Çocuk Ve Oyun Dersi 4. Ünite Özet

Giriş

Oyunu kolaylaştırma sanat ve bilimi içermektedir. Öğretmenin oyuna uygun bir şekilde katılmaması oyunun dağılmasına sebep olabilir, çocukların oyun çabalarını ve öğrenmelerini engelleyebilir. Oyun, okul öncesi eğitimi programının temel özelliklerinden birini teşkil etmekle birlikte, uluslararası alan yazında da nitelikli okul öncesi eğitimini tanımlamada kullanılan bir özellik halini almıştır.

Serbest oyun çocukların kendi tercihleri doğrultusunda ne, nerede, nasıl ve kimlerle oynayacaklarına karar verdikleri, bireysel, eşli veya küçük gruplarla oynadıkları oyunlardır. Çocukların seçme ve karar verme şansının olduğu bu oyun zamanı öğretmenlerin dinlendikleri bir zaman olarak algılanmamalıdır. Serbest oyun, çocukların oyunları desteklenerek, devam etmesi kolaylaştırılarak ve zenginleştirilerek çocukların oyundan en yüksek düzeyde faydalandıkları bir zaman haline dönüştürülmelidir. Serbest oyun zamanında öğretmenlerin çocuklarla etkileşiminin ve rehberlik etme düzeylerinin çok sınırlı olduğunu ve çocukların bu tür deneyimlerinin onların öğrenmesine katkısını göz ardı ettikleri saptanmıştır.

Öğretmenlerin oyuna yönelik olumlu tutumu, çocuklarla bireysel ve grup olarak ilgilenmeleri ve coşkulu olmaları çocuklara yansımaktadır. Bu olumlu tutum çocukların da oyuna yönelik tutumlarını ve oyunlarından çıkardıkları anlamı etkilemektedir.

Oyunda Öğretmenin Rolleri

Oyunu desteklemeyle ilgili öğretmen rolleri üç alt başlıkta incelenmektedir. Birinci alt başlık öğretmenin planlayıcı ve düzenleyici rolünü içermektedir.

İkinci alt başlıkta ise, oyun sürecinde öğretmen rolleri: kolaylaştırıcı öğretmen rolleri ve olumsuz öğretmen rolleri incelenmektedir.

Üçüncü alt başlıkta ise açık oyun alanında öğretmen rolleri açıklanmaktadır.

Planlayıcı ve Düzenleyici Öğretmen Rolü

Öğretmenlerin oyun için yeterli zaman tanımaları, oyun alanı ve hazırlayıcı yaşantılar sağlamaları çocukların oyunlarının niteliğini arttırmakta önemli bir yere sahiptir. Yeterli zaman… Çocukların oyun dünyasını keşfedebilmeleri için bölünmemiş zamana ihtiyaçları vardır. Sosyo-dramatik oyun ve yapı-inşa oyunları gibi bilişsel olarak karmaşık olan oyun çeşitlerinin planlanması ve hayata geçirilmesi için çocukların düzenli olarak geniş bir zaman dilimine; 30-60 dakika gibi, ihtiyaçları vardır.

Yeterli alan. Oyun bir alanda başlar ki bu hem fiziksel alanı hem de özgürlük ve duygusal etkileşim atmosferini içeren psiko-sosyal alanı kapsamaktadır. Çocukların nitelikli oyunlar oynayabilmeleri için yeterli alan sağlanması ve bu alanın çeşitli oyunları destekleyecek şekilde düzenlenmesi önem taşımaktadır.

Hazırlayıcı yaşantılar. Öğretmenlerin postane, itfaiye gibi alanlara gezi düzenlenmesi ve farklı meslekleri icra eden bireyleri sınıfa davet etmesi çocukların oyunlarına kaynak oluşturabilecekleri yaşantılar sunmaları açısından önem taşımaktadır. Bu yaşantılar konu ya da durum ile ilgili kitaplarla, filmlerle, resimlerle ve tartışmalarla zenginleştirilebilir.

