Elektrik Tesisat Planları Dersi 7. Ünite Özet

Giriş

Binaların elektrik iç tesisatları, elektrik tesisat ve topraklama yönetmeliklerine uygun olarak tasarlanmalı ve gerçekleştirilmelidir. Evlerin, işyerlerinin, resmi ve özel binaların elektrik iç tesisatları, hazırlanan plan doğrultusunda gerçekleştirilir. “Elektrik İç Tesisat Planı” olarak adlandırılan bu planlar, bir binanın mimari planları üzerine çizilmiş elektrik tesisat şemalarını, ek şemaları, kolon şeması, güç dağılım cetveli, aydınlatma hesapları, teknik ve özel şartnameler ve benzerlerini içerir. Elektrik tesisat planları, prensip olarak kapalı şema tarzında çizilir. Elektrik tesisat planları, bir proje olarak hazırlanmalı ve başlangıç sayfası proje kapağı olmalıdır. Proje kapağı, elektrik tesisat planını, ve planın uygulanacağı binanın temel bilgilerini içerdiği gibi, sorumlu kişilerin de isim ve imzalarını bulundurur. Elektrik iç tesisat planlarına ait şemalarda, aydınlatma lamba bağlantıları, priz bağlantıları, telefon ve tv bağlantıları, zil ve görüntülü algılama bağlantıları yer almalıdır. Bu bağlantılar, öncelikle kat tesisat planlarında, burada gösterilmeleri mümkün değilse ek şemalar içerisinde mevcut olmalıdır. Bu tesisat şemalarında kullanılan semboller, tesisat planının başlangıç kısımlarında yer almalıdır. Elektrik tesisat planı içerisinde yer alan, kolon şeması, iletken kesit hesabı, gerilim düşümü hesabı ve güç dağılım cetveli, elektrik şebeke sistemine bağlanacak olan elektrik tesisatının, elektriksel parametreleri açısından gereklidir. Bu sebeple, bu hesaplama ve gösterimlerin olabildiğince gerçekçi yapılması, hem elektrik tesisatının uzun yıllar sorunsuz hizmet etmesi, hem de gerekli normlara uygunluk açısından önem taşır. Güç dağılım cetveli ve gerilim düşümü hesapları yapılırken eş zamanlılık katsayılarının kullanımı gerçekçi sonuçlar bulmaya yardımcı olacaktır. Lambalar, aydınlatma hesapları yapılarak belirlenmeli, aksi bir belirtilmediğinde, bu hesaplamalar enkandesan (akkor flamanlı) lambalar esas alınarak yapılmalıdır. Elektrik tesisat planlarının uygulanabilirliği teknik açıdan olduğu kadar, mali açıdan da disipline edilmelidir. Bu sebeple, Keşif Özeti ve Maliyet Hesabı büyük önem arz eder. Keşif özeti, tasarım öncesi tahmini maliyeti belirleme açısından, Maliyet hesabı ise uygulama sonrası reel kar/zarar analizi gerçekleştirme açısından önem arz eder.

Elektrik İç Tesisatı

Elektrik iç tesisatı, bir binanın çoğunlukla iç kısımlarında yer alan aydınlatma, priz, zayıf akım, TV, telefon, internet v.b. tesisat uygulamalarıdır. Bir binanın elektrik iç tesisat uygulamasının yönetmeliklere uygun olarak gerçekleştirilebilmesi, bu uygulamaya yönelik Elektrik İç Tesisat Planının hazırlanmasını gerektirir. Bu planın hazırlanması için, planlama gerçekleştirilecek bina için, her kata ait mimari planların temin edilmesi gereklidir. Çoğunlukla 1/50 ölçekli, bazen de 1/100 ölçekli olarak kullanılan bu mimari planlar, Bodrum Katı, Zemin Katı, Normal Kat, Çatı Katı ve Bahçe olarak ayrı ayrı yer almalıdır. (Bu katların bir yada birkaçının mevcut olmadığı binalar da mevcuttur.) Her bir kata ait mimari plan üzerinde elektrik, zayıf akım ve diğer tesisat planları tasarlanarak çizilir. Geçmişte el ile yapılan çizimler, günümüzde bilgisayar programları ile yapılmaktadır.

