Psiko-Sosyal Rehabilitasyon Dersi 5. Ünite Sorularla Öğrenelim

Motivasyon nedir?

Motivasyon, kişiyi bir davranışı sergilemeye iten etkendir. İnsanların yaşam içindeki faaliyetlerini etkileyen, olumlu ya da olumsuz yönde hareketi devam ettiren bir mekanizmadır.

Yaşlılıkta motivasyonu düşüren sebepler nelerdir?

Yaşlılık ve yaşamın sonu ile ilgili toplumdaki olumsuz düşünceler, yaşlının motivasyonunu azaltır. Ailedeki statüsünün değişmiş olması, yaşlının motivasyonunu düşürür. Yaşlanan insanda zihinsel, ruhsal, sosyal ve ekonomik yönden kayıplar meydana gelir. Bu durumlar da motivasyonun düşmesine neden olur.

Yaşlılarda motivasyonunu etkileyen faktörler nelerdir?

Yaşlılarda motivasyonunu etkileyen faktörler şunlardır:

• yaşlanma ile ilgili düşünceler
• ölüm hakkında düşünceler
• hayata genel bakış
• aile statüsü
• hedef ve idealler
• sosyal durum

Yaşlılarda motivasyonu etkileyen bilişsel faktörler nelerdir?

Yaşlılıkta motivasyon özellikle bilişsel becerilerden etkilenir. Çünkü motivasyon esas itibari ile ihtiyaç ve beklentilerin farkında olmayı, amaçları belirlemeyi, verilen geri bildirimleri değerlendirmeyi ve davranışları planlayarak yönetmeyi içerir. Yaşlanma ile birlikte yaşlı kişilerin bilişsel becerilerinde (zeka, öğrenme ve bellek, dikkat, algı, dil, görsel-uzamsal yetiler, akıl yürütme ve bilişsel esneklik vb.) değişiklikler meydana gelir. Beynin yapısındaki, zekadaki, öğrenme ve bellekteki, dikkatteki yaşa bağlı değişimler motivasyonun düşmesine yol açabilir. 

Motivasyonu etkileyen psikolojik faktörler nelerdir?

Yaşın kronolojik olarak ilerlemesi ile birlikte kendini kabul, benlik saygısı, kendini algılama biçimi, duygusal destek, ruhsal değişimler ve baş etme becerilerinde değişimler görülür. Bu değişimler de, bireyin motivasyonunu ve uyum sağlama kapasitesini etkiler.

Kendini kabul ve benlik saygısı kavramları nasıl tanımlanabilir?

Kendini Kabul: Bireyin kendini olumlu olumsuz özellikleri ile bir bütün olarak kabul etmesi,
kendine saygı duymasıdır.
Benlik Saygısı: Bireyin kendini kabul etmesi, saygı duyması, kendine güvenmesi ve inanması biçiminde ifade edilen düşünce, duygu ve davranışların bir bütünüdür.

Yaşlılıkta kendini kabul ve benlik saygısının motivasyona etkisi nedir?

Bireyin, toplumdaki rolü ve ilişkilerinde önemli değişmelerin yaşandığı yaşlılık döneminde; fiziksel ve zihinsel yeteneklerdeki kayıplar yaşlı bireyin kendini kabulünün ve benlik saygısının düşmesini kolaylaştırır, bağımlılık ve yetersizlik duygusuna neden olur. Bağımlılık ve yetersizlik arttıkça da kendini kabul ve benlik saygısı azalır.  Benlik saygısı bireyin toplumdaki rolü ve ilişkileri ile yakından ilgilidir. Kendini kabul ve benlik saygısının düşük olması motivasyonu da olumsuz etkileyecektir.

Yaşlılıkta kendini algılama biçimi motivasyonu nasıl etkiler?

Yaşlılıkla birlikte daha önce sahip olunan roller bırakıldıkça da yaşlının kendisine ilişkin algıları değişebilir. Toplumun yaşlılara ilişkin algıları olumsuz olduğunda
yaşlıların da kendilerine ilişkin algıları olumsuz olabilir. Sonuç olarak da kendine ilişkin olumsuz algılar motivasyonun düşmesine yol açar.

