Afet Risk Azaltma Politikaları Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim

Afetlerin kaynakları nelerdir?

Afetler doğal, antropojenik veya teknolojik kaynaklı olabilir. Doğal tehlikeler ağırlıklı olarak doğal süreçler ve olgularla ilişkilendirilir. Antropojenik tehlikeler veya insan kaynaklı tehlikeler ise tamamen veya çoğunlukla insan faaliyetleri ve seçimleriyle ortaya çıkar.

Afet yönetim sistemi nedir?

Afet yönetim sistemi; yeryüzünde tehlikeler, maruziyet veya maruz kalma, sosyal ve ekonomik etmenler, coğrafya, iklim, hidroloji, bitki örtüsü, toprak gibi fiziksel çevre ve afet kayıpları ile ele alınan dinamik bir sistemdir. 

Afet sisteminin alt sistemleri nelerdir?

Tehlikeler kaynağına göre doğal, çevresel ve/veya ekolojik ve insan kaynaklı olmak üzere sınıflandırıldığı için afet sistemi de doğal afet sistemi, çevresel veya ekolojik afet sistemi ve insan kaynaklı afet sistemi olarak üç alt sistem içinde ele alınır.

Afet nedir?

Afet, toplumsal gidişatın olağandışı bir olay sonucunda aksaması; aynı zamanda, “insan, grup ya da toplulukların kontrol edemediği, bir dış gücün etkisiyle meydana gelen trajik bir durum”dur. Sonucunda ölüm, maddi hasar ve ağır ekonomik zarar meydana gelir.

Risk nedir?

Risk, “zarar veren bir vaka, tehlike veya kayıp ihtimali”ne işaret etmektedir. Risk kesinlik belirtmemektedir; felaket ise süreç içinde, geçici bir zarar veren beklenmeyen doğal afet anlamındadır.

Afet riski nedir?

Afet riski: belli bir zaman dilimi içerisinde, bir sistemin, toplumun ya da halkın, tehlike, zafiyet, maruziyet ve imkan faktörlerine bağlı olmak üzere görebileceği potansiyel can kaybı, yaralanma ve mülk kaybı veya zarar görmesidir. Afet riskinin tanımı, mevcut risk koşullarının sonucu olarak tehlikeli olaylar ve afetler kavramını da yansıtmaktadır. Genellikle nicelleştirilmesi zor olan farklı potansiyel kayıp türlerini içermekle birlikte mevcut tehlikeler, nüfus ve sosyoekonomik gelişim verileri ile afet risklerinin en azından analizi ve değerlendirilmesi yapılabilir.

BM terimlerine göre dirençlilik nedir?

BM terimlerine göre dirençlilik: Tehlikeye maruz kalmış bir sistemin, topluluğun ya da halkın, temel yapıları ve işlevlerini risk yönetimi aracılığıyla korumak da dahil olmak üzere, maruz kaldığı tehlikeye karşı gösterdiği dirençlilik, karşı koyma, uyum sağlama, dönüşme ve iyileştirme toparlama yetenekleri” olarak tanımlanır. Dirençlilik geliştirme, afet riski de dahil, toplumun yüzleştiği riskleri anlama ile başlar.

Afet riski yönetimi nedir?

Afet risk yönetimi; olası tehlikeleri analiz ederek, mevcut maruz kalma ve hassasiyet koşullarını değerlendirerek afet riskinin niteliğini ve kapsamını belirlemek için uygulanan nitel veya niceliksel bir yaklaşımdır. 

Temel afet riski etmenleri nelerdir?

• Yoksulluk
•  Eşitsizlik 
• İklim değişikliği ve değişkenlik 
• Plansız ve hızlı kentleşme Çevresel ve doğal kaynak yönetiminde afet risk değerlendirmelerinin yapılamaması
• Demografik değişim
• Yasal düzenlemelerde ve risk azaltma özel yatırımları için teşviklerde eksiklik
• Karmaşık tedarik zincirleri
• Teknolojinin yetersiz kullanımı
• Doğal kaynakların sürdürülemez kullanımı
• Hasar gören ekosistemler ve
• Salgın hastalıklar gibi nedenlerdir (UNISDR, 2017).

