Yaşlı Bakımı İlke Ve Uygulamaları Dersi 4. Ünite Sorularla Öğrenelim

Hijyen nedir?

Hijyen, sağlığı korumak ve sürdürmek adına yapılan temizlik uygulamaları ya da alınan
koruyucu önlemlerdir.

Temizlik ile hijyenin farklarını açıklayınız.

Temizliklehijyen aynı anlamda değildir. Temizlikte kirlerin uzaklaştırılması söz konusu iken, hijyende hastalığa neden olabilecek mikroorganizmaların da uzaklaştırılması söz konusudur. Hijyen sadece insan bedeni üzerinde değil insan sağlığına doğrudan veya dolaylı etki edebilecek birçok durumda uygulanabilir.

Özbakım nedir?

Öz bakım; bir başkasının yardımı olmadan, beslenme, boşaltım, giyim ve temizlik ile
ilişkili ihtiyaçlarını karşılayabilme yeteneğidir. Öz bakım gücü/yeteneği, değişen derecelerde az veya çok bütün bireylerde vardır. Bu aktiviteler, genellikle bireyin kendi başına günlük olarak sürdürdüğü aktivitelerdir.

Deriyi tanımlayınız ve tabakalarını sıralayınız.

Deri vücut yüzeyini bir örtü şeklinde kaplayan ve yaşamsal fonksiyonları olan bir organdır. Birey ve dış çevre arasında koruyucu bariyerdir. Epidermis, dermis ve hipodermis/subkutan tabaka olmak üzere 3 tabakadan oluşmaktadır. Bu tabakalar vücudun farklı bölgelerinde farklı kalınlıklarda bulunurlar. 

Yatak banyosu uygulamasını anlatınız.

Yatak içerisindeki bireye temizleyici amaçla silerek uygulanan banyodur. Genellikle yatağa bağımlı veya bilinçsiz yaşlılara ya da güçsüz kalkamayan yaşlılara uygulanır. Banyonun sıklığına yatağa bağımlı bireyin vücut atık ve salgılarıyla kirlenme durumuna göre karar verilmelidir. Gerekirse her gün banyo yaptırılmalıdr. Ancak yaşlılarda deride kuruluk olabileceği için derinin nemliliği sağlanmalıdır. 

Yaşlanma ile birlikte ortaya çıkan ağız-diş sorunları hakkında bilgi veriniz.

Genel olarak yaşlanma ile birlikte diş kaybında artış, tükürük akış hızında azalma, ağız mukozasında ve kaslarda atrofi ve tad duyusunun azalması meydana gelir.

Yaşlıların ağız sağlığı için dikkat etmesi gereken unsurları anlatınız?

Yaşlıda diş eti mekanik kuvvetlere karşı dirençli olmadığı için, yumuşak kıllardan oluşan diş fırçaları kullanmaları sağlanmalıdır. Diş eti çekilmesi sonucu oluşan dişler arası boşluklar, besin birikimine neden olacağı için, bu alanların temizliği arayüz fırçası ve diş ipliği ile yapılır. Diş çürüklerini önlemek için floridli diş macunları ve ağız gargaraları yapması sağlanır. Klorheksidinli ağız gargaraları bu amaçla kullanılabilir. Ayrıca, yaşlılar öğünler arasında şekerli gıda tüketiminden kaçınmaları konusunda uyarılmalıdır. Eğer, şekerli gıda almış ve diş fırçalama olanağı yoksa, en azından ağzın suyla çalkalaması gerektiğini anlatınız. Hareketli protezlerin temizliği, protezi destekleyen mukozal dokuların ve dayanak dişlerin sağlığının korunması açısından çok önemlidir. Protezler yemeklerden sonra protez fırçası ile temizlenmeli ve kullanılmadığı zamanlarda (günde 6-8 saat) su içinde konulmalıdır. Ayrıca, protez temizleme tabletleri de mekanik temizleme işlemlerine ek olarak kullanılabilir. Sigara alışkanlığının bırakılması da etkili ağız sağlığı için esastır. Yaşlılarda ağız içi günlük olarak değerlendirilmelidir. Dişsiz yaşlılarda ağız içi kontrolü protezi çıkarılarak yapılmalıdır

Yaşlılıkta ayak sağlığında görülen problemler nelerdir?

