Mahalli İdareler Dersi 6. Ünite Özet

Kamu Personel Yönetimi

Kamu yönetimi, devletin ve diğer kamu tüzel kişilerinin yürütmekle yükümlü oldukları kamu hizmetlerinin, mevcut kaynakları etkin bir biçimde kullanarak etkili ve verimli bir şekilde yürütülmesinden sorumludur. Devletin yasama ve yargı erklerinin dışında kalan yürütme gücünün örgütsel yapısı ve işleyişi anlamına gelen kamu yönetiminin amacı, kamu yararına yönelik kamu hizmeti sağlamaktır.

Kamu yönetimi, devlet ve toplum düzeninin kesintisiz olarak işlemesi ve kamunun ortak ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik mal ve hizmetlerin üretilip halka sunulmasına ilişkin bir sistemdir. Her sistemde olduğu gibi kamu yönetimi sistemi de çeşitli elemanlardan meydana gelir. Bunlar; halk, örgüt, kamu politikası, norm düzeni, mali kaynak ve kamu personelidir. Kamu yönetiminin en önemli unsurunu oluşturan ve kamu kuruluşunda kamu hizmeti yapan herkese kamu görevlisi denir.

Personel yönetimi bir örgütün esas hedefine varmasını sağlamak amacı ile bu örgüte ait personelin sağlanması, yetiştirilmesi, geliştirilmesi, maddi bakımdan tatmini, sağlık ve korunmasının sağlanması gibi konularla ilgilenir. Dar anlamda personel yönetimi, daha teknik bir boyutu ifade etmektedir. Bu anlamda personel yönetimi işe alma, sınav yapma, atama, sicil, yükselme gibi konulardaki bilgi, teknik ve becerilerden ibarettir. Geniş anlamda personel yönetimi ise, istihdam politikalarının belirlenmesi ve yürütülmesi gibi daha stratejik konulardan ibarettir.

Kamu Personel Yönetiminin İlkeleri

Kamu personel sisteminin özellikleri, personel yönetimi ilkelerinin uygulanıp uygulanmadığına ve bu ilkelerin nasıl uygulandığına bakılarak anlaşılmaktadır. Çünkü personel yönetimi teknikleri ve işlemleri bu ilkeler vasıtasıyla anlam kazanmaktadır.

Bu ilkeler şunlardır:

• Tarafsızlık ilkesi: İşe alınmada ve işyerindeki uygulama ve süreçlerde yansız olunmasıdır.
• Kariyer ilkesi: Meslekte ilerlemeyi ve yükselmeyi, sosyal ve mali haklar açısından güvence sahibi olmayı ifade etmektedir.
• Liyakat ilkesi: Görevi başarı ile yapabilme gücü olan insanların göreve getirilmesidir.
• Sınıflandırma ilkesi: Personelin, hizmetin ve görevlerin gerektirdiği niteliklere ve mesleklere göre gruplara ayrılmasıdır.
• Adil ve yeterli ücret ilkesi: Eşit iş yapanlara eşit ücret ödenmesi, ücretin de yapılan işe göre ödenmesi, çalışanın yapmış olduğu iş ile ücret miktarı arasında da denklik olması anlamına gelmektedir.
• Uzman kişilere başvurma ilkesi: Yönetici kadroların uzman sayılan kişilerle bir uyum içinde ve onların önerilerini dikkate alarak hareket etmelerini ifade etmektedir.

Kamu Personel Yönetimi Sistemleri

Modern devletlerde kamu personel yönetimi, hizmette uygunluk ve hizmette tarafsızlık amaçlarına yönelik yeterlik (liyakat) ilkesini benimsemiştir. Temel ilke tüm personel yönetimi uygulamaları için ortak olmakla beraber, personel sistemlerinin kuruluşu bakımından iki farklı model bulunmaktadır. Bunlardan biri kapalı kariyer (rütbe) sistemi, diğeri açık kadro sistemidir.

