Şehircilik Dersi 6. Ünite Sorularla Öğrenelim

Büyükşehir kavramına neden ihtiyaç duyulmuştur ?

Zaman içerisinde şehirlerin giderek büyümesi, yoğunlaşması, ekonomi ve teknoloji alanlarındaki gelişmişliği ile beraber yeni bir tanımlama olarak “büyükşehir” kavramına ihtiyaç duyulmuştur.

Bir şehri büyükşehir mertebesine ulaştıran etmenler nelerdir?

Bir şehri “büyükşehir” mertebesine ulaştıran belli başlı faktörler bulunmaktadır. Bunların başında coğrafi, demografik, ekonomik ve hukuki faktörler ile kamu hizmeti uygulamaları gelmektedir.

Büyükşehir tanımıyla anlatılmak istenen nedir?

Pozitif hukukumuz büyükşehir terimini sıfat tamlaması gibi değerlendirerek “büyük” ve “şehir” sözcüklerini ayırarak kullanmaktadır. Ancak, büyükşehir terimiyle anlatılmak istenen şehrin büyüklüğü değil de, yeni bir idari teşkilat oluşumu olduğundan bitişik yazılması Türkçe imla kuralları açısından daha doğrudur. 

Metropol-Metropolitan olgusu hangi yüzyılda ortaya çıkmıştır?

Metropol ve metropolitan alan olgusu 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başlarında ortaya çıkmıştır.

Büyükşehir tanımı yeni ölçekler göze alınarak hangi faktörlerle belirlenir?

Daha sonra geliştirilen yeni ölçütlerle metropolitan alan şu şekilde özetlenebilir:

• Nüfus büyüklüğü ve yoğunluğu,
• Tarım dışı alanlarda çalışan işgücü oranı, sektörlerin kapasite ve ciroları,
• Merkezdeki kentle bütünleşebilme düzeyi, merkezdeki kentin egemenliği ve karşılıklı bağımlılık
• Erişebilirlik, ulaşım sistemlerinin gelişmişlik düzeyi,
• Donatılardaki çeşitlilik.

ABD’de büyükşehir tanımı nasıl yapılmıştır?

İlk olarak ABD’de 1910 yılı genel nüfus sayımında “metropolitan district” ifadesi kullanılmıştır. Sayımda ölçüt olarak merkez kent nüfusunun 50000 olması ve çevrelenen alan ile birlikte 150 kişi/mil2 yoğunluğu içermesi kararlaştırılmıştır.

ABD Nüfus Barosu tarafından yapılan metropolitan alan tanımı nedir?

Amerika Birleşik Devletleri Nüfus Bürosu tarafından metropolitan alan konusunda belirlenen kriterler; nüfus, iş-meşguliyet ve merkezi kent ile diğer kentlerin ilişkisi şeklindedir. Yani nüfus açısından belirli bir yoğunluğa ulaşmış bir merkezi kent ile iş ve ekonomik bağlantıları yoğun olan başka kentlerin bütünleşmesi suretiyle metropolitan alanın oluşacağı belirtilmektedir.

Yönetimsel olarak county nedir?

County, ABD’nin birçok eyaletindeki en büyük yerel yönetim birimidir (Türker, 1999, s.596). Bu birimlerin seçilmiş bir meclisi bulur ve coğrafi bir bölge içinde faaliyet yürüten önemli bir mahalli idare birimidir.

İç teşkilat olarak county’leri oluşturan temel unsurlar nelerdir?

County’lerin teşkilat yapısı için tek tip bir yapıdan söz etmemiz mümkün değildir. Zira eyaletten eyalete farklılık arzetmektedir. Ancak iç teşkilat yapılarının temel unsurlarını County meclisleri, seçilmiş idari görevliler, atanmış görevliler, meclis ihtisas komisyonları olarak dörde ayırabiliriz. 

Türkiye yönetim ve hukuk sisteminde büyükşehirler hangi yıldan sonra diğer kentlerden farklı olarak tanımlanmıştır?

Türk yönetim ve hukuk sisteminde metropoller 1984 yılına kadar diğer kentlerden farklı olarak değerlendirilmemiştir. 1984 yılında 3030 sayılı yasa ile metropoller “büyükşehir” adı ile tanımlanmış ve ülkenin yönetim sisteminde, diğer kentlerden farklı olarak değerlendirilmiştir. 

Türkiye’de 1984 yılında ilk Büyükşehir olarak tanımlanan iller hangileridir ?

