Yaşlılarda Çatışma Ve Stres Yönetimi 2 Dersi 6. Ünite Sorularla Öğrenelim

Problem kavramını açıklayınız.

Problem en genel anlamıyla “içinde bulunulan durumla olması istenilen durum arasındaki farklılık ve çeşitli engeller nedeniyle istenilen duruma ulaşamama durumudur”. Bir başka deyişle “olanla”, “olması istenilen” arasındaki fark ve olması istenilene ulaşma sürecinde bir takım engeller nedeniyle hedefe ulaşamama durumunda yaşanılan durumdur.

Problemlerin sınıflandırılmasını yapınız?

Problemler dört grupta gruplanmaktadır:

• bireysel,
• kişiler arası,
• bireysel olmayan
• ve toplumsal problem

Bireysel problem nedir?

Bireysel problem; sağlıkla, davranışlarla veya duygularla ilgili sorunlardan oluşur. Bu konuda sorun yaşamayan kimse yoktur.

Kişiler arası problemler tanımlayınız.

Kişiler arası problemler ise insan ilişkilerinde yaşadığımız sorunlardır.

Çözüm kavramını tanımlayınız.

Çözüm bireyin bir çabasıdır, ya durumun doğasını değiştirmeye yönelik engellerin üstesinden gelinir ve amaçlara ulaşılır ya da durum değiştirilemeyecek nitelikteyse birey kendi davranış ve duygularını değiştirir.

Problem çözmenin bileşenlerini sıralayınız.

:Problem çözmenin

• bilişsel,
• meta-bilişsel
• ve güdüsel olmak üzere üç tane bileşeni söz konusudur.

Problem çözmenin bilişsel ögelerini açıklayınız.

Problem çözmenin bilişsel ögeleri; problemin farklı çözümlerini düşünebilme, aşamalı bir şekilde hedefe ulaşmayı bilme, davranışın sonuçlarını kestirebilme, sosyal olaylarda neden ve sonucun karmaşıklığını düşünebilme ve perspektif alabilmedir.

Meta bilişsel bileşeni kısaca açıklayınız.

Kişinin problem çözme stratejisini kontrol edebilmesi,

Gözden geçirebilmesi,

yani problemin çözümünü yönetebilmesidir.

Güdüsel bileşeni kısaca açıklayınız.

Herhangi bir sorunu çözmeye bireyin yönetmesi, problem durumuna ilgi duyması kastedilmektedir.

Problem çözme yaklaşımlarını sıralayınız.

Problem çözme alanı incelendiğinde üç yaklaşımın öne çıktığı görülmektedir.

• Problem çözmeyi süreç şeklinde ele alan Beş Aşamalı Problem Çözme Modeli,
• İkincisi problem çözmeyi bilgi işleme süreçleri açısından açıklayan model,
• Üçüncüsü ise sağlık hizmetine başvuran kişiler arasındaki ruhsal sorunların sağaltımı için önerilen modeldir.

Beş aşmalı problem çözme yaklaşımında yer alan beş aşamayı sıralayınız.

Bu yaklaşıma göre problem çözmede izlenen beş aşama;

• probleme genel yönelim,
• problemin tanımlanması
• formüle edilmesi, alternatiflerin oluşturulması,
• karar verme
• ve değerlendirmedir.

Problem çözme modeli hangi dört temel beceriye odaklanmaktadır?

Problem çözme modeli dört temel beceriye odaklaşmaktadır:

1. Bilgi ve veri elde etmeye dayanan problemi tanımlama ve şekillendirme. Açık ve net sözcüklerle konuyu açıklama, güçlükleri belirleme ve gerçekçi amaçlar koyma,
2. Alternatif stratejileri belirleme,
3. Karar verme,
4. Çözümü tamamlamadır.

Problem çözme kimlere uygulanmaktadır?

Problem çözme yaklaşımı okullarda gençler, evli çitler gibi değişik gruplarda uygulanmaktadır.

Bu konuda öğretim yapma ne çok kimlere fayda sağlayabilir?

Bu yaklaşım konusunda eğitim, Alzheimer hastalarının bakıcılarına da yararlı olabilir.

Problem çözme eğitimi kimlere verilebilir?

Problem çözme eğitimi huzurevlerinde çalışan bakıcılara da verilebilir. Profesyonel bakıcılar da yaşlıya bakan aile üyeleri gibi hem bakımla ilgili hem de kendi özel yaşamlarıyla ilgili problemler yaşarlar. Bu problemleri Problem Çözme Modeli ile ele almaları onların iyi oluşlarını olumlu etkileyecek ve tükenmişliklerini azaltacaktır. Problem çözme eğitimi kurum yöneticisinin isteğiyle (psikolojik danışman, psikolog, sosyal hizmet uzmanı gibi) uzman kişilerden yardım alınarak yapılabilir.