1. Açık Kadro Personel Sistemi: Açık sistemde önemli olan “işe uygun kişiyi” seçmektir. Açık kadro personel sistemi, büyük ölçüde özel yönetimlerde uygulanan bir personel sistemi olmakla beraber, bazı kamu kuruluşlarında da uygulanabilmektedir. Bu sisteme pozisyon ya da kadro sistemi de denir. Devlet sistemi olarak da kapitalist ülkelerde sıkça uygulama alanı bulabilmektedir. Kadro, belirli bir işin karşılığıdır. Kadro, personelin görevini ve kendisine yüklenilecek sorumluluğu da kapsamaktadır. Sınıf, birbirinin aynı olan veya birbirine benzeyen kadroların toplamından meydana gelir. Bu ortak unsurlar, işin konusu, içeriği, güçlük ve sorumluluk derecesi, gerektirdiği bilgi ve kabiliyetten oluşmaktadır. Açık sistemde şahıs değil kişinin çalıştığı örgüt ve yer aldığı ‘görev’ önemlidir. Hizmette yükselme içeriden de dışarıdan da olabilir. Her pozisyonun kendine özgü gereklilikleri vardır. Açık sistem basit, yumuşak ve esnek bir sistemdir. Gerekli genişleme, büyüme ve daralmalara kolayca ayak uydurabilir.
2. Kapalı Kariyer Personel Sistemi: Bu sistem adından da anlaşılacağı gibi her kamu kuruluşu, kendi ihtiyaçları olan personeli ilk aldıktan sonra belirli kademelerde görev başında ve görev dışında yetiştirerek üst kademelere kadar çıkarır. Kapalı kariyer personel sistemine, bazı yönetim bilimciler rütbe ya da kariyer sistemi adı verirler. Bu sınıflandırma türünde, hizmetten önce, personelin sahip olduğu özelliklere önem ve değer verilmektedir. Rütbe sınıflandırmasının çıkış noktası; görev, ödev ve sorumluluklar değil, bu ödevi ve sorumlulukları yerine getirecek kişilerin sahip olduğu bireysel niteliklerdir. Bu sistemin belli başlı iki unsuru kariyer ve statüdür. İlerlemeler, yükselmeler, yer değiştirmeler kariyer sistemine göre gerçekleşir.

Avrupa Birliği Ülkelerindeki Yerel Yönetim Personeli

Belçika

Belçika yerel yönetimlerinde iki kategori personel vardır:

1. Çalışma şartlarına konu olan kariyer personeli (daimi veya stajyer)
2. Sözleşmeli personel.

Çalışanlar bir hiyerarşiye tabidir. Devlet ve toplum ve bölge çalışanları beş hiyerarşik derecede bulunur; bu derecelerden her biri kendi içinde tekrar birçok mevki kapsayacak derecelere bölünür. Toplum yönetimleri; bazı hususlar dışında, kendi personelinin idari ve mali şartlarının düzenlenmesi ile ilgili iş ve işlemlerinde tamamen serbesttir.

İskandinav Ülkeleri

Danimarka’da, yerel yönetim meclisleri, idari yapıyı ve personel sayısını oluşturmakta tamamen serbesttir. Personelin ücretleriyle ilgili olarak tüm yerel yönetimler ilgili teşkilatlarını personel teşkilatlarıyla bağlayıcı anlaşmalar yapmak üzere yetkilendirilmiştir.

Finlandiya’da yerel yönetim personeli, yöneticiler ve diğer personel olmak üzere iki kategoriye ayrılmaktadır. Belediyeler yöneticilerini ve diğer personelini atamakta serbesttirler. Yöneticiler, belediye başkanı gibi belediye meclisi tarafından atanırken, diğer personel genellikle komiteler tarafından atanmaktadır.

Personel konusunda İsveç yerel yönetimleri, merkezi idareden tamamen bağımsızdır; personelin idari ve mali statülerine ve göreve alınmalarına serbestçe karar verirler. Hizmet şartları devlet memurluğu ile bağlantılı da değildir. Her komite, atamaların düzenlenmesinden sorumlu kendi idaresine sahiptir.

