İletişim ve Alternatif İletişim Sistemleri Dersi 6. Ünite Sorularla Öğrenelim

Doğal dil öğretim tekniklerinin bileşenleri nelerdir?

Doğal dil öğretim tekniklerinin bileşenleri; bireyin özelliklerini temel alan uygulamalar, yetişkin davranışlarının özellikleri ve etkinlik/uygulama düzenlemelerinin özellikleri olarak sıralanmaktadır
(Dunst, Raab, & Trivette, 2012).

Dili kullanmamızın en temel nedeni nedir?

Dili kullanmamızın en temel nedeni gereksinimlerimizi dile getirmek ve sosyal destek sağlamaktır. 

Doğal ortamlarda öğretim fırsatları yaratmanın en önemli nedenleri nelerdir?

Doğal ortamlarda öğretim fırsatları yaratmanın en
önemli nedenleri; bireyin ilgisini kullanmak, doğal
katılımını sağlamak, doğal deneyimler sonucu ortaya çıkan etkileşim fırsatlarını değerlendirmektir.

Bireyin özelliklerini dikkate alarak yapılabilecek uygulamalar nelerdir?

Bireyin özelliklerini dikkate alarak yapılabilecek uygulamalar; (1) güçlü yönlerini temel alan uygulamalar, (2) ilgisini temel alan uygulamalar ve son olarak (3) amaç temelli uygulamalar olarak sıralanmaktadır.

Doğal dil öğretim tekniklerini başarılı bir şekilde kullanabilmenin yolu nedir?

Doğal dil öğretim tekniklerini başarılı bir
şekilde kullanabilmenin yolu, bireyin güçlü olduğu
ve ilgilerinin olduğu yönleri aracılığıyla desteğe gereksinim olan dil becerilerinin desteklenmesidir.

Doğal dil öğretim tekniklerinin başarılı bir şekilde kullanılabilmesi için yetişkinin (bakımdan sorumlu olan kişinin) sahip olması gereken bazı
davranış özellikleri bulunmaktadır. Bu davranış özellikleri, nitelikli etkileşim stratejileri olarak da tanımlanmaktadır.  Bu temel stratejilerin amaçları nelerdir?

1. Bireyin materyallerle ya da diğer insanlarla
etkileşime katılımını sağlamak/arttırmak
2. Bireyin iletişim girişimlerinin duyarlı yetişkin davranışları ile karşılık bulması sonucu
bireyin sosyal tepkilerini geliştirmek
3. Bireyin kurduğu etkileşimlerin olumlu davranışlar sergilenerek karşılanması
4. Karşılıklı birey (çocuk)-yetişkin etkileşimlerinin kurulması
5. Ortak ilginin sağlanması
6. Bireyin dil gelişiminin desteklenmesi olarak
sıralanabilir (Kim & Mahoney, 2004)

Bireyin liderliğini izlemek ne anlama gelir?

Bireyin liderliğini izlemek,
onun o anda ilgilendiği, oynadığı, baktığı, dokunduğu olay ya da nesne ile yetişkinin de ilgilenmesi
ve onun dünyasına girmesi anlamına gelmektedir.

Yanıtlayıcılık nedir?

Yanıtlayıcılık çocuğun dünyasına girebilmiş olan yetişkinin, bireyin gelişim düzeyine uygun olacak ve dil gelişimini destekleyecek
şekilde onun dünyası hakkında anlamlı girdiler
sunmasıdır.

Onaylayıcı Olma'nın yetişkin davranışları açısından önemi nedir?

Onaylayıcı Olma: Yetişkin tarafından bireyin
yaptıklarını kabul etme ve olumlu sözel bildirimde
bulunma, etkileşimin nitelikli olması için yetişkinin sahip olması gereken başka bir özelliktir. Bakımından sorumlu olduğunuz birey bir etkinliği nasıl yapıyorsa, kendi gelişim düzeyine göre en iyi
şekilde yapmaktadır. Bireyin beklentinin altında
performans göstermesini olumsuz eleştirmek yerine onun şuan o kadar yapabildiğini kabul etmek ve
olumlu sözel bildirimde bulunmak gerekmektedir.

