Yaşlı Psikolojisi Dersi 6. Ünite Sorularla Öğrenelim

Farklı kişilik tanımlarının ortak noktaları nelerdir?

Kişilik tanımlarındaki ilk ortak nokta kişiliğin ayırdedicilik özelliğidir. Her bireyin kişiliği kendine özgü olduğu için kişilik bireyi diğerlerinden ayıran özellikler ve nitelikler topluluğudur. Ayrıca tanımlarda ortak biçimde kişiliğin çeşitli özelliklerin yapılaşmış, birbiri ile ilişkiler oluşturan özellikler bütünü olduğunun da vurgulandığı görülmektedir. Kişiliğin bu özelliği kişiliği oluşturan öğelerin birbirinden bağımsız olmadıkları, birbirleri ile çeşitli örüntüler oluşturarak biricik bir yapı kazanması ile ilgilidir. Kişiliğin vurgulanan bir diğer yanı ise bireyin çevresi ile kurduğu ilişki biçimlerini içermesidir.

Kişilik ile yakından ilişkili olan kavram nedir?

Kişilik ile yakından ilişkili bir diğer kavram ise benlik kavramıdır. Benlik kavramı bireyin kendisine ilişkin sahip olduğu imajdır (McCrae, 2006’dan akt. Erber, 2013). Bu imaj bireyin kendine ilişkin algısının düzenlenmiş, ahenkli ve bütünleşmiş örüntüsüdür (Cavanaugh ve Blanchard- Fields, 2006). Temel olarak “Ben kimim?” sorusuna verilen yanıtı içerir. Benlik bireyin kendisine ilişkin genel bir imajdan ziyade bireyin farklı alanlarına ilişkin sahip olduğu imajların toplamıdır (Erber, 2013).

Yaşlılıkta kişilik ve benlikte nasıl gelişimler görüldüğüne ilişkin bulunan kuramlar nelerdir?

Yaşlılıkta kişilik ve benlikte nasıl gelişimler görüldüğüne ilişkin çeşitli kuramlar bulunmaktadır. Bu kuramlarda yaşlılık döneminde kişilik gelişimi farklı biçimlerde ele alınmaktadır. Bu kuramlardan yaygın olarak benimsenmiş olanlardan biri Erikson’un Psikososyal Gelişim Kuramı ve bu kurama dair ek açıklamalardır. Ayrıca yaşlılıkta etkinlik düzeyindeki değişimleri farklı biçimde ele alan Çözülme, Etkinlik ve Süreklilik Kuramları da bulunmaktadır.

Erikson' a göre yaşamın sekiz döneminin her birinde aşılması gereken karmaşadan, yaşlılıkta yaşananı hangisidir?

Yaşlılık döneminde yaşanan karmaşa benlik bütünlüğüne karşı umutsuzluktur. Bu dönemdeki karmaşanın başarılı biçimde çözümlenmesi ile ‘bilgelik’ kazanılır

Erikson’a göre yaşlılık döneminde benlik bütünlüğüne ulaşmanın yolu nedir?

Erikson’a göre yaşlılık döneminde benlik bütünlüğüne ulaşmanın yolu önceki dönemlerdeki karmaşaları başarılı biçimde çözmeye ve yaşamdan mümkün olduğunca az pişmanlık duymaya doğrudan bağlıdır.

80 ve 90’lı yaşları kapsayan dokuzuncu dönemde hangi karmaşalar görülmektedir?

Daha önceki karmaşalar bu dönemde etkisini göstermektedir. Yaşamın ilk yıllarında kazanılan temel güven duygusu sonrasında ortaya çıkan umut bu dönemde yerini kolayca güvensizlik ve umutsuzluğa bırakabilmektedir. Yine yaşamın ilk yıllarında gelişen özerklik duygusu da bu dönemde bireyin artık yetişkin olan çocukları ve doktorları gibi kişiler tarafından engellenebilir ve birey utanç ve şüphe yaşayabilir. Girişkenlikte bu dönemde geriler, bireyin bir amaç için çabalaması yaşlılıkta oldukça güç olabilir. Artan yaşla birlikte hem fiziksel hem de bilişsel gerilemeler bu dönemde ilkokul yıllarında karşılaşılan yetersizlik duygusunu tekrar gündeme getirir. Benzer biçimde ergenlikte kazanılan kimlik duygusu yaşlılıkta belirsiz bir hal alabilir. Diğer insanlarda yaşlılarla iletişim kurarken çekinebilirler. Üretkenlik de yaşlılığın ilerleyen yıllarında beklenen özelliklerden birisi değildir.

Peck’e göre yaşlılık döneminde benlik bütünlüğüne ulaşılması için yapılması gerekli olan düzenlemeler nelerdir?

Benlik bütünlüğü için gerçekleştirilmesi gereken düzenlemelerden ilki benlik farklılaşmasına karşın iş rolüne saplanmadır. Bir diğer gerekli düzenleme ise bedeni aşmaya karşın bedene saplanma’dır. Yaşlılıkla birlikte gerçekleşen fiziksel gerilemeler, ağrı ve sızılar nedeniyle daha genç yaşlarda yapılan aktiviteler bu dönemde gerçekleştirilemeyebilir. Bu nedenle bireylerin azalan fiziksel kapasiteyle yaşamdan keyif alma yollarını bulmaları gerekir. Son gerçekleştirilmesi gerekli düzenleme ise benliği aşmaya karşın benliğe saplanmadır. Bu düzenleme yaşamın sonu olduğu ve odağın kendi ihtiyaçlarında değil gelecek kuşaklarda olması gerektiği bakış açısını geliştirmeyi içerir.

Bütünleşmiş kişilik tipindeki bireylerin özellikleri nelerdir?

Bütünleşmiş kişilik tipindeki bireyler yüksek yaşam doyumuna sahip, iyi işleyen, bilişsel yetenekleri tam, olgun, esnek bireylerdir. Bu kişilik tipinin yeniden örgütleyici, odaklanmış ve kopmuş olmak üzere üç alt tipi bulunmaktadır. Yeniden örgütleyici tip çok çeşitli etkinlere katılan, sürekli olarak eski etkinleri yenileri ile değiştiren bireylerdir.  Odaklanmış tip ise orta düzeyde etkinlik düzeyine ve yüksek yaşam düzeyine sahip bireylerdir. Etkinliklerde seçicidirler, zaman ve enerjilerini bir iki role odaklarlar. Kopmuş tipte ise bireyin etkinlik düzeyi düşük ancak yaşam doyumu yüksektir.

Yaşamı gözden geçirme yaşlılık dönemindeki bireylerin ruh sağlıkları üzerinde hangi olumlu etkileri sağlamaktadır? 

Yaşamı gözden geçirme yaşlılık döneminde benlik saygısının korunmasında, umutsuzluktan ve depresyondan korunmada katkılar sağlayabilmektedir. Ayrıca ölüm korkusunun azalmasına katkı da sağlayabilmektedir. Butler (1981’den akt. Stevens-Ratchford, 1993) yaşamı gözden geçirip şimdiki yaşamla birleştirmenin depresyonu azaltacağı, öz-saygıyı arttıracağı ve kişinin yaşamını olduğu gibi kabul edeceği görüşündedir.

Farklı araştırmacılar (Goldberg, 1990; McCrae ve Costa, 1992) tarafından gerçekleştirilen araştırmalarda ortaya konulan beş temel kişilik özelliği nelerdir?

Nevrotiklik, dışa dönüklük, açıklık, uyumluluk ve öz disiplindir.

Nevrotik kişilerin özellikleri nelerdir?

Nevrotizm kişilik özelliği daha çok olumsuz duyguları yaşamakla ilgilidir. Bu kişilik özelliğine yüksek düzeyde sahip bireyler yaşamı zor, tehdit edici ve problemli olarak algılayan, çabuk kaygı ve stres yaşayan kişilerdir. Bu kişilik özelliğinin diğer ucunda duygusal denge gelmektedir.