Norveç'te, yerel yönetim personeli, üst yönetici ve diğer personelden oluşur. Yerel meclisler tarafından atanan üst yönetici, yerel yönetimin en üst yöneticisidir; kanunları izler ve meclisin belirlediği sınırlar içerisinde çalışır; şahsen veya bir temsilci marifetiyle denetim komitesi dışında, bütün seçilmiş organların toplantılarına katılma ve konuşma hakkına sahiptir.

Fransa

Fransa’da yerel yönetim personeli, kadrolu ve kadrosuz personel olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Kadrolu yerel yönetim personeli (memurları), devlet memurlarının tabi olduğu statüye göre hak ve ödevlere sahiptir. Yerel yönetim çalışanları, A, B, C, D harfleriyle belirlenen hiyerarşik olarak aşağıya doğru dört kategoriye bölünmüş kadrolarda çalışırlar. Kadrolu personelin tabi olduğu hükümlerin temelini kariyer teşkil eder.

İdari hiyerarşide herhangi bir dereceye sahip olmayan kadrosuz personel; geçici olarak ayrılan kadrolu bir memurun veya hemen doldurulamayacak olan bir boş makamın yerini doldurmak, mevsimlik veya geçici ihtiyaçları karşılamak için kullanılabileceği gibi, ihtiyaç duyulan görevi yapabilecek kapasitede memurun bulunmadığı veya A kategorisindeki makamlar için görev yapısının veya hizmetin ihtiyaçlarının gerektirdiği yerlerde de kullanılabilir.

Fransa’da geçici (part-time) çalışan personele de rastlanır. Aynı zamanda başka işyerleri de olabilen bu personel, haftada en az 31,5 saat görev alırlarsa kadroya geçirilir.

İngiltere

Yerel Yönetimler Kanununa göre, İngiltere’de yerel yönetimler ihtiyaç gördükleri personeli atama yetkisine sahiptirler. Ancak, yerel yönetimler, teşkilatlarında üst düzey eğitim görevlilerini, üst düzey sosyal görevlileri, yangın servisi görevlileri, tarım analiz görevlileri, ölçü ve tartı analizi görevlileri, kamu analiz görevlileri gibi üst düzey personelleri bulundurmak zorundadırlar. Yerel yönetimlerin istihdam ettikleri personel üç kategoriye ayrılır: Bunlar; birim amirleri, büro çalışanları, profesyonel ve teknik nitelikte görevliler ile işçilerdir.

İspanya

İspanya Anayasasına göre devlet sivil kamu hizmetleri ve sivil memurların statüleriyle ilgili temel yasal çerçeveyi belirleme yetkisine sahiptir. Kanunla getirilen hizmet şartları, özerk yönetim personeli için de geçerlidir. Özerk yönetim personeli, sivil meslek memurları, yardımcı personel ve diğer personel olmak üzere üç kategoriye ayrılmaktadır. Yerel yönetimler tarafından istihdam edilen personel, meslek memurları, sözleşmeli personel ve özel olarak atanan ve danışman olarak çalışan yardımcı personel olmak üzere üç kategoriye ayrılır.

İsviçre

Cenevre Kantonunda, ana personel kategorileri, personel düzenlemelerinde tanımlanmıştır. Örneğin memurlar, tam gün veya part-time olarak daimi bir görevi yapmak için yürütme tarafından atanırlar. Bazı belediyeler, özellikle kısa dönem çalışmalar için özel hukuk sözleşmeleriyle personel istihdam edebilirler.

Neuchatel Kantonunda, belediyeler büyüklüklerine bağlı olarak idari, teknik personel, eğitim elemanlarına ve polis gücüne sahip olabilir. Yöneticiler, daimi personel ve çalışanlar belediye konseyi tarafından atanır ve görevden uzaklaştırılırlar. Belediye konseyi ayrıca, kamu hukuku ve özel hukuka göre personel düzenlemelerini de yapar.

İtalya

Belediye memurlarıyla ücretli çalışanların atanma, yükseltilme, istifa ve ücretlendirme şartları, kanunla ve belediye meclislerinin kanunlar çerçevesinde yaptıkları İçişleri Bakanının onayına tabi düzenlemelerle tespit edilir. Belediyeler, belediye birlikleri ve belediyelerin denetimindeki kamu kuruluşları memurlara ek olarak, ücretli personel ve işçi de istihdam edebilirler. Her belediyede, belediye meclisince atanan, açığa alınan ve görevine son verilen bir şehir memuru vardır. Ayrıca her belediyede, belediye harcama belgelerini kaydetmek ve hesapları düzenlemekten sorumlu bir muhasebeci vardır.

Portekiz

Yerel yönetim personeli; yöneticiler, uzman teknik personel, teknik personel, idari personel, yardımcı personel ve işçiler olmak üzere çeşitli kategorilere ayrılır. Belediyeler, belediye teşkilatını diledikleri gibi teşkilatlandırmak ve işletmek yetkisine sahiptirler.

Türkiye’de Yerel Yönetim Personeli

Türkiye’de yerel yönetim personeli büyük oranda belediye personelinden oluşmaktadır. Diğer yerel yönetim birimleri olan il özel idareleri ve köylerin görevleri daha çok merkezi yönetim tarafından üstlenildiğinden önemli sayıda personele sahip olamamışlardır.

Belediyelerin, başkanlık, meclis ve encümen gibi karar organlarının dışında, yazı, hesap, sağlık ve fen işleri gibi hemen her belediyede bulunan çeşitli birimleri mevcuttur. Müdürlüklerin emri altında belediyelerin büyüklüğüne göre farklı uzmanlık dallarına göre memurlar, zabıta ve itfaiye memurları, kâtipler, hizmetliler ve işçiler istihdam edilmektedir.

Belediyelerde memurluk, sözleşmelilik, sürekli işçilik ve geçici işçilik olmak üzere dört istihdam türü vardır.

• Memur: Hiyerarşik bir düzen içinde, devlet bütçesinden düzenli gelir elde eden, kendisine verilen görevi temelinde kamu yetkisini kullanma hakkına sahip kamu personelidir.
• Sözleşmeli personel: Özel bir meslek bilgisine ve ihtiyaç gösteren zorunlu ve istisnai işler için istihdam edilen personeldir.
• Sürekli ve geçici işçiler: İşçi statüsünde istihdam, “belediye içi” ve “belediye dışı” olmak üzere iki biçimde yapılmaktadır.

Norm Kadro

Norm sözcüğü, “kural olarak benimsenmiş, yerleşmiş ilke veya kanuna uygun durum, düzgü, standart, örnek tip, kural, doğal kanun” anlamına gelmektedir. Norm kadro ise, bir model, bir standart kadro olup, kurum ve kuruluşların gerçekte hangi nitelikte ve nicelikte personele ihtiyaçları olduğunun ayrıntılı olarak ortaya koyulmasıdır. Norm kadro, esas itibariyle benzer nitelikteki görevlerin birleştirilmesi, kuruluşun verimlilik esasına göre yeniden örgütlenmesi, belli yetkilerle donatılması, sorumlulukla ilişkilendirilmesidir. Başka bir deyişle, bir örgütün, bir işletmenin, bir belediyenin hizmetlerini ya da üretimini etkin ve verimli bir biçimde yerine getirebilmesi için gereksinim duyduğu kadroların nitelik ve nicelik olarak belirlenmesidir.

Norm kadro çalışmalarında sırasıyla şu aşamaların gerçekleştirilmesi amaçlanmıştır:

• Örgütün hedef ve görevlerinin belirlenmesi
• Örgütün yapısının, kadrolarının ve durumunun şematik olarak ortaya konulması, sayısal verilerin elde edilmesi
• İş analizinin yapılması
• Unvanlara uygun niteliklerin belirlenmesi ile atama, yükselme nakil koşullarının netleştirilmesi
• Personelin niteliğinin belirlenmesi
• İşin özelliklerine uygun nitelikler belirlenir
• Norm kadro sayısal olarak tespit edilir.