Bu kriter göz önüne alınarak 1984 yılında Ankara, İstanbul ve İzmir, 1986 yılında Adana, 1987 yılında Bursa, Gaziantep ve Konya’da kent yönetimlerinden farklı bir yönetim sistemi kurulmuş ve bu kentler büyükşehir olarak tanımlanmıştır.

Büyükşehir bölgelerinde bulunan il özel idarelerinin rolü nedir?

Büyükşehir belediyesi bulunan 30 ilde il özel idarelerinin tüzel kişiliği kaldırılmıştır. 

Türkiye’de büyükşehir yönetiminin kurulmasındaki amaç nedir?

Türkiye’de büyükşehir yönetiminin kurulmasında iki temel gerekçe bulunmaktadır. Bunlardan birincisi ve kuruluş amaçlarında önceliklisi büyük kent merkezlerindeki kamu hizmetlerinin gerçekleştirilmesinde etkinliğin ve verimliliğin sağlanmasıdır. İkincisi ise birinci amaç kadar öncelikli olmasa bile katılımı ve dolayısıyla demokrasiyi gerçekleştirmektir. 

Büyükşehir alanlarının oluşmasında rol alan etmenler nelerdir?

Batı'da kentlerin gelişimi, 18. yüzyıl boyunca, tarımsal üretimdeki artış ve onun yarattığı tarımsal ticaret ve tarımsal sanayileşme ile başlamıştır. Buhar gücünün insangücü yerine kullanımı, yeni hammadde kaynaklan, kitle iletişim ve ulaşımındaki gelişmeler bu süreci hızlandırmıştır. Bunlara ek olarak, merkezi devletlerin oluşumu ile geniş alanlarda kamu denetimi ve esenliği sağlanabilmiştir. Ayrıca işbölümü ve uzmanlaşmanın yaygınlaşması, toplumsal örgütlenmenin kurularak bütünlüğün ve toplumsal eşgüdümün gerçekleştirebilmesi, son çözümlemede, Avrupa ve Kuzey Amerika'da endüstriyel kentlerin doğuşuna yol açmıştır. Buna bağlı olarak yine bu yerlerde büyük kentler 19.yy’da süren endüstriyel devrimin ve kırsal yörelerden kentlere doğru yoğun göçün sonucu olarak doğmuşlardır. 

Büyükşehir alanının gelişmesini etkileyen en önemli faktörler nelerdir?

• Coğrafi Faktörler
• Demografik Faktörler
• Kentlerdeki kamu hizmetleri
• Ekonomik Faktörler
• Hukuki Faktörler

Büyükşehir alanının gelişmesini etkileyen coğrafi faktör nedir?

Yerleşme alanlarının zamanla büyükşehir alanları haline gelmeleri, coğrafi konumla ilgilidir. Coğrafi konumun özellikleri, ulaşımı kolaylaştırıcı olması, tabiat şartları vb. olarak belirtilebilir. Kısaca coğrafi konum her yönüyle insanlar için çekici bir etmen olmuştur. Coğrafi faktörlerin önemli bir kısmını da ticaret ve ticaret yolları oluşturur. Özellikle bugün önemli büyükşehirlere baktığımızda deniz ticaretinin yapıldığı kentler olduğu veya ticaret yolları üzerinde bulunduğu görülür. Bu özelliklerinden dolayı da göçe maruz kalmışlardır.

Büyükşehir alanının gelişmesini etkileyen demografik faktör nedir?

Kalkınmış ülkelerdeki büyükşehir alanlarında yapılan incelemeler, bu alanların ortaya çıkmalarında ve gelişmelerinde hem iç hem de dış göçlerin etkili olduğunu ortaya koymaktadır. Büyükşehir alanları ülke içindeki göçler ve ulaşım araçlarının özellikle kara ulaşımı araçlarının gelişmesiyle hız kazanmıştır. Yine bu alanların sınırları içindeki hareketlilik de aynı kaynaktan etkilenmiştir. Gelişmiş ülkelerin büyükşehir alanlarındaki nüfus artışının başlıca sebepleri, tarım kesiminin az işçiye ihtiyaç duyması ve burada yaşayanların büyük kentlere göçüyle doğum oranının yüksek olmasıdır. Gelişmekte olan ülkelerde ise bu durum, kırsal alanlardaki nüfus fazlalığından ve buralarda yaşayanların kentlerde daha iyi çalışma imkanları bulabilecekleri umuduyla olan göçlerden kaynaklanmaktadır. Kısaca kırdaki çözülme kentlerde büyük bir yoğunlaşmaya neden olmuştur. Ayrıca, şehir nüfusunun gün içinde farklılık gösterdiği söylenebilir. Özellikle son zamanlarda, sanayileşmiş büyükşehirlerde insanlar oturmak için şehir dışındaki ortamı tercih ederken, iş için şehir merkezine gelmektedirler.