Risk Değerlendirme Standardı’nda yer alan unsurlar nelerdir?

• Gelecekte karşılaşılabilecek olası zorlukları öngörür, 
• Riskler ortaya çıkmadan önlem alınması sağlanır, 
• Hazırlıksız yakalanma ve kayıplar en aza indirilir, 
• Karar alma sürecinde hız ve etkililik sağlanır, 
• Zamandan tasarruf sağlanır, kaynak israfını önler, 
• Risklerin kabul edilebilir seviyelerde tutulmasını sağlar, 
• İş sürekliliği sağlanır, 
• Hedeflerin gerçekleştirilme oranları artar, 
• Proaktif (Proaktif yaklaşım herhangi bir kayıp yaşanmadan önce tehlike ve risklerin öngörülmesi ile birlikte gerekli önlemlerin alınmasıdır. Karşıt kavramı ise reaktif yaklaşımdır.) yönetimi teşvik eder, 
• Farklı ölçeklerde riski belirleme ve farkındalık sağlanır, 
• Fırsatlar ve tehditlerin analizini sağlar, 
• İlgili yasal ve mevzuat şartlarına ve uluslararası standartlara uyum sağlamaya yardımcı olur, 
• Paydaş katılımı için mekanizmalara yardımcı olur, 
• Karar verme ve planlama için güvenilir bir temel oluşturur, 
• Riskin ele alınması için kaynakları etkin bir şekilde tahsis etme ve kullanma kolaylığı sağlar, 
• Uygulamada etkinliği sağlar ve verimliliği arttırır, 
• Olası hasarların ve kayıpların önlenmesi ve vaka yönetimini iyileştirir (ISO, 31000).

Afet risklerini azaltma aşamaları nelerdir?

Afet risklerini azaltma aşamaları sayfa 8, Tablo 1.2 verilmiştir. 

Belirlenen risk modelleri nasıl olursa olsun genel anlamda başarılı bir afet risk yönetim sisteminin hangi işlevlerin tamamını sürecin başlangıcından sonuna kadar içermesi beklenmektedir?

• Afet risk değerlendirilmesiyle ilgili tarafları tanımlayarak sürece dahil etmek
• Risk azaltılması için yeterli bütçenin sağlanması, 
• Kalite kontrolünü sağlamak,
• İlgili paydaşların görüşlerini almak, 
• Afet risklerinin azaltılmasına ilişkin gerekli kapasiteyi tanımlamak,
• Farklı afet risklerine ilişkin uygulanacak yöntemi tanımlamak, 
• Risk azaltmayla ilgili veri tabanı ve veri yönetim sistemleri için gereksinimlerini tanımlamak,
• Afet risklerinin azaltılmasıyla ilgili uygulamaların sonuçlarının izlenmesi ve değerlendirilmesi gerekir (UNISDR, 2017).

Risk yönetimi indeksi neleri içerir?

Risk Yönetimi İndeksi (Index for Risk Management- INFORM) küresel kaynaklardan mevcut tehlike, risk ve tarihi kayıp bilgi örnekleri içeren afetlerle ilişkili olarak 50 farklı göstergeyi bir araya getirir. İnsan ve doğa kaynaklı afet risklerini, toplumların tehlikelere maruz kalma ihtimalleri ve yerel altyapı ile kurumların başa çıkma kapasitesi hakkındaki verileri içerir (http://www.inform-index.org).

Dünya’da doğal afet riski farklı afet türlerine göre %1’lik dilime giren ülkeler hangileridir?

