Afet Senaryosu ve Tatbikatlar Dersi 8. Ünite Özet

Giriş

Tatbikatlar, afet ve acil durumlara yönelik hazırlanan müdahale plan ve prosedürlerinin başarılı bir şekilde test edilmesine olanak sağlayan; afet ve acil durumları yöneten ve bu durumlara müdahale eden ilgili personeli hazırlamada oldukça etkin olan uygulamalardır.

Tatbikatlar, gerçeğe yakın benzeşimler ile deneyimlemeye imkan verir. Buna göre ilgili kurum ve kuruluşlar afet ve acil durum benzeşimlerinden yararlanarak kurgulanan bu tatbikatlara; belirlenmiş zaman dilimi, ortaklaşa ve koordineli çalışma, plan-program-prosedür ile görev ve sorumluluk noktalarını dikkate alarak müdahale ederler.

Özellikle kapsamlı tatbikatlar sayesinde bir ülkenin afet müdahale planı test edilmiş olur.

Gerek afet müdahale planını test etme amaçlı olsun ve gerekse yerel/bölgesel ve kurumsal tatbikatlar olsun; tatbikat planlama, uygulama ve değerlendirme için farklı tatbikat örneklerini gözlemlemiş hatta bu tatbikatlarda bizzat görev almış olmak oldukça önemlidir.

Ulusal Tatbikat Uygulamaları

Ülkemizde gerçekleştirilen tatbikat uygulamaları düşünüldüğünde bunları ulusal ölçekte, yerel/bölgesel ölçekte ve kurum ve kuruluş bazında tatbikat uygulamaları olarak nitelendirebiliriz:

Ulusal Ölçekte Tatbikat Uygulamaları

Ulusal ölçekte afet ve acil durum tatbikatlarının “Afet ve Acil Durum Müdahale Hizmetleri Yönetmeliği” ve Türkiye Afet Müdahale Planı (TAMP) çerçevesinde olmak üzere; tekli yıllarda herhangi bir bölgemizde meydana gelen ve ulusal kapasite kullanımını gerektiren durumlarda ilgili kurum ve kuruluşlarımızın kendi ulusal planlarına ne kadar vakıf olduklarını test etmek, ortaklaşa çalışmayı sağlamak, kapasite ve kabiliyetleri sınamak, plan-program ve prosedürlerin uygulanabilirliğini sınamak, koordinasyon ve işbirliğini sağlamak amacıyla icra edilmesi öngörülmektedir.

Yerel/Bölgesel Ölçekte Tatbikat Uygulamaları

Türkiye Afet Müdahale Planı’nın (TAMP) alt planları olan İl Afet Müdahale Planları, tatbikatlar ile hayata geçirilmektedir. Buna göre; Yerel Hizmet Grubu Operasyon Planları’nın oluşturulmasında ve İl Afet Müdahale Planları’nın başarıyla uygulanmasında planlarda yer alan ana ve destek çözüm ortakları ile paydaşların yereldeki birimlerinin etkin katılımı öngörülmektedir.

TAMP kapsamında yerel düzeyde tatbikatlar gerçekleştirilmektedir. Bu bağlamda kurum ve kuruluşlar arasında koordinasyonu sağlamak ve planları sınamak amacıyla masa başı ve bölgesel saha tatbikatları düzenlenmektedir.

Yerel/bölgesel düzeyde tatbikat uygulamalarıyla hedeflenenler şunlardır:

• Yerel/bölgesel düzeyde hazırlık ve müdahale kapasitesinin arttırılmasını sağlamak
• Yerinden müdahale kapasitesinin geliştirilmesini sağlamak

Kurum ve Kuruluş Bazında Tatbikat Uygulamaları

Kurum ve kuruluş bazında; kurum ve kuruluşların kendi imkan ve kabiliyetlerini test etmeleri amacıyla masabaşı ve/veya saha olmak üzere birçok tatbikat düzenlenmektedir.

• Kurumsal düzeyde tatbikat uygulamalarıyla
• Kurumların hazırlık ve müdahale kapasitesinin arttırılmasını sağlamak hedeflenmektedir.

Ülkemizde kurum kuruluş ölçeğinde ve mevzuat gereğince gerçekleştirilen tatbikatlardan bazıları aşağıdaki gibidir:

Yangın Tatbikatı

Yangın tatbikatları ile amaçlananlar;

• Olası yangın olaylarının önlenmesi için gerekli koruyucu önlemlerin alınması,
• Yangın sırasındaki doğru davranış şekli ile yangına müdahale yöntemlerinin öğrenilmesi,
• Yangın sırasındaki söndürme ve kurtarma tekniklerinin bilinmesi ve uygulanması,
• Kişilerin yangın güvenliği konusunda bilgilendirilmesi ve bu bilgilerin beceriye dönüştürülmesi,
• Yangın anında kullanılacak koruyucu teçhizat ile söndürme malzeme ve cihazlarının tanınmasıdır.

Bina Tahliye Tatbikatı

Tahliye tatbikatları ile amaçlananlar;

• Tahliyeyi iç veya dış olumsuz etkiler nedeniyle can güvenliğini sağlayarak bina içine veya dışına gerçekleştirmek,
• Olası deprem/yangın gibi acil durumlar sırasında binaların planlı bir şekilde boşaltılması ve önceden belirlenen açık alanlarda/ toplanma alanında hiçbir izdihama yol açmadan toplanmayı sağlamak,
• Kurum/kuruluşun tahliye konusundaki çalışmalarını gözden geçirmek,
• Acil durumlardaki hareket tarzları ile tahliye arasındaki ilişkiyi ortaya koymak,
• Engelli kişilerin nasıl tahliye olacağını belirlemek,
• Kalabalık binalardaki farklı tahliye yöntemlerini belirlemek,
• Çıkış yolları ve güzergâhlarının tahliye için müsait olup olmadıklarını kontrol etmek,
• Acil durum toplanma bölgesinde nasıl toplanılacağını belirlemektir.