Bu programların bakıcılar üzerindeki etkilerini sırlayınız.

Bu programların bakıcılar üzerindeki etkileri şunlardır:

• Müdahale sonunda benlik saygılarında ve yaşamın niteliğinde artma, kaygı ve depresyon düzeylerinde azalma belirlenmektedir.
• Problem çözme becerileri gelişmekte ve bakım vermenin olumsuz etkisi azalmaktadır.
• Tekniğin olumlu bir yanı, bakım veren aile üyesinin ve hastanede yaşlıya bakan hemşirelerin doyumunun artmasıdır.
• Bakıcıların stresinin ve tükenmişliklerinin azalması da önemli bir sonuç olarak karşımıza çıkmaktadır.

Bakım veren kişilerde problem çözme tekniklerinin kullanımında dikkat edilmesi gereken noktaları açıklayınız.

Bakım veren kişilerde problem çözme tekniklerinin kullanımında dikkat edilmesi gereken bazı noktalar söz konusudur.

• Bazı problemlerin çözümüne birey öncelik verebilir ve bu problemi çözme sürecinde öğrendiği becerileri, daha zor problemlerine de uygulayabilir.
• Problem çözmenin ikinci ögesi, çözülmez olarak değerlendirilen büyük problemlerin daha kolay yönetilen küçük alt parçalara bölünerek ele alınmasıdır. Büyük bir problemi yönetmeye çalışmak imkânsız ve rahatsız edici olarak algılanırken küçük alt problemlerle ilgilenme anlık başarı duygusu sağlar ve bireyin başarısını pekiştirme olanağı verir.
• Yaşlılara bakım verenlerle çalışırken sadece bakımla ilgili konulara değil, kendi kişisel problemlerine de dikkat çekmek yararlı olabilir.

Arabuluculuk nedir?

Arabuluculuk aslında alternatif uyuşmazlık çözüm yollarının bir türüdür, yani uyuşmazlık- anlaşmazlık durumlarında kullanılan geleneksel olmayan bir çatışma çözüm yoludur. Mahkeme dışı uyuşmazlık çözüm yöntemleri, alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemleri olarak da tanınmaktadır.

Arabuluculuk yaklaşımın amacı nedir?

Bu yaklaşım haksızlığı uğramış kişilerin mevcut uyuşmazlığını toplumsal huzur ve barışı bozmadan ortadan kaldırmayı amaçlamaktadır.

Arabulucu kavramını tanımlayınız.

Arabulucu anlaşmazlık ve çatışma yaşayan kişilere yardım eden, müdahalede bulunan kişidir.

Arabulucu hangi konular üzerine odaklanır?

Ara bulucu olan kişinin iki konu hakkında düşünmesi gerekir. Çatışma ne hakkındadır, yani yardım etmekle sorumlu olduğum konu nedir? ve tarafların nasıl bir desteğe gereksinimi bulunmaktadır?

Arabulucu ne için çalışır?

Arabulucu, her iki tarafın da isteyerek kabul edebileceği çözümlere ulaşılması için çalışır. Arabulucunun taraflara bir kararı kabul ettirme gücü yoktur, açıkladığı görüşler tavsiye edici niteliktedir.

Arabuluculuk konusunda kimler tercih edilmektedir?

Arabuluculuk konusunda genellikle avukatlar, özellikle arabuluculuk konusunda uzman olanlar tercih edilmektedir. Ülkemizde de arabuluculuk konusunda Hukuk Fakülteleri’ne bağlı Arabuluculuk Sertifika Programları açılmıştır ve arabulucu yetiştirilmektedir. Bu programlara katılma şartlarından biri Hukuk Fakültesi Mezunu olmaktır.

Arabuluculuğun türlerini sıralayınız.

Arabuluculuğun birkaç türü bulunmaktadır:

• değerlendirici,
• kolaylaştırıcı
• ve dönüştürücü arabuluculuk.

Değerlendirici arabuluculuk türünü açıklayınız.

Değerlendirici arabuluculuk türünde uyuşmazlığın sonucuna odaklanılmaktadır. Kişisel ilişkileri olmayan tarafların uyuşmazlıklarının çözümünde ve doyurucu maddi çözümlere ulaşmak amacıyla özellikle ticari şirketlerin yaşadıkları uyuşmazlıklarda kullanılmaktadır. Değerlendirici tarzda, bir pazarlık yaklaşımı belirgindir ve probleme odaklanılmaktadır. Taraflar arasındaki ilişki önemli değildir ve hızlı bir çözüm ön plandadır.