Dünya’da doğal afet riski farklı afet türlerine göre %1’lik dilime giren ülkeler, deprem afeti ile ilgili olarak ölüm oranı ile Hindistan; etkilenen ekonomik ve sosyal servet bağlamında Japonya ve ABD; volkan afeti ile ilgili olarak ölüm oranı ile Endonezya; heyelan afeti ile ilgili olarak ölüm oranı ile Çin, Kongo; sel afeti ile ilgili olarak etkilenen nüfus ile Bangladeş ve etkilenen GSYMH ile ABD; fırtına dalgalanmasında Bangladeş ve ABD, tropikal hortum afetinde Çin; kum, toz fırtınasında Pakistan ve Kuveyt; sıcak hava dalgasında Hindistan; soğuk hava dalgasında Çin ve Hindistan; kuraklıkta ABD; söndürülmesi güç yangınlarda Rusya, Brezilya ve ABD’dir.  Sayfa 12 Tablo 1.3'te daha ayrıntılı bilgiler verilmiştir. 

Sürdürülebilir kalkınma ve afetlere karşı dirençliliğin oluşturulması siyasal ve kurumsal alan, sosyal alan, çevresel ve ekonomik alan olarak dört temel alanda gerçekleştirilmektedir. Her bir alt alanın öncelikleri nelerdir?

Sayfa 14, Tablo 1.4'te verilmiştir. 

Hyogo Çerçeve Eylem Planı'ndaki afet risklerinin azaltılmasına yönelik stratejik hedefleri nelerdir?

• Ülkelerin afet risklerinin azaltılmasına yönelik yapacağı çalışmaların sürdürülebilir kalkınma plan ve politikaları ile bütünleştirilmesinin sağlanması,
• Mevcut kurumların ve mekanizmaların afetlere karşı bilinç düzeyinin artırılması ve duyarlılığın oluşturulması için güçlendirilmesi aynı zamanda kapasitelerinin geliştirilmesi,
• Afet risklerinin azaltılması yaklaşımlarının acil duruma hazırlık, müdahale ve iyileştirme programlarına sistematik olarak dahil edilmesi hedeflenmiştir.

Sendai Çerçevesi Belgesi'nde  dört öncelikli alanda yerel, ulusal, bölgesel ve küresel seviyelerde, farklı sektörler arasında üye devletler tarafından politikaların oluşturularak stratejik hedeflerin gerçekleştirilmesine karar verilmiştir. Bu öncelikler nelerdir?

• Afet riskini anlamak;
•  Afet riskinin yönetilmesi için afet risk yönetişimini güçlendirmek;
•  Direnç için afet risk azaltmaya yatırım yapmak;
• Etkili müdahale için afete hazırlıklı olmayı geliştirme ve iyileştirme, rehabilitasyon ve yeniden inşa faaliyetlerinde “Öncekinden Daha İyisini Kurmak” olarak sıralanmıştır (UN, 2015).

Akran değerlendirmesi komitesi tarafından Türkiye’de uygulanmakta olan risk azaltma strateji ve politikalarının daha da etkin hâle getirilmesi için yapılması gereken hususların ana başlıkları nelerdir?

•  Mevcut mevzuatın gözden geçirilmesi
• Yerel yönetimlerin afet risk azaltma faaliyetlerindeki rolünün güçlendirilmesi
• Afet Risk Azaltmada AFAD’ın koordinasyon rolünün güçlendirilmesi
• İklim değişikliğine uyum ve sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşma
• Afet Risk Senaryoları Geliştirme
• Geçmiş Afetlerden Dersler Çıkarma
• Risk haritaları ve risk değerlendirmeleri
• Deprem kaynaklı risk yönetim planlaması
• Etkin, verimli, aktarılabilir, sürdürülebilir ve tutarlı afet yönetimi politikaları
• Farklı sektörlerdeki programlar arasında veri ve bilgi paylaşımı için açık kaynakların kullanılması
• Uluslararası işbirlikleri kurulması

BM İnsan Yerleşimleri programının belirlediği özellikle kıyı seli riskinin yüksek olduğu ilk 10 kenti hangileridir?

Bombay, Guangzhou, Şangay, Miami, Ho Chi Minh Şehri, Kalküta, New York, Osaka-Kobe, Alexandria ve New Orleans olarak sıralamaktadır (UNISDR, 2018).

Dünyadaki en kalabalık 10 şehir ve afet riskleri nelerdir?

Dünyadaki en kalabalık 10 şehir ve afet riskleri sayfa 23 Tablo 1.6 'da detaylı olarak verilmiştir.