Deprem Tatbikatı

Deprem tatbikatları ile amaçlananlar;

• Deprem sırasındaki doğru davranış şekillerini öğrenmek ve uygulamak (Bina içinde, bina dışında, araçta, vb.),
• Deprem sırasında doğru davranış şeklini hatırlayabilme ve uygulayabilme yeterliliğini sağlamak,
• Deprem sonrası uygun şekilde tahliye yapmaktır.

Uluslararası Tatbikat Uygulamaları

Uluslararası tatbikat uygulamalarıyla hedeflenenler;

• Ülkelerin afet ve acil durum plan-program prosedürlerinin oluşturulmasını ya da geliştirilmesini desteklemek,
• Ülkelerin yaşanan afetlerle ilgili olarak destek almak durumunda oldukları ülkelerle işbirliği ve yardımlaşma altyapısını geliştirmek,
• Ortaklaşa gerçekleştirilen tatbikat uygulamalarıyla tespit edilen öncelik alanlarında ülkeye özgü destek ve teknik yardım konularının belirlenmesini sağlamak,
• Yürütülecek çalışmalarda ortak bir anlayışın benimsenmesini sağlamak,
• Ortaklaşa tatbikat uygulamalarıyla var olan uluslararası işbirliğini geliştirmek; var olan işbirliği kapasitesinin pekiştirilmesini sağlamak,
• Hazırlık ve müdahale kapasitesinin geliştirilmesine yönelik diğer ülke uygulamalarını gözlemleme imkanı sağlamak,
• Yanlış uygulamaları tespit etmek ve hataları en aza indirgemek ya da tamamen yok edebilmek; doğru yöntemleri en iyi şekilde belirleyebilmektir.

Tatbikatların Düzenlenmesi

Tatbikatın hangi ülkede ve nasıl düzenleneceğini genellikle Ekim-Kasım aylarında Brüksel’de düzenlenen başlangıç planlama konferansında karar verilmekte, ana planlama konferansı Şubat-Mart aylarında, son planlama konferansı Mayıs-Haziran aylarında, tatbikatın düzenleneceği ülkede yapılmaktadır. Tatbikatlar genellikle Eylül ayı içinde gerçekleştirilmektedir.

Tatbikata Katılım

NATO tarafından ülkelerin dışişleri bakanlıkları ve afet ve acil durumlara ilişkin kurumlar üzerinden ülkelere tatbikata katılım için davet gönderilmektedir. Bu tatbikatlara resmi kurum ve kuruluşlar katılabildiği gibi afet ve acil durumlarda görev alan sivil toplum kuruluşları da katılabilmektedir.

Tatbikatlara yönelik; hangi ülkenin ya da ekibin nasıl bir kapasite ve hangi alanlarda katılım göstereceği ana planlama konferansında bildirilmekte, senaryodaki katılım taleplerinin durumuna göre de kesin karar son planlama konferansında verilmektedir.

AB Modex Tatbikatları

Avrupa Komisyonu İnsani yardım ve Sivil Korunma Departmanı (ECHO)’nun fonlaması ile her yıl AB bünyesinde sivil korunma tatbikatları düzenlenmektedir. Bu amaçla her yıl komisyon tarafından üye ülkelere kapsamlı saha tatbikatları ve modül tatbikatları için çağrı gönderilmektedir. Bu tatbikatı düzenlemek isteyen üye ülkeler kendi başlarına veya diğer ülkelerle konsorsiyum kurarak, tatbikat ile ilgili tekliflerini komisyona iletmektedirler. Tekliflerin kesin kabulünden sonra belirlenen tarihlerde tatbikatlar düzenlenmektedir (Aday ülkeler de tatbikatlara katılabilirler).

Kapsamlı saha tatbikatlarının yanında modül tatbikatları ve masabaşı tatbikatları da Avrupa Komisyonu’nun gözetiminde düzenlenmektedir. Kapsamlı saha tatbikatlarının genel amacı Avrupa Birliği Sivil korunma otoriteleri ve ekipleri arasında işbirliği ve hazırlığı geliştirmektir.

Modül saha tatbikatlarının amacı ise müdahale ekiplerinin ve ekipmanlarının kendi kendine yetebilirlik, ortaklaşa çalışma, koordinasyon ve prosedürler ile özellikli (spesifik) müdahale kapasitesini test etmek için imkan sağlamaktır.

Masabaşı tatbikatlar ise kilit noktadaki personelin derinlemesine eğitimini amaçlamaktadır.

BM INSARAG Bölgesel Deprem Simülasyon Tatbikatları

Deprem tatbikatının temel amacı çok sayıda hedefi gerçekleştiren organizatörler ile sağlanmaktadır. Uluslararası yardım kuruluşları ve partnerlerinin aksine bu tatbikatlardaki hedefler ulusal çıkar sahipleri ve kurumlar açısından daha farklıdır. Ancak, “Hayat kurtarmak ve insanların acılarını hafifletmek için bir afete müdahalede koordinasyonu sağlamak” ortak hedef olarak ifade edilir.