar iyi olursa elde edilen görüntünün niteliği de o kadar artar.

Objektifin yapısı ne kadar karmaşıksa objektif içindeki merceklerin de karmaşık yapısı nedeniyle kamera içine ulaşan ışık da o kadar az olacaktır. Bu nedenle, objektif içinde ne kadar çok mercek varsa o kadar çok ışık kaybı olacaktır.

Objektiflerin tasarımı ve üretimi karmaşık hesapları ve işlemleri içermektedir. Günümüzde, artık, objektiflerin nasıl kullanılacağını bilmek önem kazanmıştır. Bir objektifin ne zaman ve ne için kullanılacağına karar vermek için objektiflerin üzerindeki temel dinamikleri, optik etkilerini ve objektif türleri bilmek gerekmektedir.

Profesyonel kamera objektiflerinin üzerinde, optik yoluyla oluşturulan görüntünün niteliğini ayarlamaya yarayan çeşitli bilezikler bulunmaktadır. Objektifin verdiği görüntünün niteliğinin yüksek ya da düşük olması bu ayarlamalara bağlıdır. Objektifin gövdesi üzerinde önden arkaya doğru; netlik bileziği, zoom bileziği, diyafram bileziği, makro bileziği ve odak uzaklık arttırıcı adı verilen ek bir donanım bulunmaktadır.

Netlik bileziği ve odaklama (netleme) : Objektif üzerinde bulunan netlik bileziği, çevrildiğinde netliği ayarlayan bileziktir. Bu bileziğin sağa ve sola döndürülmesi ile objektifin içindeki mercekler hareket ederek görüntünün net olması sağlanır.

Zoom bileziği: Zoom objektifler kameranın yerini değiştirmeden nesnelere ya da kişilere yaklaşmayı ya da uzaklaşmayı sağlayan objektiflerdir.

Diyafram bileziği : Diyaframın görevi; ışığı miktar açısından kontrol etmektir. Diyafram, objektifin ışık alma gücünün ölçüsüdür. Diyafram bileziğinin çevrilmesi ile istenilen diyafram değeri ayarlanır. Bileziğin döndürülmesiyle diyafram genişler ya da daralır. Diyafram bileziği üzerindeki sayılar küçüldükçe (diyafram açıklığı büyüdükçe) objektiften geçen ışık miktarı o kadar artar, sayılar ne kadar büyürse (diyafram açıklığı küçüldükçe) objektiften geçen ışık miktarı da o kadar azalır.

Makro bileziği : Nesnelerin tamamının ya da bir bölümünün çok yakından görüntülenmesine olanak sağlar. Objektiflerle nesnelere çok yaklaşarak onların net ve büyük görüntülerini elde etmek mümkün değildir. Makro çekim yapabilmek için kullanılan objektifin yakın netlik uzaklığının düşük olması gerekir.

Odak uzaklık arttırıcı: Objektif üzerinde bulunan ve birlikte kullanıldığı objektifin odak uzaklığını, yani yakınlaştırma gücünü belirli bir oranda arttıran ek bir mercektir. Eğer video kameranın zoom objektifiyle konuya istenildiği kadar yaklaşılamıyorsa objektifin arka tarafında bulunan odak uzaklık arttırıcı kullanılabilir.

Objektiflerin Optik Etkileri

Çoğunlukla odak uzaklıkları ile tanımlanan objektiflerle değişik optik etkiler elde edilir. Odak uzaklığındaki değişiklikler görüntünün durumunu da değiştirir. Örneğin kısa odak uzaklığı geniş bakış açısı sağlarken, uzun odak uzaklığı daha dar bakış açısı sağlar. Görüntüde farklı bakış açıları, görüntü büyüklükleri ve farklı optik etkilerin ortaya çıkmasının nedenlerini anlamak için, kullanılan objektifin odak uzaklığı ile birlikte kamera boyutlarına bakmak gerekir. Dolayısıyla, odak uzaklığı ve kamera boyutu, objektiflerin görüntü üzerindeki optik etkileri açısından iki önemli unsur olduğunu söylemek mümkündür.