Duygusal desteğin yaşlılarda motivasyona etkisi nedir?

Duygusal destek, dikkat etme, önemsenme, bakım alma, empatiyi içerdiğinden bireylerde çevresindeki kişiler tarafından sevildiği, sayıldığı ve anlaşıldığı duygularını oluşturur. Bu duygular da öz güven ve sorunlarla baş etmede yüksek bir motivasyon sağlar ve birey stresli olayların sonuçları ile duygusal yönden baş edebilecek duruma gelir.

Ruhsal değişimlerin yaşlılarda motivasyona etkisi nasıl olur?

Yaşlılık döneminde, bireyin duygusal sarsıntılar içinde olması, kendi gençlik imajını kaybetmiş olması, eş ve yakınlarının kaybı, gençlerin öğrenim ve evlenme nedeniyle evden ayrılmasının getirdiği sevgi kaybı, uzun süren evliliklerin yaşam yorgunluğu ve cinsel yaşamdaki durgunluk yaşlı bireylerin ruhsal yapısını olumsuz yönde etkilemektedir. Bunlara ek olarak yaşlanma ile birlikte dış dünya üzerindeki kontrol ve etki azaldıkça, birey iç dünyasına dönmektedir. Psikolojik anlamda kendisini boşlukta ve yalnız hisseden yaşlı, içine kapanmakta, eskiye özlem duymakta ve yeniliklere karşı isteksiz davranmaktadır. Tüm bu değişimler yaşlının motivasyonunu olumsuz etkileyebilir.

Baş etme becerilerindeki değişimin yaşlılıkta motivasyona etkisi nasıldır? 

Yaşlılık döneminde, daha önce kullanılan baş etme becerileri değişebilmektedir. Özellikle sorunların çözümü konusundaki yeterlilikler azaldığı ve başkalarına bağımlılık arttığı için gençlikte kullanılan baş etme becerileri yaşlılıkta kullanılamayabilir. Yaşamının önceki dönemlerine göre daha bağımlı ve edilgen olan yaşlı, sorunlar karşısında pasif davranır ve başkalarının bulduğu çözümlere uymak zorunda kalır. Bu durum da, yaşlının motivasyonunu düşürür.

Yaşlılıkta motivasyonu etkileyen sosyal faktörler nelerdir?

Yaşlılıkta motivasyonu etkileyen sosyal faktörler şunlardır:

• Yaşlılık döneminin toplum tarafından nasıl algılandığı
• Sosyal uyum
• Rol değişimi
• Rol kaybı
• Yaşlılık alt kültürü

Her toplumda yaşlılara aynı şekilde mi değer verilir?

Hayır. Bazı toplumlarda yaşlıların statüsü yüksekken, bazı toplumlarda yaşlılara daha az değer verilir. Yaşlı, deneyimlerinden yararlanılan kişi olarak görülüp değerlendirildiğinde, yaşlılara o toplumda daha fazla değer verilir ve yaşlının yaşama aktif olarak katılması için çaba harcanır.

Yaşlılarda motivasyonu olumsuz etkileyen sosyal uyum sorunu nedir?

Sosyal uyum sorunu; yaşlı bireyin yaşamdan geri çekilmesi, yaşamdan zevk almaması, yaşama aktif olarak katılmaması ve yaşamdan doyum sağlayamaması anlamına gelir.

Rol değişimi ve rol kaybı ne anlama gelir ve yaşlılarda motivasyona etkileri nasıldır?

Rol değişimi, sosyal yaşantıda kişinin üzerine aldığı sorumluluk ve görevleri başka bir kimse ile değiş tokuş etmesidir.  Rol kaybı, kişilerin önceden yürüttükleri görev ve sorumlulukları bırakmak zorunda kalmalarıdır. 

Yaşlılıkta gerçekleşen rol değişimi kişileri rahatlatıyorsa ve yeni rolleri üstlenmek bireyi mutlu ediyorsa motivasyon da olumlu etkilenir. Bununla birlikte özellikle emeklilikle birlikte rol kaybına uğrayan bireyler, bu kayıplarını yaşama aktif olarak katılıp yeni kazanımlar elde etmek yerine, kendisini işe ‘yaramaz’ ve ‘yaşlı’ hissederek yaşamla olan bağını en aza indirir ve yaşamdan geri çekilerek sosyal çevreleriyle ilişkilerini koparırlarsa motivasyonları olumsuz etkilenmiş olur.

