Bilgi Toplumu Ve E-Devlet Dersi 3. Ünite Özet

Giriş

Elektronik parlamento, ya da kısa adıyla e-Parlamento, yasama organlarında/ meclislerde/ parlamentolarda bilgi ve iletişim teknolojileri (BİT) kullanımı anlamına gelmektedir. Dünyanın farklı ülkelerinde e-Parlamento uygulamaları bulunurken, ülkemizde Türkiye’de “http://www.tbmm.gov.tr” adresinde faaliyet gösteren “e-Türkiye Büyük Millet Meclisi” (e-TBMM) çatısı yer almaktadır.

e-Parlamento Uygulamalarının Ortaya Çıkışı

Parlamento kavramı “Fransa’da krallık zamanında vilayetlerde bulunan meclis” anlamına gelen Fransızca “parlament” sözcüğünden gelmektedir. Türk Dil Kurumunun Güncel Türkçe Sözlüğü ise parlamento kavramının İtalyanca “parlamento” sözcüğünden geldiğini, anlamının ise “Başlıca görevi yasama, devlet bütçesini çıkarma, hükûmeti denetleme olan ve üyeleri halkoyu ile belirli bir süre için seçilen meclis veya meclisler, yasama kurulu, yasama meclisi, yasama organı” olduğunu yazmaktadır. Yine Türk Dil Kurumunun Tarih Terimleri Sözlüğü ise kavramın İngilizce “parliament” sözcüğünden türediğini belirtmektedir.

Bu bağlamda elektronik parlamento (e-Parlamento) kavramı, en basit şekliyle “yasama organlarında/ meclislerde/ parlamentolarda bilgi ve iletişim teknolojileri (BİT) kullanımı” olarak tanımlanabilir. Parlamentolar teknolojiden temel olarak iki şekilde yararlanabilirler: İlk olarak teknoloji kullanımı yoluyla kendi iç işleyişlerini daha verimli bir hâle getirebilirler. İkinci olarak da başta vatandaşlar olmak üzere siyasal sürecin diğer aktörleri ile ilişkilerinde teknolojiden faydalanabilirler.

Gözden geçirilmiş tanıma göre, e-Parlamento, teknolojileri, bilgiyi ve standartları iş süreçlerinin kalbine yerleştirir ve iş birliği, kapsayıcılık, katılım ve insanlara açıklık değerlerini kurumunda somutlaştırır.

e-Parlamento uygulamalarının ortaya çıkması ve yayılmasında sadece devletler etkili olmamıştır. Özellikle uluslararası kuruluşlar yayımladıkları raporlar ve düzenledikleri konferanslarla önemli etkilerde bulunmuşlardır. Bu bağlamda, “e-Parlamento” olgusunun ilk örnekleri, e-Devlet alanındaki gelişmelere paralel bir şekilde, kendini ilk önce ulusal parlamentoların resmî web sitelerinin kurulması şeklinde göstermiştir. İlerleyen yıllarda ise parlamentolar, teknolojideki gelişmeleri izleyerek ve benimseyerek, farklı platformlar üzerinden de bilgi ve hizmet sunma yoluna gitmişlerdir. Örneğin; parlamento web sitelerine ek olarak ve bu web sitelerinin işlevlerini zenginleştirecek şeklinde, mobil platformlar üzerinden ve sosyal medya sayfaları/hesapları vasıtasıyla parlamento ile ilgili bilgi ve hizmet sunumu da yaygınlaşmaya başlamıştır.

e-Parlamento uygulamaları yeni ortaya çıkmamıştır. Bu yöndeki faaliyetler 1990’lardan beri devam etmektedir. Diğer taraftan, e-Parlamento olgusunun ortaya çıkışında ve gelişmesinde hem iç hem de dış faktörlerin etkili olduğu söylenebilir. İç faktör olarak, vatandaş ve diğer paydaşların bu yöndeki taleplerinin çok etkili olduğu yönünde bir kanıt yoktur. Ama bizzat parlamentoların uluslararası alandaki gelişmelerden etkilenerek e-Parlamento uygulaması niteliğindeki bazı bilgi ve hizmetleri vatandaşlara ve diğer aktörlere kendiliğinden (bir talep olmadan) arz ettiği anlaşılmaktadır.