Kolaylaştırıcı ya da terapötik arabuluculuk türünü açıklayınız.

Kolaylaştırıcı ya da terapötik arabuluculuk tarafların problem çözme yeteneklerine odaklaşmakta ve arabulucu anlaşmazlığın duygusal yanlarına dikkat çekmektedir. Taraflar gelecekte yaşayacakları benzer sorunları ele alma yollarını tartışmaktadırlar. Kolaylaştırıcı tarzda kazan–kazan yaklaşımı daha belirgindir. Bu arabuluculuk tarzı tarafların kendi kararlarını vermesi ve ara bulucunun bunu sağlamasına odaklaşır. Arabulucu uygun bir müzakere ortamı yaratmak ve onların müzakerelerine yardım etmekle görevlidir.

Dönüştürücü arabuluculuk türünü açıklayınız.

Dönüştürücü arabuluculuk çatışma ilişkisinin dönüştürülmesi ve buna bağlı olarak sürece dâhil olan kişilerin anlayışını değiştirmesini vurgulamaktadır.

Dönüşümsel potansiyel arabuluculuğun iki önemli dinamik etki yaratma kapasitesi nelerdir?

Dönüşümsel potansiyel arabuluculuğun iki önemli dinamik etki yaratma kapasitesiyle bağlantılıdır:

• güçlendirme
• ve tanıma.

Güçlendirme nedir?

Güçlendirme kişilerin kendi değerlerini, güçlerini karar verme ve günlük problemleri konusunda kullanması ve bu yönde destek almasını ifade etmektedir. Anlaşmazlıklar bireylerin problemi ele alırken, zorlukları aşarken kendilerine güvenmelerini de sağlayan fırsatlar yaratır.

Tanıma nedir?

Tanıma ise bireysel olarak kaygılarını fark etmesi ve ifade etmesinin sağlanması ve kendi durumundan farklı durumda olanlara saygı duyma yetisinin güçlendirilmesidir.

Yaşlı arabuluculuğunu tanımlayınız.

Yaşlı arabuluculuğu yaşlı ve yaşlının aile üyeleri arasında herkesin haklarını göz önünde bulunduran adil bir bakış açısına ve anlayışa sahip bir yaklaşımdır.

Yaşlı arabuluculuğu neye odaklanır?

Yaşlı arabuluculuğu temel olarak yaşlı ve ailesi arasında ortaya çıkan çatışmalara odaklanır ve yaşlının kendi hayatını etkileyen kararları verebilmesi üzerinde durur. Burada yaşlının ihtiyaçları, istekleri ve iradesi önemli bir yer tutar.

Yaşlı arabuluculuğunun ülkemizdeki durumu nedir?

Yaşlı arabuluculuğu ülkemizde şu anda uygulanan resmî bir yardım süreci değildir. Bu bölümde arabuluculukla ilgili bilgilerin bir kısmını yaşlı ailelerle kullanabilirsiniz. Örneğin baktığınız yaşlı ve çocukları bir konuda farklı düşünüyorsa anlaşmazlık yaşıyorsa iki tarafı ayrı ayrı dinleyip onaylamak yerine siz onlarla birlikteyken bu konuyu konuşmalarını önerebilirsiniz.

Arabuluculuğun aşamalarını sıralayınız.

Arabuluculuğun aşamaları beş aşamalı problem çözme modelinin aşamalarına benzemektedir.

• Arabuluculuğa başlama ve açılış,
• arabuluculuk yapılacak konunun ayrıntılı konuşulması, beyin fırtınası tekniğiyle seçeneklerin belirlenmesi
• ve anlaşma.

Yaşlı arabuluculuğu nerede nasıl uygulanır?

Yaşlı arabuluculuğu ABD ve Kanada’da bir meslek olarak karşımıza çıkmaktadır. Yaşlılara bakan veya yaşlılar konusunda eğitim alan herkesin yapabileceği bir meslek değildir. Bu mesleği yürütebilmek için arabuluculuk eğitimi almak gerekmektedir.

Yaşlı arabuluculuğun eğitim sürecini kısaca açıklayınız.

Bu eğitim sertifika programı ya da yüksek lisans eğitimi ile verilmektedir. Kanada’da ara bulucu olmak için yaşlılıkla ilgili bir alanda çalışıyor olmak şartı aranmaktadır. Ayrıca 200 saatlik bir eğitim gerekmektedir. Bu eğitimin 100 saati temel çatışma çözümü ve arabuluculuk konusunda bilgi ve beceri kazanmayla ilgilidir. Geriye kalan 100 saati de yaşlılık istismarı, ihmali, istismar ve tehlike göstergeleri, aile üyelerinde istismarın etkileri, istismarın dinamikleri, istismarı belirleme teknikleri, istismarla ilgili yasal süreçler, etik kurallarla, kültürel dinamikler gibi konuları içermektedir.