Söz öncesi iletişim gelişimş dönemlerinden cııldama ve gülme döneminde çocukta neler görülür?

Cıvıldama ve gülme: motor kontrolün artmasıyla beraber (2-4 ay) sesleri kontrol edebilme de
başlamaktadır. Özellikle k-g-m-n seslerini çıkartmaya çalışma başlamaktadır

Söz öncesi iletişim gelişimş dönemlerinden babıldama döneminde çocukta ne gibi gelişmeler görülür?

Babıldama: Bağımsız oturmaya ve karnının
üzerinde dönmeye başlamasıyla (6-10 ay) birlikte
çevresiyle kurduğu etkileşimde bebeğin kontrolü artmaktadır. Ayrıca ek gıdalara geçilmeye başlamasıyla birlikte birincil bakıcılarıyla daha fazla yüz yüze zaman geçirebilen bebeğin karşılaştığı uyaran
artmaktadır. Bu dönemde bebek “ba”, “ma”, “da”
gibi sesleri tekrar ederek sesler çıkartmaktadır. 

Söz öncesi son dönem nedir?

Jargon: Söz öncesi son dönem olan jargon kullanımında bebek bu aşamaya kadar öğrendiklerini ustaca kullanmaya çalışmaktadır. 

Tek sözcük üretme dönemine geçildiğinde, MacArthur İletişim Gelişimi Envanteri’ne göre hangi kategoriler öğrenilir?

Tek sözcük üretme dönemine geçildiğinde,
MacArthur İletişim Gelişimi Envanteri’ne göre
aşağıdaki kategorilerin öğrenildiği belirtilmektedir
(Rescorla, Alley ve Christine, 2001):
1. Ses efektleri ve hayvan sesleri (mö, miyav,
me vb.)
2. Oyunlar ve rutinler (ce oyunu, baş baş vb.)
3. Hayvanlar (kedi, köpek, kuş)
4. Yiyecek ve içeçekler (su, mama vb.)
5. İnsanlar (baba, anne, dede, bebek vb.)
6. Oyuncaklar (top, balon vb.)

Sözcükleri bir araya getirme dönemi yaygın olarak ne zaman gerçekleşir?

Sözcükleri bir araya getirme dönemi yaygın olarak  birey 50 tek sözcüğü üretmeye başladığında gerçekleşmektedir (Richels and Raver, 2015, s. 122). 

Öğrenme fırsatları yaratma sürecinde en çok başvurulan çevresel düzenlemelerden eksik bırakma nedir ve nasıl uygulanır?

Eksik bırakma: Eksik bırakma çevresel
düzenlemesini uygularken “unutmuş gibi
yapmak” ve bu yolla bireyin ilgisini çekmek öğretim fırsatı yaratmak amacıyla
kullanılmaktadır. Örneğin; bireye boya
yapma etkinliği sırasında kağıtları verip
boyayı vermemek eksik bırakma çevresel düzenlemesi olarak değerlendirilebilir.
Burada bireyin eksik olanı fark etmesi ve
bu şekilde öğretim fırsatının oluşturulması
hedeflenmektedir.

Öğrenme fırsatları yaratma sürecinde en çok başvurulan çevresel düzenlemelerden ulaşılmaz hale getirme nedir?

Ulaşılmaz hale getirme: Bireyin ilgisini
çeken, almak isteyeceğini düşündüğünüz
nesne ya da oyuncakları görebileceği ancak
yardım istemeksizin alamayacağı hale getirmek ulaşılmaz hale getirme stratejisi olarak
ifade edilmektedir. Örneğin, birey boya
yapmak istiyor ancak boyalar kilitli bir kutuda, eğer birey boyalara ulaşmak istiyorsa
sizden destek istemek durumunda kalacaktır. Başka bir örnek daha verecek olursak,
bireyin rutinlerinden birinin her gün aynı
oyuncakla oynamak olduğunu fark ettiğinizde, o oyuncağı görebileceği ancak ulaşamayacağı bir rafa koymanız ulaşılmaz hale
getirme olarak değerlendirilebilir. Özellikle
iletişim başlatma, girişimde bulunma, talep
etme gibi beceri ve davranışları kazanmasını hedeflediğimiz bireylerde bu stratejiyi
günün farklı rutin, etkinlik ve geçişlerinde
kullanmak sık öğrenme fırsatı yaratılması
açısından yararlı olacaktır.