Mimari Planlar

Mimari planlar, binaya ait bölümlerin bir kattaki dağılımlarını gösterir. Bu planlarda, taşıyıcı kolonlar ve kirişler, duvarlar, kapılar ve pencereler, merdivenler, boşluklar, bacalar, balkon ve teraslar, odalar genellikle 1/50 ölçekli olarak (1 cm=50 cm) gösterilirler. Bu planları iyi değerlendirerek tasarlanan elektrik tesisat planları, uygulamada büyük kolaylıklar sağladığı gibi, tesisatların yönetmeliklere uygun yapılmasını sağlarlar.

Keşif Özeti

Keşif özeti, birçok alanda olduğu gibi, Elektrik Tesisat Projeleri Hazırlanması için de yapılması zorunlu bir çalışmadır. Keşif özeti, gerekli iş bedelinin önceden belirlenmesi ile iş sözleşmesinin yapılmasında önem kazanır. Keşif özeti gelen talebe göre, malzeme dahil olarak hazırlanabileceği gibi, malzemesiz sadece işçilik ve kar olarak da hazırlanabilir. Keşif özeti, mümkün olduğunca gerçekçi hazırlanarak, işin alınarak sözleşme yapılabilmesini sağladığı gibi, iş bitiminde zarar oluşumuna engel olarak yeterli karı sağlamalıdır. Bu sebeple, keşif özeti hazırlarken, piyasadaki malzeme ve işçilik giderlerinin iyi bilinmesi gerekir. Direk olarak, keşif özeti içerisinde gösterilemese de, ulaşım, lojistik, gıda ve muhtemel sağlık harcamaları da keşif özeti içerisindeki birim maliyetlere %5, %10 gibi oranlarda eklenerek, fiyatlandırmanın iktisadi olması sağlanmalıdır. İş sözleşmesi gerçekleşmiş bir yapı için, bu aşamadan sonra Elektrik Tesisat Planlarının ve Projesini hazırlanması aşamasına geçilmelidir.

Elektrik Tesisat Projeleri

Elektrik iç tesisat tasarımı, mimari kat planlarına ve yönetmeliklere uyumlu olarak projelendirilir. Bu esaslara uygun olarak tasarlanan ve çizimi gerçekleştirilen örnek elektrik tesisat projesi aşamaları, norm bir projede olması gerektiği gibi şekil ve konu anlatımları ile sıralanmaktadır.

Proje Kapağı

Projeyi hazırlayan mühendis ya da mühendislik firmasınca hazırlanan, bir elektrik tesisat planının en başında yer alarak, elektrik tesisatının yapılacağı veya yapıldığı yapıyı, adresini, yapı sahibini, proje sorumlusunu ve mesleki kayıt bilgilerini, projenin temel elektriksel büyüklüklerini gösteren kapak sayfasıdır. Kapak sayfası, gerek proje sorumlularının, Elektrik Mühendisleri Odasının, Uygulama Sorumlularının, Elektrik Dağıtım Şirketinin, Yapı Denetim Şirketinin isim ve onaylarını üzerinde taşıdığından önemlidir.

Vaziyet Planı

Vaziyet planı, elektrik tesisat planının yer aldığı imar planını, cadde, sokak v.b. bilgilerle gösterir. Pafta planı olarak da adlandırılan vaziyet planları kuzey yönü esas alınarak çizilir Vaziyet planlarında ölçek, yapının imar planında yer aldığı alan da dikkate alınarak 1/500 den 1/5000’e kadar alınabilir. Vaziyet planlarının, uygun şekilde resmedilmesi, özellikle Şirketinden yapılacak yapı bağlantı hattı tesisi açısından önem taşır.