Yaşla birlikte ayak tabanı derisinde kalınlaşma, basınca maruz kalan bölgelerde nasır oluşumu, tırnaklarda kalınlaşma ve şekil bozuklukları görülür. Aynı zamanda ayaktaki ortopedik sorunların varlığı, şekil bozuklukları, sistemik hastalıklar ve duyu bozuklukları ayak sağlığını olumsuz etkiler. Duyu fonksiyonlarının azalması, damarlardaki yetmezlik (varis) ve bazı sistemik hastalıklar (Diyabetes Mellitus/Şeker Hastalığı) sonucu ayaklarda yaralar görülebilir. Yaşlıların kişisel bakımlarındaki yetersizlik ve hücre yenilenmesinin azalmasıyla birlikte ayak ve tırnaklarında mantar enfeksiyonu sıklıkla görülür. Ayak derisinde görülen kuruluk beraberinde kaşıntıya da neden olmaktadır. Ayrıca yaşlılar kullandıkları ayakkabı tarzı ile ilgili de sorunlar yaşayabilirler. Kapalı ve havalandırması iyi olmayan ayakkabılar nem artışına neden olacağı için ayak kokusu ve mantar enfeksiyonlarını arttırabilir. Çok dar ve sıkı ayakkabılar basınç yaptığı noktalarda nasır oluşumuna yol açabilir, aynı zamanda ayakta şekil bozukluklarına neden olabilirler. Böylece yaşlının hareketini kısıtlayarak yaşam kalitesini bozulmasına yol açabilirler.

Derinin görevlerini sayınız.

Koruma: Zararlı ışınlardan (ultraviole ışını, radyasyon) ve yaralanmalardan vücudu korur. Bariyer oluşturarak mikroorganizmaların vücuda girişini engeller. Birey ve dış çevre arasında koruyucu bariyer görevi görür.

Duyu: Sıcak ve soğuğu algılar ve fazla sıcak ya da fazla soğuk ile ilgili oluşabilecek travmalardan vücudu korur.

Termoregülasyon (vücut sıcaklığının düzenlenmesi): Terleme, damarların genişlemesi ve daralması mekanizmaları ile vücut sıcaklığının düzenlenmesinde rol alır.

Salgılama: Terleme yolu ile sıvı ve toksik maddelerin vücuttan atılmasını sağlar. Vitamin D’nin sentezlenmesini sağlar.

Sağlıklı deri görünümü hakkında bilgi veriniz.

Normalde deri normal vücut sıcaklığında, hafif nemlidir ve bireyin cilt rengiyle uyumlu doğal görünümdedir. Bütünlüğü bozulmamıştır. Ödem veya sıvı kaybı gibi derinin
elastikiyetini bozacak görünüm yoktur. Üzerinde kabarıklık, döküntü şeklinde oluşumlar
yoktur.

Yatak banyosu için gerekli olan malzemeler nelerdir?

Uygulamada Kullanılacak Malzemeler
• Uygun sıcaklıkta su (43-46°C)
• Yıkama küveti 2 adet (kova/leğen)
• Sabunlama bezi 2 adet (birisi sabunlamak diğeri durulamak için)
• Banyo havlusu 2 adet
• Yüz havlusu
• Nemlendirici içeren sabun
• Nemlendirici losyon/krem
• Temiz çamaşırlar, pijama, çarşaf takımı
• Tek kullanımlık temiz eldiven (2-3 çift)

Sebum nedir?

Sebum kafa derisinden salgılanan yağlı maddelere verilen isimdir.

Hareket edebilen ve hareket edemeyen yaşlılarda saç temizliği uygulamaları nelerdir?

Yaşlı birey hareket edebiliyorsa banyo ortamında banyo esnasında saçları da yıkanır. Ayağa kalkabilen ve sadece saçlarının yıkanması gereken yaşlıları lavabonun önünde bir sandalyeye oturtarak başını lavaboya doğru öne eğerek yıkayabilirsiniz. Ancak yatağa bağımlı yaşlılarda saçlar yatak bayosunda olduğu gibi yatak içerisinde sağlık bakım elemanı tarafından yıkanmalıdır.