Oyun Sürecinde Öğretmenin Rolleri

Enz’in (1993) öğretmenlerin çocukların oyunlarındaki rolleriyle ilgili yaptığı çalışması sonucunda ortaya koyduğu izleyici, ortam yöneticisi, oyun arkadaşı, oyun lideri, yönetici ve katılmayan/güvenliği sağlayıcı rolleri okul öncesi eğitimi oyun alan yazınında yaygın bir şekilde kabul görmektedir. Kolaylaştırıcı roller arasında izleyici, ortam yöneticisi, oyun arkadaşı ve oyun lideri yer almaktadır. Olumsuz olanlar ise oyuna katılmayan, oyun yöneticisi ve oyunu yeniden yönlendiren rollerinden oluşmaktadır.

Oyunu Kolaylaştırıcı Öğretmen Rolleri

Kolaylaştırıcı roller çocukların oyunlarını desteklemekte önemli bir yere sahiptir. Bu roller: izleyici, ortam yöneticisi, oyun arkadaşı ve oyun lideridir.

İzleyici rolünü benimseyen öğretmenler oyun alanına girmeden yakın bir yerde durur, çocukları oynarken izler, başını sallama gibi sözel olmayan onaylayıcı davranışlarda bulunur ve ara sıra yorum yapmaktadırlar. İzleyici rolünde öğretmen devam eden bir oyuna katılmadığı gibi devam etmekte olan oyunu bozucu ya da niteliğini arttırıcı müdahaleler de yapmamaktadır. İzleyici rolünün birkaç avantajı bulunmaktadır. Öncelikle, öğretmenler oyuna ilgi göstererek çocukların oynadıkları oyunun önemli olduğunu düşünmelerini sağlamaktadırlar. İkinci olarak ta, izleyici olma rolü gözlemi içerdiği için çocukların oyunları hakkında bilgi vermektedir.

Ortam Düzenleyici. Bu rolü benimseyen öğretmenler, oyun ortamını düzenleme, materyal sağlama, araç gereçleri hazırlama ve kostüm yapma gibi çocukların taleplerine yardım etme gibi destekleyici davranışları gerçekleştirmektedirler. Ayrıca ortam düzenleyici olarak öğretmenler, çocukların devam eden dramatik oyunun teması ile ilgili senaryo önerebilmektedirler ancak çocuklar bu önerileri kabul edip etmemekte serbesttirler. Ortam düzenleyiciler rolünü benimseyen öğretmenler izleyici rolünde olduğu gibi oyuna aktif olarak katılmazlar. İzleyici rolünden farklı olarak, ortam düzenleyiciler çocukların oyuna hazırlanmalarında aktif rol alabilmekte ve oyun esnasında yardım edebilmektedirler.

Oyun Arkadaşı. Bu rol, çocukların davet etmesi sonucu öğretmenin oyunculardan biri olarak oyunda yer almasını gerektirmektedir. Bu rol üstlenildiğinde öğretmenlerin dikkat etmesi gereken unsur, oyundaki en önemli rolleri çocuklara bırakarak kendilerinin küçük bir rolü üstlenmeleridir. Örneğin; marketle ilgili bir oyun oynanıyorsa öğretmen müşteri rolünü üstlenebilir.

Oyun Lideri. Oyun arkadaşı rolünde olduğu gibi lider rolündeki öğretmende rol alarak oyuna aktif bir şekilde katılır. Liderler oyun senaryosunu genişletmeye yönelik hareket ettikleri için oyun sürecini etkilerler. Öğretmenler oyunla ile ilgili yeni boyutlar ya da farklı materyaller önererek oyunun işleyişini zenginleştirebilmektedirler. Öğretmenler genellikle bu rolü çocuklar kendi başlarına oyunu başlatmakta zorlandıklarında ya da devam eden bir oyuna yönelik ilgi azalmaya başladığında üstlenirler. Öğretmenler çocukların oyunlarına yönelik ilginin azalması durumunda zaman zaman oyun temasıyla ilgili gerginlik yaratacak bir öneride de bulunabilirler.