Yaşlılara hizmet veren kurumların yöneticileri ve hizmet veren bakıcılardan elde edilen sonuçlara göre yaşlı arabulucuları sahip olması gereken özellikleri sıralayınız.

Yaşlılara hizmet veren kurumların yöneticileri ve hizmet veren bakıcılardan elde edilen sonuçlara göre yaşlı arabulucuları aşağıdaki özelliklere sahip olmalıdır:

• Aile sistem, aile yaşam döngüsü gibi aile kuramlarını bilmeli,
• Yaşlı bir kişinin maddi istismara maruz kalma riskini değerlendirmek için yeterliğe sahip olmalı,
• Yaşlının istismar edildiğini fark edebilecek yetkinlikte olmalı,
• Çalıştığı ailenin dinamikleri ve ailenin geçmişine ilişkin bilgiyi edinebilmeli,
• Yaşlılarla empati kurabilmeli ve yaşlanma süreci hakkında bilgisi olmalı
• Yaşlılık hukuku, finans konusu hakkında eğitim almalı,
• Kültürel farkındalık ve sorumluluk duygusu olmalı,
• Güçlü yanlara odaklanan, bütünsel, açık, saydam, önyargısız yaklaşıma sahip olmalı,
• Yaşlanma sürecindeki bilişsel özelliklere hâkim olmalı,
• Arabuluculuk sürecinde gereksinim duyulan güvenilir destek kişilere örneğin bir avukata ulaşabilmeli,
• Karar verme sürecine yaşlı kişinin katılımını arttırmak için teknikler kullanabilmeli,
• Yaşlının söz hakkı olmalı ve arabuluculuk sürecinde yaşlının söz hakkını ortaya koyması için ortam hazırlayabilmeli,
• Gerektiğinde geriatristlerden yaşlının değerlendirilmesi için yardım istemeli,
• Yaşlının kapasitesinde sorun olduğunda arabuluculuğun süresini belirleyebilmeli ve çok uzun süren toplantılardan kaçınılmalı,
• Güçlü duygularla ilgilenebilmeli ve büyük bir grupla etkili bir şekilde iletişim kurma yeteneğine sahip olmalı,
• Arabuluculuk toplantılarını kontrol etme yeteneği güçlü olmalıdır.

Maddi istismarı artıran ögeleri sıralayınız.

Maddi istismarı arttıran ögeler şu şekilde sıralanmıştır :

• Madde veya ilaç kullanan bir aile yakının varlığı,
• Bakımı için bir aile üyesine bağımlı olma,
• Yaşlının hastalıkları nedeniyle bilişsel yetenekleri azaldığında,
• Kumar oynayan bir aile yakını varsa,
• Yaşlı, bir aile üyesinden korkmuşsa,
• Yaşlı, haklarının farkında değilse,
• Şiddet ya da istismar yapan bir aile üyesinin varlığında,
• Yaşlılar mallarını çocuklarına vermeliler gibi yaşlı insanlara yönelik kültürel değerlere sahipse,
• Destek ve kurum hizmetleri olmayan yerde yaşayan ve aileleri bakan yaşlı iseler,
• Yaşlı kişinin aile üyeleri arasındaki yetersiz iletişim varsa,
• Yaşlı geçmişte çocuklarını istismar etmişse, kötü davranmışsa,
• Dayanışmanın daha önemli olduğu toplulukçu kültürden gelmişse,
• Yaşlı aile üyeleri ile ortak iş yapıyorsa,
• Aynı evde, çiftlikte yaşayan yaşlılarsa daha çok istismara maruz kalmaktadır.

Problem çözmeye ilişkin neler yapılabilir?

• Neleri Yapalım?
• Problemlerinizi fark edin.
• Problemlerin kaçınılmaz olduğunu kabul edin.
• Problemlerin çözülebilir olduğuna inanın.
• Problemlerin çözümünün zaman ve emek gerektirdiğini unutmayın.
• Sıkıntınızın nedenlerini düşünün.
• Problemle ilgili bilgi toplayın.
• Problemle ilgili çevresel faktörleri değerlendirin.
• Problemle ilgili kişilerin payını değerlendirin.
• Problemle ilgili seçenekler üretin.
• Seçenekleri olumlu ve olumsuz yanlarını değerlendirin.
• Bir seçenek üzerinde karar verseniz bile bunun problemi çözmeyebileceğini unutmayın.

