Açık Kaynak Kodlu CBS Yazılım Uygulaması Dersi 2. Ünite Özet

Vektör Veri Üretim Altyapısının Tasarlanması

Veritabanı: Veri tabanları birbirleriyle ilişkili bilgilerin depolandığı alanlardır. Bilgi artışıyla birlikte bilgisayarda bilgi depolama ve bilgiye erişim konularında yeni yöntemlere ihtiyaç duyulmuştur. Veri tabanları; büyük miktardaki bilgileri depolamada geleneksel yöntem olan ‘’dosya-işlem sistemine’’ alternatif olarak geliştirilmiştir. Telefonlarımızdaki kişi rehberi günlük hayatımızda çok basit bir şekilde kullandığımız veri tabanı örneği olarak kabul edilebilir. Bunların dışında İnternet sitelerindeki üyelik sistemleri, akademik dergilerin ve üniversitelerin tez yönetim sistemleri de veri tabanı kullanımına örnektir. Veri tabanları sayesinde bilgilere ulaşır ve onları düzenleyebiliriz. Veritabanları genellikle bireysel olarak satın alınamayacak kadar yüksek meblağlara sahip olmasına karşın; ücretsiz kullanıma açılan akademik veri tabanları da bulunmaktadır. Akademik veri tabanları aracılığıyla bazen bibliyografik bilgi bazen de tam metinlere erişmek mümkündür. Veri tabanları, veri tabanı yönetim sistemleri aracılığıyla oluşturulur ve yönetilir. Bu sistemlere; Microsoft Access, MySQL, IBM DB2, Informix, Microsoft SQL Server, PostgreSQL, Oracle, Interbase ve Sysbase örnek olarak verilebilir.

Vektör veri altyapısının QGIS arayüzünde raster altlık veriler üzerinden nokta, çizgi ve poligon özellik tipindeki grafik verilerinin sayısallaştırma işlemi yapılır. Yeni shape katmanı oluşturulurken seçenekler arasında “Nokta”, “Çizgi” ve “Poligon” vardır. Bu ifadeler bize oluşturacağımız vektör katmanının yeryüzündeki coğrafik özellikleri hangi sembol tipi ile ifade edeceğimizi sorar.

Vektör Veri Katmanlarının Oluşturulması ve Raster Verilerin Sayısallaştırılması

Raster veriler üzerinden sayısallaştırma işlemi ile vektör veriler üretilir. Vektör verilerin üretilmesinden önce, sayısallaştırılacak nesnenin özelliklerini taşıyacak vektör veri katmanı oluşturulur. Vektör veri katmanları oluşturulurken katmanın geometrik tipi ve katmanın veritabanına girilecek öznitelik bilgi alanlarının tanımlanması yapılır. Yapılan tanımlamalardan sonra raster verilerin sayısallaştırılması ve öznitelik bilgilerinin girilmesi işlemleri gerçekleştirilir.

Mekansal Veritabanı: Mekânsal veritabanı verileri depolamak ve bir geometrik uzayda tanımlanmış nesneleri temsil için sorgu verileri ile en uygun hâle getirilmiş bir veritabanıdır. En gelişmiş mekânsal veritabanları, noktalar, çizgiler ve çokgenler gibi basit geometrik nesnelerin temsiline izin verir. Bazı mekânsal veritabanları, 3D nesneler, topolojik kapatıcılık, doğrusal ağlar ve üçgenlenmiş düzensiz ağ gibi daha karmaşık yapıları işlemektedir.

Raster paftasının sayısallaştırılması için öncelikle QGIS yazılımı çalıştırılır. Bunun için; Başlat (Start) > Tüm Programlar (All Programs) > QGIS Brighton > QGIS Desktop 2.6.1 programı çalıştırılır. Kısayol butonlarından Raster Ekle veya Katman menüsünün altında Raster Katmanı Ekle ifadesi seçilir. Raster katmanı klavyeden Ctrl+Shift+R tuşlarına basılarak da harita ekranına eklenebilir.

Sayısallaştırılacak raster veri katmanı seçilir. Katman menüsünde Create Layer ifadesi altında Yeni Shapefile Katmanı ile veya kısayol araçlarında butonu ile veya klavyeden Ctrl+Shift+N kısa yol tuşu ile Yeni Vektör Katmanı diyaloğu açılır. Raster veri üzerinde sayısallaştırılacak shape katmanları ve bu katmanların geometri tipi (poligon, çizgi, nokta) Yeni Vektör Katmanı diyaloğu veya Yeni Shapefile Katmanı diyaloğu ile tanımlanır. Yeni Vektör Katmanı diyaloğu ile katmanlara eklenecek öznitelikler ve bu özniteliklerin alan türleri belirlenir. KRS Belirle butonuna fare ile tıklanarak Koordinat Referans Sistemi Seçici diyaloğunun açılması sağlanır. Projeksiyon sistemi ilgili koordinata set edilir. OK butonuna basılarak diyalogdan çıkılır.