Oyun Sürecinde Olumsuz Öğretmen Rolleri

Yetişkinlerin oyuna hiç katılmamaları ya da oyunu tamamıyla kontrol etme şeklindeki katılımları ve oyunu oyunla ilişkili olmayan sayı sayma, renkleri tanıma gibi akademik becerilere doğru yönlendirmeleri çocukların oyunlarının niteliğini azaltmaktadır. Olumsuz olarak nitelendirilen roller arasında katılmayan, yönetici ve yeniden yönlendiren rolleri yer almaktadır.

Katılmayan: Bu rolü benimseyen öğretmenler oyun zamanında genellikle oyunla ilişkili olmayan görevlerle ya da durumlarla ilgilenmektedir.

Oyun Yöneticisi: Bu rolü üstlenen öğretmenler oyun temasının ne olacağına karar vererek, rolleri dağıtarak, araç gereçleri belirleyerek ve çocukların diyaloglarını ve hareketlerini yöneterek oyunu tamamıyla kontrol ederler. Oyunda rol almaktan çok, yöneticiler sorular sorarak, yönergeler vererek veya çocukların hareketlerini sözel olarak açıklayarak oyunu kontrol ederler.

Yeniden Yönlendiren: Öğretmenlerin çocukların devam eden oyununu akademik becerileri öğretmek amacıyla uygun olmayacak şekilde müdahale ederek kullanmaları ile ilgili bir roldür. Öğretmenler, bu rolü sergilerken oyunun dışında kalırlar ve oyun senaryosuna gerçek yaşamda yer alan bir durumu dâhil etmeyi hedefleyen öğretim amaçlı sorular sorarlar.

Açık Oyun Alanında Öğretmenin Rolleri

Öğretmenlerin açık oyun alanında dört farklı rolü vardır; denetleme (süper vizyon), gözlem, dolaylı stratejiler ve direkt (doğrudan, dolaysız) stratejiler.

Denetleme: Bu rol öğretmenlerin, güvenlikle ilgili kuralları belirleme, tehlikeli olabilecek yerlerde durma, olası problemlere hazırlıklı olma ve oyun alanını sürekli olarak potansiyel problemlere yönelik olarak değerlendirme yapmalarını içermektedir.

Gözlem: Açık oyun alanında yapılan gözlemler yoluyla öğretmenler hem oyun alanının işlevselliği hem de çocukların sergiledikleri davranışlar hakkında ayrıntılı bilgiler edinebilmektedirler.

Dolaylı Stratejiler: Bu stratejiler arasında; açık oyun alanını düzenleme, çevreyi gözden geçirme, etkinliğe katılanlara model olma, rehberlik etme ve oyun zamanı sonunda temizliğe yardım etme yer almaktadır. Çocukların etkinliği kendilerinin seçmesi ve yönetmesi gibi oyunun temel özellikleri dikkate alındığında, dolaylı stratejiler öğretmenin açık alandaki oyunu en iyi şekilde desteklemesini sağlayacak yollardan biridir.

Direkt stratejiler: Bu stratejiler; yaralanmaları engelleyici müdahaleleri, güvenlik ile ilgili kuralları pekiştirme ve çeşitli açık alan oyunlarını öğretmeyi içermektedir. Açık alan oyunları arasında kovalamaca, sek sek, çocuklara toprağı hazırlama ve tohum ekmeyi öğretme, sanat etkinlikleri yapma, fen projeleri ve matematikle ilgili problem çözme oyunları yer alabilir.

Farklı Oyun Tiplerini Destekleme

Oyunu desteklemek için öncelikle yetişkinlerin iyi birer gözlemci olması gerekmektedir. Öğretmen oyun sürecinde çocukların oyunlarını gözlemlemeli ve değerlendirmelidir. Oyunu değerlendirme öğrenme merkezlerini inceleme ve bu merkezlerde ortaya çıkan oyunları gözlemlemeyi içermektedir.