Dış faktörler arasında ise, uluslararası örgütlerin e-Parlamento uygulamalarının yaygınlaşması için yaptığı faaliyetler dikkat çekmektedir. Örneğin, Birleşmiş Milletler, Parlamentolarda Bilgi ve İletişim Teknolojileri Kullanımı Küresel Merkezi gibi uluslararası merkezler ve enstitüler ile Parlamentolar Arası Birlik gibi bazı küresel birlikler üzerinden e-Parlamento uygulamalarının daha çok benimsenmesi ve yaygınlaşması amacıyla çok ciddi çabalar sarf etmektedir.

e-Parlamento kavramı, sadece ulusal düzeydeki parlamentoların teknoloji kullanımını anlamak ve anlatmak için kullanılmamaktadır. Aksine, uygulamada birden fazla e-Parlamento türü vardır. Örneğin, yerel yönetimler düzeyindeki meclisler ve tematik parlamentolar da teknolojik olanaklardan yararlanarak birer e-Parlamento hâline gelebilirler.

Tematik parlamentolar sadece bir ülkeden gelen parlamenterlerden değil, birden fazla ülkeden gelen ve her konuya değil, sadece belli bir alana/temaya odaklanan parlamenterlerin oluşturduğu, genellikle tek bir sorun/konu ile ilgilenen meclislerdir.

e-Parlamento Sisteminin İşlevleri ve Etkileşim Kategorileri

Parlamentoların çeşitlenen teknolojik platformlar vasıtasıyla bilgi ve hizmet sunma çabalarının, yani eParlamento uygulamalarının başlıca işlevleri, iki temel düzeyde gerçekleşmektedir: Bu düzeylerden birincisi, bir kurum olarak parlamentoların yerine getirdiği işlevler hakkındaki elektronik ortamda bilgi ve hizmetlerin sunulduğu kurumsal düzeydir. İkinci düzey ise, parlamentolarda görev yapan milletvekillerinin hem kendileri hem de parlamentodaki faaliyetleri hakkında bilgi sundukları bireysel düzeydir.

Kurumsal düzeydeki e-Parlamento faaliyetleri, başlıca üç başlık altında değerlendirilebilir. Aynı zamanda eParlamento uygulamalarının parlamento faaliyetlerine katma değer sağladıkları işlevler de olan bu kategoriler;

1. Yasama sürecine katılım,
2. İletişim ve temsil,
3. Denetim ve gözetimdir.

Bu bağlamda, birinci tür kurumsal e-Parlamento faaliyeti, parlamentoların yasama işlevleri hakkında teknoloji yoluyla bilgi ve hizmet sunulmasıdır. Maalesef, söz konusu bilgilendirme, genellikle tek taraflı olmaktadır. Diğer taraftan, e-Parlamento uygulamalarındaki etkileşim türü eskiden milletvekillerinden vatandaşa yönelik daha tek taraflı bir iletişim iken, günümüzde giderek daha fazla oranda bir çift taraflı etkileşim hâline gelmektedir.

Kurumsal düzeydeki ikinci tür e-Parlamento faaliyeti türü, milletin vekillerinin milletin kendisiyle iletişim kurmak için parlamentonun kurumsal çatısı altında teknolojik araçlardan yararlandığı, “temsil” faaliyetleridir. Örneğin; milletvekillerinin meclisteki açık oylamalar sırasında ne yönde oy kullandığı bilgisi, parlamento web sitesi üzerinden görülebiliyorsa, bir sonraki seçimlerde vatandaşların o milletvekilini tekrar seçip seçmeme kararını vermek üzere kullanabileceği bir milletvekili karnesine temel teşkil edecek veri tabanları ortaya çıkabilir.

Temsil faaliyetine verilebilecek alternatif bir isim ise, başta vatandaşlar olmak üzere siyasal sistemin paydaşlarının teknolojik olanakları yasama sürecine katılım için kullandıkları “katılım” kategorisidir. Örneğin; bir yasal ya da anayasal değişiklik önerisinin başta parlamento web sitesi olmak üzere farklı teknolojik platformlar üzerinden kamuoyu ile paylaşılarak kişi ve kurumlardan taslak metin hakkındaki görüş ve önerilerinin talep edildiği uygulamalar, elektronik katılım imkânı sağlayabilir.

Taslak yasal düzenlemelerin bu şekilde, tabiri caizse, “askıya çıkarılması” yoluyla vatandaşların ve diğer paydaşların fikir ve önerilerinin sorulmasına, e-Devlet literatüründe “e-Danışma” (e-Consultation) adı verilmektedir.

