Hayat Sigortaları Ve Bireysel Emeklilik Sistemi Dersi 2. Ünite Özet

Giriş

Kişilerin ve bakmakla yükümlü oldukları kimselerin hayatlarını devam ettirmek için gerekli yapıyı düzenleyen kurum hayat sigortalarıdır. İnsanlar varoldukları günden bu yana risklerle dolu bir dünyada yaşamış ve nasıl gerçekleşeceği ve ne zaman ortaya çıkacağı bilinmeyen risklerin yol açacağı zararların giderilmesi amacı ile birleşmişlerdir ve böylece tek başlarına karşılamak zorunda kalacakları zararları aralarında bölüşmek suretiyle, sigorta kavramının temellerini atmışlardır.

Hayat Sigortaları

Doğumundan itibaren ölüm riskini taşıyan ve bunun bilincindeki varlık olan insanoğlunun, toplumsal yaşam geliştikçe, ölümü, hastalanması veya yaralanması durumunda, bakmakla yükümlü olduğu kimselerin geçiminin sağlanması veya kendisinin sakatlanarak çalışma gücünün geçici veya sürekli kaybolması yüzünden, ekonomik gücünün sarsılmasının önüne geçmek ve yaşlılığında sıkıntıya düşmeden hayatını devam ettirme imkanı sağlamak hayat sigortalarının varlıklarının temel sebebidir.

Hayat sigortalarının güvence altına aldığı rizikolar;

• Kaza
• Hastalık
• İşsizlik
• Yaşlılık
• Ölüm
• Sakatlık

şeklinde sıralanabilir.

Hayat Sigortalarının Kavramsal Çerçevesi

İnsanlar, hayatları boyunca gereksinimlerini karşılayabilmek için çalışıp gelir elde etmektedirler. Hayat, insanların çalışmalarına engel olabilecek bir çok riziko içermektedir. Bu rizikolar sonucunda insanlar çalışamayıp gelir elde edemeyecek duruma gelebilir, böyle durumlarda bireyin düşeceği zor durumu telafi edebilmesi için hayat sigortaları kavramı geliştirilmiştir.

Hayat sigortası sosyal ve ekonomik bir araç olup, toplum ve birey açısından iki şekilde tanımlanabilir. Fert açısından bakıldığında; sigorta ettirenin sigortacıya prim ödemesi karşılığında, sigortalıyı (yaşlılık, maluliyet ve ölüm gibi risklere karşı koruma amacı ile) teminat altına alan bir güvencedir. Toplum açısından bakıldığında ise; bir birey ya da grubun yaşamlarına ilişkin mali riskleri transfer ettikleri sosyal bir araçtır.

Hayat sigortasını diğer sigortalardan ayıran en önemli unsur koruma ve tasarruf fonksiyonlarına birlikte sahip olması ve de genellikle uzun vadeli sigortalar olmasıdır.

Hayat sigortalarında, bir kimsenin hayatı, ya o kimse veya onun bilgi ve izni olmasa bile, dilediği bir veya birkaç sigortacıya çeşitli bedellerle üçüncü bir kişi tarafından sigorta ettirilebilir. Ancak üçüncü kişinin, o kimsenin hayatının devamında maddi veya manevi menfaatinin bulunması, sigortanın geçerliliği için şarttır.

Hayat Sigortalarının Tarihsel Gelişimi

17. Yüzyılda bir İtalyan banker olan Tonti’nin getirdiği “Tontines” denilen sistemle prim esasına dayalı sigortacılık ilk olarak İtalya’da denizde başlamıştır. Bir diğer örnekte ise M.Ö. 4500’de, Mısır’daki işçilerin kendi aralarında yardım sandıklarıyla para toplamaları ve bir fon oluşturarak, biriken parayı ölen bir işçi olduğunda onun ailesine vermeleri şeklindedir. İlk hayat sigortası 1583 yılında Williams Gibbons’ın yaşamı üzerine 1 yıl süreyle yapılmıştır.