Büyükşehir alanının gelişmesini etkileyen kentteki kamu hizmeti nedir?

Şehirleşme ile başlayan ve giderek artan bir oranda devam eden belirli yerleşme alanlarındaki nüfus artışı, bir yandan büyük kentlerin ortaya çıkışına neden olurken diğer yandan da buralardaki kamu kurumları tarafından sağlanan hizmetleri de bir ölçüde etkilenmiştir. Her ne kadar aynı türdeki hizmetler daha küçük yerleşme alanlarında da sağlanıyor ise de, nitelik ve nicelikleriyle uygulama politikaları değişiklik gösterebilir. İşte büyük yerleşme alanlarındaki toplanmaya sebep olan bu hizmetlerin başlıca mesken, ulaşım, sağlığı koruma ve diğer sosyal hizmetlerini saymak mümkündür. 

Büyükşehirlerdeki mesken hizmetleri diğer şehirlere göre daha gelişmiştir. Ülkemizde de örneği görüldüğü gibi, meskenlerde kullanıma sunulan doğalgaz tesisatı ilk kez büyükşehirlerde uygulanmaya başlamıştır. Ayrıca, meskenlere ulaştırılan internet, elektrik ve su gibi olanakların denetimi büyükşehirlerde daha sıklıkla yapılmakta ve kesilmesinin önüne geçilmeye çalışılmaktadır. Bu sebeple, büyükşehirde mesken kullanımı diğer şehirlere göre daha rahat ortam sağlamaktadır.

Aynı şekilde büyükşehirlerde ulaşım olanakları da daha gelişmiştir. Nüfus yoğunluğundan kaynaklanan ulaşım zorluğunun önüne geçebilmek için büyükşehirlerde ulaşım olanaklarının sayısı arttırılmıştır.

Ayrıca, büyükşehirlerde sağlık açısından imkanlar daha çok gelişmiştir. Şehrin büyüklüğü ve nüfus yoğunluğuyla orantılı bir şekilde hastane sayısı ve çeşitliliği de fazladır. Hastane sayısının fazla olması şehrin çeşitli bölgelerine dağılmalarını sağlamakta, bu da, hastaneye ulaşımı daha kolay hale getirmektedir.

Büyükşehir alanının gelişmesini etkileyen ekonomik faktör nedir?

Sanayileşmenin hız kazanmasıyla birlikte, yan sanayi tesisleri kuruluşlarına da ihtiyaç duyulması, şehirleri ve çevre şehirleri çekici kılmıştır. Giderek artan sanayi kuruluşlarının sayısı bölgenin yaşama şartlarını sosyal, kültürel, ve ekonomik yapısını etkiler. Bu sebeple böyle bölgelerin gelişmelerinin uzun süreli planlara göre sağlanması ve yönetilmesi gereklidir. 

Sanayileşmenin geliştiği bu şehirler ekonomik ve sosyal olanaklar bakımından ilerlemekle beraber diğer şehirlerden ve kırsal alandan göç almaya başlarlar. Ekonomik girdilerin artmasıyla hızlı bir büyüme yaşayan kentin şehir planlamasında yeni projeler üretilmesi durumu doğmakta ve bu da, o şehri giderek “büyükşehir” aşamasına ilerletmektedir.

Büyükşehir alanının gelişmesini etkileyen hukuki faktör nedir?

Hükümetleri belirli bir bölgeyi muhtemel gelişmesini göz önüne almak suretiyle büyükşehir alanı kabul eder; kanuni ve idari işlemlerde gerekli düzenlemelerde bulunması ve bu bölgedeki ilerlemeyi özendirmesiyle de sözü edilen alanlar kurulurlar. 

Hükümetlerin kanuni ve idari işlemlerle belirli bir bölgeyi gelişime açık hale getirmesi, o bölgeye talebi artırarak nüfus yoğunlaşmasına neden olmuştur. Ayrıca o bölgeye yapılan yatırımlarla sadece nüfus sayısında bir artış olmamış, aynı zamanda hem ekonomik hem sosyal anlamda gelişme sağlanmıştır.