Kurumsal düzeydeki üçüncü ve son çeşit e-Parlamento faaliyeti ise parlamentoların denetim ve gözetim işlevlerinin işleyiş süreçlerinin kamuoyu ile paylaşılmasında teknolojiden yararlanılmasıdır. Örneğin, kamu kurum ve kuruluşlarının işleyişlerini ve hesaplarını denetleyen Sayıştay türü denetim organlarının hazırladıkları raporların parlamentoda görüşülmesi hakkındaki tutanakların meclis web sitesi üzerinden yayımlanması veya söz konusu görüşmelerin parlamento televizyonu tarafından canlı yayınla kamuoyu ile paylaşılması, bu türden bir denetim ve gözetim işlevi olarak değerlendirilebilir. Yine aynı şekilde, parlamentolarda geçmiş yılın bütçesinin değerlendirildiği ve gelecek yıl bütçesinin detaylarının belirlendiği oturumların, başta kurumsal meclis web sitesi ve bu site üzerinden yayınlanan parlamento web televizyonu vasıtasıyla kamuoyu ile paylaşılması, idarenin şeffaflık ve hesap verebilirliğini, dolayısıyla denetimini artıran bir uygulama olacaktır.

e-Parlamento uygulamalarının denetim ve gözetim işlevi konusunda son olarak, Türkiye gibi bazı ülkelerde parlamentolara bağlı çalışan kamu denetçiliği kurumlarının (Ombudsmanlıkların) teknolojik kanallar yoluyla bilgi ve hizmet sunması örneği verilebilir.

Bireysel düzeydeki faaliyetler bağlamında düşünüldüğünde, parlamento üyeleri, yani milletvekilleri, senatörler, temsilciler, vb. bireysel özellikleri ve kişisel düzeyde katkıda bulundukları yasama faaliyetleri (örneğin, hangi kanun tekliflerini verdikleri gibi) ile ilgili bilgileri de parlamentonun kullandığı resmî web sitesi veya diğer teknolojik kanallar üzerinden sunmak isteyebilirler.

Dikkat edilmesi gereken önemli bir husus, bir milletvekiliyle ilgili bilgi ve faaliyetleri içeren web sayfası parlamentonun resmî web sitesi bünyesinde (örneğin, Türkiye’de tbmm.gov.tr adresinde) faaliyet gösteriyorsa, bu web sayfasının e-Parlamento kavramı içinde değerlendirilebileceğidir. Ama eğer söz konusu milletvekili, kendi kişisel web sitesini parlamentonun resmi web sitesi dışında kalacak şekilde başka bir adreste kuruyor ve işletiyorsa, bu durumda bu faaliyeti e-Parlamento olgusu içerisinde değerlendirmek doğru olmayabilir.

Bu noktaya dek mevcut duruma odaklanan bu bakış açısına ek olarak, “parlamentoların teknoloji kullanımı yoluyla milletvekillerini nasıl daha etkin ve verimli çalışabilir yaptığı veya yapabileceği” sorusu da bu alandaki potansiyelin ne olduğunu göstermesi bakımından ayrıca sormaya ve üzerinde düşünmeye değerdir.

Bu alt başlıkta son bir hususu daha vurgulamak gerekmektedir: Yasama ile ilgili bilgi ve hizmetler alınırken, gerek parlamentoların kurumsal web sitelerinin, gerekse de milletvekillerinin kişisel web sitelerinin resmi nitelik taşıyıp taşımadığının dikkatlice incelenmesi gerekir. Özellikle milletvekilleri adına açılmış resmi nitelik taşımayan, üçüncü kişiler tarafından kurulmuş ve/veya işletilen web siteleri olabilir. Bu tür gayri resmî web sitelerinde yer alan bilgiler, gerçekleri yansıtmayabilir; yanlış, eksik veya yanıltıcı bilgiler içerebilir. Aynı durum, mobil platformlardan sunulan bilgiler ve sosyal medya hesapları için de geçerlidir.

Temel e-Devlet elektronik etkileşim kategorileri devletten vatandaşa, devletten özel sektöre ve devletten devlete etkileşim biçimindedir. Aynı üç temel iletişim ve etkileşim kategorisi genel olarak e-Parlamento faaliyetleri için de geçerlidir. Ama bunlardan diğerlerinden daha yoğun olarak kullanılan bir tanesinin belirlenmesi gerekirse, parlamentoların vatandaşları demokratik işleyiş konusunda eğitme konulu asli amaçları sebebiyle, e-Parlamento sistemlerinde devletten vatandaşa etkileşim kategorisinin baskın olarak gözlendiğini ifade etmek daha doğru olabilir.

Türkiye’de e-Parlamento Uygulamaları Konusundaki Akademik Çalışmalar

Türkiye’de e-Parlamento konusunda yapılan önemli akademik çalışmalar olmakla beraber, bu konuya karşı gösterilen akademik ilgi, e-Devlet konusuyla karşılaştırıldığında oldukça sınırlı kalmıştır.