Dramatik ve Sosyo-Dramatik Oyunu Destekleme

Sembolik ya da dramatik oyunda çocuklar nesneleri kendi işlevinin dışında kullanırlar. Anahtar olmadığı halde anahtarla olmayan bir kapıyı açıyormuş gibi yapma gibi olmayan bir şeyi varmış gibi davrandıklarında ya da bir bloğu telefonmuş gibi kullandıklarında sembolik düşünce gözlemlenebilir hale gelmektedir. Bu tür oyunlarda çocuklar tüm yönleriyle; bedeniyle, diliyle, düşünceleriyle ve duygularıyla sürece dâhil oldukları için gelişim ve öğrenmelerini destekleyici birçok fırsat bulunmaktadır.

Materyal sağlama. Sosyo-dramatik oyunu desteklemek için öncelikle öğretmenin bu tür oyuna değer vermesi gerekmektedir. Çocuklara öğretmen tarafından yapılandırılmamış bir zaman dilimi, yeterli alan ve esnek materyaller sağlanmalıdır. Çocukların bu tür oyunlarında sıklıkla kullandıkları ayna, minderler, yastıklar, telefon, kostümler, aksesuarlar, kuklalar, her iki cinsiyeti temsil eden ve farklı fiziki özelliklere sahip bebekler gibi farklılıkları yansıtan temel araç gereçler olmalıdır.

Yapı-İnşa Oyunlarını Destekleme

Yapı-inşa oyunları çocukların materyalleri ve nesneleri kullanarak bir şeyler oluşturdukları ve inşa ettikleri amaçlı oyunlardır. Bu oyunlarda çocuklar materyalleri ve nesneleri kullanarak başka şeyler yaratırlar. Çocukların kum masasında kumdan şato yapmaları, oyun hamurlarından meyveler yapmaları ya da çubukları, blokları kullanarak kale yapmaları bu tür yaratıcılığa örnek olarak verilebilir. Materyal sağlama. Öğretmenlerin seçecekleri blok çeşitlerini, miktarını ve bunların sınıfta nasıl düzenleneceğini belirlemeleri gerekmektedir. Blok çeşitleriyle ilgili olarak ünite blokları, büyük boy ahşap bloklar, küçük boy ve boyanmış olan masa üstünde oynanabilecek olan bloklar ve iç içe geçmeli bloklara yer verilebilir.

Fiziksel Oyunları Destekleme

Fiziksel oyunlar, kaba ve ince motor becerilerinin kullanımı gerektiren oyunlardır. Bunların yanında “boğuşmalı” oyunlar da fiziksel oyun kategorisinde ele alınabilmektedir. 0-2 yaş arasındaki çocukların vücutlarını ya da çevrelerinde yer alan nesneleri keşfetmeye yönelik oyunları keşif ya da alıştırma oyunları şeklinde adlandırılmaktadır. Kaba motor oyunları koşma, kovalama ve atlama gibi örnekleri içeren büyük kasların kullanıldığı oyunlardır. Boğuşmalı oyunda ise çocukların vücutları ve eylemleri oyunun odağı olmakla beraber sosyal ve mış gibi ögeleri de taşımaktadır. Çocuklar gerçek anlamda birbirlerine saldırmaktan çok birbirlerinin canını acıtıyormuş gibi yaparlar.

Materyal sağlama. Tırmanma yapıları, denge tahtası, çeşitli büyüklükteki toplar, ip, çemberler, bowling seti, bisikletler, su masası, kum havuzu gibi materyaller çocukların kaba motor oyunlarını destekleyicidir.

Oyunda Öğretmen Rollerini Oyun Türleriyle İlişkilendirme

Öğretmenlerin karşılaştığı en büyük zorluk çocukların oyunlarına ne zaman katılacaklarına ve ne zaman oyun dışında kalmaları gerektiğine dair karar verebilmeleridir. Böyle bir durumda öncelikle, oyuna katılmanın destekleyici mi yoksa engelleyici mi olduğu sorgulanmalıdır. Öğretmenlerin oyuna katılımla ilgili olumsuz rolleri arasında yer alan “katılmayan, yöneten ve yeniden yönlendiren” rollerini benimsedikleri takdirde çocukların ihtiyaçlarını ve dolayısıyla da öğrenmelerini destekleme fırsatlarını fark etmeleri mümkün olmayacaktır.