Elektrik Tesisat Projelerinde Kullanılan Semboller

Bu semboller, ulusal ve uluslararası kriterlere bağlı olarak belirlenmiştir. Elektrik zayıf akım tesisat planları, geçmişte elektrik planları ile aynı mimari plan üzerinde mevcut olmasına karşın, günümüzde, zayıf akım tesisatlarındaki sayısal artış, farklı mimari plan üzerinde çizimi gerektirmektedir. Farklı mimari plan üzerine çizilen zayıf akım tesisat planlarına, günümüzde uydu-tv, internet, merkezi zil santralı gibi elemanlar eklendiğinden, zayıf akım tesisat planlarında diğer ek semboller kullanılmaktadır.

Temel Topraklaması Hesabı

2001 yılında yenilenen Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği’ne göre, tüm yeni binalarda demir taşıyıcı sistemine temel topraklaması uygulanmak zorundadır. Temel topraklaması yapı dış duvarlarının temellerine veya temel platformu içine yerleştirilen kapalı bir ring şeklinde yapılmalıdır. Temel topraklaması, her tarafı betonla içinde kalacak şekilde düzenlenmeli ve temel betonu döküldükten sonra her yönde en az 5 cm beton içinde kalacak şekilde yerleştirilmelidir. Bağlantı çıkış noktaları temelin dışına çıkarılmalıdır. Topraklayıcının beton içindeki yeri, uygun mesafelere konarak tutucularla (2 m aralıklarla, yerleştirilen 30 cm’lik kazıklar gibi) sabitlenmelidir. Temel topraklamasında, minimum 30 mm x 3,5 mm boyutlarında galvanizli çelik şerit veya 10 mm çapında yuvarlak galvanizli çelik çubuk kullanılmalıdır. Eklerde kullanılan malzemeler, çubuklarla ayrı mekanik dayanıma sahip olmalıdır. Temel topraklaması aynı zamanda, yıldırımdan korunma tesislerindeki topraklama görevini görür. Bunun içinde bina çevresinde çıkışlar bırakılmalıdır.

Elektrik Tesisat Planları

Elektrik tesisat planları, mimari planlar esas alınarak yönetmeliklere uygun olarak çizilir. Elektrik tesisat planlarında, Elektrik Dağıtım Şirketi bağlantısının yapıldığı yapı bağlantı hattı, ana pano, kat dağıtım panoları, aydınlatma aygıtları ve kumanda edici anahtarları, elektriksel cihazların enerji alabileceği prizler yer almalıdır. Linyelerden sortilere ek alınan düğüm noktaları buatlardır. Prizler, planlarda görüldüğü konumlarda yerleştirilmelidir. Anahtarlar, çizim alanındaki darlıktan dolayı, çoğunlukla olması gereken noktalardan uzakta çizilmektedirler. Fakat anahtarların yerlerini asıl belirleyen, aydınlatma sortisinin bağlandığı buattır. Anahtarlar, bağlantılarını sağlayan buatın altında, norm yükseklikte monte edilmelidir. Katlar arası hat geçişleri oklarla gösterilir. Bir üst kata, ya da alt kata geçen hat, diğer katta izdüşümünde yer alan noktadan yine ok ile alınarak devam etmelidir. Çizimler gerçekleştirilirken, yapının taşıyıcı kısımlarına zarar verilmemesi, uygulamada kolaylık, tesisata zarar gelmemesi, tesisat ve tesisat birimlerine kolay ulaşım ölçütlerine uyulmalıdır.

Zayıf Akım Tesisat Planları

Zayıf akım elektrik tesisleri, aslında akımın küçüklüğü ya da büyüklüğü ile ilgili bir kavram olmayıp, gerilimin düşüklüğünden kaynaklanmaktadır. Bu tanıma uygun olarak, zayıf akım tesisatları 12 V ve altı gerilimlerde çalışan tesisatlar olarak tanımlanabilir. Günümüzdeki teknolojik gelişmelere bağlı olarak, zayıf akım tesisatları da, geçmişe oranla büyük değişim göstermektedir. Geçmişte sadece zil ve kapı otomatiğinden ibaret olan bu tesisatlara günümüzde, tv-uydu, internet, diyafon ve kamera gibi yeni tesisatlar eklenmiştir.