Konu ile ilk ilgilenen akademisyenlerde biri olan Sadioğlu (2008), Türkiye’de meclis düzeyinde e-Devlet uygulamalarının durumunu incelemiştir. Yazar, hem TBMM web sitesinin içeriğini analiz etmiş, hem de TBMM’yi ziyaret edip veri toplayarak bazı değerlendirmeler yapmıştır. Vardığı en önemli sonuç, gerek altyapı gerekse de vatandaşlara sunulan hizmetlerin çeşitliliği ve kalitesi bakımından TBMM’nin performansının küresel ortalamanın üzerinde olduğudur. Yazarın zayıf bulduğu ve giderilmesini yararlı gördüğü en temel eksiklik ise, vatandaş-milletvekili etkileşiminin tek yönlü ve yetersiz oluşudur.

Sadioğlu’nun bu öncü çalışmasını takiben Sobacı (2010), TBMM’nin resmî kurumsal web sitesinde e-Katılım açısından vatandaşlara ne gibi imkânlar ve katılım kanalları sunulduğunu incelemiştir. Yine Sobacı, 2012 yılında e-Parlamento uygulamaları ile ilgili İngilizce bir kitap derlemiştir. Bu bölümlerden birinde Demirbaş (2012), TBMM web sitesindeki bütçe süreci ile ilgili içeriği analiz etmiş ve meclis web sitesinin bu alanda geliştirilmesi için bazı önerilerde bulunmuştur. Yazarın getirdiği öneriler şunlardır:

• Bütçe için parlamento web sitesinde ayrı bir bölüm açılması,
• Alternatif olarak, tamamen TBMM web sitesinden ayrı bir bütçe web sitesi tasarlanması,
• Bütçe ile ilgili bilgilerin erken ve ayrıntılı olarak web sitesinde paylaşılması,
• Bütçe sürecinin işleyişini kamuoyuna basitçe anlatan bilgilerin web sitesine konulması ve
• e-Danışma ve e-Katılım kanallarının geliştirilmesi/genişletilmesi

e-Parlamento konusunda Türkiye’de yapılan bir başka akademik çalışmada (Sobacı, 2012b) ise, TBMM resmî web sitesinin, bilgi sunma hizmeti açısından başarılı, ama yasama sürecine yönelik katılımcılık açısından eksiklikler içerdiği değerlendirmesi yapılmıştır. Bu bağlamda son olarak, tam olarak bir akademik çalışma sayılamasa da üretiminde akademisyenlerin de danışman olarak çalıştıkları bir üst politika belgesi olan 2016-2019 e-Devlet Stratejisi ve Eylem Planı’nda TBMM’ye biçilen rol ele alınabilir. Strateji’nin “Mevzuat Katılımcılık Portalının Oluşturulması” başlıklı ve E 4.3.1 numaralı eyleminde TBMM Genel Sekreterliği de ilgili kuruluşlar arasında sayılmıştır.

Türkiye’de parlamentonun resmi web sitesi 1996 yılında “http://www.tbmm.gov.tr” adresinde işlerlik kazanmıştır. Bu tarihten daha da önce, 1994 yılında, bir televizyon kanalı olarak kurulan Meclis Televizyonu (Meclis TV, http://tv.tbmm.gov.tr/) da zamanla televizyon yayınını web sitesi üzerinden de yapar hâle gelmiştir. Günümüze kadar yıllar içerisinde parlamentoların başlıca işlevleri olan temsil, kanun koyma ve denetim/gözetim işlevleri hakkında aşağıda detayları sunulan birçok bilgi ve hizmet bu web sitesinde kamuoyuna sunulmaya başlanmıştır.

2019 yılı Mart ayı itibarıyla TBMM resmî web sitesi üzerinde yapılan bir içerik taramasının sonuçları, bu web sitesinde, parlamentoların temsil/katılım, kanun koyma/yasama ve gözetim/ denetim işlevleri ile ilgili içeriklerin mevcut olduğunu göstermiştir.

TBMM web sitesinde bulunan “yasama” sekmesine tıklandığında ortaya çıkan menüde, yasama işlevi ile ilgili birçok bilgi kategorisine ulaşmak mümkündür. Bu sekme yardımıyla kanun teklifleri, ihtisas komisyonları çalışmaları ve raporları, kanunlar, kararlar, kanun hükmünde kararnameler ile komisyon çalışmaları ve raporları gibi konularda zengin bilgilere ulaşmak mümkündür. Yasama işlevi çerçevesinde değerlendirilebilecek diğer bir içerik kategorisi ise tutanaklardır. Yasaların hazırlık aşamasında yapılan güncel ve geçmiş görüşmelerin tutanaklarına ulaşılması da kamuoyunun eski ve yeni yasaların kanunlaşma sürecini ve bu süreçte tartışılan konuları takip edebilmesi açısından oldukça önemlidir. Bu konuda TBMM web sitesinde dikkat çeken bir başka içerik grubu ise, çocukların yasama işlevi bilgisini artırmaya yönelik bazı uygulamalardır.