Yeni shape katmanı oluşturulurken seçenekler arasında “Nokta”, “Çizgi” ve “Poligon” vardır. Bu ifadeler bize oluşturacağımız vektör katmanının yeryüzündeki coğrafik özellikleri hangi sembol tipi ile ifade edeceğimizi sorar. Örneğin harita üzerinde kapalı alanlar (ada, parsel, bina) poligon tipi ile, çizgisel özelliği sahip (yol, yol orta çizgisi, fay hattı, elektrik, su, telefon şebekeleri v.b.) çizgi tipi ile, noktasal özelliğe sahip (elektrik direği, logar kapağı, ağaç v.b.) nokta tipi olarak tanımlanır. Bu özellikler çalıştığımız paftanın ölçeği ile değişebilir. 1/1.000 ölçekli bir imar paftasında binalar poligon olarak tanımlanırken, 1/25.000 ölçekli bir paftada binalar nokta olarak tanımlanabilir.

Öznitelik (attribute):

• CBS içinde genellikle tabloda depolanan ve detaya bir yegane tanımlayıcı ile bağlı olan, coğrafik detay hakkında saklanan ya da depolanmak istenen bilgilerin tümü. Örneğin: bir yol detayı için öznitelik bilgileri; cinsi, genişliği, şerit sayısı, yapım yılı v.b. gibidir.
• Raster veri setlerinde, raster hücrelere ait her bir unik değer ile ilişkili bilgilerin tümü.
• Detayların harita üzerinde nasıl gösterileceği, nasıl etiketleneceği gibi özellikleri belirleyen kartografik bilgilerin tümü

Alan (Field):

• Tek bir özellik için değerleri depolayan bir tablodaki sütun.
• Veritabanı kayıtlarındaki ya da verinin girilebileceği grafik kullanıcı arayüzündeki yer.
• Yüzeyin eş anlamlısı. Öznitelik, kolon.

Alan Türleri:

• Metin Veri: Alfabetik ya da alfa sayısal verileri tanımlar. Bu tür metin alanları 255 karakterlik veri içerebilir.
• Tamsayı: Sayısal alanların tanımlanması amacıyla kullanılır. Bu tür alanlar üzerinde matematiksel işlemler yapılabilir.
• Ondalık Sayı: Ondalıklı sayısal alanların tanımlanması amacıyla kullanılır. Ondalık kısmının kaç basamaklı olması gerektiğini yazılım bize sorar.
• Tarih: Tarih alanlarının tanımlanması amacıyla kullanılır. Ancak alan türü tarih olduğunda tarihsel sorgulamalar yapılabilir.