Modern hayat sigortacılığının oluşmasına zemin hazırlayan gelişmeler,

• Matematikçilerin olasılık teorisini geliştirmeleri,
• Sigorta matematiğinin oluşması,
• Anonim anlayışının kabul görmesidir.

Modern anlamda hayat sigortacılığı ölüm riskinin hesaplanması ve ölüm tablolarının oluşturulmasıyla başlamıştır.

Aktüerler, yatırım, finansman ve demografi konularında olasılık ve istatistik teorilerini uygulayarak yasal düzenlemelere uygun prim, karşılık ve kâr paylarını hesaplayan, tarife ve teknik esasları hazırlayan uzman kişilerdir.

Hayat Sigortalarının Özellikleri

Hayat sigortalarının diğer bütün sigorta türlerinden en önemli farkı; süreli sigortalar dışında sigortaya konu olan ölümün günün birinde mutlaka gerçekleşecek olmasıdır. Diğer sigorta türlerinde güvence, tesadüfî bir olaya karşı verilir ve hasarın ne zaman gerçekleşeceği bilinmemektedir. Ayrıca hayat sigortalarında ölüm halinde ödeme esasına dayanmayan poliçelerde de, gerçekleşme olasılığını matematiksel anlamda hesaplamak mümkündür.

Yani diğer sigorta türlerinde poliçenin amacı poliçe sahibinin uğradığı zararı telafi etmek iken, hayat sigortası öncelikli amacı, poliçe sahibinin ölümünde geride kalanları güvence altına almaktır.

Hayat sigortalarının diğer sigortalardan ayıran en önemli farklar,

• Koruma fonksiyonlarını,
• Tasarruf fonksiyonlarını içerir.

Çağdaş toplumlarda hayat sigortaları hem bireylerin geleceklerini garantiye almak amacıyla onların küçük birikimlerini değerlendirir hem de topladığı fonlarla yatırımlara yön vererek ülke ekonomisine büyük yarar sağlarlar.

Hayat Sigortalarını Etkileyen Faktörler

Günümüzde hayat sigortalarının arz ve talebini etkileyen çeşitli faktörler bulunur ve bu faktörler ülkemiz açısından hayat sigortaları ile ilgili potansiyeli değerlendirebilmek adına önem arz etmektedir.

Bu faktörler,

• Enflasyonist yapı,
• Gelir düzeyi,
• Vergilendirme,
• Ürün geliştirme
• Sosyal çevredir.

Hayat Sigortalarının Türleri

Başlangıçta kişinin sigorta süresi içerisinde ölmesi durumunda tazminat ödenmesi prensibine dayanan hayat sigortaları ilerleyen zamanla birlikte emeklilik programlarını da destekleyerek ileriye dönük yatırım halini de almıştır. Bireylerin gereksinimlerinin veya bakmakla yükümlü oldukları kişilerin yükümlülüklerinin farklı olması nedeniyle çok değişik biçimlerde hayat sigorta poliçesi düzenleme olanağı bulunmaktadır.

Hayat sigortaları temel olarak ikiye ayrılır:

• Risk ağırlıklı hayat sigortaları,
• Birikimli hayat sigortaları:
  • Süreli hayat sigortaları,
  • Yaşam boyu hayat sigortaları,
  • Süre ve/veya ölüme bağlı hayat sigortaları,
  • Yıllık gelir esaslı hayat sigortalarıdır.

Hayat Sigortalarının İşlevleri

Kişiler kendilerini sürekli tehdit eden riskleri; dikkatli ve güvenceli olanlar, dikkatsiz ve güvencesiz olanlardan daha az bir zararla atlatabilirler. Ancak, tehlike ve risk olasılıklarından tamamen kaçabilmek imkânsızdır. Ayrıca, fazla önlem kısıtlama getirdiğinden; cesareti kırar, yeni yatırımları ve girişimleri engeller.