TBMM web sitesinde temsil/katılım işlevi ile ilgili olarak, eski ve yeni milletvekilleri hakkında bilgiler sağlayan bir sekme bulunmaktadır. Bu sekmeden yararlanarak görevdeki milletvekillerinin listesine, e-Posta adreslerine ve telefon numaralarına ulaşmak mümkündür. Ayrıca meclisteki mevcut sandalye dağılımını ve eski milletvekillerinin kayıtlarını gösteren bağlantılar da mevcuttur.

TBMM web sitesinde gözetim/denetim işlevi ile ilgili olarak zengin bir içerik bulunmaktadır. Konuyla ilgili “denetim” başlıklı sekmenin altında yazılı soru önergeleri, genel görüşme önergeleri, meclis araştırma önergeleri, meclis soruşturma önergeleri, meclis araştırma komisyonları ve meclis soruşturma komisyonları başlıklı bağlantılar vardır. Yine aynı sekmeden geçmiş dönemlerdeki gensoru önergelerinin içeriğine de ulaşmak mümkündür.

TBMM web sitesinin farklı sekmelerinde TBMM Anayasalar sayfası, meclis haber, TBMM tanıtım videoları, meclis başkanlığı, parlamentolar arası ilişkiler, TBMM TV, TBMM yayınları, kütüphane ve duyurular gibi farklı içerik kategorilerine erişmek mümkündür.

TBMM bilgi ve iletişim teknolojilerinden sadece resmî kurumsal web sitesi yoluyla değil, resmi sosyal medya hesapları oluşturarak ve mobil platformlar üzerinden hizmet vererek de yararlanmaktadır.

Bu bağlamda bahsedilebilecek bir diğer içerik kategorisi ise, “TBMM Mobil” adı verilen bir alandır. Bu uygulamayla parlamentoyla ilgili birçok bilgi ve hizmetin akıllı telefonlar yoluyla rahatça kullanılabilmesi mümkün olmaktadır. Son olarak, TBMM resmî web sitesi üzerinden dezavantajlı gruplardan biri olan görme engelliler için parlamento web sitesi içeriği “https://www.tbmm.gov.tr/gorme_engelli.htm” adresinde ses kaydı olarak sunulmaktadır.

Dünyada e-Parlamento Uygulamaları ve Uluslararası Raporlamalar

e-Parlamento konusunda 2012 yılında Türkiye’de yapılan bir çalışmada (Sobacı, 2012b), 2000 yılında dünyadaki parlamentoların %57’sinin, 2009 yılında ise %97’sinin resmî bir web sitesine sahip olduğu aktarılmıştır. 2010 yılından beri parlamentolar için resmi bir kurumsal web sitesi yoluyla bilgi ve hizmet sunmak küresel bir hizmet sunma standardı hâline gelmiştir. Dünyadaki uygulamalarda dikkat çeken bir başka husus ise, parlamento seçimlerinde e-Oylama sistemlerinin kullanılmasına başlanmasıdır.

Başarılı e-Parlamento uygulamalarından biri olan ABD Kongresi web sitesi aynı zamanda bu alandaki ilk örneklerden de biridir. 1995 yılında Kongre Kütüphanesi tarafından adını ilk ABD başkanlarından Thomas Jefferson’dan alan THOMAS sistemi üzerinde çalışmaya başlamıştır. Bu sistem 2016 yılında emekliye ayrılarak şu andaki web sitesi ile birleştirilmiştir. ABD Kongresi’nin web sitesinde sosyal medya hesaplarına bağlantılar, yasama süreci hakkında videolar, yasama konulu bir blog (https://blogs.loc.gov/law/) gibi içerikler bulmak mümkündür. Diğer bir ilginç içerik ise, bu web sitesinde, ABD’nin yeni bir ülke olarak kuruluşundan itibaren geçen ilk yüzyıldaki (1774-1875) yasama faaliyetlerini arşivleyen bir bağlantının (http://memory.loc.gov/ammem/amlaw/) bulunmasıdır.