Odak uzaklığı; objektifle çok uzaktaki bir nesneye netlik yapıldığında, objektifin optik merkeziyle film ya da görüntü algılayıcısı arasındaki uzaklıktır. Odak uzaklığı, film ya da görüntü algılayıcısı üzerindeki görüntünün büyüklüğünü yönlendirir. Görüntülenecek konuya hangi açıyla bakılacağını yani, objektifinin bakış açısını belirler.

Her odak uzunluğu ve diyafram değeri için özel bir netlik mesafesi vardır. Bu mesafeye hiperfokal uzaklık denir. Bu, hem sonsuzdaki hem de yakındaki nesnelerin net göründüğü en yakın netlik ayarı mesafesidir. Bir objektif sonsuza odaklandığı (net yapıldığı) zaman netlik belirli bir uzaklıktan başlayıp sonsuza kadar devam eder. Objektiften netliğin başladığı bu noktaya kadar olan uzaklığa hiperfokal uzaklık denir. Objektifin odak uzunluğu, diyafram değeri ve bulanıklık halkası, hiperfokal uzaklığı etkileyen faktörlerdir.

Odak uzaklığı küçük olan bir objektif, odak uzaklığı büyük olan objektiften daha geniş alan derinliğine sahiptir. Diyaframı kısmakla yani, diyafram açıklığını küçültmekle alan derinliği arttırılır; diyaframı açmakla alan derinliğini küçültülür. Ayrıca, nesne objektiften ne kadar uzağa konursa, nesnenin hem önündeki hem de arkasındaki alan derinliği de o kadar geniş olur.

Objektif Çeşitleri

Fotoğraf makinelerinde ve video kameralarında kullanılan objektifler farklı yönleri dikkate alınarak sınıflandırılabilmektedir. Bunlardan biri de odak uzaklığına göre yapılan sınıflandırmadır. Buna göre, objektifler; (1) Sabit odak uzaklıklı objektifler ve (2) Değiştirilebilir odak uzaklıklı objektifler (zoom objektifler) olmak üzere ikiye ayrılır.

Sabit Odak Uzaklıklı Objektifler: Belirli bir odak uzaklığına sahip objektiflerdir. 50 mm. ya da 135 mm. objektifler örnek gösterilebilir. Sabit odak uzaklıklı objektiflerin odak uzaklığına bağlı olarak bakış açısı da sabittir. Bakış açısının değişmesi söz konusu değildir.

Sabit odak uzaklıklı objektifler kaliteli görüntü üretir. Örneğin 50 mm. sabit odak uzaklıklı bir objektifin ürettiği görüntü kalitesi, 35-135 mm. bir zoom objektifin 50 mm’sinde ürettiği görüntü kalitesinden daha iyidir. Zoom objektifler, çok sayıda mercekten oluştukları için, objektife giren ışınların bir bölümünün kaybına neden olur ve bu da görüntü kalitesini olumsuz yönde etkiler.

Değiştirilebilir odak uzaklıklı objektifler : Daha çok “zoom” objektif olarak adlandırılırlar. Ayrıca, bu objektifler, değiştirilebilir bakış açılı objektifler olarak tanımlanmaktadır. 35 mm., 50 mm., 75 mm. ve 135 mm. odak uzaklıklarındaki dört objektif dört farklı bakış açısı sağlar. Değişebilir odak uzaklıklı objektif, bu dört farklı odak uzaklığının bir tek objektif üzerinde toplanmasıyla elde edilen objektiftir. Bu şekilde dört farklı objektifin görevini bir tek objektif sağlar. Zoom objektiflerde objektif içindeki mercekler hareket ederek birbirlerinden uzaklaşırlar ya da yakınlaşırlar. Bu da objektifin odak uzaklığının değişmesine neden olur ve bunun sonucunda da görüntü boyutları ve bakış açıları değişir. Örneğin video kameralarında konuya yaklaşıp uzaklaşmaya gerek kalmadan zoom objektiflerle çeşitli bakış açıları sağlanabilir.

Bakış Açılarına Göre Objektifler

Bakış açısına göre objektifler üç başlık altında sınıflandırılır: (1) Normal bakış açılı objektifler - Normal odak uzaklıklı, (2) Geniş bakış açılı objektifler - Kısa odak uzaklıklı ve (3) Dar bakış açılı objektifler - Uzun odak uzaklıklı.

Objektiflerin odak uzaklıklarına göre kısa, uzun, normal gibi adlar almaları kullanıldıkları kameradaki filmin, kamera tüpünün ya da görüntü algılayıcısının (CCD, CMOS) boyutuna göre değişir.

Kısa odak uzaklıklı (geniş açılı), uzun odak uzaklıklı (dar açılı) ve normal odak uzaklıklı objektifler birbirlerinden değişik özelliklere sahiptir. Bu özellikler aynı zamanda sanatsal bazı etkilerin yaratılmasında önemli roller üstlenirler. Farklı odak uzaklıklı objektifler görüntüyü farklı şekillerde etkiler. Kişisel tercihe bağlı olmakla birlikte mekân, dış çekim ve stüdyo donanımı, sahne düzenlemesi, konunun büyüklüğü, kamera ile konu arasındaki uzaklık, sahnede oluşturulmak istenen atmosfer, alan derinliği vb. unsurlar kullanılacak objektifi belirlemede etkili olan öğelerdir.

Normal bakış açılı objektifler (normal odak uzaklıklı) : Belli bir fotoğraf makinesi ya da kamera için hangi odak uzaklıklı objektifin normal objektif olduğunu anlamanın yolu, kullanılan film ya da görüntü algılayıcısının boyutuna (formatına) bakmak gerekir. Bir objektifin odak uzaklığı, üzerine görüntü kaydedilen filmin ya da algılayıcının görüntü alanının diyagonal köşe uzunluğuna yaklaşık olarak eşitse bu objektif normal objektif olarak tanımlanır. Dolayısıyla, fotoğraf ve videoda, görüntü alanının diyagonal köşe uzunluğu, normal objektifi tanımlamak için referans kabul edilmektedir. Sinemada normal objektif, kamera içindeki filmin görüntü alanının diyagonal köşe uzunluğunun yaklaşık iki katıdır.

Geniş açılı objektifler (kısa odak uzaklıklı): Bu objektif türü, konuyu yakından ve geniş bir bakış açısıyla görüntüleyebilmeyi sağlar. Geniş açılı objektifler, normal objektife göre daha kısa odak uzaklıklı objektiflerdir. Geniş açılı objektifler, odak uzaklığı, kullanılan filmin ya da algılayıcının (CCD, CMOS) görüntü alanının diyagonal köşe uzunluğundan az olan objektiflerdir.

Geniş açılı objektifler; ışık dalgalarını geniş bir açıyla ve kısa bir uzaklık içinde bir araya getirirler. Çok kısa odak uzaklıklı objektifler bu birleşmenin çok daha geniş bir açıyla ve çok daha yakın bir uzaklıkta oluşmasına neden olur. Geniş açılı objektiflerin temel özelliği, geniş bir bakış açısı içinde nesnelerin boyutlarını küçültmesidir. Bu objektiflerin sağladığı alan derinliği çok yüksektir. Objektiflerin odak uzaklığı kısaldıkça görüntü alanı içinde boyut olarak daha küçük görüntü oluşturur. Geniş açılı objektifler daha çok, konuya yakın yerden daha geniş görüntüler elde etmek için kullanılır. Özellikle, dar bir mekânda konunun mümkün olduğunca geniş görüntülenebilmesi için kameranın konudan uzaklaşması mümkün olamayacağı için geniş açılı objektifin kullanılması gerekir.