Saç yıkama için uygun sıcaklık kaç derecedir?

Yıkama için kullanılan suyun sıcaklığı 43-44 °C olmalıdır. Yüksek sıcaklık saç ve kafa derisinde kuruluğa ve yanmaya neden olabilir.

Yatak içinde yaşlının saç banyosu için gerekli malzemeler nelerdir?

Uygulamada Kullanılacak Malzemeler
• Yıkama küveti yoksa muşamba ve gazete kağıdı
• Banyo havlusu 2 adet
• Sıcak su 43-44 °C
• Büyük boy kova 2 adet
• Tas
• Şampuan, saç kremi (tercihe göre)
• Pamuk tampon (kulaklar için), gazlı bez
• Tarak/fırça
• Saç kurutma makinesi
• Su geçirmez koruyucu örtü
• Temiz çamaşırlar, pijama, çarşaf takımı (ıslanırsa)
• Tek kullanımlık temiz eldiven

Bakteri plağı nedir? Yaşlılarda yol açtıkları sağlık sorunlarını anlatınız?

Bakteri plağı dişler ve ağız içindeki yapılar üzerine yerleşmiş mikroorganizma eklentileridir. Bakteri plakları yaşlılarda özellikle diş eti hastalıkları ve diş çürüklerinin önemli nedenidir. Yaşlılarda tükürük akış hızında azalma olması bakteri plağı oluşumunu arttıran önemli bir faktördür.

Dil temizliği için yapılması gerekenler nelerdir?

Dil sırtında biriken tabaka dil temizleyiciler ile temizlenerek ağız ortamındaki mikroorganizmalar uzaklaştırılmaya çalışılmalıdır. Eğer yaşlıda ağız kuruluğu varsa 2 saatte bir ağız ıslatılmalıdır. Yapay tükrük ve kayganlaştırıcılar da kullanılabilir. 

Yaşlılarda işitme ve kulak bakımı hakkında dikkat edilmesi gerekenler nelerdir?

Yaşlanma ile kulaklarda işitme özelliği bozulur. Bu nedenle yaşlı işitme cihazı kullanıyor olabilir. İşitme cihazı gece çıkarılıp sabunlu su ile silinip durulanmalı ve kurulanmalıdır. Yaşlının kulaklarına kaşımak ya da temizlemek için herhangi bir çubuk, bir malzeme sokulmamalıdır. Temiz sabunlu bir bezle dış kulak yolu silinip, durulanmalı ve kurulanmalıdır. Yaşlılıkla kulak çevresinde oluşan tüylenmeden yaşlı estetik olarak rahatsız oluyorsa tüyler kesici alet kullanılmadan alternatif başka yollarla temizlenmelidir.

Yaşlılıkta deride görülen kuruluğa karşı alınabilecek önlemler nelerdir?

Kuruluğun ve kepeklerin giderilmesinde; dermatologların önereceği sürülebilir ilaçların yanı sıra, nemlendiriciler kullanılabilir. Deriyi nemlendirmek amacı ile nemlendirici içeren sabunlar kullanılması ve banyo sonrası nemlendirici kremlerin sürülmesi kuruluğa bağlı kaşıntıyı azaltabilir. Ayrıca çok sıcak su ve aşırı sabunla yıkanmanın azaltılması, nemlendirici içeren sabunların kullanılması ile kuruluk önlenmeye çalışılır.

Yaşlılarda kaşıntı ile ilgili bilgi veriniz.

Kaşıntı yaşlılarda rahatsızlık veren bir yakınmadır. Kuruluk kaşıntının en önemli nedenlerinden biridir. Ayrıca yaşlının var olan bir hastalığı da kaşıntıya neden olabilir. Kaşıntı, düşük ısı ve düşük nem oranı nedeni ile kış aylarında daha fazladır. Çok sıcak su ve tahrişi arttırıcı sabunlarla sık sık banyo yapılması kaşıntıyı arttırır. Hafif kaşıntılarda, sıcak banyo ve tahriş edici sabunlardan kaçınmak, ortamın neminin arttırılması, ılık su kompresleri gibi önlemlerle kaşıntı giderilmeye çalışılır. Daha sonraki aşamada nemlendiriciler ve dermatologların önereceği ilaçların kullanılması gerekir.