Başarılı e-Parlamento uygulamalarından biri olan ABD Kongresi web sitesi aynı zamanda bu alandaki ilk örneklerden de biridir. 1995 yılında Kongre Kütüphanesi tarafından adını ilk ABD başkanlarından Thomas Jefferson’dan alan THOMAS sistemi üzerinde çalışmaya başlamıştır. Bu sistem 2016 yılında emekliye ayrılarak şu andaki web sitesi ile birleştirilmiştir. ABD Kongresi’nin web sitesinde sosyal medya hesaplarına bağlantılar, yasama süreci hakkında videolar, yasama konulu bir blog (https://blogs.loc.gov/law/) gibi içerikler bulmak mümkündür. Diğer bir ilginç içerik ise, bu web sitesinde, ABD’nin yeni bir ülke olarak kuruluşundan itibaren geçen ilk yüzyıldaki (1774-1875) yasama faaliyetlerini arşivleyen bir bağlantının (http://memory.loc.gov/ammem/amlaw/) bulunmasıdır.

e-Parlamento uygulamalarının denetim/gözetim işlevi açısından ilginç ve öğretici örneklerinden bir diğeri de Brezilya Senatosu’ndaki Bütçe Bilgilendirmesi ve Denetimi uygulamasıdır. Federal hükûmet bütçesi ile ilgili ayrıntılı bilgiler Senato web sitesinde yer alan bu uygulamada bulunabilir. Bu uygulama ile vatandaşların hem Federal Mali Yönetim Sistemi’ne hem de kamu plan ve bütçelerine ilişkin diğer veri tabanlarına kolayca erişmesi sağlanmaktadır. Bu sistemi destekleyen “Kolay Bütçe” adlı bir video dizisi, sade bir dil ve animasyonlar kullanarak Brezilya kamu sektörü bütçesinin önemi ve hazırlanış süreci hakkındaki detaylı bilgileri kamuoyuyla paylaşmaktadır. Yine parlamentoların denetim/gözetim işlevi çerçevesinde, Brezilya Temsilciler Meclisi’ndeki “e-Demokrasi” uygulaması (http://www.edemocracia.leg.br/) yardımıyla, parlamentoda görüşülen yasa tasarıları hakkında vatandaşların görüş bildirmeleri mümkün hâle getirilmiştir. Brezilya’da vatandaşlar ayrıca yasa yapma sürecinde milletvekilleri ile İnternet üzerinden sohbet yapabilmektedir. Yasa ile ilgili görüş ve önerilerini ise Wikilegis adı verilen bir Wiki sayfasına (https:// edemocracia.camara.leg.br/wikilegis/) yazabilmektedirler.

Fransa Parlamentosu tarafından kullanılan “Parlamento ve Vatandaş” (Parlement & Citoyens) uygulaması, kâr amacı gütmeyen bir kuruluş olan SmartGov tarafından tasarlanmış ve geliştirilmiştir. Bu uygulama yardımıyla milletvekillerinin yürüttüğü yasa yapma sürecine vatandaşların da katkı vermesi mümkün olmaktadır.

e-Parlamento uygulamalarının bir diğer kayda değer örneği 2011 yılında Brüksel’de açılan Avrupa Parlamentosu Ziyaretçi Merkezi veya diğer adıyla Parlamentarium’dur (http://www.europarl.europa.eu/visiting/en/visits/parlamen tarium.html). Bu merkezde ziyaretçiler, Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Birliği kurumlarını ve işleyişini anlatan yüzlerce multimedya gösterimini inceleyebilirler. Bu tür bir e-Parlamento uygulaması, teknoloji kullanımı vasıtasıyla yasama süreci hakkında gerçek ve sanal (Parlamentarium web sitesi kullanıcıları) ziyaretçilere zengin içerikli bir eğitim vermek ve bu konudaki kamuoyu farkındalığı artırmak açısından oldukça dikkat çekicidir. Parlamentarium web sitesindeki en ilginç bağlantılardan birisi, merkezi ziyaret eden öğrencilerin Avrupa Parlamentosu üyesi olduklarını hayal ederek oynadıkları bir oyunlaştırma (gamification) uygulamasıdır.

Yukarıda ayrıntılı olarak aktarılan örneklere ek olarak, diğer bazı dikkat çekici e-Parlamento uygulamaları şunlardır:

• Namibya Parlamentosu’nda (http:// www.parliament.na/) çocuklara ve kırsal bölgelerde yaşayan kadınlara yönelik alt düzey parlamentolar kurulması ve işletilmesi,
• Almanya Parlamentosu’ndaki (https:// epetitionen.bundestag.de/) e-Dilekçe verme, takip etme ve çevrimiçi görüş bildirme uygulaması,
• Türkiye’nin de içinde bulunduğu Litvanya ve Portekiz gibi ülkelerdeki Meclis İhtisas Komisyonları hakkında ayrıntılı bilgiler sunulan uygulamalar,
• Danimarka Parlamentosu’nun (https://www. thedanishparliament.dk/) resmi kurumsal web sitesinde; parlamento faaliyetlerinin canlı ve banttan yayınının yanı sıra, siyasi partilere bağlantılar, hem Danimarka Parlamentosu hem de Avrupa Birliği konusunda bilgi sağlayan iki ayrı çağrı merkezi ve uluslararası işbirlikleri gibi konularda detaylı bilgiler sunulması.

e-Parlamento uygulamalarında rol oynayan temel aktörler; parlamenterler/siyasetçiler, meclis bürokratları ve vatandaşlardır. Bu ana aktörlere ek olarak, özellikle teknoloji alanında hizmet veren özel şirketler ve STK’lar ve uluslararası kuruluşlar da e-Parlamento uygulamalarının kurumsal çevresi içinde sayılabilir.