Ek Şemalar

Elektrik tesisatı ve zayıf akım tesisat kat planlarında gösterilemeyen, gösterimi zor olan ya da ek açıklama gerektiren tesisatlara ait ek şemaların kat planlarının bitiminde gösterilmeleri gerekir.

Kolon Şeması

Yapı bağlantı hattı, ana kolon, kolon ve linye hatları da olmak üzere tüketiciye (alıcıya) kadar olan elektrik tesisat bağlantılarının tek hat şeklinde gösterimine kolon şeması denir. Kolon şemalarının sigorta akım değerleri ile şalterlerin akım değerleri, TEDAŞ girişinden linyelere doğru büyük akım değerinden küçüğe doğru sıralanmalıdır. Tesise enerji girişinden başlayarak, sigorta cinsi ve akım değerleri, uzunluğu, kablo cinsi ve kesiti, sayaç, ana şalter, ana ve dağıtım panoları, panolar üzerinde bulunan ölçü aletleri ve ölçme alanları, linye sigortaları ve cinsleri, linye şalterleri cinsi ve akım değerleri, topraklama ve topraklama iletkenleri kolon şemasında yer almalıdır.

Eş Zamanlılık Katsayısı

Eş zamanlılık katsayısı (diversity faktör) elektrik tesisatı kurulu güçleri toplamının, aynı esnada şebekeden güç çekebilme oranlarını belirten katsayıdır. Yapının bulunduğu bölgenin sosyoekonomik yapısı, elektrik enerjisi birim maliyeti ve tasarruf bilinci eş zamanlılık katsayısının belirlenmesinde etkendir.

Gerilim Düşümü Hesabı

Gerilim düşümü hesabı, en uzun ve yüklü linye bu linye ile bu linye öncesi kolon ve hattı esas alınarak yapılır. Aydınlatma elektrik tesisatları gerilim düşümü hesabında, kofra sonrası gerilim düşümünün, %1,5’u geçmemesi gerekir. Eğer hesaplanan değer %1,5’dan fazla olacak olursa, iletken kesiti arttırılmalıdır.

Akım Taşıma Kapasitesi - Isınma Kontrolü

Elektrik tesisatında seçilen iletken kesitinin taşıdığı akım bakımından yeterli olup olmadığı ısınma açısından da kontrol edilebilir.

Güç Dağılım Cetveli

Güç dağılım cetvelleri, elektrik tesisat planları ve kolon şemalarına uygun olarak, güç dağılımını ayrıntılı olarak gösteren tablodur. Yapı bir faz ile beslendiği için, tüm linyeler R fazından beslenir olarak gösterilmiştir. Sigortalar ev tipi kullanıma uygun B tipi w otomat, kaçak akım rölesi hayat koruma amaçlı 30 mA, ana sigorta 32 A, kofra sigortası ise 40 A olarak seçilmiştir.

Aydınlatma Tablosu

Aydınlatma hesabı armatür esaslı yapılmış olup, hesaplamada çıkan armatür sayıları 1,5’in altında olduğu için 1’e yuvarlanmıştır.

Teknik Şartname

Elektrik İç Tesisat Yönetmeliğine uygun olarak, elektrik tesisat projesinin uygulama esaslarını belirler.

Özel Şartname

İş yapımından önce iş yükleniciyle işveren arasında imzalanan, özel taleplerin yer aldığı listedir.

Maliyet Hesabı

Elektrik tesisat planlarına uygun olarak gerçekleştirilen bir proje uygulaması sonunda, maliyet hesabının yapılarak, keşif özeti ile karşılaştırılması yapılmalıdır.