Geniş açılı objektifler, her zaman ve her iş için uygun değildir; ancak, bilinçli bir şekilde kullanıldığında başarılı sonuçlar elde edilir. Bu objektifler sağladıkları geniş görüş alanları ile kameranın ya da nesnelerin hızlı hareketlerinde, onları görüntü çerçevesi içinde tutulmasını kolaylaştırır.

Geniş açılı objektiflerle elde edilen geniş alan derinliği nedeniyle kameranın, nesnelerin ya da oyuncuların küçük yer değiştirmelerinde netlik bozulmaz veya küçük netlik düzenlemelerine gerek duyulur.

Geniş açılı objektifler sarsıntısız, yumuşak kamera çalışmalarına büyük kolaylık sağlarlar. Bu objektifler, kaydırma hareketi için tercih edilebilecek en uygun objektiflerdir. Böylece kamera hareketinde titremeler, sarsıntılar fark edilmez.

Geniş açılı objektifler kamera doğrultusundaki nesnelerin, insanların ya da kameranın hareketinin hızını arttırırlar. Geniş açılı objektiflerle nesnelerin, insanların objektife doğru yaklaşma ya da uzaklaşma hareketinin hızı olduğundan daha fazlaymış gibi görünür.

Geniş açılı objektiflerde nesne objektife yaklaştıkça nesnenin boyut ve oranlarındaki bozulma da artacaktır. Geniş açılı objektiflerle, önden arkaya doğru sıralanmış nesneler birbirlerine gerçekte olduğundan daha uzakmış gibi görünür. Nesneler arası uzaklıkların abartılmasına ve derinliğin artmasına neden olur. Yüksek bir binaya aşağıdan geniş açılı bir objektifle bakıldığında, binanın objektife yakın bölümü olduğundan daha büyük ve binanın yukarıdaki bölümleri olduğundan daha uzakta ve giderek küçülen bir şekilde görülecektir. Geniş açılı objektiflerle gerçeklik algımızı yönlendirerek örneğin, bir koridoru gerçekte olduğundan çok daha uzunmuş gibi gösterebiliriz. Geniş açılı objektiflerle konuya yaklaştıkça düz çizgilerin eğikliği de yani, görüntü bozulması da artar.

Dar açılı objektifler (kısa odak uzaklıklı): Dar açılı objektifler, normal objektife göre daha uzun odak uzaklıklı objektiflerdir. Dar açılı objektifler uzağımızda olan bir nesneye sanki yaklaşarak bakıyormuş etkisini verir. Dar açılı objektiflerin bakış açısı dar olduğu için sahnenin ya da konunun sınırlı, dar bir alanı görüntülenebilir.

Dış çekimlerde, özellikle kameradan oldukça uzakta bulunan nesnelerin yakın çekimlerinin elde edilmesinde bu objektiflerden yararlanılır. Örneğin, hayvanları doğal yaşamı içinde görüntülerken bu objektifler kullanılır. Dar açılı objektifler, tıpkı bir teleskop ya da dürbün gibi, uzaktaki nesneleri büyütmek ve yakınlaştırmak için kullanılır. Bu, dar açılı objektiflerin en temel işlevidir.

Dar açılı objektifler optik özellikleri gereği, kendilerinden uzak nesneleri, kendilerine yakın nesnelere oranla daha fazla büyütürler. Bu büyütme özelliği nedeniyle, kamera doğrultusundaki nesneler arasındaki uzaklıklar olduğundan daha azmış gibi görünür. Bu duruma, dar açılı objektiflerin sıkıştırma etkisi denir.

Dar açılı objektifler, nesnelerin kameraya doğru ya da kameradan uzağa doğru olan hareketlerinde ya da kameranın nesnelere yaklaşıp uzaklaşma hareketinde hız etkisini azaltmaktadır.

Dar açılı objektiflerle yumuşak kamera hareketlerini yapmak güçleşir. Kamera hareketindeki küçük bir sarsıntı bile, çok abartılı olarak görüntüye yansır. Ancak, normal ve geniş açılı objektiflerde, bu tür sallantılar gözle görülebilecek bir rahatsızlığa yol açmazlar.