Dışa dönük özelliğine sahip bireyler nasıldır?

Dışa dönüklük özelliği yüksek olan bireyler konuşkan, neşeli ve sosyal bireylerdir. Dışa dönüklüğün diğer ucunda ise içe dönüklük yer almaktadır.

Açıklık kişilik özelliğine sahip bireyler nasıl kişilerdir?

Açıklık kişilik özelliği ise deneyime açık olmakla ilişkilidir. Bu kişilik özelliğine yüksek düzeyde sahip kişiler yeni fikirlere, deneyimlere açık, yaratıcı kişilerdir.

Uyumluluk kişilik özelliğine sahip bireylerin özellikleri nelerdir?

Uyumluluk kişilik özelliğine sahip bireyler ise diğer insanlar ile iş birliğine dayalı ilişkiler kuran, diğer insanlara güven duyan bireylerdir.

Öz-disiplin kişilik özelliğine sahip bireyler nasıl özelliklere sahiptir?

Öz-disiplin kişilik özelliği ise davranışlarda ısrarcı olma ve dürtüyü kontrol etmekle ilgilidir. Bu özelliğe yüksek düzeyde sahip bireyler sorumlu davranan, düzenli bireylerdir.

Benlik saygısı bireylere nasıl artılar katar?

Benlik saygısı yüksek olan bireyler kendilerini değerli olarak algılayıp, kendilerinden hoşnut olurlar. Benlik saygısı bireyin yaşamdaki zorluklarla baş etmesinde önemli bir belirleyici olmaktadır. Benlik saygısı yüksek bireyler stresle çok daha iyi baş edebilmekte, daha az depresyona girmektedirler. Yaşlılığa uyum sürecinin de stresli bir süreç olduğu düşünüldüğünde benlik saygısının yaşlılık sürecindeki değişimi önemli olmaktadır.

Benlik saygısındaki düşüşte hangi faktörler etkilidir?

70’li yaşlarla birlikte başlayan benlik saygısındaki düşüşte hangi faktörlerin etkili olduğunun incelendiği araştırmada sosyoekonomik statü ve fiziksel sağlığın bu düşüşteki önemli etkenlerden olduğu ortaya konmuştur.

Yaşlılık döneminde benlik saygısında daha az düşüş görülen bireylerin diğerlerinden farkı nedir?

Ülkemizde huzur evinde yaşayan 76 bireyle gerçekleştirilen bir araştırmada (Gökler- Danışman ve Aydın, 2011) da eğitim durumu ve gelir düzeyi yüksek olan bireylerin benlik algılarının daha pozitif olduğu görülmüştür. Özetle yaşlılık döneminde eğitim düzeyi ve geliri yüksek olan bireyler ile fiziksel sağlığı iyi olan bireylerin benlik saygıları çok daha az düşmektedir.

Kaç tür olası benlik tanımlanmıştır?

Yaşlılık döneminde benlik değişimine ilişkin bir başka bakış açısını Olası Benlikler Kuramı (Markus ve Nurius, 1986) ortaya koymaktadır. Olası benlikler bireyin gelecekteki benliğine ilişkin değerlendirmelerini içermektedir. Üç tür olası benlik tanımlanmıştır; beklenen, umulan ve korkulan benlik. Beklenen benlik bireyin şuan ki koşullarını değerlendirip, gelecekte gerçekleşeceğini düşündüğü benliği, umulan benlik ise gerçeklemesini istediği benliği ve korkulan benlik ise bireyin gerçekleşmesinden korktuğu benliğini içermektedir.

Bireyin kendine atfettiği değerde neler düşüşe neden olmaktadır?

Yaşlanma fizyolojik yapıda, bilişsel özelliklerde ve sosyal yaşamda bir çok değişimi beraberinde getirir. Bu değişimler sonucunda bireyin kendisine ilişkin algıları da farklılaşabilir. Özellikle bozulan sağlık ve emeklilik ile azalan gelir bireyin kendine atfettiği değerde düşüşe neden olabilmektedir.