Hayat sigortaları, ekonomilerin en önemli ihtiyacı olan ve yatırımların finansmanını sağlayan fonların oluşturulmasına katkıda bulunmaktadır.

Hayat sigortalarının işlevleri,

• Ekonomik işlevler,
• Sosyal işlevlerdir.

Ekonomi içerisinde üretkenliği artıran, gelişme ve büyümeyi desteleyen ekonomik işlevler , sigorta işletmelerine mali kurum kimliği kazandırır.

Hayat sigortalarının temelinde bireylerin tek başına karşılayamayacakları aynı tür riskleri çoğunluğa dağıtır, hayat sigortaları şirketleri ise bu dayanışma işlemlerini organize eder ve yürütür. Yani risklerin gerçekleşmesinden kaynaklanan sosyo-ekonomik çöküntülerin önü alınmış olur.

Hayat Sigortalarında Kullanılan Temel Kavramlar

Hayat sigortalarında kullanılan bazı temel kavramlar, şunlardır:

Hayat sigorta şirketlerinde yatırım, finansman ve demografi konularında olasılık ve istatistik olarak yasal düzenlemelere uygun prim, karşılık ve kar paylarını hesaplayan, tarife ve teknik esasları sağlayan kişilere aktüer denir.

Hayat sigortalarında birikim üzerinden ayrılan ve primin tamamını kapsayan ihtiyat tutarına birikim ihtiyatı adı verilir.

Sigorta poliçelerinde sadece birikime yönlendirilmek amacıyla sigortalıdan tahsil edilen prime birikim primi adı verilir.

Hayat sigortalarında sigortanın başlangıcında taraflardan birinin sigortadan cayması halinde sigorta poliçesinin feshedilmesine fesih denir.

Hayat sigortalarında yapılan ödemeler kişinin hayatta kalma şartına bağlanmış ise buna hayat iradı denir.

Benzer özelliklere sahip belirli bir grup kişi için özel olarak hazırlanmış hayat sigortası tarifesine grup hayat sigortaları denmektedir.

Sigortalının sözleşmede belirttiği ve hayatta kaldığı süre boyunca periyodik olarak gelir sağlayan sigorta teminatına irat (yıllık gelir) denir.

Yasalar gereği sigortalının poliçesi karşılığında kar paylı birikim tutarının belli bir oranına kadar yıllık faizle sigorta şirketinden borç para alma hakkı bulunmasına ikraz (borç verme) denir.

Hayat sigortalarında sigortalı en az ü. Yıl prim ödedikten sonra sigortaya devam etmek istemezse, ödediği primden o güne kadar işleyen kısım ve bazı masraflar düşüldükten sonra kalan tutarın poliçe karşılığı sigortalıya ödenmesine iştira (satın alma) denir.

Hayat sigorta poliçelerinin pazarlanması karşılığında aracılara yasal olarak ödenebilecek tutara komisyon denir.

Hayat sigortalarında, sigorta sözleşmesine taraf olmamakla birlikte, hayat kaybı (vefat) riskinin gerçekleşmesi halinde, poliçede belirtilen hakların ödeneceği kişilere lehdar (menfaattar) adı verilir.

Sigortalıdan alınan ve içinde riziko primi ile birlikte diğer tüm masraf paylarının ve varsa birikime ayrılacak tutarın yer aldığı prime tarife primi adı verilir.

Sigortalıdan tüm sigorta süresini ve teminatlarını kapsamak koşulu ile bir seferde alınan prime tek prim denir.

Hayat sigortalarının tekniğinde yer alan primlerin hesaplanmasında kullanılan ve sigortacının kesin taahhüdü olarak da nitelendirilen yıllık faize teknik faiz denir.

Hayat sigortalarında sigortalıdan yıllık taksitler halinde alman prime yıllık prim denir.