Poligon tipindeki katmanlar sayısallaştırılırken sayısallaştırılan poligonları şeffaflaştırarak üst üste gelen kısımları aynı noktalardan işaretleyebilmek için katmana sağ tıklayarak açılan Katman Özellikleri diyaloğundan Stil sekmesi seçilir ve Layer Transparency 50 olacak şekilde set edilir. OK butonuna basılarak diyalog kapatılır. Sayısallaştırma sırasında tekrar eden çizgiler üzerinden gidilirken aynı kırık noktaları yakalamayı (snap) sağlayabilmek için Menü bar’da yer alan ayarlar menüsünden Yakalama Seçenekleri seçilir ve diyalogtan ilgili katmanın Mod:kırıklık noktasına, Tolerans:10 olarak set edilir. Enable snapping on intersection ifadesi işaretlenir. OK butonuna basılarak diyalog kapatılır. Sayısallaştırma öncesi gerekli ayarlamalar yapıldıktan sonra tool bar’da yer alan Düzenlemeyi aç/kapa butonuna basılarak ilgili katmanın üzerinde sayısallaştırma ve düzenleme işlemlerinin yapılmasına imkan verecek fonksiyonlar aktif hale getirilir. Obje Ekle butonuna basılarak sayısallaştırma işlemine başlanır. Sayısallaştırma yaparken gerekli zoom seviyesinde, çizgilerin tam üzerinden gidilerek gerekli kırık noktaların işaretlenmesine dikkat edilir. Poligon tam olarak çizildikten sonra sayısallaştırma işlemine farenin sağ tuşuna basılarak son verilir. Feature Attributes diyaloğundaki öznitelik bilgileri girilir. Sayısallaştırılma sırasında yanlış basılan kırık noktaların üzerine fare ile gelinip klavyeden Delete tuşuna basılarak yanlış atılan kırık noktası silinir. Çizilen poligonların kaydedilmesi için tool bar’da yer alan Katman Düzenlemelerini Kaydet butonuna basılır. Katmanlar bölümünde ilgili katmanın altında bulunan içi dolu kare şekline fare ile çift tıklanarak Katman Özellikleri Stil diyaloğunun açılması sağlanır. Fill ifadesinin altındaki Basit Dolgu yazan ifade fare ile seçilir. Doldurma Stili ifadesi Şeffaf ile değiştirilir. Sınır genişliği ifadesine 1 değeri girilir. Böylece poligonların içindeki renk kaldırılmış ve sadece dış çizgileri görünür hâle getirilmiş olur. Bu sayede boş kalan diğer öznitelik bilgilerinin girişi daha kolay yapılabilecektir. Apply butonundan sonra OK butonuna da basılarak diyaloğun kapanması sağlanır. Raster veri paftası üzerinde Yakınlaştır butonu ile shape katmanları seçilebilir ve ilgili katmanın veritabanı açılabilir. Böylece veri tabanına öznitelik girilmesi işlemi tamamlanmış olur. Hatalı olarak sayısallaştırılan yerler kontrol edilir. Yakınlaştır aracı ile yeteri kadar zoom yapılarak Kaydır aracı ile harita ekranı kaydırılarak hatalı çizilen yerler tespit edilir. Tool bar’da yer alan Düğüm Aracı fare ile seçilir. Harita ekranında ekranın sağ tarafındaki çizgi fare ile seçilir ve düğüm noktalarının görünmesi sağlanır. Hatalı çizilen düğüm noktası fare ile seçilir. Seçilen düğüm noktası mavi renk olur. Klavyenin Delete tuşuna basılarak hatalı düğüm noktası silinir. Ya da fare ile seçilen düğüm noktası doğru olan düğüm noktası üzerine fare ile sürüklenerek bırakılır. Böylece çizim yaparken oluşan hatalı küçük poligonlar ortadan kaldırılır. Yapılan düzenlemelerden sonra Katman Düzenlemelerini Kaydet butonuna basılır.

Eşyükselti eğrisi, Münhani veya İzohips olarak da bilinir, bir haritada aynı yükseklikteki noktaları birleştiren eğridir. Eşyükselti eğrilerinin amacı, üç boyutlu yeryüzü şekillerini, iki boyutlu harita üzerinde temsil edebilmektir. Haritayı okuyan bu eğrilere bakarak yeryüzündeki tepeleri, vadileri, ovaları, sırtları vs. gözünde canlandırabilir. Eşyükselti eğrilerinin okunması haritadaki diğer işaretlere kıyasla zordur ve eğitim gerektirir.

Eşyükselti eğrilerinin bulunduğu harita türüne “topografik harita” denir. Eşyükselti eğrilerinin bazı özellikleri:

• Asla çatallanmazlar.
• Kesişmezler (istisna:90derece eğimli bir uçurum).
• İki eşyükselti eğrisi arasındaki yükseklik sabittir.
• Eşyükselti eğrilerinin sık olması eğimin fazla olduğunu, seyrek olması eğimin az olduğunu gösterir.
• Eşyükselti eğrileri arasındaki yükselti farkına ‘eşyükselti aralığı’ denir.
• Eşyükselti eğrilerinin arasındaki yükseklik farkı, haritanın lejantında belirtilir. Harita okumayı kolaylaştırmak için bazı haritalarda belirli sayıda eşyükselti eğrisinden biri (örneğin beşte biri) koyu çizilir. Bu koyu eğriye “fihrist eşyükselti” denir.

Çizgi katmanları sayısallaştırılırken, sayısallaştırma sırasında her kıvrıma veya kesişim noktasına atılan noktalar vertex olarak adlandırılır. Çizilen çizgilerin kaydedilmesi için tool bar’da yer alan Katman Düzenlemelerini Kaydet butonuna basılır. Menü bar’da yer alan Ayarlar menüsünden Yakalama Seçenekleri seçilir ve açılan diyalogdan ilgili çizgi katmanının solundaki çek kaldırılır. Bu işlem ile ilgili katmanın sayısallaştırılması sırasında herhangi bir şekilde çizgiler birbirleri ile çakışmayacaktır. OK butonuna basılarak diyalog kapatılır. Obje Ekle butonu ile katman çizgilerinin sayısallaştırılması gerçekleştirilir. Çizilen çizgilerin kaydedilmesi için tool bar’da yer alan Katman Düzenlemelerini Kaydet butonuna basılır.