Son dönemde parlamentolara geri bildirim sağlayan ve onları denetleyen; “parlamento gözlemcisi örgütler” adı verilen yeni bir STK türü ortaya çıkmıştır. 2018 Dünya e-Parlamento Raporu’nda incelenen 114 parlamentonun üçte birinin parlamento gözlemcisi örgütler ile işbirliği yaptığı tespit edilmiştir.

e-Parlamento olgusunun ortaya çıkışını ve dünya çağında yayılmasını destekleyen en önemli aktörlerden bir diğeri de uluslararası kuruluşlar olmuştur. Avrupa Birliği, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP), ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı (USAID) ve Dünya Bankası gibi birçok uluslararası kuruluş ve ulus üstü birlik, parlamentolarda daha fazla teknoloji kullanılmasını destekleyen faaliyetler yürütmektedir. Bu bağlamda, e-Parlamento alanında faaliyet gösteren en önemli uluslararası kuruluş ise, 1889 yılında ulusal parlamentoların küresel birliği olarak kurulan Parlamentolar-Arası Birliktir (Inter-Parliamentary Union, IPU). Parlamentolar-Arası Birlik bu raporları, Parlamentolarda BİT Kullanımı Küresel Merkezi (Global Centre for ICT in Parliament) adını verdiği bir merkez vasıtasıyla hazırlamakta ve yayımlamaktadır.

Sobacı (2012), Parlamentolarda BİT Kullanımı Küresel Merkezinin e-Parlamento uygulamalarının dünya çapında yaygınlık kazanması sürecinde oynadığı rolü yakından incelemiştir. Yazar, farklı ülkelerin e-Parlamento fikrini neden transfer edip uyguladığını açıklamak için aşağıdaki nedenlerin kullanıldığını belirtmiştir. e-Parlamento uygulamasını kendi ülkelerine transfer eden ülkeler bu transferi;

• Parlamentolarda BİT kullanımının avantajları konusunda farkındalığı arttığı için,
• Siyasi ve idari sistemlerde demokratikleşme ve sivilleşme gibi reformlar yapmak için,
• Vatandaş baskısından dolayı,
• Parlamentonun siyasi imajını düzeltmek için ve
• Dünya çapındaki en iyi e-Parlamento uygulamalarını transfer edip benimseyerek uluslararası sistemle bütünleşmek amacıyla gerçekleştirmektedirler.

2008 yılında yayımlanan ve Türkiye’nin de dâhil olduğu toplam 105 ülkenin parlamentosundan bilgi alınarak hazırlanan ilk Dünya e-Parlamento Raporu’nda bu raporun amacının dünyadaki e-Parlamento uygulamalarının kıyaslamasını ve sıralamasını yapmak olmadığı önemle vurgulanmıştır. Raporda, genel amaç şu şekilde ifade edilmiştir: “Dünya e-Parlamento Raporu 2008, yasama organlarının bilgi ve iletişim teknolojilerinin hem parlamentoların şeffaflık, erişilebilirlik, hesap verebilirlik ve etkinlik gibi temel değerlerini; hem de temsil, yasama ve gözetim işlevlerini desteklemesindeki potansiyel faydalarının değerlendirilmesine yardımcı olmak amacıyla hazırlanmıştır. Raporun yayımlanması, parlamentolar arasında ortak küresel bir bilgi tabanı oluşturmayı ve daha da önemlisi, bu konularda uluslararası diyaloğu teşvik etmeyi amaçlamaktadır.”

Söz konusu raporun sonuç kısmında, aşağıdaki alt başlıklar özelinde bilgi toplanarak birtakım değerlendirmelerde bulunulmuştur:

• Parlamento, BİT ve bilgi toplumu;
• Vizyon, yenilik ve liderlik;
• Vizyonu uygulamak: yönetim, planlama ve kaynaklar;
• Altyapılar ve hizmetler;
• Yasama sürecini belgelemek;
• Parlamento web siteleri;
• Parlamento için bir bilgi tabanı oluşturmak;
• Parlamentolar ve vatandaşlar: diyalogu geliştirmek ve
• İş birliği ve koordinasyon.

Parlamentolar-Arası Birlik, Dünya e-Parlamento Raporlarını hazırlayıp yayımlama faaliyetine ek olarak, 2006 yılından beri her iki yılda bir Dünya e-Parlamento Konferansı adını verdiği bir bilimsel etkinlik de düzenlemektedir. Konferansta İngilizce, Fransızca ve İspanyolca dillerinde bildiriler sunulmaktadır. Dünya e-Parlamento Konferanslarında farklı ülkelerden gelen ve içlerinde parlamenterler, sivil toplum kuruluşu temsilcileri, özel sektör çalışanları, akademisyenler ve meclis bürokratlarının da bulunduğu e-Parlamento faaliyetlerinde yer alan tüm kamu politikası aktörleri bir araya gelmekte, görüş alışverişinde bulunmakta ve birbirlerinden dünyadaki iyi örnekler hakkında bilgi almaktadırlar.

Parlamentolar-Arası Birlik, e-Parlamento konusunda faaliyet göstermek amacıyla 2018 yılı Aralık ayında yeni bir araştırma ve uygulama merkezi daha kurmuştur. “Parlamentolarda Yenilikçilik Merkezi” (Centre for Innovation in Parliament) adı verilen merkez, Parlamentolar-Arası Birlik ile ulusal düzeydeki parlamentolar arasında bir ortaklık şeklinde örgütlenmiştir. Merkezin amacı; yeni teknolojilerden, dijital araçlardan ve yenilikçi iş görme biçimlerinden faydalanarak parlamentoların daha yenilikçi yapılara ve iş süreçlerine kavuşturulmasıdır. Ayrıca merkezin parlamentoların dijital dönüşüm stratejilerini planlama, uygulama ve söz konusu uygulamaları ölçme ve değerlendirme aşamalarında da parlamentolara uzmanlık desteği sunabileceği öngörülmektedir. 2018 Dünya e-Parlamento Konferansı’nı takiben faaliyetlerine başlayan merkeze ortak statüsünde ilk destek veren parlamentolar ise Brezilya, Şili, Portekiz ve Zambiya meclisleri ve Avrupa Parlamentosu olmuştur.

e-Parlamento uygulamalarının başarısı, zengin içerik, çeşitlendirilmiş bilgi ve hizmet platformları ile zengin ve çoğulcu katılım sağlayan çok sayıda aktöre ek olarak aşağıda sıralanan faktörlerin de dikkate alınmasını gerektirmektedir:

• e-Parlamento uygulamalarının iyi bir şekilde planlanmış; vizyonun netleştirilmiş ve tüm paydaşlar tarafından benimsenmiş; idari ve siyasi desteğinin de güçlü ve sürekli olması gerekmektedir.
• e-Parlamento sisteminin bilgi ve hizmet sunacağı teknik altyapının iyi kurulmuş ve işletilmekte olması şarttır.
• Yeni sisteme karşı direnç gösterme ve sistemi amaçlarının dışına çıkaracak kullanımlarda bulunma gibi insan kaynaklı sorunların öngörülmüş ve tedbirlerinin alınmış olması gerekmektedir.
• Son olarak, e-Parlamento uygulama ve değerlendirme süreçlerinin vatandaşlar, STK’lar, medya, uluslararası kuruluşlar ve özel sektör gibi paydaşlarının bu konunun önemi ve içeriği hakkındaki bilgi ve farkındalığını artırıcı faaliyetlerin yürütülmesi, sistemin başarısı ve sürdürülebilirliği açılarından kritik önem taşımaktadır.

Bir diğer önemli konu da e-Parlamento uygulamalarını transfer eden ülkelerdeki siyasal kültürün e-Parlamento gibi araçların kullanımına ne kadar uygun olduğudur. Örneğin, TBMM tarafından kurumsal web sitesi, mobil platformlar ve resmî sosyal medya hesapları gibi çeşitlenen elektronik iletişim ve hizmet kanallarının kullanıldığı bir dönemde, “vatandaşlar parlamenterlerle ilişkilerinde hâlâ yüz yüze iletişimi tercih ederler mi?” ve “talep ve şikâyetleri konusunda kesin sonuç almak için yüz yüze iletişimi daha etkili bulabilirler mi?” gibi soruların alan çalışmaları ile yanıtlanması yararlı olacaktır.

Yine bu bağlamda tartışılabilecek bir başka konu, farklı ülkelerdeki iyi e-Parlamento örneklerinden ve teknolojik yeniliklerden yararlanılarak TBMM’nin daha iyi bir e-Parlamento olabilmesi için neler yapılabileceği hususudur. Dikkat çekici ülke örnekleri incelendiğinde, başta vatandaşlar olmak üzere genelde siyasal sistemin, özelde de yasama sürecinin devlet-dışı paydaşların teknoloji yoluyla yasa üretme ve değiştirme sürecine daha fazla katılmaya çalıştığı görülmektedir.