Doğal dil öğretim tekniklerinden model olmayı nedir?

Model olma en temel kullanılan doğal dil öğretim tekniğidir. Bu teknikte isminden de anlaşıldığı
gibi bireye sözel model sağlanmaktadır. Diğer tüm
tekniklerde dikkat edilmesi gerektiği gibi model
olma tekniğini de kullanırken bireyin gelişim düzeyine ve gereksinimlerine dikkat ederek model olunmalıdır. Model olma tekniği; (1) yanıt beklemeden
model olma ve (2) genişletmeler kullanarak model
olma (3) seçenek sunma ve (4) Talep etme-model
olma olmak üzere dört başlıkta incelenecektir.

Yanıt beklemeden model olma tekniği hangi şekillerde uygulanır?

Yanıt beklemeden model olma
tekniği üç farklı şekilde uygulanabilir. Bunlar; (a)
sözcük bombardımanı, (b) paralel konuşma ve (c)
kendi kendine konuşma şeklinde sıralanmaktadır.

Paralel konuşma tekniği nedir?

Paralel Konuşma: Paralel konuşma tekniği, bireyin yaptığı ne varsa bireyin gelişim düzeyine uygun olarak yetişkin tarafından bireye anlatılmasıdır. Örneğin çocuk yerde oturmuş, araba sürüyor
olsun. Yetişkin çocuk arabayı sürerken; “Araba”,
“Araba sürüyorsun”, “Kırmızı araba”, “düüt dütt”,
“Kırmızı araba geliyor.” diyerek çocuğa, çocuğun
yaptıklarını anlatması paralel konuşmaya örnek
olarak verilebilir.

Fırsat öğretiminin aşamaları nelerdir?

Fırsat
öğretimi beş aşamadan oluşmaktadır. Bunlar:
1. Düzenle ve Gözle: Öğrenme ortamının
bireyin etkileşim ve iletişim başlatmasına
olanak sağlayacak şekilde düzenlenmesidir. Burada çevresel düzenlemeler kullanılarak çocuk için ortam ilgi çekici hale
getirilmektedir. Ortam düzenlemesinden
sonra yetişkin bireyin etkileşime girmesini
beklemelidir.
2. Katıl: Bireyin başlattığı etkileşime yetişkinin katılmasıdır. Birey bir oyuncakla
etkileşime girdiğinde yanında daha önceden öğrenilen teknikler kullanılarak ya da
nitelikli yetişkin davranışları sergilenerek
katılım gösterilebilir ve iletişim kurulmaya
çalışılabilir.
3. Bekle: Yetişkinin katılımına bireyin vereceği tepki beklenir. Sorulan bir soruya cevap
beklenebileceği gibi, bir gülümseme de
beklenebilecek tepkiler arasındadır.
4. Destekle: Eğer birey tepki vermekte güçlük yaşıyorsa, ipuçları kullanılarak desteklenebilir.
5. Onayla: Bireyin doğru tepkileri genişletirilerek, tepkisiz kalırsa ya da yanlış tepki verirse yanıt beklemeden model olarak süreç
sonlandırılabilir.

Öğretim planlamasında amaç yazarken yapılması gereken iş nedir?

Öğretimin planlanmasının ilk aşaması amacın
belirlenmesidir. Amacın belirlenmesi için çalıştığınız bireyin dil gelişim düzeyinin farkında olmanız, öncelikli gereksinimlerinin neler olduğunu ve
bunların yanı sıra ilgilerini ve yeterliklerini belirlemeniz gerekmektedir.