Problem çözmeye ilişkin neler yapılmaz?

Neleri Yapmayalım?

• Yaşlı bakıcısı olarak problemler üzerinde ahkâm kesmeyin.
• Yetkinizle ilgili olmayan konulara girmeyin.
• Her problemi üstlenmeyin.
• Hemen kendinizi ve başkalarını suçlamayın.
• Problemlerden kaçmayın.
• Arabuluculuk eğitimi almadığınızı unutmayın.
• Arabuluculuk yapabileceğinizi düşünmeyin.
• Seçenekleri iyi-kötü, güzel-çirkin şeklinde nitelendirmeyin.

Sağlıkla, davranışlarla veya duygularla ilgili sorunlardan oluşan problem türüne ne ad verilir?

Bireysel Problem

İnsan ilişkilerinde ortaya çıkan problemlere ne ad verilir?

Kişiler Arası Problem

Araba tamiri, evde herhangi bir malzemenin bitmesi hangi tür probleme örnektir?

Bireysel Olmayan Problemler

Trafikle, eğitimle ilgili olan ve çözümü bireysel olmayan, birçok toplum kesiminin ya da kurumunun bir araya gelerek çözümleyebileceği problem türüne ne ad verilir?

Toplumsal Problemler

Problem çözmenin üç bileşeninin isimleri nelerdir?

Bilişsel, Meta-bilişsel ve Güdüsel Bileşen

Kişinin sorunu doğru bir şekilde algılayıp-algılamadığını etkileyen problem çözme bileşeni hangisidir?

Bilişsel Bileşen

Kişinin, bilişsel açıdan olaylara sadece tek bir pencereden bakması ve diğer yönlerden olayı değerlendirememesine ne ad verilir?

Bilişsel Katılık

Kişinin bakış açısından, onun içsel çerçevesinden bakmaya ne ad verilir?

Perspektif Alabilme

Kişinin problem çözme stratejisini kontrol edebilmesi, gözden geçirebilmesi, yani problemin çözümünü yönetebilmesini içeren problem çözme bileşenine ne ad verilir?

Meta-bilişsel Bileşen

Herhangi bir sorunu çözmeye bireyin yönetmesi, problem durumuna ilgi duyması kastedildiği problem çözme bileşenine ne ad verilir?

Güdüsel Bileşen

Beş Aşamalı Problem Çözme Modeli'nin aşamaları nelerdir?

Yönelim, Tanımlama, Alternatif Oluşturma, Karar Verme ve Değerlendirme

Problem çözmenin birinci adımı olan ve bireyin problem karşısında takındığı tavrı belirten adımın adı nedir?

Probleme Karşı Tutum ve Yönelim

Kişinin bir problem karşısında olumlu bir tutum takınmaya çalışmasına ne ad verilir?

Gerçekçi İyimserlik

Problem çözmenin son aşaması olan ve hazırlanan eylem planının çalışıp çalışmadığını görmek amacıyla denenmesini içeren aşama hangisidir?

Deneme ve Sonuçların Değerlendirilmesi

‘Bir karar uygulama yetkisi olmayan tarafsız bir üçüncü tarafın, tartışmalı tarafların mutabık kalınmış bir çözüme ulaşmalarına destek verdiği gayriresmî bir süreç’ olarak tanımlanan alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemine ne ad verilir?

Arabuluculuk

Probleme, pazarlık etmeye ve tarafların çıkarlarına önem veren arabuluculuk türünün adı verilir?

Değerlendirici Arabulucuk

Tarafların her iki tarafının da kazançlı çıktığı durumu yaşayabileceği ortamın oluşturulmasına önem veren arabuluculuk türüne ne ad verilir?

Kolaylaştırıcı Arabuluculuk

Kişilerin kendi değerlerini, güçlerini karar verme ve günlük problemleri konusunda kullanması ve bu yönde destek almasını ifade eden terim nedir?

Güçlendirme

Bireyin, bireysel olarak kaygılarını fark etmesi ve ifade etmesinin sağlanması ve kendi durumundan farklı durumda olanlara saygı duyma yetisinin güçlendirilmesine ne ad verilir?

Tanıma

Ahmet Bey arabulucu olarak çalışmaktadır. Evli olan Ahmet Bey, akşam eve geldiğinde eşinin taraflarla ilgili sorduğu sorulara cevap vermemekte ve ilgili kişilerden bahsetmekten kaçınmaktadır. Bu durum hangi ilke gereği sergilenen bir davranıştır?

Gizlilik