Kültürel norm ne anlama gelir?

Kültürel norm, her kültürde toplumsal düzeni sağlayan, bireylere yol gösteren, doğru ve yanlışı, olumlu ve olumsuzu belirleyen kurallardır.

Boş zaman aktiviteleri nasıl tanımlanabilir? 

Boş zaman aktiviteleri; kişinin işten veya günlük yaşam aktivitelerinden bağımsız
olarak kendini iyi hissetmek ve zevk almak için meşgul olduğu aktivitelerdir. Bu aktiviteler aynı zamanda sosyal katılımı da sağlar. Boş zaman aktiviteleri sayesinde,bireysel kaynaklar sosyal bir paylaşım aracına dönüşebilir.

Sosyal katılım açısından boş zamanlar kaç şekilde değerlendirilir?

Sosyal katılım açısından boş zamanlar üç şekilde değerlendirilir:
1. Uzmanlık gerektiren aktiviteler; tek başına veya yardımsız olarak kendi kendine gerçekleştirilen aktivitelerdir.

2. Kendini geliştirme aktiviteleri; yalnız başına gerçekleştirilen, fakat gerçekleştirme amacına ulaşırken dışarıdan bir kişinin desteklediği ve hayatında değişiklik yapma şansı veren aktivitelerdir.

3. Sosyal aktiviteler; kapasiteleri güçlendirmek, sosyal bağlantılarını sürdürmek ve diğer kişilerle pozitif iletişim kurabilmek için meşgul olunan aktivitelerdir.

Yaşam doyumu ne anlama gelir? İlişkili olduğu kavramlar nelerdir?

Yaşam doyumu, bir insanın beklentileriyle (ne istediği), elinde olanların (ne elde ettiği) karşılaştırılmasıyla elde edilen durum ya da sonuçtur. Başarılı yaşlanma, yaşam kalitesinin iyileştirilmesi, ilişki ve rolleri sürdürmesi, sistemi koruma veya bilinen sistemi (kimlik, kişisel tasarruflar, ilgi alanları, beceriler gibi) sürdürme ve yaşlılığın kabullenişiyle ilişkilidir.

Yaşlılarda motivasyonu arttırmada evlilik doyumunun rolü nedir?

Yaşlılık sürecinde eşlerin birbirine yararlı ve etkili destek sağlamaları, yaşamdan zevk almada, mutlu olmada ve boş zamanları geçirmede birbirlerine yardımcı olmaları, hastalık durumunda ihtiyaç ve gereksinimlerini karşılamaları önemlidir.  Dul olma ve boşanma yaşlılık çağı depresyonlarında önemli bir faktörken, evlilik özellikle erkekler için koruyucu faktör olarak görülmektedir. Uyumlu bir evliliğe bağlı olarak gelişen evlilik mutluluğu ve evlilik doyumu, insan yaşamında önemli bir rol oynamakta ve evli bireylerin psikolojik sağlığını yakından etkilemektedir. 

Sosyal hizmet, yaşlıların motivasyonunu nasıl etkiler?

Yaşlılar için sosyal hizmet; yaşlının yaşamdan daha fazla zevk ve doyum almasını ve toplumla bütünleşmesini sağlayan, yaşlıların sosyal iletişimlerini artıran hizmetlerdir. Diğer bir değişle bu hizmetler, yaşlıları yaşama bağlayan, onları boşluğa, umutsuzluğa ve çaresizliğe düşmekten kurtaran hizmetlerdir. Aktif yaşlanma amacına ulaştıracak temel çalışmalar yaşlılara sunulacak sosyal hizmetlerdir.

Yaşlılarda motivasyonu arttıran diğer faktörler nelerdir?

Yaşlılarda motivasyonu arttıran diğer faktörler; bakım elemanları, toplumsal kuruluşlar ve rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleridir.